27. ΟΙ ΑΡΧΑΙΕ ΟΛΤΜΠΙΑΔΕ: ΑΠΟ ΣΗ ΘΕΪΚΗ ΕΝΑΡΞΗ ΣΗ ΘΡΗΚΕΤΣΙΚΗ ΑΠΑΓΟΡΕΤΗ

ΗΣΟΡΟΤΗ...ΑΡΗΣΟΓΖΜΟΝ ΣΟΝ ΖΛΔΗΟΝ, Ω ΑΠΟ ΔΗΚΟΣΖ ΚΑΗ ΔΒΓΟΜΖ ΟΛΤΜΠΗΑΓΟ ΖΡΞΑΝΣΟ ΟΗ ΑΘΛΖΣΑΗ ΑΝΑΓΡΑΦΔΘΑΗ ΝΗΚΖΦΟΡΟΗ ΠΡΟ ΣΟΤ ΓΖ...ΟΤΓΔΗ ΑΝΔΓΡΑΦΖ..ΣΖι ΓΔ 28η ΣΑΓΗΟΝ ΝΗΚΩΝ ΚΟΡΟΗΒΟ ΖΛΔΗΟ ΑΝΔΓΡΑΦΖ ΠΡΩΣΟ [Δπζέβηνο, Υπονικά] <OΗ ΟΛΤΜΠΗΚΟΗ ΑΓΩΝΔ ΔΗΝΑΗ> ΘΑΝΑΣΟΤ ΣΔΡΠΝΟΝ ΓΖΛΖΣΖΡΗΟΝ ΚΑΗ ΓΑΗΜΟΝΟ ΔΟΡΣΖΝ ΣΟΝ ΣΑΤΡΟΝ ΚΑΘΤΒΡΗΕΟΤΑΝ [Βαζίιεηνο ειεπθείαο] 27. ΟΙ ΑΡΧΑΙΕ ΟΛΤΜΠΙΑΔΕ: ΑΠΟ ΣΗ ΘΕΪΚΗ ΕΝΑΡΞΗ ΣΗ ΘΡΗΚΕΤΣΙΚΗ ΑΠΑΓΟΡΕΤΗ Αλαξσηηφκνπλ πάληνηε γηα ην πφηε μεθίλεζαλ νη άλζξσπνη λα ρξεζηκνπνηνχλ ίππνπο γηα κεηαθνξέο, ίππαζία, ή ζηνλ πφιεκν. Μεηά απν πνιχρξνλε κειέηε κχζσλ θαη ηζηνξηθψλ πεγψλ, ε απάληεζε ήξζε ππν κνξθή επηζηεκνληθψλ δεδνκέλσλ ην 1990, ην Έηορ ηος Ίππος. Ο θαζ. Νηέτβηλη Άληνλπ ηνπ θνιιεγίνπ Υάξηγνπηθ ηεο Ν. Τφξθεο έιπζε ηειηθά ηελ απνξία κνπ, κε ηε βνήζεηα ειεθηξνληθνχ κηθξνζθνπίνπ. Σνκέο πξνγφκθηνπ ίππνπ ηεο 4 εο ρηιηεηίαο πυδ απ ηελ Οπθξαληθή Νηεξέηβηζα έθεξαλ ελδείμεηο νδνληηθήο ηξηβήο, φπσο απηέο πνπ πξνθαιεί ε ρξήζε ζηνκίδνο θηηαγκέλεο ίζσο απν ζρνηλί ή ίζσο θφθθαιν. Άξα, ππνζηήξημε, ε γπκληππεπηηθή κπνξεί θάιιηζηα λα ήηαλ ην πξψην βήκα ηνπ αλζξψπνπ ζηηο κεηαθνξέο, ήδε πέληε αηψλεο πξηλ ηελ αλαθάιπςε ηνπ ηξνρνχ. Ζ ππφζεζε δηέςεπζε θάζε πξνεγνχκελε, καδί θαη ηε δηθή κνπ, φηη ν άλζξσπνο πξψηα ρξεζηκνπνίεζε ηνλ ίππν δεχνληαο ηνλ ζε φρεκα κεηαθνξάο, ι.ρ. ζε άξκα ή άκαμα. Σν πεξίεξγν είλαη πσο ν πξψηνο επίζεκνο Οιπκπηθφο αγψλ ίππσλ, είηε ζην κχζν είηε ζηα 25 α Ολύμπια ηνπ 680 πυδ ήηαλ αξκαηνδξνκηθφο θαη φρη ηππνδξνκηαθφο. Ο αγψλ κέληηορ έγηλε κηα 30εηία αξγφηεξα, ην 648 πυδ. Σνχην ζεκαίλεη πσο νη άλζξσπνη ρξεηάζζεθαλ πεξίπνπ 40 αηψλεο γηα λ αμηνπνηήζνπλ ην επίηεπγκα ηεο εμεκέξσζεο ηνπ ίππνπ, βάδνληαο ηνπ ζηνκίδα, ηππεχνληαο ηνλ θαη κεηαηξέπνληαο έλα θαιφ ζειαζηηθφ ζε άξηζην Οιπκπηαθφ αζιεηή.σν 776 πυδ είλαη θαηά παξάδνζε ην έηνο ηεο ηζηνξηθήο έλαξμεο ησλ Ολςμπίων απν ην βαζηιηά ηεο Πίζαο Ίθηην. Ο Δπζέβηνο φκσο ηνπνζεηεί ηα πξψηα Ολύμπια ζην 884 πυδ, δειαδή 27 ηεηξαεηίεο λσξίηεξα, φπσο δείρλεη ε θξάζε ζηελ θνξπθή απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ. ηε γξαθηθή θαη καθξαίσλε ηζηνξία ηνπο, ηα Ολύμπια θηλδχλεπζαλ ακέηξεηεο θνξέο, είηε εμ αηηίαο ηνπ αλζξψπνπ είηε απν ηηο ηδηνηξνπίεο ηεο Φχζεο. Μάιηζηα, πξηλ αθφκα αξρίζνπλ λα κεηξνχλ, ηα αξραία Ολύμπια δηαθφπεθαλ απν πνιέκνπο κεηαμχ ησλ ζεψλ, κάρεο κεηαμχ αλζξψπσλ, πνιηηηθέο δηακάρεο θαη άθξσο θαθφηπρα κεηεσξνινγηθά θαη γεσινγηθά θαηλφκελα. Γελ έρσ πεηζζεί γηα ηελ αθξίβεηα ησλ παιαηφηεξσλ θαηαιφγσλ Οιπκπηνληθψλ, πνπ είραλ ζπληαρζεί απ ηνλ Ζιείν ζνθηζηή Ηππία ην 400 πυδ. Παξαδφμσο ηεο ίδηαο γλψκεο ήηαλ θαη ν Πιάησλ, πνπ ππνζηήξηδε ζην έξγν ηνπ Νοςμίαρ πσο ν Ηππίαο κάιινλ βάζηζε ηα ζηνηρεία ησλ Οιπκπηνληθψλ ζε αλαμηφπηζηεο πεγέο. Ζ ιίζηα ηνπ Ηππία αλαζεσξήζεθε θαη ζπκπιεξψζεθε απ ηνλ Αξηζηνηέιε θη αξγφηεξα απ ηνπο Δξαηνζζέλε, Φιέγνληα θαη άιινπο. ηνλ 3 ν αηψλα πυδ, ην ζχζηεκα ρξνλνιφγεζεο ησλ Οιπκπηάδσλ έγηλε ην επίζεκν εκεξνιφγην ησλ Διιήλσλ. Άιιε κηα ιίζηα πνπ πεξηέρεη ηα Ολύμπια 1 σο 249 ζπληάρζεθε απ ηνλ Ηνχιην ηνλ Αθξηθαλφ θαη δηαζψζεθε ζηα Υπονικά ηνπ Δπζέβηνπ. Σελ ίδηα πεξίπνπ επνρή, ν ηαμηδηψηεο Παπζαλίαο, εμέδηδε ην δεθάηνκν βηβιίν ηνπ Δλλάδορ Πεπιήγηζιρ, πνπ απνηειεί έλα αθξηβέζηαην ηνπξηζηηθφ νδεγφ κε κνλαδηθέο πεξηγξαθηθέο ιεπηνκέξεηεο, θη επηβεβαίσλε πξνυπάξρνληεο ζξχινπο γηα ηελ Οιπκπία θαη ηνπο ζηεθανίηερ, ηδίσο