Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΌ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΓΙΟΥΡΕΤΖΙΚΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Υπεύθυνος Καθηγητής ΜΑΔΥΤΙΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΒΑΛΑ 2012

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο όρος Διασπορά από ετυμολογική άποψη, είναι γνήσια ελληνικός και αναφέρεται στον γεωγραφικό διασκορπισμό μιας ομάδας εκτός του κράτους/έθνους. Η ιστορία του ελληνικού έθνους, είναι συνδεδεμένη με την έννοια της διασποράς καθώς από την αρχαιότητα έως και σήμερα, πλήθος παραγόντων οδήγησαν και οδηγούν τους Ελλαδίτες της Ελλάδας και της Κύπρου στο δρόμο της μετανάστευσης. Κύρια γνωρίσματα της ελληνικής διασποράς, είναι η γεωγραφική διάχυση εκτός της ελληνικής επικράτειας, η απροσδιοριστία (αίτια/κίνητρα) δημιουργίας, η ελληνική εθνική ταυτότητα και οι υλικοί και πολιτισμικοί δεσμοί με το εθνικό κέντρο. Η ελληνική διασπορά επεκτεινόμενη σε μεγάλο ιστορικό της βάθος, μπορεί να διακριθεί σε δύο κατηγορίες: α) στην ιστορική διασπορά, η οποία σχηματίστηκε είτε από προηγούμενες μεταναστεύσεις (πχ. Πόντιοι στη Ρωσία ) είτε από ιστορικά γεγονότα κατά τη δημιουργία των κρατών εθνών ή τη διάλυση των πολυεθνικών αυτοκρατοριών (πχ. Η ελληνική μειονότητα στην Αλβανία στην Κωνσταντινούπολη στον Εύξεινο Πόντο), β) στη σύγχρονη διασπορά, που σχηματίστηκε από τις μεταναστεύσεις των Ελλήνων προς τις σύγχρονες χώρες από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. 1

ΘΕΜΑ : σελ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...2-4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ...1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: 2.1 ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑΣ...8 2.1.1 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ...8 2.1.2 ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΤΙΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΑΓΕΣ...9 2.2 ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ...10 2.2.1 ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (Σ.Α.Ε.) ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ...10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: 1η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ...12 3.1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΔΗΜΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ...12 3.1.1 ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟΔΗΜΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ...12 3.1.2 ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟΔΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΠΟΔΗΜΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ...13 3.1.3 ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ- ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ...14 3.2 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ...15 3.2.1 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΑ...15 Μεταναστευτική πολιτική των ΗΠΑ και της Ελλάδας...16 Η επαγγελματική εξέλιξη των Ελλήνων στις ΗΠΑ...17 3.2.2 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑΝΑΔΑ...19 Οικονομική κινητικότητα των Ελλήνων του Καναδά...20 3.2.3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ-ΝΟΤΙΟΥ ΑΜΕΡΙΚΗΣ...21 Κοινωνικό-οικονομική κινητικότητα...22 3.2.4 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΕΥΡΩΠΗΣ (ΠΛΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΏΝ ΧΩΡΩΝ Ε.Σ.Σ.Δ)...23 Ο ελληνισμός στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας...23 2

Οικονομικά-επαγγελματικά στοιχεία της Αυστρίας, Ελβετίας, Σουηδίας...26 Απασχόληση των Ελλήνων σε Βέλγιο,Ολλανδία,Γαλλία...27 Ο ελληνισμός της Αγγλίας... 28 3.2.5 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΩΚΕΑΝΊΑΣ-ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗΣ...29 Αυστραλία... 29 Νέα Ζηλανδία...31 2η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ...33 3.2.6 Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ...33 Ο ελληνισμός στην Ιταλία...33 Η οικονομία και επιχειρηματική δράση στην Αλβανία...33 Η επιχειρηματική δραστηριότητα στη Βουλγαρία...34 Η επιχειρηματική δραστηριότητα στις Γιουγκοσλαβικές χώρες και στη Ρουμανία...35 3.2.7 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΦΡΙΚΗΣ -ΕΓΓΥΣ /ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ...36 Ο ελληνισμός της Αιγύπτου...36 Ο ελληνισμός στην Ανατολική Αφρική, επαγγελματική απασχόληση...37 Επιχειρηματική δράση των Ελλήνων της Νότιας Αφρικής και της Ζιμπάμπουε...39 Οι Έλληνες των υπολοίπων Αφρικανικών χωρών......40 Ο ελληνισμός στη σύγχρονη Μέση Ανατολή...41 3.2.8 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ε.Σ.Σ.Δ.(ΠΛΗΝ ΧΩΡΩΝ ΗΔΗ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΝΩΣΗΣ)...41 Ιστορικά στοιχεία...41 Ο ελληνισμός στη Ρωσία και στην Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών σήμερα- απασχόληση...42 4.1 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ...44 4.2 ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ...45 4.2.1..ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗΣ/ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΟΜΟΓΕΝΩΝ...47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: 3

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...50-53 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...54-67 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...68-73 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η επαγγελματική και επιχειρηματική δραστηριοποίηση των Ελλήνων μεταναστών, αποτελεί μια πτυχή μόνο του φαινομένου της διασποράς, η εξέλιξη του οποίου συναρτάται από πλήθος παραγόντων και επηρεάζει πολλές κοινωνικές και οικονομικές μεταβλητές. Η διερεύνηση αυτού του φαινομένου, χαρακτηρίζεται από ποικιλία που οφείλεται στο υψηλό χρονικό και γεωγραφικό άνυσμα και την ελλιπή στατιστική πληροφόρηση γι' αυτήν. Οι περισσότερες μελέτες που αφορούν την επαγγελματική και επιχειρηματική δραστηριοποίηση των Ελλήνων μεταναστών, εντάσσονται στην ευρύτερη μελέτη για τον ελληνισμό της διασποράς ως παράγοντα που επηρεάζει την εξέλιξή της. Έτσι πολλοί επιστημονικοί κλάδοι, συμβάλλουν στη διερεύνηση του οικονομικού φαινομένου της διασποράς όπως αυτοί της ιστορίας, για παράδειγμα η μελέτη του Γ. Κορδάτου, Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, της κοινωνιολογίας όπως του Ι. Δημάκη-Λαμπίρη, Μετανάστευση και ελληνική οικογένεια, των οικονομικών όπως του Μ. Νεγρεπόντη- Δελιβάνη, Ανάλυση της Ελληνικής Οικονομίας της νομικής για παράδειγμα του Ι. Αραβαντινού, Ελληνικόν Συνταγματικόν Δίκαιον, της παιδαγωγικής και άλλων. Μεταπολεμικά παρατηρείτε κάποια βελτίωση των οικονομικών δεδομένων και των στατιστικών μελετών κυρίως δημογραφικών όπως για παράδειγμα οι μελέτες του Α. Κόντη που χρησιμοποιήσαμε ευρέως στη εργασία. Ιδιαίτερα η οικονομική μετανάστευση στη Γερμανία λόγω του μαζικού της χαρακτήρα και της επιπτώσεις της σε πολλούς τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής έδωσε το έναυσμα για πολλές μελέτες που αφορούν τα οικονομικά δεδομένα του φαινομένου της διασποράς όπως για παράδειγμα η μελέτη του Ν. Γλυτσού, για την Θεωρητική και εμπειρική ανάλυση της μεταναστευτικής κίνησης και της ροής εμβασμάτων μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας, ή του Ε. Βλάχου, «Εργάτες μετανάστες που επιστρέφουν από τη δυτική Ευρώπη στην Ελλάδα» και άλλων. Επιδίωξη της μελέτης αυτής, είναι η αποτύπωση και διερεύνηση της επίδρασης της επαγγελματικής και επιχειρηματικής δράσης, στις εκφάνσεις της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας, και στις σχέσεις με τα υποσυστήματα της οικονομίας έτσι όπως αυτή αποτυπώνεται στους δρώντες παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν α) τους μετανάστες, β) τη χώρα προέλευσης, γ) τη χώρα υποδοχής, και δ) τους διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς. 5

