ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Εισαγωγή στο «θέατρο εικόνων» Ανάπτυξη ικανοτήτων για θεατρική επικοινωνία Σκοπός: Οι συμμετέχοντες να εισαχθούν σταδιακά στον κόσμο του δράματος και του θεάτρου αναπτύσσοντας την ικανότητα να χρησιμοποιούν το σώμα τους για να κατασκευάσουν δραματικά πλαίσια, καθώς συνεργάζονται με τους άλλους. Στόχοι: Οι μαθητές/μαθήτριες να: 1. Εξερευνούν και να αναπτύσσουν τα εκφραστικά τους μέσα ώστε να επικοινωνούν ιδέες, συναισθήματα και εμπειρίες 2. Ασκηθούν στον τρόπο που χρησιμοποιούν το σώμα τους για να επικοινωνήσουν με τον άλλο και να κατασκευάσουν διάφορα δραματικά νοήματα και σύμβολα, και να αφηγηθούν ιστορίες. 3. Εισαχθούν στην σύμβαση της παγωμένης εικόνας μέσα από τη χρήση της τεχνικής του «συμπληρώνω μια εικόνα». 4. Εισαχθούν στη σύμβαση της ανίχνευσης σκέψης μέσα από ολοκληρωμένα δραματικά πλαίσια που αυτοσχεδιάζουν. 5. Εκφράζουν συναισθήματα και να σχολιάζουν αυτό που βίωσαν εντός ή εκτός ρόλου, και να εισηγούνται τρόπους βελτίωσης του δράματος 6. Αναπτύσσουν τις αρετές της ισότητας, της ανοχής, της ετερότητας και της δημοκρατίας, μέσα από την συνύπαρξή τους με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. 7. Γίνονται κοινωνοί σε μια πραγματικότητα που πλάθουν όλοι μαζί ως μέλη μιας κοινότητας. Διάρκεια: 1χ80 Τάξη: Β -Στ Υλικά: καρέκλες (1 για κάθε 2 ή 3 άτομα) 1
ΠΟΡΕΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 1. Προθέρμανση: Σε κύκλο ρίχνουμε μια φανταστική μπάλα. Ο/η εκπαιδευτικός, που βρίσκεται επίσης στον κύκλο και συμμετέχει, εξηγεί τους κανόνες του παιχνιδιού. Προβληματίζει τα παιδιά ως προς την κίνηση που κάνει κανείς καθώς ρίχνει και παίρνει μια μπάλα (μπορεί να γίνει με διάφορα είδη μπάλας: πετόσφαιρας, ποδοσφαίρου, αντισφαίρισης, μπόουλιγκ, καλαθόσφαιρας): δηλαδή τι κίνηση θα κάνουμε κάθε φορά που ρίχνουμε και παίρνουμε την μπάλα. Είναι σημαντικό να έχουμε οπτική επαφή με το άτομο στο οποίο ρίχνουμε την μπάλα. Ταυτόχρονα, φωνάζουμε το όνομά του, π.χ. «πάρε Νίκο». Σε περίπτωση που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε το παιχνίδι για να γνωριστούμε, τότε το άτομο που παίρνει την μπάλα φωνάζει το όνομά του ώστε να τον γνωρίσουν και οι υπόλοιποι. 2. Αποκτώ εμπιστοσύνη : Καθώς βρίσκονται τα παιδιά στον κύκλο, γίνονται ζευγάρι με τον/την διπλανό/ή τους. Ο/η εκπαιδευτικός τα καλεί να επιλέξουν ρόλους ως Α ή ως Β. Στέκονται αντικριστά με τις παλάμες τους να αγγίζουν το ένα το άλλο. Ο ρόλος του Α είναι να γίνει ο οδηγός του Β, που έχει τα μάτια του κλειστά. Στόχος του Α είναι να οδηγεί τον Β με τρόπο που να του δημιουργεί ασφάλεια. Σιγά σιγά, αποφεύγοντας συγκρούσεις με άλλα ζευγάρια, ο Α καθοδηγεί τον Β προς διάφορες κατευθύνσεις και με διάφορους ρυθμούς. Μετά πάροδο κάποιου χρόνου, αλλάζουν ρόλους. 3. Συμπληρώνω την εικόνα: Ο/η εκπαιδευτικός ζητά από τα ζευγάρια να χαλαρώσουν και να καθίσουν στο χώρο για να τους υποδείξει την επόμενη άσκηση. Ο/η εκπαιδευτικός κάνει μια κίνηση και την παγώνει. Ζητά ένα εθελοντή να συμπληρώσει με μια άλλη κίνηση ώστε να φτιάχνουν μαζί μια «εικόνα» με νόημα. Ο/η εκπαιδευτικός «βγαίνει» από την εικόνα και κάνει μια άλλη κίνηση που δημιουργεί νέο νόημα. Ακολουθεί το παιδί κ.ο.κ. Τα υπόλοιπα παιδιά ερμηνεύουν κάθε φορά αυτό που παρακολουθούν και του δίνουν ένα τίτλο (π.χ. η συνάντηση, μια χειραψία κλπ). Στη συνέχεια, το κάθε ζευγάρι εργάζεται στο χώρο του για να φτιάξει όσα νοήματα μπορεί δημιουργώντας κάθε φορά ένα καινούριο δραματικό πλαίσιο. Οι εικόνες που παράγουν θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα μη λεκτικής επικοινωνίας και να είναι συνεχείς. Ο/η εκπαιδευτικός αφήνει αρκετό χρόνο στα ζευγάρια, που 2
εργάζονται ταυτόχρονα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και μουσική υπόκρουση για να βοηθήσει στην συγκέντρωση. 4. Παράσταση: Το κάθε ζευγάρι με σειρά παρουσιάζει ένα μέρος του αυτοσχεδιασμού στην ολομέλεια της τάξης. 5. Κύκλος αξιολόγησης: Ο/η εκπαιδευτικός συζητά με τα παιδιά γι αυτό που παρακολούθησαν πριν. Πιθανές ερωτήσεις προς τα παιδιά: - Πώς νιώθατε καθώς δημιουργούσατε με το ζευγάρι σας διάφορες εικόνες; - Ήταν εύκολο/ δύσκολο να επικοινωνήσετε με αυτό τον τρόπο; Πότε έγινε πιο εύκολη η επικοινωνία; - Είναι σημαντική αυτή η μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας; Τι μπορεί να εξυπηρετεί; - Ως θεατές, τι ιστορίες παρακολουθήσατε; - Ήταν πάντα κατανοητό το νόημα της κάθε εικόνας; Τι σας δυσκόλευε/ διευκόλυνε να το αποκωδικοποιήστε; (ίσως στο γεγονός ότι τα παιδιά ηθοποιοί δεν είχαν ξεκάθαρη κίνηση ή δεν διαμόρφωναν ανάλογα την έκφραση του προσώπου τους) - Τι είναι σημαντικό να προσέχουμε κάθε φορά που φτιάχνουμε μια παγωμένη εικόνα; (ξεκάθαρη στάση/κίνηση και έκφραση προσώπου ώστε να επικοινωνούμε τα συναισθήματα που βιώνουμε εκείνη την στιγμή) 6. Συμπληρώνω την εικόνα: Καθώς τα παιδιά εργάζονται, ο/η εκπαιδευτικός δίνει μια καρέκλα ή άλλο αντικείμενο στην κάθε ομάδα ώστε να το χρησιμοποιήσει για να αναδείξει το νόημα που κατασκευάζει κάθε φορά. 7. Συζήτηση: Ο/ η εκπαιδευτικός προβληματίζει τα παιδιά ως προς την αλλαγή που προκάλεσε στη δυναμική η προσθήκη του αντικειμένου: - Τι άλλαξε στον τρόπο που δουλεύατε; Σας βοήθησε να κατασκευάσετε περισσότερα νοήματα η προσθήκη της καρέκλας ή σας δυσκόλεψε; Γιατί; 8. Δημιουργία 3 συνεχόμενων εικόνων με ένα θέμα: Ζητούμε από κάθε ομάδα να φτιάξει με τον ίδιο τρόπο που εργάζονταν προηγουμένως 3 εικόνες που να διαδέχεται η μια την άλλη και μαζί να δημιουργούν ένα ολοκληρωμένο νόημα, μια ιστορία. Ο/η εκπαιδευτικός εξηγεί ότι για να πετύχουν τον στόχο αυτού του έργου, θα πρέπει, αφού αυτοσχεδιάσουν τις εικόνες και 3
καταλήξουν σε αυτές που θεωρούν τις πιο καλές, να κάνουν κάποιες πρόβες για να τις τελειοποιήσουν. Αν θεωρούμε σκόπιμο, μπορούμε να τους δώσουμε από πριν το θέμα. Για παράδειγμα, να φτιάξουν αποχαιρετισμού, χαράς κλπ. μια ιστορία φιλίας, 9. Παράσταση, ανίχνευση σκέψης και συζήτηση: Η κάθε ομάδα παριστά την μικρή ιστορία στους θεατές, οι οποίοι ανταλλάσσουν ιδέες τόσο για το περιεχόμενο όσο και για το τεχνικό μέρος του δράματος. Σχολιάζουν το βαθμό που η κάθε ομάδα κατάφερε να επικοινωνήσει θεατρικά την οπτική της. Ο/η εκπαιδευτικός ή ένα από τα μέλη των θεατών, κατά διαστήματα, θέλοντας να εντείνει το δράμα, ανιχνεύει τις σκέψεις των δραματικών χαρακτήρων. 