ζηα Ζλειακά (βηβιία 5 θαη 6). Νηψζσ επγλσκνζχλε ζηνλ Παπζαλία, γηαηί δελ μέραζε νχηε παξέιεηςε ηελ παξακηθξή ιεπηνκέξεηα γηα ηα ιππικά ηεο Οιπκπίαο, δειαδή ηηο ηππνδξνκίεο, αξκαηνδξνκίεο, ακαμνδξνκίεο θαη δπόμοςρ ίππσλ, θνξάδσλ θαη κνπιαξηψλ. Δίλαη θπζηθφ πνπ ν Ηππίαο φληαο ληφπηνο ππνζηήξημε πσο ηα πξψηα Ολύμπια έγηλαλ ζηελ Ζιεία θαη θαηέηαμε ληφπηνπο ήξσεο ζηελ θνξπθή ηεο ιίζηαο ηνπ. Ο ζπκπαηξηψηεο ηνπ Κφξνηβνο λίθεζε ζην ζηάδιον ηνπ 776 πυδ, φπνπ ν Ζιείνο βαζηιηάο Ίθηηνο ήηαλ ν κνλαδηθφο θξηηήο θαη ην έπαζιν έλα κήιν! Γελ είκαη ηδηαίηεξα επηπρήο κε ηε ιίζηα ηνπ Ηππία ή άιιεο, γηα έλα νπζηαζηηθφ ιφγν. Πηζηεχσ πσο ππήξμαλ Οιπκπηάδεο πνιχ πξίλ ην 776 πυδ. Σνχην γηαηί ν φξνο Ολύμπια δελ πεξηγξάθεη απνθιεηζηηθά ηελ 1

Οιπκπία, αιιά δείρλεη κάιινλ ηελ ηεξή, πλεπκαηηθή αθηέξσζε ησλ αγψλσλ, δει. ηνπο Οιχκπηνπο ζενχο. Έηζη νλφκαζα ηνπο πην παιηνχο, ή πηφ ζετθνχο αγψλεο ππο-ολςμπιάδερ, γηαηί απιά ζεσξψ πσο είκαη εζηθά ππφρξεσο λα δερζψ ηε ζπκβαηηθή ηνπνζέηεζε ησλ πξψησο ηζηνξηθψλ Ολύμπιων ζην έηνο 776 πυδ. πσο δείρλεη θη ν ηίηινο απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ, ε πξνέιεπζε ησλ αγψλσλ είλαη ζετθή, αιιά δπζηπρψο φρη άκνηξε δηαθνπψλ παξά ην ζξεζθεπηηθφ ηεο ραξαθηήξα. Απ ηε ζθνπηά ηεο κπζνινγηθήο θαηαγσγήο, ηα γλήζηα Ολύμπια ζα πξέπεη λα ήηαλ αγψλεο κεηαμχ Οιχκπησλ ζεψλ: ε λίθε ηνπ Γία ζηε κάρε κε ηνλ Κξφλν, ηνπ Απφιισλα ζηελ αξκαηνδξνκία κε ηνλ Δξκή θαη ζηελ ππγκαρία κε ηνλ Άξε, ή αθφκα ε λίθε ηνπ θαηά ησλ ακαδφλσλ πνπ είραλ πξνζηάηε ηνλ Άξε (δεο Κεθάιαην 6). Οη ηζηνξίεο απηψλ ησλ ππο-ολςμπικών ληθψλ ή εηηψλ θαηαγξάθεθαλ απ ηνλ Παπζαλία θαη πην πξηλ απ ηνλ κεξν, ηνλ Ζζίνδν θαη άιινπο κε ζρεδφλ απίζηεπηε νκνηφηεηα. Μεηά ηηο ζετθέο ή εξσηθέο ππο-ολςμπιάδερ έγηλε ν θαηαθιπζκφο ηνπ Γεπθαιίσλα, Οη αγψλεο ζηακάηεζαλ γηα πελήληα ρξφληα, ιέεη ν Παπζαλίαο. ηαλ ππνρψξεζαλ ηα χδαηα, έλαο απφγνλνο ηνπ Ηδαίνπ Ζξαθιή, ν Κιχκελνο, έπιεπζε ζηελ Πεινπφλλεζν απ ηελ Κξήηε θαη έθηαζε ζηελ Οιπκπία. Δίλαη εχθνιν λα καληέςεη θαλείο πνηφ ήηαλ ην πξψην ηνπ κέιεκα: ε αλαβίσζε ησλ αγψλσλ κε ππο-ολςμπιάδα, αιιά θαη ε αλέγεξζε λανχ αθηεξσκέλνπ ζηνλ Ζξαθιή Πξνζηάηε. Γηα θαθή ηνπ κνίξα φκσο ν Κιχκελνο εθζξνλίζηεθε απ ηνλ Δλδπκίσλα, ην γην ηνπ Αίζιηνπ. Ο ηειεπηαίνο ήηαλ ιέγαλε γηνο ηνπ Γία θαη ηεο Πξσηνγέλεηαο θαη γηα λα δείμεη ηε ζετθή θαηαγσγή ηνπ θήξπμε λέα ππο-ολςμπιάδα γηα ηνπο ηξεηο γηνχο ηνπ Δπεηφ, Αηησιφ θαη Παίνλα. Καηά ην ζξχιν, ν αγψλαο δξφκνπ θεξδήζεθε απ ην κεγάιν γηφ, ηνλ Δπεηφ. Μαληεχσ πσο ν κπακπάο Αίζιηνο ήηαλ βέβαηα ν κνλαδηθφο θξηηήο ηνπ αγψλα. Μηα γεληά αξγφηεξα, ν λεαξφο Πέισς απν ηε Φξπγία ηεο Μ. Αζίαο νξγάλσζε ηελ πηφ ιακπξή ππο-ολςμπιάδα θαη θπζηθά ηελ αθηέξσζε ζην Γία. Ο Πέισς έθαλε έλα βήκα πην πέξα απ φινπο ηνπο πξνθαηφρνπο ηνπ ρηίδνληαο έλα λαφ ζηνλ Δξκή, γηα λα ηνπ ζπγρσξεζεί ε δνινθνλία ηνπ Μπξηίινπ. Ο ηειεπηαίνο ήηαλ ν ελίνρνο ηνπ Οηλφκανπ πνπ δνινθνλήζεθε καδί κε η άηηα ηνπ (Κεθάιαην 1). Οη αγψλεο πνπ πξνθήξπμε ν Πέισς κπνξνχλ θάιιηζηα λα ζεσξεζνχλ σο ππο-ολςμπιάδα, αθνχ ν ίδηνο θαη ε ζχδπγνο ηνπ Ηππνδάκεηα ιαηξεχνληαλ γηα αηψλεο ζαλ πάηξσλεο ησλ ηζηνξηθψλ πιένλ Ολύμπιων, αγψλσλ κεηαμχ αλδξψλ θαη κεηαμχ γπλαηθψλ αληίζηνηρα. Ηδξπηήο ηεο επφκελεο ππο-ολςμπιάδορ ήηαλ πηζαλφλ ν Ακπζαίσλ, εμάδειθνο ηνπ Δλδπκίσλα πνπ είρε εθζξνλίζεη ηνλ Κιχκελν. Σέινο ζηελ επφκελε γεληά δπφ αδέιθηα, νη Πειίαο θαη Νεκέαο δνχιεςαλ καδί θη νξγάλσζαλ ηελ επφκελε ππο-ολςμπιάδα. Λίγν χζηεξα απ ηε κπζνινγηθή πεξίνδν, λένο ήξσαο έθηαζε ζηελ Οιπκπία, πνπ δελ ήηαλ άιινο απ ην γλσζηφ Ζξαθιή, γην ηνπ Ακθηηξχσλα θαη ηεο Αιθκήλεο. πσο ζα πεξίκελε θαλείο, θήξπμε επη ηφπνπ λέα ππο-ολςμπιάδα, αθνχ θαζάξηζε πξψηα ηνπο ζηάβινπο ηνπ Απγεία κε ηα λεξά ηνπ Κιαδενχ. Ο Παπζαλίαο ιέεη πσο ν Ζξαθιήο, κνλαδηθφο θξηηήο, ζηεθάλσζε ν ίδηνο ην ληθεηή ηεθπίππος. Νηθεηήο ελίνρνο ήηαλ ν Ηφιανο, πνπ έηξεμε ην άξκα ηνπ Ζξαθιή θαη κπνξνχκε εχθνια λα καληέςνπκε ηελ αλείπσηε ραξά ησλ δπν εξψσλ. Ίδηα πεξίπησζε ηέηνηνπ αγψλα βξίζθνπκε θαη ζηελ Ηιηάδα. Ο Μελέιανο δαλείδεηαη ηε γνξγή θνξάδα Αίθη ηνπ αδειθνχ ηνπ Αγακέκλνλα γηα λα θεξδίζεη ηελ αξκαηνδξνκία ζηα επι Παηπόκλω πνπ θήξπμε ν Αρηιιεχο. Ζ δηαθνξά ησλ δπν απηψλ κχζσλ είλαη πσο ν Μελέιανο έραζε κε ηε δαλεηθή θνξάδα, ελψ ν Ηφιανο θέξδηζε κε ηα ππνδχγηα ηνπ Ζξαθιή. Σνλ 2 ν αηψλα ΥΔ, ν Παπζαλίαο αλέθεξε πσο έλα λέν ηππηθφ άζιεκα εκθαλίζζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ππο-ολςμπιάδα, ήηνη ν αγψλ κέληηορ ίππος πνπ θέξδηζε ν Ηάζηνο, αλαβάηεο απν ηε γεηηνληθή Αξθαδία. Ζ αλαθνξά είλαη ζεκαληηθή, γηαηί αλαηξέπεη θάζε ππαξθηή ζεσξία ζρεηηθά κε ηελ έλαξμε ησλ ηππνδξνκηψλ, πνπ κέρξη ηψξα είρε ηνπνζεηεζεί ζην 648 πυδ. Σφηε είρε απιά εηζαρζεί ε ηππνδξνκία ζηα 33 α Ολύμπια, πνπ θεξδήζεθε απ ηνλ Κξαπμίδα. Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα θήκεο ησλ Ζιείσλ, ή κήπσο πξάγκαηη ν Ηάζηνο θαη φρη ν Θεζζαιφο Κξαπμίδαο θέξδηζε ηελ πξψηε επίζεκε ηππνδξνκία; Δκπηζηεχνκαη ηνλ Παπζαλία, πνπ ήηαλ αθξηβήο ζηελ ηζηφξεζε ησλ ππο-ολςμπιάδων, άξα κπνξνχκε λα βάινπκε ηνλ Ηάζην ζην βάζξν ηνπ πξψηνπ αλαβάηε ληθεηή. ην ίδην πλεχκα δελ πξέπεη λα μερλνχκε πσο ζηελ ίδηα ππο-ολςμπιάδα ν Ζξαθιήο είρε άιιεο δπν λίθεο, κηα ζηελ πάιε θαη κηα ζην παγθξάηην, φπσο θαη νη Γηφζθνπξνη Κάζησξ θαη Πνιπδεχθεο, πνπ θέξδηζαλ απν κηα λίθε ν θαζέλαο, ζην δξφκν θαη ζηελ ππγκή αληίζηνηρα. Όζηεξα ν Ομπινο έγηλε βαζηιηάο ηεο Ήιηδνο θαη θήξπμε λέα (9 ε ;) ππο-ολςμπιάδα θαηά ην έζηκν. Αθνινπζεί έλα κπζηεξηψδεο κπζνινγηθφ θελφ πνιιψλ γελεψλ θαηά ηηο νπνίεο ζηακάηεζαλ νη αγψλεο, σο ηελ επνρή ελφο άιινπ Ζιείνπ βαζηιηά, ηνπ Ίθηηνπ. Ο ηειεπηαίνο ήηαλ εθείλνο πνπ εηζήγαγε ηα Ολύμπια ζηελ ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα, ην 776 πυδ. Δδψ ππάξρεη έλα εμφρσο ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα ηελ πξψηε 2

επίζεκε Οιπκπηάδα, πνπ αθνινχζεζε ρξνλνινγηθψο πηζηά ηηο ζξπιηθέο ππο-ολςμπιάδερ. Ζ νπζηψδεο παξαηήξεζε ήηαλ ηνπ Παπζαλία θαη πξέπεη λα ηνληζηεί ηδηαίηεξα, γηαηί ζαξξψ πσο είλαη ηθαλή λ αιιάμεη ην ζχγρξνλν ηξφπν ζθέςεο καο. Πεξηγξάθνληαο ηελ Οιπκπηάδα ηνπ Ίθηηνπ, ν Παπζαλίαο εηζήγαγε ηελ παξαθάησ εθπιεθηηθή θξάζε-θιεηδί: ΗΦΗΣΟΤ ΓΔ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΑΝΑΝΕΩΣΑΜΕΝΟΥ ΚΑΣΑ ΣΑ ΖΓΖ ΜΟΗ ΛΔΛΔΓΜΔΝΑ, ΣΟΗ ΑΝΘΡΩΠΟΗ ΔΣΗ ΤΠΖΡΥΔ ΣΩΝ ΑΡΥΑΗΩΝ ΛΖΘΖ, ΚΑΗ ΚΑΣ ΟΛΗΓΟΝ Δ ΤΠΟΜΝΖΗΝ ΖΡΥΟΝΣΟ ΑΤΣΩΝ, ΚΑΗ ΟΠΟΣΔ ΣΗ ΑΝΑΜΝΖΘΔΗΔΝ, ΔΠΟΗΟΤΝΣΟ ΣΩι ΑΓΩΝΗ ΠΡΟΘΖΚΖΝ. Ζ θξάζε ηνπ Παπζαλία πεξηέρεη ην ξήκα-θιεηδί ανανεωζαμένοσ. ηαλ ηε δηάβαζα γηα πξψηε θνξά, ζαλ ηππίαηξνο ρσξίο αξραηνινγηθέο γλψζεηο, θαηάιαβα πσο ζήκαηλε κφλνλ έλα πξάγκα: νη αγψλεο ζηελ Οιπκπία δελ άξρηζαλ επη Ηθίηνπ φπσο είρα δηδαρηεί ιαλζαζκέλα. Αληίζεηα επαληδξχζεθαλ, αλαλεψζεθαλ ή αναβίωζαν επη Ηθίηνπ, απιψο γηαηί είραλ μεραζηεί ζην παξειζφλ απ ηνπο έιιελεο. Με ηελ ίδηα απιή ινγηθή, ηα πξψηα ζπκβαηηθά