Με στόχο την όσο το κατά δυνατόν πληρέστερη μελέτη, καταβλήθηκε προσπάθεια να προσδιοριστούν οι κυριότερες μεταβλητές της επαγγελματικής και επιχειρηματικής δράσης των Ελλήνων μεταναστών, που σχηματικά μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις άξονες, οι οποίοι αναλύονται διεξοδικά στα πέντε κεφάλαια αυτής της εργασίας. α) Ο πρώτος άξονας αφορά στη σχέση του Ελληνικού κράτους με την διασπορά. Η ανάλυση αυτής της σχέσης, θα βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει, ότι η θεσμοθετημένη φροντίδα του ελληνικού κράτους για τον ελληνισμό της διασποράς, αποτέλεσε και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες παραμέτρους για την εξαργύρωση των αλληλεπιδράσεων (στην συγκεκριμένη περίπτωση οικονομικών) θετικών ή αρνητικών που δημιουργεί η μετανάστευση. β) Ο δεύτερος άξονας, εξετάζει τους κυριότερους παράγοντες που επηρέασαν και επηρεάζουν μεταξύ των άλλων, την επαγγελματική και επιχειρηματική δραστηριοποίηση των Ελλήνων. Αυτοί διαχωρίζονται στις εξής κατηγορίες: 1) φύση της μετανάστευσης (ιστορική- σύγχρονη, μαζική-μικρότερης έκτασης) 2) αιτίες/κίνητρα της αποδημίας των Ελλήνων, 3) γεωγραφικός διασκορπισμός, 4) μεταναστευτική πολιτική τόσο του κράτους υποδοχής όσο και του κράτους προέλευσης και 5) σχέσεις με τον γηγενή πληθυσμό (βαθμός αποδοχής, ενσωμάτωση, διακρίσεις κ.ά.) γ) Ο τρίτος άξονας εξετάζει την οικονομική επίδραση της παλιννόστησης ως σύμφυτο φαινόμενο της ελληνικής διασποράς. Με βάση τους αναλυτικούς άξονες που ορίστηκαν η πτυχιακή αυτή εργασία περιλαμβάνει πέντε κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την εισαγωγή, όπου περιγράφονται οι βασικές έννοιες του θέματος της εργασίας, ο σκοπός και ο στόχος της καθώς και επίσης η μέθοδος που θα ακολουθηθεί. Το δεύτερο κεφάλαιο χωρίζεται σε δύο υποκεφάλαια: Το πρώτο αναφέρεται στην πορεία και τους προβληματισμούς της ελληνικής πολιτείας, έως ότου προβεί στη θεσμοθετημένη μέριμνα για τον απόδημο ελληνισμό. Ακόμα παρουσιάζονται οι φορείς που υλοποιούν τις συνταγματικές επιταγές. Το δεύτερο υποκεφάλαιο αναφέρεται στη θεσμική οργάνωση του ελληνισμού της διασποράς, κορωνίδα το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού. Το τρίτο κεφάλαιο, χωρίζεται σε δύο ενότητες. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στη σύγχρονη διασπορά του ελληνισμού. Αρχικά αναλύονται τα αιτία/κίνητρα που οδήγησαν στην αποδημία τον ελληνισμό μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, τη γεωγραφική κατανομή του 6

και τις συνθήκες που αντιμετώπισε στις χώρες υποδοχής. Εν συνεχεία αναλύονται διεξοδικά ανά περιφέρειες που συντελείτε η σύγχρονη μετανάστευση, η επαγγελματική και επιχειρηματική δραστηριοποίηση των Ελλήνων. Η δεύτερη ενότητα του τρίτου κεφαλαίου αναφέρεται στην ιστορική διασπορά του ελληνισμού. Η εξέταση της ιστορικής διασποράς παρότι δεν συντελείτε στη σύγχρονη εποχή κρίνεται απαραίτητη για δύο λόγους: Αρχικά καθώς μία μεγάλη μερίδα της ευημερούσας τάξης στις χώρες που συντελείτε η σύγχρονη διασπορά, οφείλεται στη διασπορά κάποιων ιστορικών εστιών ελληνισμού όπως της Αιγύπτου για παράδειγμα, οι οποίες γνώρισαν τεράστια κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη. Αυτή η συγκυρία βοήθησε στην αποδοχή του ελληνισμού από τις χώρες υποδοχής, με αποτέλεσμα την αξιόλογη επαγγελματική και επιχειρηματική τους δράση καθώς και στην προβολή του ελληνικού πολιτισμού. Ο δεύτερος λόγος που αναφερόμαστε στην ιστορική διασπορά οφείλεται στο γεγονός ότι σε πολλές εστίες τις ιστορικής διασποράς παρουσιάζεται αξιόλογη σύγχρονη επιχειρηματική δράση στην οποία αναφερόμαστε διεξοδικά ανά περιφέρεια. Στο τέταρτο κεφάλαιο, εξετάζεται το φαινόμενο της παλιννόστησης, καθώς επίσης και η επίδραση της μετανάστευσης και της παλιννόστησης στην οικονομία της Ελλάδας. Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο, γράφουμε τα συμπεράσματα της μελέτης μας, μελετάμε τα προβλήματα που εντοπίσαμε και παραθέτουμε προτάσεις για μελλοντική έρευνα. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: 2.1 ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑΣ Από την αρχή της δημιουργίας του το ελληνικό κράτος, χρειάστηκε να προσδιορίσει την έννοια του «Έλληνας» καθώς κύριο χαρακτηριστικό του ελληνικού κράτους ήταν ο μεγάλος αριθμός ομοεθνών. Τα πρώτα συντάγματα όριζαν την έννοια του Έλληνα στην προϋπόθεση της εντοπιότητας, ενώ η νομική και πολιτική ιδιότητα του Έλληνα πολίτη, ορίζονταν με βάση τη χριστιανική πίστη και όχι την εθνολογική καταγωγή και ελληνική γλώσσα (Βλάχος, 1991, σ. 319). Συγκεκριμένα για πρώτη φορά στην παρ. Β του Α Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδας, που ψήφισε η Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, εμφανίστηκε ο όρος του αυτόχθονα, δηλαδή του Έλληνα που κατοικεί μέσα στην ελληνική επικράτεια και του ετερόχθονα, του Έλληνα δηλαδή που κατοικούσε στις αλύτρωτες ακόμα περιοχές της Ελλάδας. Έτσι παρότι τα μετέπειτα συντάγματα μιλούσαν για ισότητα των αυτοχθόνων και των ετεροχθόνων στη βάση της κατοίκησης τους στο ελληνικό έδαφος, στη συγκρότηση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του νεόδμητου κράτους, αναπτύχθηκε μια προβληματική η οποία δεν αφορούσε μόνο τους κανόνες που ρύθμιζαν το δίκαιο της ιθαγένειας, αλλά και τα κριτήρια προβληματισμού της ελληνικής εθνικής ταυτότητας(ι. Κονδύλη 1999, σ. 74-96). Η ανισότητα που εισήγαγε η παρ Β της Α εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου, αναδείχθηκε σε μείζων ζήτημα κατά τη διάρκεια της εθνοσυνέλευσης που ψήφισε το σύνταγμα της 18 Μαρτίου 1844, για το ποιοι θα διορίζονται στις δημόσιες θέσεις ή θα διατηρούσαν αυτές που κατείχαν. Υποστηρίχθηκε η άποψη ότι μόνο όσοι είχαν γεννηθεί στις ελεύθερες περιοχές της τότε επικράτειας είχαν το δικαίωμα να προσληφθούν στις δημόσιες θέσεις, με το πρόσχημα ότι έτσι θα αποφευχθούν τα φαινόμενα διαφθοράς, κατάχρησης εξουσίας ή κακής διαχείρισης. Η άποψη αυτή υπερψηφίστηκε και πολλοί ετερόχθονες απολύθηκαν από δημόσιες θέσεις, δημιουργώντας πλήθος ιστορικών και ηθικών προβλημάτων (Ι Κονδύλη 2002, σ. 226-228). 2.1.1 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ Μέχρι και το Σύνταγμα του 1975, καμία μέριμνα για τον εκτός συνόρων ελληνισμό δεν έλαβε το κράτος, αφενός για να μην κατηγορηθεί για αλυτρωτικές τάσεις και αφετέρου λόγο της αδυναμίας του νομοθέτη να αντιληφθεί το πληθυσμιακό μέγεθος, τη γεωγραφική εξάπλωση και την οικονομική σημασία του φαινομένου της διασποράς. Ωστόσο σταδιακά, η 8

εξέλιξη του προσδιορισμού της έννοιας Έλληνας, θα στρέψει το ενδιαφέρον του κράτους στον εκτός επικράτειας ελληνισμό. Ήδη από τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, παρατηρείται η ενίσχυση της ιστορικής συνείδησης, ενώ εκτιμάτε και η στήριξη των οικονομικά ενισχυμένων ελληνικών παροικιών κατά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Αργότερα τη μεταπολεμική εποχή, το μεταναστευτικό κύμα προς άλλα κράτη για αναζήτηση εργασίας και καλύτερων συνθηκών διαβίωσης, στέφει την προσοχή της πολιτείας προς τους απόδημους καθώς χάνει ένα πολύ μεγάλο μέρος του δυναμικού της πληθυσμού, με μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Έτσι σταδιακά και κάτω από το βάρος των ιστορικών και κοινωνικών εξελίξεων, συντελείτε η κοινή αποδοχή και ταύτιση όλων των απόψεων για την έννοια έθνος, που συμπεριέλαβε και τον εκτός συνόρων ελληνισμό.(ι Κονδύλη 2002, σ.229) Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να στραφεί για πρώτη φορά το ενδιαφέρον και η φροντίδα της πολιτείας προς τον απόδημο ελληνισμό, το οποίο οδήγησε στη θεσμοθέτηση του στο Σύνταγμα του 1975 με το άρθρο 108. Συγκεκριμένα το άρθρο 108 μετά και την αναθεώρηση του συντάγματος το 2001 αναφέρει τα εξής: «1.Το κράτος μεριμνά για την ζωή του απόδημου Ελληνισμού και την διατήρηση των δεσμών του με την μητέρα πατρίδα. Επίσης μεριμνά για την παιδεία και την κοινωνική και επαγγελματική προαγωγή των εκτός της Επικράτειας εργαζομένων Ελλήνων. 2. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την οργάνωση, την λειτουργία και της αρμοδιότητες του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού, που έχει ως αποστολή του την έκφραση όλων των δυνάμεων των απανταχού Ελληνισμού». Το άρθρο αυτό παρότι επικρίθηκε για ασάφεια και αοριστία (Π. Δαγτόγλου 1991), αναγνώριζε για πρώτη φορά την αξία του εκτός συνόρων ελληνισμού, ως σημαντικό και αναπόσπαστο στοιχείο του κράτους. Σύμφωνα με αυτό η κρατική φροντίδα εστιάζει σε τρεις βασικούς τομείς παιδεία, εργασία, κοινωνική πρόνοια ενώ το συνταγματικά κατοχυρωμένο Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού αποτελεί το ανώτερο θεσμικά όργανο των αποδήμων. 2.1.2 ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΤΙΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΑΓΕΣ Οι κυριότεροι φορείς που πραγματοποιούν τις συνταγματικές επιταγές για την μέριμνα των απόδημων Ελλήνων είναι: 1) Η Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού (Γ.Γ.Α.Ε.), η οποία δραστηριοποιείται σε πολλούς τομείς όπως α) η ηθική και υλική ενίσχυση των ομογενειακών οργανώσεων σε όλο τον κόσμο, β) η αμφίπλευρη ενημέρωση με την έκδοση έντυπου υλικού, γ) η εκπαίδευση με 9