10. Κύκλος αξιολόγησης: Τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με τον τρόπο που εργάστηκαν, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, τη «γνώση» που ο καθένας αποκόμισε. Στο τέλος, ο/η εκπαιδευτικός συμπληρώνει αναφέροντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει ένα θεατρικό εργαστήρι (π.χ. η διαρρύθμιση της τάξης, η συμμετοχή μέσα από ρόλο, η συνεργασία με τους άλλους, η χρήση του σώματός μας για να παράγουμε νοήματα κλπ). Σημειώσεις 1. Με πιο μεγάλες ηλικίες παιδιών, μπορούμε να δημιουργήσουμε μεγαλύτερες ομάδες για τις πιο πάνω δραστηριότητες. Ομάδες των 3 παιδιών για τις τάξεις Γ -Δ, ομάδες των 4-5/6 για παιδιά των τάξεων Ε -Στ. 2. Το παρόν σχέδιο μαθήματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως. Ως εισαγωγική δραστηριότητα με παιδιά που δεν έχουν ξαναδουλέψει θεατρικά, ως δραστηριότητα με στόχο να αναπτύξει περεταίρω την ικανότητα να χρησιμοποιούν τα μέσα του θεάτρου και του δράματος. Μπορούμε ακόμη να επιλέγουμε από το πιο πάνω σχέδιο μια δραστηριότητα ως προθέρμανση για ένα άλλο εργαστήρι που θα ακολουθήσει. 3. Θέατρο εικόνων (image theatre): οι συμμετέχοντες δημιουργούν με το σώμα τους εικόνες που διαδέχονται η μια την άλλη και συμπληρώνουν το νόημα του δράματος. Όταν χρησιμοποιούμε τη σύμβαση αυτή με παιδιά, μπορούμε να την απλοποιήσουμε ζητώντας τους μόνο μια μέχρι τρεις εικόνες. Είναι 4
σημαντικό στο θέατρο της εικόνας οι συμμετέχοντες να κάνουν πολύ συγκεκριμένες και ξεκάθαρες κινήσεις. Ως εισαγωγή σε αυτό το είδος θεάτρου και για προθέρμανση χρησιμοποιούμε την τεχνική του συμπληρώνω μια εικόνα (complete the image) κατά την οποία οι συμμετέχοντες χωρίς λεκτική επικοινωνία, συμπληρώνουν με κινήσεις το νόημα μιας εικόνας. Αναλυτικά, λειτουργεί ως εξής: τα παιδιά μπαίνουν σε ομάδες (αρχικά 2 μέλη, στη συνέχεια 3, 4 κλπ, ανάλογα με το επίπεδο ικανοτήτων των παιδιών) και το κάθε μέλος κινείται με τη σειρά- Α, Β-. Ο Α κάνει μια ξεκάθαρη κίνηση (π.χ. απλώνει το χέρι του), ο Β συμπληρώνει την κίνηση με μια άλλη δική του (π.χ. δίνει το χέρι του για να κάνει χειραψία) έτσι ώστε να δημιουργείται μια εικόνα με νόημα (δυο άνθρωποι που γνωρίζονται). Στη συνέχεια, βγαίνει από την εικόνα ο Α, ενώ μένει ακίνητος στην ίδια στάση ο Β, για να ξαναμπεί στην εικόνα με άλλη κίνηση δίνοντας άλλο νόημα (π.χ. τοποθετεί το σώμα του πίσω από τον Β και βάζει το χέρι του δίπλα στο δικό του με τρόπο που να φαίνεται ότι του δείχνει το δρόμο). Έπειτα, ο Β βγαίνει από την εικόνα, ενώ ο Α μένει ακίνητος στην ίδια στάση, για να ξαναμπεί με διαφορετικό τρόπο δίνοντας άλλο νόημα (π.χ. γονατίζει μπροστά στον Α και τοποθετεί το πρόσωπο του κοντά στο χέρι του Α δημιουργώντας μια εικόνα στοργής ανάμεσα σε δυο άτομα). Συνεχίζουν με τον ίδιο τρόπο προσπαθώντας να επικοινωνήσουν όσα περισσότερα και διαφορετικά νοήματα μπορούν. Βιβλιογραφία Boal, A. (1997) Games for Actors and Non-Actors, London: Routledge. 5