Ολύμπια ηνπ 776 πυδ κπνξεί θάιιηζηα λα ήηαλ ηα εηθνζηά φγδνα. Πνιινί κειεηεηέο ηεο κπζνινγίαο κεηξνχλ ηηο ζετθέο θαη εξσηθέο Οιπκπηάδεο πνπ πξνεγήζεθαλ απηήο ηνπ Ηθίηνπ, θαη μεθηλνχλ ηελ αξίζκεζε απ ηνλ αγψλα Γία-Κξφλνπ. Μ απηή ηελ πξννπηηθή θαηαιήγνπκε ζε κηά ζεηξά αγψλσλ πνπ δηαθφπεθαλ, ζηακάηεζαλ, ή απιά μεράζηεθαλ ζηε καθξαίσλε Οιπκπηθή ηζηνξία. Καηά ζπλέπεηα, φηαλ νη αγψλεο αλαβίσζαλ ην 1896 ΥΔ κεηά απν ιήζε δεθαπέληε αηψλσλ, νη άλζξσπνη μέραζαλ πσο απιά μαλάθαλαλ ηε ρεηξνλνκία ηνπ Ίθηηνπ κε θαζπζηέξεζε ηξηψλ ρηιηεηηψλ! Σψξα μέξνπκε πσο ε πξψηε ζχγρξνλε Οιπκπηάδα κπνξεί φλησο λα ήηαλ ε 294 ε ζηε δηαδξνκή ηνπ κχζνπ θαη ηεο ηζηνξίαο. Έηζη, ζαξξψ πσο ήηαλ απφιπηα δίθαην λα ιάβεη ρψξα ζην Παλαζελατθφ ζηάδην. Ζ ζξεζθεπηηθή ηδενινγία ππήξμε ην ζήκα θαηαηεζέλ ησλ Ολύμπιων θαη εθηαζε ζην δελίζ ηνλ 5 ν αη. πυδ, ζηελ επνρή ηεο εκεσειπίαρ. ηε δηάξθεηα ηεο, ελ κέζσ εηξήλεο θαη νπδεηεξφηεηνο, νη Ζιείνη ήηαλ αλέκεινη θη ν απφιπηνο έιεγρνο θαη δηεμαγσγή ησλ αγψλσλ δελ ακθηζβεηήζεθε πνηέ. Δλ ηνχηνηο ζηα αηέιεησηα Πεινπνλεζηαθά, νη Ζιείνη έζπαζαλ ηελ νπδεηεξφηεηα θαη ζπκκάρεζαλ κε ηελ Αζήλα ελαληίνλ ηεο πάξηεο, θάλνληαο κάιηζηα έλα βήκα πην πέξα απνθιείνληαο ηνπο παξηηάηεο απ ηα Ολύμπια. Έηζη ππφ ηελ απεηιή παξηηαηηθήο εηζβνιήο ην 424 πυδ, ε Άιηηο έπξεπε λα θπιαρηεί, κε απνηέιεζκα ηε δηεμαγσγή ησλ αγψλσλ ππν ηελ πξνζηαζία ρηιηάδσλ νπιηηψλ. Αλ ηπρφλ είραηε ηελ εληχπσζε πσο ε Παιαηζηηληαθή επίζεζε ζην Μφλαρν ην 1972 ήηαλ ε πξψηε ηνπ είδνπο, ην παξηηαηηθφ παξάδεηγκα βάδεη ηα πξάγκαηα ζηε ζέζε ηνπο. φιε ηελ ηζηνξία νη άλζξσπνη είραλ ηε ζηαζεξή ηάζε λα ηα θάλνπλ ζάιαζζα κε φ,ηη θαιφ, ή λα αζεβνχλ πξνο ηα πάληα, αθφκα θαη ζηα πηφ ηεξά πηζηεχσ ζαλ απηφ ηεο ηεξήο εθερεηξίαο. Σειηθά ε απεηινχκελε εηζβνιή ησλ παξηηαηψλ ζηελ Οιπκπία δελ έγηλε πνηέ. Σν γεγνλφο φκσο φηη νη άξρνληεο ησλ 89 σλ Ολύμπιων πξηλ 2500 ρξφληα αλαγθάζζεθαλ λα ιάβνπλ ζνβαξά αζηπλνκηθά κέηξα αληαλαθιά ηε ζηαδηαθή εθθχιηζε ηεο ακηγψο ζξεζθεπηηθήο θη εζληθήο ελφηεηαο ησλ ειιήλσλ. Σν 365 πυδ ήξζε ε ζεηξά ησλ Αξθάδσλ θαη Πηζαηψλ λα πάξνπλ ηνλ έιεγρν ηεο Οιπκπίαο ζέηνληαο ηελ ππν θαηνρή σο ηα 104 α Ολύμπια ηνπ 364 πυδ κε ζηξαηφ πνπ απψζεζε ηνπο Ζιείνπο φηαλ πξνζπάζεζαλ απειπηζκέλα λα πάξνπλ ηνλ έιεγρν ρσξίο ηχρε. Κη ελψ νη Ζιείνη επηρεηξνχζαλ λα πνιηνξθήζνπλ ηελ Άιηη απ έμσ, νη θαηαθηεηέο ζπιινχζαλ ηα ηεξά ηεο απν κέζα γηα λα πιεξψζνπλ κηζζνθφξνπο. ε πείζκα απηνχ ηνπ θπθεψλα, νη αγψλεο έγηλαλ, θπζηθά γηα ην θφβν ηνπ Γία. Απηφ ην ζενθνβνχκελν ζηνηρείν, εκπεδσκέλν ζηνλ ειιεληθφ ραξαθηήξα, βνήζεζε ζηελ απνθαηάζηαζε ησλ Ζιείσλ ζαλ αλακθηζβήηεησλ αξρφλησλ αγψλσλ. Φαίλεηαη πσο ν ηδξπηήο Ίθηηνο ηάρε πάληα θαιά κε ην Γία. Ζ ηεξφηεηα ηεο εθερεηξίαο ηεξήζεθαλ γηα πνιιέο Οιπκπηάδεο, σο ηελ άθημε ησλ Μαθεδφλσλ ηνλ 4 ν αη. πυδ. Οκνινγψ πσο νη ζπκπαηξηψηεο κνπ ακθηζβήηεζαλ πξψηνη ηελ θπξηαξρία ησλ Οιχκπησλ ζεψλ. Μεξηθνί αιαδφλεο θαη επεξκέλνη αζιεηέο άξρηζαλ ηηο ύβπειρ απνδίδνληαο ηε λίθε ζηα δηθά ηνπο ραξίζκαηα θαη φρη ζηε ζετθή εχλνηα. Σππηθφ παξάδεηγκα ηέηνηαο ζπκπεξηθνξάο ήηαλ ν Φίιηππνο Β κε ην Φιλιππείον, εμφρσο πνιπηειέο θη εληππσζηαθφ κλεκείν πίζσ απ ηελ Παλαίζηπα. Ο Φίιηππνο ήηαλ ζπνπδαίνο ηππέαο θαη κέγαο ηππνηξφθνο ηνπ νπνίνπ η άινγα θέξδηζαλ πνιιά ιππικά, αιιά πέζαλε δπν ρξφληα κεηά ηε Υαηξψλεηα. Ο πξφσξνο ζάλαηνο δελ ηνλ άθεζε λα ηειεηψζεη ην Φιλιππείον θαη απηφο πνπ επέβιεςε ην ηειείσκα ηνπ κλεκείνπ εγθαίξσο πξηλ ηα 111 α Οιχκπηα ηνπ 336, ήηαλ ν γηφο ηνπ. Ο Αιέμαλδξνο δελ ήηαλ απν θείλνπο πνπ ζάθαλαλ νηθνλνκία ζε ηέηνηα ζέκαηα. Γέκηζε ην Φιλιππείον κε ρξπζειεθάληηλα αγάικαηα ηνπ ίδηνπ, ησλ γνληψλ ηνπ θαη άιισλ κειψλ ηεο Μαθεδνληθήο δπλαζηείαο. 3