τη χορήγηση κάθε είδους βοήθειας για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, δ) η οργάνωση εκδηλώσεων για τη διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας και τέλος η αξιοποίηση της τεχνολογίας για τη διευκόλυνση των επιδιώξεών της. 2) Το Εθνικό Ίδρυμα Υποδοχής και Αποκατάστασης Αποδήμων και Παλιννοστούντων (Ε.Ι.Υ.Α.Π.Ο.Ε.) με κύριο σκοπό, α) την υποδοχή και αποκατάσταση παλιννοστούντων στη περιοχή της Θράκης, β) στήριξη των Βορειοηπειρωτών που παραμένουν στις πατρογονικές τους εστίες και γ) τη στήριξη των ομογενών που ζουν στην πρώην Σοβιετική Ένωση. 3) Η Γενική Γραμματεία Παλιννοστούντων Ομογενών (Γ.Γ.Π.Ο.) του Υπουργείου Μακεδονίας Θράκης, η οποία ασχολείται με την ενημέρωση των ομογενών στα θέματα που τους ενδιαφέρουν και 4) Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (Ε.Ι.Π.), που έχει ως κύριο σκοπό την προβολή του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό (Ι Κονδύλη, 2002, σ. 233-246) 2.2. ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ Όπως στο εθνικό κέντρο, έτσι και στις χώρες υποδοχής οι απόδημοι Έλληνες για την καλύτερη οργάνωση και αντιπροσώπευσή τους, έχουν ιδρύσει διάφορους τοπικούς συλλόγους, επαγγελματικές,οικογενειακές και άλλες οργανώσεις. Γενικότερα διακρίνονται τρεις βαθμίδες οργάνωσης: οι ελληνικές κοινότητες και οι εθνοτοπικοί σύλλογοι ομογενών μιας πόλεως του εξωτερικού, οι ομοσπονδίες και οι κληρικολαϊκές συνελεύσεις και οι συνομοσπονδίες(ι Κονδύλη, 2002, σ. 247). Ωστόσο πάγιο αίτημα-όραμα της ελληνικής ομογένειας όλου του κόσμου, ήταν η δημιουργία ενός παγκόσμιου συμβουλίου που θα υποστήριζε και θα ένωνε τον απανταχού ελληνισμό. Το αίτημα αυτό κρίθηκε αναγκαίο τόσο στη βάση της μακρόχρονης παρουσίας των Ελλήνων στις χώρες υποδοχής, όπου ελοχεύει ο κίνδυνος της ατόνησης του ελληνικού στοιχείου στους Έλληνες της τρίτης και πλέων γενιάς, όσο και υπό το βάρος της ισοπεδωτικής φιλοσοφίας της παγκοσμιοποίησης. Έτσι προς μεγάλη ικανοποίηση του απόδημου ελληνισμού, ο στόχος αυτός πραγματοποιήθηκε το 1995, όταν με προεδρικό διάταγμα δημιουργήθηκε το πρώτο παγκόσμιο συμβούλιο της ελληνικής διασποράς το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού (Σ.Α.Ε.). 2.2.1 ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΠΟΔΗΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (Σ.Α.Ε.) ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 10

Πρόκειται για το παγκόσμιο συμβούλιο ελληνικής διασποράς χωρίς νομική προσωπικότητα, με συμβουλευτικό χαρακτήρα και γνωμοδοτικές και εισηγητικές αρμοδιότητες. Η έδρα του Σ.Α.Ε. βρίσκεται στην Θεσσαλονίκη. Τα όργανα του Σ.Α.Ε. είναι: α) Τα Συντονιστικά Συμβούλια των Περιφερειών του Σ.Α.Ε., β) οι Περιφερειακές Συνελεύσεις, γ) η Τακτική Συνέλευση, δ) το Προεδρείο. Το παγκόσμιο Σ.Α.Ε. συγκαλείτε μια φορά ανά διετία έπειτα από απόφαση του προεδρείου του, ενώ οι δαπάνες για τη σύγκληση και λειτουργία των συνελεύσεων βαρύνουν το προϋπολογισμό της Γ.Γ.Α.Ε. Οι περιφέρειες του Σ.Α.Ε. είναι επτά: 1) Περιφέρεια ΗΠΑ, 2) Περιφέρεια Καναδά, 3) Περιφέρεια Κεντρικής-Νοτίου Αμερικής, 4) Περιφέρεια Ευρώπης (πλην ευρωπαϊκών χωρών Ε.Σ.Σ.Δ), 5) Περιφέρεια Αφρικής -Εγγύς /Μέσης Ανατολής, 6) Περιφέρεια Ωκεανίας-Άπω Ανατολής, 7) Περιφέρεια Ε.Σ.Σ.Δ.(πλην χωρών ήδη μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Κάθε περιφέρεια έχει το δικό της συντονιστικό συμβούλιο, τα μέλη των οποίων εκλέγονται στις συνελεύσεις των αντίστοιχων περιφερειών και με επικεφαλής τον συντονιστή περιφέρειας. Αυτό συγκαλείτε μια φορά τον χρόνο και καταρτίζει και αποστέλλει τεκμηριωμένες εισηγήσεις ή προτάσεις στο Προεδρείο του Σ.Α.Ε.. Ο βασικός στόχος του Σ.Α.Ε. είναι η συνεργασία, η υποστήριξη και η συνένωση της Ομογένειας σε ένα παγκόσμιο επίπεδο, ώστε ο Ελληνισμός να αποκτήσει ακόμη περισσότερη δύναμη. Έτσι επιδιώκει: α) τη σύσφιξη των δεσμών της ομογένειας με την Ελλάδα αλλά και μεταξύ τους, β) τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ομογενών και την καλλιέργεια των ελληνορθόδοξων ηθών, γ) την παροχή οικονομικής στήριξης για την καλύτερη οργανωτική τους ανάπτυξη, δ) την ενίσχυση πολλαπλών σχέσεων (οικονομικών πολιτιστικών κλπ) μεταξύ των χωρών διαμονής και της Ελλάδας (Ι Κονδύλη, 2002, σ. 247-249). 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: 1η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ 3.1 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΔΗΜΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 3.1.1 ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟΔΗΜΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, υπήρξαν μαζικές μετακινήσεις Ελλήνων σε δύο χρονικές στιγμές: Η πρώτη ήταν τη δεκαετία 1910-1920 μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, που κορυφώθηκε το 1922 με τη Μικρασιατική καταστροφή, προς τις υπερπόντιες χώρες (ΗΠΑ και Αυστραλία). Το δεύτερο κύμα μαζικής μετανάστευσης με το οποίο θα ασχοληθούμε εκτενέστερα, ήταν τη δεκαετία 1950-1960 μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο και τον Εμφύλιο. Οι παράγοντες πού ώθησαν τους Έλληνες στην αποδημία, ήταν τόσο απωθητικοί όσο και προσελκυστικοί (Ρ. Φακιολάς, 2002). Στους απωθητικούς παράγοντες, συμπεριλαμβάνονται η ανεργία και το χαμηλό εισόδημα. Την περίοδο 1960-73 παρά τη νομισματική σταθερότητα και τους υψηλούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης, δημιουργήθηκε άνεργο εργατικό δυναμικό στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας. Οι άνεργοι δεν μπόρεσαν να απορροφηθούν στον δευτερογενή και τριτογενή τομέα της οικονομίας, παρότι σε αυτούς τους τομείς υπήρξε αύξηση της απασχόλησης. Παράλληλα την ίδια περίοδο έχουμε ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη, η οποία υποκατέστησε την εργασία από το κεφάλαιο και επιδίωξε την αύξηση της ανταγωνιστικότητας μέσω της σύνθεσης εργασίας και κεφαλαίου. Σε ότι αφορά το εισόδημα της συγκεκριμένης περιόδου, σε αυτό υπήρχε εισοδηματική διαφορά 1 προς 2,5 υπέρ της αλλοδαπής, γεγονός που ευνοούσε τη συσσώρευση κεφαλαίου στην αλλοδαπή που αποτελούσε μόνιμη επιδίωξη του Έλληνα. Οι επαγγελματικές ευκαιρίες ήταν ανεπαρκείς, ενώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τις περιορισμένες πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες σε διάφορες περιόδους, όπως η δικτατορία (Α. Κόντης 2002, σ. 45-59). Στους προσελκυστικούς παράγοντες, ανήκουν η παροχή δημοσίων αγαθών στις χώρες προορισμού, όπως υποδομή, υγεία, παιδεία κλπ. Ακόμα οι έντονοι αναπτυξιακοί παράγοντες που οφείλονται είτε στην αξιοποίηση των πλούσιων φυσικών πόρων, στην ανάπτυξη καινούργιων τεχνολογιών και ακόμα, σε ευκαιρίες για οικονομική και κοινωνική πρόοδο. Επίσης σημαντικός παράγοντας είναι τα δίκτυα οργάνωσης των ομογενών στις χώρες 12

υποδοχής, τα οποία λειτουργούν ως σημεία αναφοράς και στήριξης ιδιαίτερα στους νέους μετανάστες, καθώς προσφέρουν σημαντική βοήθεια και στήριξη σε πολλούς τομείς(ρ. Φακιολάς, 2002, σ. 31-35). 3.1.2 ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟΔΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΠΟΔΗΜΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ Οι παράγοντες που αναφέρθηκαν οδήγησαν μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο στο φαινόμενο της μαζικής μετανάστευσης. Ενδεικτική είναι η μαζική μετανάστευση στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας την περίοδο 1960-1973, όπου η ΟΔΓ άσκησε ενεργητική μεταναστευτική πολιτική προσέλκυσης αλλοδαπού εργατικού δυναμικού. Επιτεύχθηκε τότε διακρατική συμφωνία, ανάμεσα στην κυβέρνηση Βασιλείου της Ελλάδας και της κυβερνήσεως της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Η τελευταία επεδίωκε την προσέλκυση εργατικού δυναμικού, με κριτήρια επαγγελματικής ειδίκευσης καθώς και την προώθηση του σε επιλεγμένους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας.(α. Κόντης 2002). Ανάλογες συμβάσεις είχε συνάψει το ελληνικό κράτος και με άλλες χώρες τις Ευρώπης όπως το Βέλγιο, Σουηδία, Ολλανδία και άλλες. Όσο αφορά τη Γαλλία, μετανάστευσαν λίγοι εργάτες ενώ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας 1967-1974, είχαμε κύμα φυγής πολιτικοποιημένων Ελλήνων πολιτικών και διανοούμενων, ακούσιων ή εκούσιων εξορισμένων, φοιτητών η οποία είχε συνήθως προσωρινό χαρακτήρα. Λίγους Έλληνες εργατοτεχνίτες και υπαλλήλους βιομηχανιών, συναντάμε και στη γαλλόφωνη Ελβετία, όπου την επέλεξαν για μόνιμη εγκατάσταση ή τάξη των εφοπλιστών, τραπεζικών και εύπορων συνταξιούχων. Εκτός από τις Ευρωπαϊκές χώρες, τη μεταπολεμική περίοδο 1950-1973 οι Έλληνες μετανάστευσαν και στις υπερπόντιες χώρες ΗΠΑ και Αυστραλία. Περίπου 4 στους 5 μεταπολεμικούς μετανάστες που μετανάστευσαν στις ΗΠΑ, έγιναν δεκτοί ως συγγενείς ομογενών που ήταν μόνιμα εγκατεστημένοι από το πρώτο μεγάλο κύμα μετανάστευσης του 1910-1920. Οι Έλληνες αυτής της περιόδου, επέλεγαν τις ΗΠΑ ως μεταναστευτικό προορισμό, αφενός γιατί ίσχυαν όλοι οι προσελκυστικοί παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω, όσο και γιατί μπορούσαν να ανταποκριθούν στη ζήτηση αυτής της χώρας. Πέρα από τη ζήτηση κυρίως εργατικού δυναμικού ειδικευμένου ή ανειδίκευτου, οι ΗΠΑ αναζητούσαν και επιστημονικό προσωπικό. Η Ελλάδα μπορούσε να ανταποκριθεί τόσο στην πρώτη ζήτηση καθώς οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες του μεταπολέμου όπως 13

αναφέρθηκε δεν ευνοούσαν την απορρόφηση όλου του εργατικού δυναμικού, όσο και στη δεύτερη για τους εξής λόγους: α) λόγω της μεγάλης ανάπτυξης του εκπαιδευτικού μας συστήματος από την εποχή ακόμα του μεσοπολέμου, και της καλής γνώσης της αγγλικής σε ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού και β) εξαιτίας ενός συνεχώς αυξανόμενου αριθμού Ελλήνων που μετέβαιναν στις ΗΠΑ για μετεκπαίδευση (Ρ. Φακιολάς, 2002, σ. 34-35).. Η μετανάστευση στην Αυστραλία είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με τις ΗΠΑ υπό την έννοια της ζήτησης φτηνού εργατικού δυναμικού. Ωστόσο ο μετανάστης στην Αυστραλία, δεν είχε τη δυνατότητα επιλογής εργασίας και αξιοποίησης των δεξιοτήτων του, καθώς αυτή αποτελούσε θέμα κρατικής πρωτοβουλίας. Εξάλλου οι Έλληνες που μετανάστευσαν στην Αυστραλία προέρχονταν από τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα και είχαν στοιχειώδη εκπαίδευση, με εξαίρεση τους Έλληνες της Αιγύπτου και της Κύπρου (Δ. Κοκκινίδου, 2002, σ.173). Στα τέλη του 80 τελειώνουν οι μεταναστεύσεις, η Ευρώπη μπαίνει στην εποχή της αποβιομηχάνισης, όπου πολλές βιομηχανικές πόλεις ερημώνουν καθώς αδειάζουν από τους ξένους εργάτες. 3.1.3 ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ- ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ Στις χώρες υποδοχής, ο ελληνισμός επέλεγε όπως είδαμε από το τρόπο οργάνωσης του, διάφορες καταστάσεις προσαρμογής στο νέο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, ξεπέρασε τις αρχικές καταστάσεις περιθωριοποίησης και διαχωρισμού και είναι πλέον οργανικά ενσωματωμένος στις κοινωνίες των χωρών υποδοχής. Παράλληλα, οι τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις ιδιαίτερα στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, επιτρέπει στην ελληνική διασπορά τη διατήρηση της συνοχής της ανεξάρτητα από την τροφοδότηση της ή μη από το εθνικό κέντρο. Το επίπεδο ανάπτυξης της κάθε χώρας σχεδόν κατά κανόνα προσδιορίζει και το επίπεδο ευημερίας του απόδημου ελληνισμού σε αυτήν. Έτσι στην Ανατολική Ευρώπη, διακρίνονται καταστάσεις περιορισμένης ευημερίας του απόδημου ελληνισμού, ενώ αντίθετα στη Δυτική Ευρώπη και στις υπερπόντιες χώρες παρατηρείται υψηλό επίπεδο κοινωνικής ευημερίας. Υψηλό επίπεδο ευημερίας του απόδημου ελληνισμού παρατηρείτε και σε φτωχές σχετικά χώρες της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας, κυρίως λόγω της ιδιόμορφης 14

σύνθεσης του ελληνισμού (υψηλό ποσοστό επιστημόνων, ειδικευμένων τεχνιτών και επιχειρηματιών), (Α. Κόντης, Ρ. Φακιολάς, 2002, σ.322). Σημαντικός παράγοντας μεταξύ των άλλων, που συνέβαλλε τόσο στην ενσωμάτωση όσο και στην ευημερία του ελληνισμού της διασποράς, είναι ότι οι Έλληνες δεν υπέστησαν ανοιχτές διακρίσεις ως εθνικότητα, παρά μόνο ως μεμονωμένα φαινόμενα σε περιόδους έντονης ξενοφοβίας (στις της αρχές του 1990), και σε ολοκληρωτικά καθεστώτα (π.χ γεωγραφική εκτόπιση των Ελλήνων από την ευρωπαϊκή στη ανατολική πρώην ΕΣΣΔ). Παρατηρούμε λοιπόν, πως στις υπερπόντιες χώρες οι Έλληνες βιώνουν κατά κανόνα μια ενεργητική μορφή ανεκτικότητας, δηλαδή την αποδοχή της πολιτισμικής τους ιδιαιτερότητας από την πλειοψηφία της χώρας υποδοχής. Αντίθετα και κυρίως σε ορισμένες χώρες της δυτικής Ευρώπης, αντιμετωπίζουν μια παθητική μορφή ανεκτικότητας, δηλαδή ανοχή ή διακριτικότητα απέναντι στη διαφορετικότητα (Α. Κόντης, Ρ. Φακιολάς, 2002, σ.322). 3.2. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ 3.2.1 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΑ Η ελληνική παρουσία στις ΗΠΑ, αποτελεί τη μεγαλύτερη σε μέγεθος ομάδα ελληνικής καταγωγής εκτός των εθνικών συνόρων, και με την πιο μακροχρόνια ιστορία στις σύγχρονες μεταναστευτικές κινήσεις των Ελλήνων από την ίδρυση του ελληνικού κράτους το 1830. Μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, σημειώθηκε αποδημία μεγάλης έκτασης, πρώτα από την Πελοπόννησο λόγω του μεγάλου αριθμού ομογενών που ήταν εγκατεστημένοι ήδη στις ΗΠΑ προπολεμικά και κατόπιν και από όλες τις περιοχές τις χώρας (Ρ. Φακιολάς 2002, σ. 38-39). Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι μεταπολεμικοί Έλληνες μετανάστες προς τις ΗΠΑ, έγιναν δεκτοί ως συγγενείς των ομογενών και είχαν κανονική σύνθεση κατά φίλο και ηλικία. Περίπου το 50% ήταν γυναίκες και μεγάλο ποσοστό παιδιά και άτομα μεγάλης ηλικίας, κυρίως γυναίκες που βοηθούσαν στην ανατροφή των παιδιών. Σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στο παρελθόν, οι περισσότερες γυναίκες ομογενείς από 20-60 ετών εργάζονταν έξω από το σπίτι, ενώ οι μικρότερης ηλικίας πήγαιναν σχολείο ή σπούδαζαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Έτσι ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστών προέρχονταν από αγροτικές περιοχές, όλο και περισσότεροι ήταν απόφοιτοι της δευτεροβάθμιας και κάποιοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που μετακινούνταν με σκοπό τις σπουδές, με αποτέλεσμα την 15