Ο ρξπζφο θαη ην ειεθαληνζηνχλ φκσο ήηαλ παξαδνζηαθά πιηθά κφλν γη αγάικαηα ζεψλ, κε παξάδεηγκα ην 14-κεηξν άγαικα ηνπ Γία απ ην Φεηδία. Έηζη κπνξνχκε λα δηαγλψζνπκε εχθνια ην κήλπκα ηνπ Φιλιππείος: ήηαλ ε πξφζεζε ησλ Μαθεδφλσλ βαζηέσλ λα θαζηεξσζνχλ ζαλ ιαηξεπηηθά πξφηππα ηνπ ειιεληθνχ θφζκνπ ζηα κέζα ηνπ 4 νπ αη.πυδ. Σν αλ άμηδαλ απηή ηελ ηηκε ή φρη ζα ήηαλ δπζθνιν λα πξνβιεθηεί. Σν γεγνλφο είλαη πσο ε βιαζθεκία ηνπ Φηιίππνπ νδήγεζε πνιινχο ζην λα κηζνχλ ηνλ ίδην θαη λα κελ εκπηζηεχνληαη ην γηφ ηνπ. Ζ αληηπάζεηα ζηνλ Αιέμαλδξν θαη ηνπο Μαθεδφλεο απνηππψζεθε ζην πεξηζηαηηθφ ησλ Θεβαίσλ, πνπ έζπεηξαλ ηε θήκε πσο ν Αιέμαλδξνο πέζαλε ζηελ εθζηξαηεία ηνπ. Αηπρψο γη απηνχο, έραηξε πιήξεο πγείαο, άθνπζε ηε θήκε θαη έδσζε ζθιεξφ κάζεκα Οιχκπησλ δηαζηάζεσλ. Κάιπαζε ζηε Θήβα ζε ρξφλν ξεθφξ θαη ηε ηζνπέδσζε, αθήλνληαο φξζην κφλν ην ζπίηη ηνπ Πίλδαξνπ απν ζεβαζκφ ζην ζπνπδαίν πνηεηή ησλ επίληθσλ. Ζ ειιεληζηηθή επνρή κεηά ην ζάλαην ηνπ Αιέμαλδξνπ είδε ηε γέλεζε θαη πηψζε ιίγσλ ξεθφξ ζηελ Οιπκπία, φπσο εθείλα πνπ έγηλαλ ηνλ 6 ν θαη 5 ν αηψλα. Ζ πξννδεπηηθή κείσζε θαη θηψρεηα ηνπ πιεζπζκνχ νδήγεζε ζηηο άζιηεο ζπλζήθεο πνπ πεξηγξάθεη ν νπιπίθηνο ζε γξάκκα ζηνλ Κηθέξσλα (ad Fam. 4.5.4) θη έπαημαλ θπζηθά κεγάιν ξφιν. Σα ηαμίδηα έγηλαλ δχζθνια αλ φρη επηθίλδπλα ιφγσ πεηξαηψλ, ιεζηψλ, παξακέιεζεο νδηθψλ αξηεξηψλ θη αηέιεησησλ ζπγθξνχζεσλ ζπλεπεία ερζξνηήησλ κεηαμχ ησλ Γηαδφρσλ, αιιά θαη ηεο Ρσκατθήο ππεξνρήο ζηε Μεζφγεην. Οη πφιεκνη εμαλέκηζαλ ηηο νηθνλνκίεο ησλ αλαηνιηθψλ επαξρηψλ ηεο Ρψκεο, έζηξεςαλ δπλαηνχο θαη θηιφδνμνπο λένπο ζηνλ ζηξαηφ θαη πξνθάιεζαλ ζνβαξέο απψιεηεο ζηε δσή, ζηελ πγεία θαη ζηνλ αζιεηηζκφ. Μφλν ζηα ρξφληα ηνπ Απγνχζηνπ (Εικ 27.1) μεκέξσζε άιιε επνρή. Ζ Pax Romana παξά θάπνηεο ζπνξαδηθέο παξαβηάζεηο έγηλε ζχκβνιν ηνπ ηφηε θφζκνπ, ε πεηξαηεία παηάρζεθε, νη νδνί επηζθεπάζζεθαλ, ηα ηαμίδηα έγηλαλ αζθαιή. Σφηε εκθαλίζζεθε ε κεγάιε επεκεξία ησλ κεγαινππφιεσλ ηεο Μ. Αζίαο, Αηγχπηνπ θαη πξίαο. ην εχθνξν πεξηβάιινλ ηνπο μεπήδεζαλ λέα θεζηηβάι πνπ έδσζαλ ηελ επθαηξία ζε άμηνπο αζιεηέο λα θεξδίζνπλ θήκε θαη δφμα. Ξαλάξρηζαλ αγψλεο απνκηκήζεηο ησλ Ολύμπιων κε ηελ επαλεηζαγσγή δαπαλεξψλ ιππικών θαη γςμνικών φρη κφλν ζηελ Διιάδα αιιά θαη ζηε Ρψκε, θαζψο θαη ζηηο αλαηνιηθέο επαξρίεο ηεο απηνθξαηνξίαο. Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπ Αιέμαλδξνπ, πνπ ζεβάζηεθε ηεξά κλεκεία θαη θνηλέο νηθίεο δελ ήηαλ ηνπ ραξαθηήξα ελφο άιινπ κνλάξρε, ηνπ Σειεζθφξνπ πνπ επηηέζεθε ζηελ Οιπκπία θαη ζχιιεζε ηνπο ζεζαπξνχο ηεο. Γπν αηψλεο αξγφηεξα ήξζε ε ζεηξά ησλ Ρσκαίσλ θαη νη ηεξνζπιίεο ηνπο μεπέξαζαλ φιεο καδί εθείλεο ησλ Αξθάδσλ, Πηζαηψλ θαη Μαθεδφλσλ. Μεηέηξεςαλ ην λαφ ηεο Μηηπόρ ζε λενπινπηηζηηθφ λαφ πξνο ηηκήλ ηνπ ζετθνχ Απγνχζηνπ, ην άγαικα-βσκφο ηνπ νπνίνπ ζην θέληξν ηνπ λανχ έθεξε ηελ παξαθάησ πνκπψδε επηγξαθή: ΑΤΓΟΤΣΟ, ΤΗΟ ΘΔΟΤ ΚΑΗ ΩΣΖΡ ΣΩΝ ΔΛΛΖΝΩΝ ΚΑΗ ΣΟΤ ΛΟΗΠΟΤ ΚΟΜΟΤ (sic) Οη ξσκατθέο ιεγεψλεο δελ αξθέζζεθαλ ζε κηα απιή αιινίσζε ησλ ηεξψλ ηεο Άιηεσο αιια θαηέζηξεςαλ ζεκαληηθά νηθνδνκήκαηα ηεο. Μφλε εμαίξεζε ππήξμε ν Μφκκηνο, πνπ αθηέξσζε ηέζζεξα αγάικαηα θαη 21 ρξπζέο αζπίδεο φηαλ θαηέθηεζε