ριζική μεταβολή της ταυτότητας του ελληνισμού των ΗΠΑ αλλά και την μεταναστευτική επικοινωνία ανάμεσα στις δύο χώρες (Ρ. Φακιολάς, 2002, σ. 41). Μεταναστευτική πολιτική ΗΠΑ- Ελλάδας Μέχρι των Α Παγκόσμιο πόλεμο, η μεταναστευτική πολιτική των ΗΠΑ που περιόριζε των έλεγχο των μεταναστών σε ιατρικές εξετάσεις κυρίως για φυματίωση και τραχώματα, είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία αύξηση του πληθυσμού, που εκείνη την περίοδο είχε φτάσει περίπου στα 100 εκατομμύρια κατοίκους. Δύο λόγοι ευθύνονται για την υιοθέτηση αυτής της πολιτικής: α) Οι πλούσιοι φυσικοί πόροι των ΗΠΑ, που θα μπορούσαν να παρέχουν την εξασφάλιση υψηλού βιοτικού επιπέδου σε πολλαπλάσιο αριθμό κατοίκων, ωστόσο η αξιοποίησή τους απαιτούσε την εισροή πολυάριθμου εργατικού δυναμικού. β) Το πολιτικό όραμα του συνόλου των ηγετών της πολιτικής ηγεσίας των ΗΠΑ αλλά και των περισσοτέρων απλών εποίκων, που φιλοδοξούσαν την ανάδειξη της ως παγκόσμια ηγέτιδα τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από τους Αφρικανούς σκλάβους, όλοι οι μετανάστες είχαν φτάσει στις ΗΠΑ με την θέλησή τους (Ρ. Φακιολάς 2002). Από τον Α Παγκόσμιο πόλεμο, άρχισαν να τίθενται σε ισχύ διάφοροι περιοριστικοί όροι εισόδου, όπως ότι οι μετανάστες έπρεπε να γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, και να απαντούν σε διάφορες ερωτήσεις για το παρελθόν και την οικονομική τους κατάσταση. Με την πάροδο του χρόνου, οι απαιτούμενες προϋποθέσεις εισόδου στη χώρα έγιναν πιο αυστηρές: καθιερώθηκε το διαβατήριο, έθεσαν ως βασική προϋπόθεση εισόδου την έκδοση βίζας, ενώ το 1921 θεσπίστηκαν ποσοστώσεις, με κύριο σκοπό τον περιορισμό της μετανάστευσης κυρίως από τη νότια και ανατολική Ευρώπη. Ωστόσο διατηρήθηκε η ευχέρεια μετάκλησης συγγενών των Αμερικανών υπηκόων (Ρ. Φακιολάς 2002, σ. 38). Η πολιτική αυτή μετέβαλλε τη σύνθεση των Ελλήνων που είχαν την Αμερικανική υπηκοότητα, καθώς όσοι δεν την είχαν (καθώς σκόπευαν σύντομα να επιστρέψουν) έσπευσαν να την αποκτήσουν. Είχαν έτσι την ευχέρεια να μετακαλούν συγγενείς από την Ελλάδα, αλλά και να επιστρέφουν ελεύθερα στις ΗΠΑ μετά από ταξίδια στο εξωτερικό. Το 1965, το σύστημα της ποσόστωσης αντικαταστάθηκε από αυτό της θέσπισης ορίου ως 120.000 τον χρόνο από το δυτικό ημισφαίριο ( Ασιατικές χώρες), και 170.000 από το ανατολικό ημισφαίριο (Ευρώπη, Αφρική) με ανώτατο όριο 20.000 για κάθε χώρα. 16

Η πολιτική αυτή ωφέλησε τους Έλληνες, οι οποίοι έσπευσαν να μετακαλέσουν συγγενείς, οι οποίοι αποκτούσαν και αυτοί την αμερικανική υπηκοότητα και είχαν την ευκαιρία με την σειρά τους να καλέσουν νέους συγγενείς. Υπολογίζεται ότι με την αντικατάσταση της ποσόστωσης κατά χώρα, περίπου 15.000 Έλληνες μετανάστευαν κάθε χρόνο μεταξύ 1966-1971 ώσπου σταδιακά ο αριθμός αυτός περιορίστηκε καθώς η σταδιακή ανάπτυξη της Ελλάδας σε όλους τους τομείς, περιόριζε και την επιθυμία για μετανάστευση. Αξίζει να σημειωθεί ότι πέρα από τους νόμιμους μετανάστες, υπολογίζεται ότι την περίοδο μεταξύ 1957-1974, εγκαταστάθηκαν στις ΗΠΑ παράνομα 30.000 Έλληνες κυρίως ναυτικοί, που εγκατέλειπαν τα πλοία τους και στην αρχή εργάζονταν παράνομα κυρίως σε επιχειρήσεις ομογενών (Ρ. Φακιολάς 2002). Σε ότι αφορά τη μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας απέναντι στη μετανάστευση, αυτή ήταν φιλελεύθερη, με εξαίρεση την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών 1967-1975. Ωστόσο, κρίνοντας από τον μεγάλο αριθμό αποδημίας τη συγκεκριμένη περίοδο, περίπου 400.000 άτομα, υποθέτουμε πως ο περιορισμός αφορούσε ορισμένο αριθμό πολιτών. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, η ελληνική κυβέρνηση, ενθάρρυνε με διάφορα κίνητρα τον επαναπατρισμό των μεταναστών για οικονομικούς και και πολιτικούς λόγους, χωρίς όμως να επιβάλει κανένα απολύτως περιορισμό στην αποδημία. Το Ελληνικό κράτος ενθάρρυνε τη μετανάστευση σε περιόδους μεγάλης ανεργίας όπως μεταξύ 1950-1965, όμως συνέβη και το αντίθετο π.χ στα τέλη του 20ου αιώνα όταν η μετανάστευση έλαβε μαζικό χαρακτήρα (Ρ. Φακιολάς 2002, σ. 29-30). Μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, η ελληνική κυβέρνηση συνέβαλε με συγκεκριμένα μέτρα πολιτικής στην αποδημία των Ελλήνων προς όλες τις χώρες. Αυτά μεταξύ των άλλων αφορούσαν θέματα αντικειμενικής πληροφόρησης των μεταναστών, τη διδασκαλία βασικών λέξεων και φράσεων της χώρας υποδοχής, την εξασφάλιση ίσης αμοιβής με τους ντόπιους, της ένταξής τους στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και σε ορισμένες περιπτώσεις εύρεση λύσης στο πρόβλημα στέγασης. Επίσης στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής της Ελλάδας, έχουν ληφθεί μέτρα για την ελληνόφωνη εκπαίδευση των μεταναστών, τις πολιτισμικές τους εκδηλώσεις, την επένδυση των αποταμιεύσεων τους στην Ελλάδα, και τη διατήρηση της ελληνικότητας τους. Επαγγελματική εξέλιξη των Ελλήνων στις ΗΠΑ 17

Η πολιτική των ΗΠΑ, που αποσκοπούσε στην πλήρη οικονομική και κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών καθώς και στη γρήγορη απόκτηση της αμερικανικής ιθαγένειας, συντέλεσε στη σταδιακή ανάπτυξη της ελληνικής επιχειρηματικότητας. Οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες είχαν μικρή οικονομική δύναμη, η οποία προέρχονταν αποκλειστικά από χειρωνακτικές εργασίες, με τις οποίες ασχολούνταν οι Έλληνες μέχρι και την περίοδο του μεσοπολέμου. Η μικρή οικονομική τους δύναμη, τους καθιστούσε στο περιθώριο των ηγετικών ομάδων που ασκούσαν εξουσία στις χώρες υποδοχής. Βαθμιαία και κυρίως λόγω της φιλοδοξίας τους για τους ίδιους αλλά και για την καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση των παιδιών τους, αποκτούσαν όλο και υψηλότερα εισοδήματα και συνακόλουθα καλύτερη κοινωνική θέση. Έμπαιναν έτσι στην κατηγορία της κινητοποιημένης διασποράς, που εξασφάλιζε πρόσβαση στις ομάδες εξουσίας. Στη διαδικασία αυτή, υπήρξε επαγγελματική ανέλιξη με τους μισθωτούς να ανέρχονται σε θέσεις ευθύνης, ενώ στην αυτοαπασχόληση και στην επιχειρηματική δραστηριότητα κύριοι τομείς ήταν τα καφενεία, τα εστιατόρια, τα ανθοπωλεία, τα μικρά ξενοδοχεία και τουριστικά γραφεία (Παπασωτηρίου, 2000). Περιορισμένος αριθμός μεταναστών δεύτερης γενιάς και ελάχιστοι από την τρίτη γενιά απασχολούνται στην ανειδίκευτη εργασία. Το ίδιο περίπου ισχύει και για τους τομείς της αυτοαπασχόλησης, και της δημιουργίας μικρών επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου και παροχής μη επιστημονικών υπηρεσιών. Οι πρότερες επιχειρήσεις όπως το στίλβωμα υποδημάτων, η πώληση λουλουδιών στο δρόμο κλπ, δεν είναι πια βιώσιμα στο ανεπτυγμένο τεχνικό περιβάλλον και την οικονομική οργάνωση των ΗΠΑ. Κατά κανόνα οι μετανάστες της δεύτερης και τρίτης γενιάς, μετά τη μακρά σχολική τους εκπαίδευση, επιδιώκουν και επιτυγχάνουν καλά αμειβόμενες υπαλληλικές θέσεις. Όσοι διαθέτουν αυξημένα προσόντα, στρέφονται σε ελεύθερα επιστημονικά επαγγέλματα, ενώ κάποιοι δραστηριοποιούνται και πολιτικά. Έτσι κατά τη μεταπολεμική περίοδο, οι ομογένεια περιλαμβάνει χιλιάδες φοιτητές και επιστήμονες, καθώς και άτομα με διεθνή ακαδημαϊκή προβολή, άτομα με αξιόλογες καλλιτεχνικές επιδόσεις, με επιδόσεις στον πολιτικό τομέα κλπ. Επίσης πολλοί Έλληνες έχουν μεγάλη οικονομική επιφάνεια και απολαμβάνουν πλήρη κοινωνική καταξίωση. Σύμφωνα με άλλες μετρήσεις αποδεικνύεται ότι ενώ οι απόδημοι της πρώτης γενιάς είχαν μέσο εισόδημα κατώτερο του μέσου λευκού Αμερικανού, εκείνοι της δεύτερης γενιάς έχουν κατά 31% ανώτερο εισόδημα. Σύμφωνα εξάλλου με έρευνα της εφημερίδας των ΗΠΑ 18

Πρωινή, το 90% των ομογενών στις ΗΠΑ έχει ιδιόκτητη οικία και μέσο ετήσιο οικογενειακό εισόδημα που υπερβαίνει τα 70.000 δολάρια, το 65% των ενηλίκων έχει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, και η πλειονότητα είναι ελεύθεροι επαγγελματίες ή ιδιοκτήτες επιχειρήσεων. Γενικά οι ομογενείς, έχουν το υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης, το δεύτερο κατά κεφαλή εισόδημα μετά τους Εβραίους, και μεγάλη παρουσία στην αμερικάνικη πολιτική σκηνή σε σχέση με το αριθμητικό τους μέγεθος (Ρ. Φακιολάς 2002, σ. 45-47). 3.2.2 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑΝΑΔΑ Στην Ελλάδα μετά την ολέθρια περίοδο της κατοχής και του εμφυλίου, δημιουργήθηκαν δυσεπίλυτα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, οδηγώντας μεγάλη μερίδα πληθυσμού στο δρόμο της μετανάστευσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Καναδάς δέχτηκε το μεγαλύτερο μέχρι τότε μεταναστευτικό ρεύμα των Ελλήνων, που αφορά τη δεκαετία 1950-1970, καθώς διάφοροι παράγοντες εκείνης της περιόδου τον όριζαν ως θελκτικό μεταναστευτικό προορισμό: α) Ο Καναδάς, στο πλαίσιο της οικονομικής της ανάκαμψης μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο, χρειάστηκε και ζήτησε επιπλέον εργατικό δυναμικό, για να στηρίξει τη βιομηχανική της παραγωγή και έτσι αποτέλεσε πόλο έλξης για χιλιάδες μετανάστες από όλο τον κόσμο. β) Η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και της προόδου, προσέφερε καλύτερες υποδομές από ότι η χώρα μας όπως καλύτερη ασφάλιση, υγεία κλπ. γ) Η χώρα μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, υιοθέτησε μια πιο φιλελεύθερη μεταναστευτική πολιτική (κάτι που δεν ίσχυε τις προηγούμενες περιόδους), όσο αφορά τόσο στους οικονομικούς μετανάστες αλλά και στα θύματα του πολέμου και εθνοπολιτιστικών διενέξεων. δ) Η παρουσία των ελληνικών παροικιών συγκροτημένες από τους πρώτους Έλληνες μετανάστες, αποτελούσαν σημείο αναφοράς για τους νεοφερμένους, αφού μπορούσαν να προσφέρουν τη συμπαράσταση και υποστήριξη τους και ε) Ένα τόσο μακρινό ταξίδι, μπορούσε να πραγματοποιηθεί χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας που επέτρεπε τέτοιου είδους ταξίδια, ενώ κέντριζε όσους είχαν την περιέργεια και την αγάπη για την περιπέτεια (Σ. Κωνσταντινίδης, 2002). Οι μετανάστες που έφταναν στον Καναδά, εγκαθίστανται στις ελληνικές παροικίες που βρίσκονταν στις μεγαλύτερες πόλεις του Καναδά όπως στο Τορόντο, στο Μόντρεαλ, καθώς και στις επαρχίες του Οντάριο και του Κεμπέκ. Αυτοί αποτελούνταν κυρίως από φτωχούς 19

αγρότες, λίγους εργάτες αλλά και ανύπαντρες γυναίκες. Οι Έλληνες μετανάστες δεν ήθελαν να ασχοληθούν με τη γεωργία, αφενός γιατί ως απασχόληση στην Ελλάδα είχε χαμηλό γόητρο και εισόδημα, και αφετέρου γιατί το απέτρεπαν οι κλιματολογικές συνθήκες του Καναδά. Έτσι προτίμησαν τα μεγάλα αστικά κέντρα όπως το Τορόντο και το Μόντρεαλ, όπου με σκληρή δουλειά, θα μπορούσαν σε σύντομο χρονικό διάστημα να κάνουν περιουσία και να γυρίσουν στην Ελλάδα. Οι Έλληνες μετανάστευσαν σε μία χώρα με διαμορφωμένο πολιτειακό και πολιτικό σύστημα, που παρά τη φιλελεύθερη πολυπολιτισμική πολιτική, δεν ήταν δυνατό να καταφέρουν να επηρεάσουν ή και να μεταβάλλουν τις δομές της χώρας που τους φιλοξενούσε. Οι μεταπολεμικοί μετανάστες, δεν διέθεταν καμία ισχύ απέναντι στη διαμόρφωση κανόνων που αφορούσαν την ένταξη και την ενσωμάτωση τους στη νέα χώρα. Το νομικό και το πολιτικό καθεστώς αυτής της διαδικασίας, ορίζονταν από το κράτος του Καναδά. Ωστόσο, στο πλαίσιο της πολυπολιτισμικής πολιτικής που ακολουθούσε και εξακολουθεί να ακολουθεί η χώρα, κάθε εθνοτική ομάδα έχει δικαίωμα να διατηρήσει και να αναπτύξει τον πολιτισμό και τη γλώσσα της, ενθαρρύνοντας έτσι ένα είδος αρμονικής ενσωμάτωσης στην τοπική κοινωνία (Σ. Κωνσταντινίδης, 2002 σ. 113-114). Έτσι μια σειρά παραγόντων όπως η κατάλυση του εμποδίου της γλώσσας, η άνοδος του μορφωτικού και βιοτικού επιπέδου των Ελληνοκαναδών, η μείωση των κοινωνικών διακρίσεων από τους γηγενείς κατοίκους, συνέβαλαν στη σταδιακή αφομοίωση των Ελλήνων μεταναστών στη δεύτερη και τρίτη γενιά. Οικονομική κινητικότητα των Ελλήνων του Καναδά Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι πρώτοι μετανάστες της μεταπολεμικής περιόδου, προέρχονταν από φτωχές αγροτικές περιοχές και ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία ανειδίκευτοι εργάτες. Το 1971 σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία του Καναδά, το 61% των Ελλήνων μεταναστών στον Καναδά είχαν οκτώ ή και λιγότερα χρόνια φοίτησης στο σχολείο. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ιδιαίτερα οι γυναίκες μετανάστριες, που εργάστηκαν ως υπηρέτριες σε σπίτια, εργάτριες σε εργοστάσια ρουχισμού, σε νοσοκομεία, σερβιτόρες ή καθαρίστριες. Σταδιακά και με σκληρή δουλειά οι μετανάστες αυτοί πέτυχαν να δημιουργήσουν τις δικές τους επιχειρήσεις. Ειδικεύτηκαν στις επιχειρήσεις εστιατορίων και κατάφεραν να ανέλθουν κοινωνικά. Συνήθως ξεκινούσαν ως εργάτες σε εστιατόρια και αφού μάθαιναν την τέχνη του μάγειρα, στη συνέχεια άνοιγαν το δικό τους εστιατόριο. Οι νέοι μετανάστες απασχολούνταν στην αρχή στα εστιατόρια των συμπατριωτών τους, μέχρι να κατορθώσουν 20