ηελ Κφξηλζν ην 146 πυδ. Κάπνπ 60 ρξφληα αξγφηεξα ν χιιαο δελ αθνινχζεζε ην επγεληθν παξάδεηγκα ηνπ Μφκκηνπ, αθνχ ην 85 πυδ ζχιιεζε ηελ Οιπκπία θαη ζπλέρηζε αθάζεθηνο ιεειαηψλ Δπίδαπξν θαη Γειθνχο. Ζ ινγηθή ηνπ ήηαλ ε ζπλήζεο, δει. ε αλάγθε θάιπςεο πνιεκηθψλ δαπαλψλ, απηή ηε θνξά θαηά ηνπ Μηζξηδάηε. ηαλ ν χιιαο (Εικ 27.2) ηνλ λίθεζε ην 80 πυδ, απνθάζηζε λα κεηαθέξεη ηα Ολύμπια ζηε Ρψκε! Ζ απξέπεηα ηνπ χιια κε θάλεη λα πξνηηκψ ηελ ήηηα ηνπ απ ηνπο Πέξζεο. Πέζαλε δπν ρξφληα αξγφηεξα θη έηζη νη Οιπκπηάδεο γχξηζαλ ζηελ άλμα μάηεπ ηνπο θη αξγφηεξα πήξαλ πάιη πάλσ ηνπο. Ο ελζνπζηαζκφο ησλ Ρσκαίσλ γηα ηα ιππικά ηνπο νδήγεζε ζε απιφρεξεο ρνξεγίεο θαη ζπκκεηνρεο ζε πνιιά αγσλίζκαηα φπνπ θέξδηζαλ νπθ νιίγεο θνξέο. Οη Ρσκαίνη έθαλαλ θαη ζεηξά επελδχζεσλ ζε αδξηάληεο, δξφκνπο, λανχο, ινπηξά θαη κλεκεία, πνπ βνήζεζαλ λ απνθηήζεη ε Οιπκπία λέν γφεηξν. Ζ ζχληνκε φκσο πεξίνδνο ράξηηνο θξάηεζε κφλν κέρξη ηελ θαηαηζρχλε πνπ πξνθάιεζε ν Καιηγνχιαο (Εικ 27.3-4). Ο ζενπάιαβνο απηνθξάηνξαο (37-41 ΥΔ) πνπ έβαιε ζην παιάηη ηνπ ην λαφ ησλ Γηφζθνπξσλ ζαλ θχξηα είζνδν, επηρείξεζε λα θιέςεη ην άγαικα ηνπ Γία γηα λα ην θέξεη ζηελ απιή ηνπ κε ζθνπφ λα βάιεη ην δηθφ ηνπ θεθάιη ζηε ζέζε ηνπ ζενχ! Πην πξηλ είρε θεξπμεη ην άινγν ηνπ...ζπγθιεηηθφ θη έρηηζε γέθπξα απν πινία ζην ιηκάλη ηεο Νεαπνιεο, ηα ζθέπαζε κε ρψκα θαη παξέιαζε πάλσ ηνπο κηα κέξα έθηππνο θαη ηελ άιιε κε άξκα. Δπηπρψο ε ηεξνζπιία ηνπ δηνξζψζεθε απ ηνλ δηάδνρν Κιαχδην, πνπ ηνλ εθζξφληζε θαη αθηέξσζε αγάικαηα ηεο θακίιηαο ηνπ ζην λαφ ηεο Μηηπόρ. 4

Ζ πεξίπησζε Καιηγνχια ζπκίδεη ηνλ Έιγηλ, πνπ μεπέξαζε φιεο καδί ηηο ξσκατθεο αθξφηεηεο. Ο πξέζβπο ζηελ Οζσκαληθή απιή (1799-1802) εθκαίεπζε θηξκάλη πνπ ηνπ επέηξεπε λα θάλεη θφπηεο θαη λα δσγξαθίζεη ηνλ Παξζελψλα. Αληί ηνχηνπ ν Έιγηλ (Εικ 11-12) αθαίξεζε κεηψπεο ηνπ Φεηδία κε ζπάληεο ηππηθέο ζθελέο ησλ Παναθήναιων. Αξηζκφο θηβσηίσλ θάξγθν κε πξηνληζκέλεο κεηψπεο, κηα Καξπάηηδα θη άιια αγάικαηα ζηάιζεθαλ κε πινία ζην ζπίηη ηνπ ζηε θσηία θη απν θεί ζην Βξεηαληθφ Μνπζείν, φπνπ εθηίζεληαη σο ηα ζήκεξα. Ζ ηέιεζε ελνο ηέηνηνπ εγθιήκαηνο απ ηνλ Σφκαο Μπξνπο Έιγηλ ηνλ θαηαηάζζεη ζαλ ηζφπαιν ηνπ Καιηγνχια, κε ηε δηαθνξά πσο ν Έιγηλ φρη κφλν επηρείξεζε ηελ ηεξνζπιία αιιά ηελ πέηπρε απνιχησο... Έηζη εμεγείηαη ίζσο γηαηί ε Βξεηαληθή βαζηιηθή απιή, ηθαλνπνηεκέλε κάιινλ απ ην ακθηβφινπ εζηθήο εγρείξεκα ηνπ, δηφξηζε ην γην ηνπ, Σδέτκο Διγηλ, θπβεξλήηε ηνπ Καλαδά (1846-1854) θαη αληηβαζηιέα ηεο Ηλδίαο ην 1858. Μεηά ηνλ Κιαχδην ήξζε ν Νέξσλ (Εικ 27.5-7). Όζηεξα απ ηε δνινθνλία ηνπ Καιηγνχια ην 41 ΥΔ θαη ηελ πηνζεζία ηνπ απ ηνλ Κιαχδην ην 50 ΥΔ, ν γηνο ηεο Αγξηππίλαο έδεζε ην ίδην ζρηδνθξεληθά κε ηνλ πξνθάηνρν ηνπ. Γνινθφλεζε ηε θπζηθή κεηέξα ηνπ ην 59 ΥΔ, κνινλφηη εθείλε ηνπ ράξηζε ην ζξφλν ζθνηψλνληαο ηνλ Κιαχδην θη χζηεξα δνινθφλεζε άγξηα ηε δεχηεξε ζχδπγν ηνπ Πνππαία, ην 65 ΥΔ. Ο Νέξσλ ήηαλ ηφζν παζηαζκέλνο κε ηα Ολύμπια πνπ θήξπμε (αλεπηηπρψο) ηα Νεπώνεια άθλα ζηε ζέζε ηνπο. Όζηεξα κεηαθφκηζε ζηελ Οιπκπία, έρηηζε βίιια ζηα 66-67 ΥΔ θαη...