να ανοίξουν τη δική τους επιχείρηση. Εκτός από τα εστιατόρια, άλλοι κλάδοι που δραστηριοποιήθηκαν οι Έλληνες μετανάστες του Καναδά είτε ως μικροϊδιοκτήτες είτε ως εργάτες, ήταν αυτοί των τροφίμων, μικρές επιχειρήσεις ρουχισμού, καθαρισμού και το μικρεμπόριο. Την περίοδο αυτή, αυξάνονται και ο αριθμός των ελεύθερων επαγγελματιών όπως γιατρών, δικηγόρων, λογιστών, εκπαιδευτικών, μηχανικών κλπ. Πολλοί από αυτούς ήταν απόφοιτοι ελληνικών πανεπιστημίων, ενώ άλλοι είχαν έρθει για μεταπτυχιακές σπουδές και παρέμειναν μόνιμα. Παρ' όλα αυτά μελέτες που έγιναν στη δεκαετία του 80' έδειξαν πως περίπου το 70% των Ελληνοκαναδών απασχολούνται ως ανειδίκευτοι ή ημιειδικευμένοι εργάτες(σ. Κωνσταντινίδης, 2002, σ.103-104). Η άνοδος του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου των Ελληνοκαναδών στη δεύτερη και τρίτη γενιά, συντέλεσε στην αλλαγή αυτών των δεδομένων. Το υψηλότερο σχολικό εκπαιδευτικό σύστημα των Ελληνοκαναδών και η δημιουργία ενός είδους μικρομεσαίου στρώματος μέσα στις ελληνικές παροικίες, ήταν οι παράγοντες που ώθησαν προς το καλύτερο την επιχειρηματικότητα των μεταναστών. Μεγάλος αριθμός απασχολούνται στον επιχειρηματικό τομέα, σε ελεύθερα επαγγέλματα, σε διάφορες υπηρεσίες στον ακαδημαϊκό χώρο και σε τεχνικούς κλάδους, ενώ πολλοί Ελληνοκαναδοί πέρασαν από τις μικρές σε μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις. Ένδειξη αυτών των αλλαγών, είναι η δημιουργία νέων οργανωτικών δομών, όπως το Ελληνικό Εμπορικό Επιμελητήριο και ο Σύλλογος Ελλήνων Κτηματομεσιτών (Σ. Κωνσταντινίδης, 2002, σ. 103-104). 3.2.3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ-ΝΟΤΙΟΥ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Τα πρώτα κύματα μετανάστευσης προς τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, δεν μπορούν να ελεγχθούν με ακρίβεια ως προς τις χώρες προορισμού, αλλά φαίνεται να σημειώνονται παράλληλα με το κύμα μετανάστευσης προς τις ΗΠΑ την περίοδο 1900-1921. Σε σχέση με τη Βόρεια Αμερική, η Λατινική Αμερική φαίνεται να αποτέλεσε δευτερεύουσα επιλογή, ιδιαίτερα σε περιόδους που εφαρμόστηκαν διάφοροι περιορισμοί εισόδου στις ΗΠΑ. Έτσι πολλοί μετανάστευσαν στο γειτονικό Μεξικό, που από οικονομική άποψη ήταν περισσότερο αναπτυγμένο από τα άλλα κράτη, με τελικό σκοπό τη μετέπειτα εγκατάσταση τους στις ΗΠΑ. Ως το 1920, μεγάλο ρεύμα Ελλήνων μεταναστών κατευθύνθηκε κυρίως στην Αργεντινή και δευτερευόντως στην Ουρουγουάη και την Χιλή. Την περίοδο του μεσοπολέμου 1920-21

1939 αλλά και μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου, στην Αργεντινή εγκαταστάθηκε ένας σημαντικός αλλά ανεξακρίβωτος αριθμός Ελλήνων από τη Μικρά Ασία, και ένας μικρότερος αριθμός από τα Δωδεκάνησα που ήταν ακόμα υπό την Ιταλική κυριαρχία. Τη μεταπολεμική περίοδο, οι Έλληνες επιλέγουν ως κύριο μεταναστευτικό προορισμό τη Λατινική Αμερική την Βραζιλία. Από το 1955-1977 φέρεται να εγκαταστάθηκαν στη χώρα αυτή 1.682 άτομα, ενώ από το 1952-1964 που τέθηκε σε εφαρμογή η Ελληνοβραζιλιανή Σύμβαση, εγκαταστάθηκαν συνολικά 10.790 άτομα (Λεύκωμα 6ου Συνεδρίου, σ.25). Στην περίοδο 1955-1977 σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία (ΓΓΑΕ, 1994, σ.41), ο αριθμός των μόνιμων μεταναστών προς όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής έφτασε στους 7.737. Κοινωνικό-οικονομική κινητικότητα Οι μεταπολεμικοί μετανάστες που κατευθύνθηκαν στις χώρες τις Λατινικής Αμερικής, ήταν στην πλειοψηφία τους ανειδίκευτοι εργάτες και άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Στη μεταπολεμική περίοδο, παρουσίαζαν καλύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά καθώς παρατηρείτε μετανάστευση ειδικευμένων τεχνιτών προερχόμενων από τον δευτερογενή τομέα( Πορταρίτου, 1982, σ.337,339,340). Πάντως έως και το τέλος της δεκαετίας του 1970, οι Έλληνες που ως επί το πλείστον απασχολήθηκαν στον κλάδο της βιομηχανίας, κατέλαβαν τις χειρότερες θέσεις εργασίας ενώ το 85% των μεταναστών εργάζονταν ως ανειδίκευτοι εργάτες(μπαμπανάσης, Σούλας, 1976, σ.190). Σήμερα, η κατάσταση για τους Έλληνες μετανάστες είναι καλύτερη σε σχέση με το παρελθόν, ωστόσο η άνοδος σε ανώτερες μορφωτικές και επαγγελματικές θέσεις και κλάδους οικονομικής δραστηριότητας είναι βραδεία. Δεν έχουμε αρκετά στοιχεία που να επιτρέπουν τη σύγκριση των μεταναστών με τους γηγενείς πληθυσμούς και τους ακριβείς αριθμούς προόδου τους σε μορφωτικό και κοινωνικό-οικονομικό τομέα. Από περιγραφικές προσεγγίσεις πάντως μέσω των ελληνικών πρεσβειών, προκύπτει ότι ένα στρώμα Ελλήνων στη Βραζιλία και την Αργεντινή και σε ορισμένες χώρες με μικρό αριθμό μεταναστών, ασχολείται με το εμπόριο, τη βιοτεχνία, τη βιομηχανική παραγωγή και τη ναυτιλία. Παράλληλα, ένα μέρος της νεώτερης γενιάς φαίνεται να απασχολείτε στις υπηρεσίες, διαθέτει ανώτατη εκπαίδευση, έχει αναρριχηθεί σε υψηλές διευθυντικές θέσεις του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, ενώ ακόμα διαπρέπει στο χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και ορισμένοι και της πολιτικής (Β. Τσαπαλιάρης 2002, σ.135). 22