ηάθαλε ζάιαζζα. πσο ιέρζεθε πξσηχηεξα, εηρε δσξνδνθήζεη ηνπο Διιαλνδίθεο λα ηνλ θεξχμνπλ ληθεηή ζε πνιιά αγσλίζκαηα. Νηξνπή μεληξνπή φκσο, γχξηζε ζηε Ρψκε κε πνιχηηκα ζνπβελίξ απν ζπιιήζεηο, θπξίσο αγάικαηα ζεψλ θη άιια θαιιηηερλήκαηα. Αθξηβψο φπσο ηα ηεξά έιεηςαλ απν ηελ Οιπκπία, έηζη ηελ εγθαηέιεηςαλ θαη νη ζενί, φηαλ ηνπο αγλφεζαλ αζιεηέο ηχπνπ Νέξσλα. Σνχην νδήγεζε ζηελ θαηάξξεπζε ηεο Οιπκπίαο σο ζξεζθεπηηθνχ θέληξνπ. Σν 267 ΥΔ παγαληζηέο Δξνπιάλνη ηεο Ν. Ρσζίαο εηζέβαιαλ ζηελ Οιπκπία αθνχ ζχιιεζαλ ηελ Αζήλα. Οη Ζιείνη πξνζπάζεζαλ λα ζψζνπλ ηελ πφιε ρηίδνληαο βηαζηηθά ηείρνο 30x400 κ. αλάκεζα ζην λαφ ηνπ Γία θαη ην Βνπιεπηήξην, κέζα δε ζηνλ παληθφ θαη ηε ζχγρηζε μήισζαλ κάξκαξα απν νξηαθά κλεκεία ηεο Άιηεσο. Παξ φια απηά έθαλαλ φ,ηη κπνξνχζαλ γηα λα γίλεη ην θεζηηβάι κε ή ρσξίο ηείρνο, αιιά ην ηεξφ ηέκελνο δελ ήηαλ πηα ην ίδην. Δίρε παξακνξθσζεί γηα ηα θαιά, θαη ην κεγαιείν ηεο ράζεθε. Μφλν ην γηγάληην άγαικα ηνπ Γία ζηέθνληαλ αθφκα, ζησπειφο κάξηπξαο ηεο ηεξνζπιίαο κεηά απφ αηλεο δφμαο θαη γνήηξνπ. Αλ θαη ην επηβιεηηθφ άγαικα ζπλέρηζε λα ζηέθεηαη ζιηκκέλα ζην λαφ σο ηα ηέιε ηνπ 4 νπ αη. ΥΔ, αθφκα θη ν παηέξαο ησλ ζεψλ δελ κπφξεζε λ απνηξέςεη ην ηειεησηηθφ ρηχπεκα πνπ ηνπ δφζεθε θάησ απ ηε κέζε, γηαηί πξνήιζε απν έλα λέν ζξεζθεπηηθφ δφγκα. Ο Θενδφζηνο A ν Μέγαο (Εικ. 27.8), κεηά ηε λίθε ηνπ επη ησλ Βεζηγφηζσλ, έζηξεςε ην ζηξαηφ θαηά ησλ Θεζζαινληθέσλ κε ρξηζηηαλψλ θη έζθαμε ην 390 ΥΔ 7.000 Έιιελεο πνπ αξλήζεθαλ λα γίλνπλ ρξηζηηαλνί κέζα ζε κηα λχρηα ζηνλ ηππφδξνκν. Σν 391 εμέδσζε δπν δηαηάγκαηα (XVI.10.19, 10.21), πνπ έζεζαλ ηνπο άπηζηνπο έιιελεο εθηφο λφκνπ θη απαγφξεπαλ θάζε παγαληζηηθή ηειεηή--θαη θπζηθά ηα ηεξά Ολύμπια, Πύθια, Ίζθμια, Νέμεα, Παναθήναια, θ.α.--κε πνηλή ζαλάηνπ ή/θαη δήκεπζεο πεξηνπζίαο. Οη ζθαγέο θαη θαηαζηξνθέο ήηαλ ηφζν κεγάιεο πνπ αλάγθαζαλ ην Ληβάλην λα θάλεη έθθιεζε ζηνλ απηνθξάηνξα, φπνπ ηνλ θαηεγνξνχζε σο εζηθφ απηνπξγφ βαλδαιηζκψλ, ιεειαζηψλ θαη ζθαγψλ ησλ ειιήλσλ, πνπ πξνζνκνηάδεη κε ναςαγούρ, οι οποίοι απ ηο πλοίο ηος πολιηιζμού βπέθηκαν ξαθνικά ζηην ηπικςμιζμένη θάλαζζα... (Libanius, Oration 30, Pro Templis). Έηζη ηα ηεξά Ολύμπια έπεζαλ ζχκα άιιεο ζξεζθείαο, πνπ ηα ζεψξεζε αζετζηηθά χζηεξα απν αηψλεο δνμαζκέλεο χπαξμεο. Μεξηθά ρξφληα αξγφηεξα, ην 396, ε θαηαζηξνθή ηεο Οιπκπίαο νινθιεξψζεθε απ ηνλ Αιάξηρν, φηαλ απηνθξάησξ ήηαλ ν λεαξφο γηνο ηνπ Αξθάδηνο, πνπ έζηεηιε--κέζσ ησλ επλνχρσλ ηνπ Δπηξνπίνπ θαη Ρνπθίλνπ--ηνλ εθρξηζηηαληζζέληα Γφηζν επηδξνκέα ζηελ Διιάδα γηα λα ηελ ηζνπεδψζεη. Σξαγσδία...Να ζεκεησζεί πσο ν πξνθάηνρνο ηνπο Θενδφζηνο Α, πνπ ελ ησ κεηαμχ είρε πεζάλεη ην 395, κεηέθεξε ην ρξπζειεθάληηλν άγαικα ηνπ Γία ζηελ Κσλ/πνιε. Παγαληζηηθφ ή άζεν, ην άγαικα ήηαλ πνιχ αθξηβφ θεθάιαην γηα λα ραζεί. Δμ αηηίαο ζξεζθεπηηθνχ θαλαηηζκνχ, απηή ηε θνξά Βπδαληηλνχ, ν λαφο ηνπ Γία θάεθε κε δηαηαγή ηνπ Θενδφζηνπ Β ην 426 ΥΔ. ζν γηα ην άγαικα ηνπ, θάεθε ζηελ ππξθαγηά ηεο Πφιεο ην 475 ΥΔ θαη ράζεθε παληνηηλά. Σν ζαλαηεθφξν ρηχπεκα ζην Γία θαη ηα Ολύμπια νινθιεξψζεθε κε ηελ εθαξκνγή ηνπ Θενδνζηαλνχ δηαηάγκαηνο θη αξγφηεξα κε άιιν, πνπ εμέδσζε ν Ηνπζηηληαλφο (Εικ 27.9), απηή ηε θνξά γηαηί νη πεηζκαηάξεδεο έιιελεο νξγάλσλαλ αγψλεο ζηηο ξσκατθέο επαξρίεο, ηδίσο ζηελ Αληηφρεηα. Αθνινχζεζε 5

ε κεηαηξνπή ηνπ κνλαδηθνχ εξγαζηεξίνπ ηνπ Φεηδία ζε κηα θνηλφηαηε βαζηιηθή, πνπ ζπκβνιίδεη ην παληνηηλφ ηέινο ησλ Ολύμπιων. πσο ζπρλά ζπκβαίλεη κε ηηο κεγάιεο πνιηηηζκηθέο αιιαγέο, φπνπ κηα λέα θνπιηνχξα επηρεηξεί λα απηνπξνζδηνξηζηεί, ε λέα ζξεζθεία απαηηνχζε ηπθιή ππνηαγή ζην δηθφ ηεο δφγκα. απηή ηελ πεξίπησζε, ηα αξραία ειιεληθά άθλα αληηκεησπίζζεθαλ ζαλ παγαληζηηθέο ηειεηέο πνπ ζηεξίδνληαλ ζηε ιαηξεία εμ ίζνπ παγαληζηηθψλ ζενηήησλ. Ζ λέα ζξεζθεία απέξξηςε ξεηά η αξραία ηδεψδε, κεηαμχ ηνπο θαη ηελ ππέξηαηε ειεπζεξία ηνπ αλζξψπνπ λα ζέηεη ζψκα θαη πλεχκα ζηελ ππεξεζία ηνπ αζιεηηζκνχ κε απεηή θαη ππν ηελ αιγίδα ηνπ Οιπκπηθνχ παλζένπ. Μέζα ζε δπν κφλν ρηιηεηίεο νη αξραίνη Διιελεο έθηαζαλ ζην χςηζην πλεπκαηηθφ επηπεδν ηεο απφιπηεο αξκνλίαο ζψκαηνο θαη ςπρήο. κσο ε πεξίνδνο αθκήο ηέιεησζε άδνμα κε ηε βνήζεηα ηξηψλ Βπδαληηλψλ απηνθξαηφξσλ, πνπ έδσζαλ ηελ ηειεπηαία καραηξηά. Καλείο ηνπο δελ έθαλε ηνλ θφπν λα δηαβάζεη ζην έξγν ηνπ παηξηψηε ηνπο Μεγ. Βαζηιείνπ ηε θξάζε πνπ εηρε απεπζχλεη ζηνλ αλεςηφ ηνπ θαη ζπκβνπιεπε ζηα ηέιε ηνπ 3νπ αη. ΥΔ,...εξ Δλλήνων ωθέληνηαι λόγον. Καλείο δελ άθνπζε ην Βαζίιεην θαη θαλέλαο θνζκηθφο ή εθθιεζηαζηηθφο άπσων δελ είρε ηελ εμππλάδα λ αθηεξψζεη ηα νχησο ή άιισο ζετθά Ολύμπια ζηνλ ζετθφ εηξελνπνηφ σηήξα αληί ηνπ Γία...Έηζη δελ ζα ρξεηάδνληαλ θακηά θαηαζηξνθή. κσο ν θαλαηηζκφο δελ αθήλεη πεξηζψξηα γηα ζθέςε. Καη ζα λα κελ ήηαλ αξθεηά θαηαζηξνθηθή ε λέα ζξεζθεία, ήξζαλ η αιιεπάιιεια θχκαηα βαξβάξσλ κεηαμχ 5 νπ θαη 8 νπ αη. ΥΔ: Βεζηγφηζνη, Άβαξνη, Βάλδαινη θαη ιάβνη δηαδέρζεθαλ θαη θαηέζηξεςαλ, ζχιιεζαλ θαη ηζνπέδσζαλ ηήλ Οιπκπία κέρξη πνπ ηειηθά ηίπνηε δελ έζηεθε φξζην. Θάιεγε θαλείο πσο νη βάξβαξνη πξνθάιεζαλ ηελ νξγή ηνπ Γία, πνπ έζεηζε ηελ πεξηνρή ηνλ 3 ν θαη 6 ν αη. (551/52 ΥΔ). Οη αλαπφθεπθηεο πιεκκχξεο θαη θαηνιηζζήζεηο πνπ αθνινχζεζαλ, θάιπςαλ ην έξεκν ηνπίν κε ιάζπε. Ζ ηζηνξία έπξεπε λα πεξηκέλεη θάπνπ 1.500 ρξφληα γηα λάξζνπλ νη αξραηνιφγνη ηνπ 19 νπ αηψλα, λ αλαζθάςνπλ ηνλ ηεξφ ηφπν θαη λα ζπείξνπλ εθ λένπ ηνπο ζπφξνπο ελφο λένπ Οιπκπηθνχ ηδεαιηζκνχ. Γπζηπρψο ε άθημε επηζηεκφλσλ κε ζσζηή κέζνδν θαη δενληνινγία ζπλέβε πάξα πνιχ αξγά. Πξνεγήζεθε έλαο καθξχο θαηάινγνο ηεξφζπισλ ζηξαηεγψλ, βαζηιηάδσλ, άζεσλ ή έλζξεζθσλ Ρσκαίσλ, Μνπζνπικάλσλ ή Υξηζηηαλψλ, εξαζηηερλψλ, ζπιιεθηψλ, δηπισκαηψλ θαη θνηλψλ θιεπηψλ. Σειεπηαίνο ζηε ζεηξά ηέηνησλ αηφκσλ, γλσζηψλ θαη σο αξραηνθάπεισλ, ήηαλ ν Γάιινο ζηξαηάξρεο Νηθνιά Ενδέθ Μαηδφλ (Εικ 27.10). Σν 1827, κεηά ηε λαπκαρία ηνπ Ναπαξίλνπ, ν ζηξαηάξρεο δηνξγάλσζε ηελ Δπιζηημονική Αποζηολή ζηο Μωπηά. Ωο ηνλ Απξίιην-Μάην ηνπ 1829, ε επηζηεκνληθή ηνπ νκάδα έζθαςε ζηελ θαξδηά ηνπ λανχ ηνπ Γία θαη κεηέθεξε πάκπνιιά θαιιηηερλήκαηα, θπξίσο ηκήκαηα ηεο κεηψπεο, πίζσ ζην παξηζηλφ Λνχβξν. Έηζη ε πνιηηηζκέλε θαη ζξεζθεπφκελε θνηλσλία καο άγγημε ηελ πιήξε εηξσλία φζνλ αθνξά ζηα ζετθά Ολύμπια. Μφλν ηα ζξαχζκαηα απν ζενχο, ήξσεο, εξσίδεο, αζιεηέο, ίππνπο, εληφρνπο, άξκαηα θαη θίνλεο αθέζεθαλ ζησπειά, ζιηβεξά θη αθξσηεξηαζκέλα ζηνλ ηφπν πνπ δφμαζαλ, ηελ Οιπκπία. Σελ ίδηα ψξα ηα πην ιακπξά δείγκαηα απηψλ ησλ ζπκβνιηθψλ κνξθψλ ζηέθνληαη πεξήθαλα ζην Λνχβξν, ζην Βξεηαληθφ Μνπζείν, ζηελ Ομθφξδε, ζηε Ρψκε, ζηε Υατδειβέξγε, ζην Βεξνιίλν θαη ην Μφλαρν, γηα λα ζαπκάδνληαη απν μέλα, γεκάηα ζεβαζκφ πιήζε. Γη απηφ ην ιφγν, ληψζσ ηελ αλάγθε λα δψζσ λέν φλνκα ζην θαηλφκελν πνπ αθνξά ζηα Οιχκπηα: ηο ζπαζμένο, ή θρσμμαηιζμένο ζύγτρονο πνεύμα ηοσ αρταίοσ Ολσμπικού ιδεώδοσς θαη ίζσο λα επαλαιάβσ ην αγσληψδεο εξψηεκα ηνπ Καβάθε (απν ην πνίεκα Ηωνικόν): ΓΗΑΣΗ ΣΑ ΠΑΑΜΔ ΣΑ ΑΓΑΛΜΑΣΑ ΣΩΝ, ΓΗΑΣΗ ΣΟΤ ΓΗΩΞΑΜΔΝ ΑΠ ΣΟΤ ΝΑΟΤ ΣΩΝ, ΓΗΟΛΟΤ ΓΔΝ ΠΔΘΑΝΑΝ ΓΗ ΑΤΣΟ ΟΗ ΘΔΟΗ... 6

Εικ. 27.1-12. Πορηραίηα καηαζηροθέων ηηςολσμπίας ζε τρονολογική ζειρά 1.Αύγοσζηος 2. Σύλλας 3-5.Νομίζμαηα ηοσ Καλλιγούλα 6-8. Προηομή και νομίζμαηα ηοσ Νέρωνα 9.Θεοδόζιος Α 10. Ιοσζηινιανός 11. Λόρδος Elgin 12. Σηρ. Μαιζών 7