Στους τομείς του εμπορίου και βιομηχανίας, η δραστηριοποίηση των Ελλήνων μεταναστών περιλαμβάνειένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων όπως αλυσίδες πολυκαταστημάτων στη Βραζιλία π.χ. Casas Nordeste Confeccoes Ltda, ιδιοκτησίας του Π. Γεωργαλά ή του Τ. Σπήλιου, εισαγωγές εξαγωγές, δίκτυα διανομείς τροφίμων, ειδών ρουχισμού, σωληνουργία πλαστικών, και είδη αρωματοποιίας. Επίσης στην Αργεντινή υπάρχουν σφαγεία- συσκευαστήρια βοοειδών, γεωργικές εκτάσεις για εκτροφή ζώων και παραγωγή δημητριακών για εξαγωγές, σοκαλατοποιία-καραμελοποιία, παραγωγή τυποποιημένων γλυκισμάτων, επεξεργασία και συσκευασία προϊόντων, εισαγωγές, χονδρικό λιανικό εμπόριο κ.ά(β. Τσαπαλιάρης 2002, σ.134-135). Αξιοσημείωτη επιχειρηματική δραστηριότητα έχουμε και σε χώρες με μικρό αριθμό μεταναστών. Στον Παναμά, ολόκληρο το εμπόριο τροφίμων φαίνεται να είναι σε ελληνικά χέρια (ΓΓΑΕ, 1994, σ. 40). Στη Βενεζουέλα, λειτουργούν επιχειρήσεις εμπορίας και ελαφριές βιομηχανίας ρούχων και υποδημάτων. Στην Ουρουγουάη ναυπηγεία και εισαγωγικέςεξαγωγικές εταιρίες. Στο Περού υπάρχουν δύο επιχειρήσεις καζίνο Olympus Garden και Hellenic Plaza (Mira, No.44,26-1-97). Στη Λίμα μεγάλες μεγάλες αλιευτικές και εξαγωγικές επιχειρήσεις της οικογένειας Παλιγγίνη στην Πιούρα, αγροτικές επιχειρήσεις παραγωγής φρούτων της οικογένειας Παπαδοπούλου και βιομηχανικές μονάδες πλαστικών ειδών της οικογένειας Βαρδάκα. Επίσης στο εμπόριο και τη βιοτεχνία σε μικρότερα μεγέθη δραστηριοποιούνται και οι ολιγάριθμοι Έλληνες που ζουν στο Ελ Σαλβαδόρ, τη Νικαράγουα, την Ονδούρα και αλλού (Β. Τσαπαλιάρης 2002, σ.134-135).. Με βάση αυτό το πλαίσιο, η εισοδηματική κατάσταση των Ελλήνων μεταναστών στις χώρες της Λατινικής Αμερικής ποικίλλει. Όσοι έχουν ανέλθει στα ανώτερα επαγγέλματα ή έχουν διακριθεί στον επιχειρηματικό τομέα ευημερούν. Μία αξιοσημείωτη ομάδα είναι μεσαίου έως χαμηλού εισοδήματος. Αξιοσημείωτο είναι ότι κάποιοι συμπατριώτες μας κυρίως μεγάλης ηλικίας, ζουν στο όριο της φτώχειας, ενώ υπάρχει και μία αυξανόμενη ομάδα απόρων και αναξιοπαθούντων ατόμων (Λεύκωμα 6ου συνεδρίου, 1992, σ.44), για τα οποία αναπτύσσονται από τις ομογενειακές κοινότητες και άλλες οργανώσεις, προγράμματα αλληλοβοήθειας (Β. Τσαπαλιάρης 2002, σ.136).. 3.2.4 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΕΥΡΩΠΗΣ (ΠΛΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΧΩΡΩΝ Ε.Σ.Σ.Δ) 23

Μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, οι χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης αποτέλεσαν προορισμούς της σύγχρονης διασποράς των Ελλήνων, κύρια λόγω της μεγάλης εισοδηματικής διαφοράς τους από την Ελλάδα. Ο ελληνισμός στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, αποτέλεσε πρωτεύοντα μεταναστευτικό προορισμό για τους Έλληνες και για τούτο εξετάζεται ως αντιπροσωπευτική της μεταπολεμικής αποδημίας του ελλαδικού πληθυσμού. Την περίοδο 1960-1973 η ΟΔΓ, άσκησε ενεργητική μεταναστευτική πολιτική προσέλκυσης αλλοδαπού εργατικού δυναμικού. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, υπογράφηκε στις 30/03/1960 διακρατική συμφωνία μεταξύ ελληνικής και γερμανικής κυβερνήσεως, για την τοποθέτηση Ελλήνων εργαζομένων στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Αντικείμενο της συμφωνίας, ήταν μόνο η φάση της αποδημίας και μερικώς η παραμονή του εργατικού δυναμικού, και περιλάμβανε την υποχρέωση της ελληνικής κυβέρνησης να συγκεντρώνει και να μεταβιβάζει προς τις υπηρεσίες της ΟΔΓ, αιτήσεις Ελλήνων εργαζομένων που ήθελαν να απασχοληθούν στην ΟΔΓ. Την επιλογή των εργατών, διενεργούσε αποκλειστικά η γερμανική πλευρά και καθορίζονταν με βάση την ηλικία, τη σωματική και πνευματική ακεραιότητα των υποψηφίων εργατών (Α. Κόντης 2003, σ. 52). Ο αριθμός των Ελλήνων που αποδήμησαν στην ΟΔΓ δεν ήταν πάντα σταθερός, αλλά εξαρτώταν τόσο από τους οικονομικούς παράγοντες, όσο και από το καθεστώς της διασυνοριακής κινητικότητας προσώπων. Έτσι σε φάση οικονομικής ύφεσης όπως στις περιόδους 1966-1967 και 1973-1974, αυτή είχε άμεση επίπτωση στους αλλοδαπούς, καθώς μεταφράζονταν σε άμεσες απολύσεις οι οποίοι οδηγούνται σε αναγκαστική παλιννόστηση. Επί πλέον δυσχέραιναν οι σχέσεις των μεταναστών με τον ημεδαπό πληθυσμό, καθώς θεωρούνταν μέρος του προβλήματος, με αποτέλεσμα την εκδήλωση εναντίων τους εχθρικών συμπεριφορών (Ε. Βλάχος, 1966) Όσο αφορά τη διασυνοριακή κινητικότητα αυτή διακρίνεται σε τρεις περιόδους: α) σε καθεστώς πλήρους ελεύθερης κυκλοφορίας εργατικού δυναμικού 1960-1973, β) σε απαγόρευση εισόδου νέων μεταναστών αλλά με τη δυνατότητα ένωσης των οικογενειών 1973-1988 και γ) από το 1988 έως σήμερα επανέρχεται το καθεστώς της ελεύθερης διακίνησης. Στον πίνακα 2, μπορούμε να δούμε πως αυτοί οι δύο παράγοντες, επηρέασαν τη μεταναστευτική κινητικότητα και το μεταναστευτικό απόθεμα των Ελλήνων στην ΟΔΓ. 24

Παρά την αρχική προσωρινότητα που χαρακτήριζε τη μετανάστευση στη Γερμανία (συγκέντρωση κεφαλαίου και επιστροφή στην πατρίδα), στατιστικές έρευνες μας δείχνουν ότι αυτή εξελίχθηκε σε μονιμότητα. Σε διάφορες περιόδους (1988, 1995), η παραμονή τους ξεπερνά τα 10 έτη, ενώ η κανονική ηλικιακή σύνθεση και η ολοκληρωμένη οικογενειακή δομή των μεταναστών μαρτυρούν τη πρόθεση για μονιμότερη παραμονή (πίνακες 3-4) Οι Έλληνες μετανάστες στη πλειονότητα τους, κατέφυγαν στα μεγάλα αστικά κέντρα που υπήρχαν οι μεγάλες βιομηχανίες. Η κινητικότητα προς αυτά παρέμεινε διαχρονικά σταθερή καθώς δεν παρατηρήθηκε ενδογερμανική γεωγραφική κινητικότητα, ενώ στα πέντε κρατίδια της Ανατολικής Γερμανίας παρά την ελεύθερη διακίνηση το 1990, παραμένει μόνο το 1% των Ελλήνων (πίνακας 5). Οι Έλληνες μετανάστες αποτελούν το 0,5% του συνολικού εργατικού δυναμικού της ΟΔΓ και περίπου το 5% του αλλοδαπού εργατικού δυναμικού. Το ελληνικό εργατικό δυναμικό δεν επηρεάζει σημαντικά τη γερμανική αγορά εργασίας, ούτε σε τοπικό ούτε σε κλαδικό επίπεδο. Εξαίρεση αποτελεί ο σχετικός έλεγχος του κλάδου των γουνεμπόρων γουνοποιών από τους Έλληνες στην περιοχή της Φρανκφούρτης /Μάιν, οι οποίοι συνεχίζουν την παράδοση των Καστοριανών γουνεμπόρων και γουνοποιών(α. Κόντης 2003, σ. ).. Οι Έλληνες εργάτες, απασχολούνται κυρίως στη μεταποίηση και μάλιστα σε μεγαλύτερο ποσοστό από το μέσο όρο των αλλοδαπών ιδίως σε κλάδους της βαριάς βιομηχανίας (μέταλο, σίδερο, αυτοκίνητο). Στον πίνακα 6 διαπιστώνουμε ότι ο Πρωτογενής τομέας (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) δεν προσελκύουν τους Έλληνες εργάτες ίσως λόγω των κακών επαγγελματικών εμπειριών τους στην Ελλάδα. Οι Έλληνες μετακινούνται από τον δευτερογενή στον τριτογενή τομέα και από τη μισθωτή εργασία στην αυτοαπασχόληση. Κυρίως ασχολούνται με εστιατόρια, λιανεμπόριο, ιδιοκτησία ταξί, μεταποίηση έτοιμων ενδυμάτων, και άσκηση ελεύθερων επαγγελμάτων όπως ιατρεία ταξιδιωτικά γραφεία κ.ά. (Σ. Κλαδάς, 1965). Στον επιχειρηματικό τομέα οι Έλληνες μετανάστες, ακολουθούν την αμερικάνικη παράδοση και επικεντρώνονται στα εστιατόρια, καθώς αξιοποιούν το συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους Γερμανούς για προσφορά «Ελληνικής κουζίνας» σε Γερμανούς πελάτες. Σε μεγάλη απόσταση ακολουθούν τα ραφεία (μεταποίηση ενδυμάτων) και τα παντοπωλεία, ενώ δεν υπάρχει αξιοσημείωτη επιχειρηματική δραστηριότητα σε άλλους τομείς. Μόνο μια μεταλλοβιομηχανία με περίπου 200 εργαζόμενους ανήκει σε Έλληνα μετανάστη (Χειλάς, 25