Η ΚΥΠΡΟΣ ΠΟΥ ΕΖΗΣΑ Μαρτυρίες στην κόψη του ξυραφιού 1969-1974

Η ΚΥΠΡΟΣ ΠΟΥ ΕΖΗΣΑ Μαρτυρίες στην κόψη του ξυραφιού 1969-1974 Η Κύπρος στον καιρό μας υπήρξε η νιότη μας και η αλκή μας, η μεγάλη προσδοκία μας και η πικρή προδοσία μας. Συχωρέστε μου που κατ ανάγκην ομιλώ σε πρώτο ενικό πρόσωπο. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να αφηγηθώ προσωπικά βιώματά μου σε τούτο το ιερό νησί μας. Στη Θεσσαλονίκη μαθητής, μετά φοιτητής και συνάμα δημοσιογράφος μπροστά σε όλες τις διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις, και συγκρούσεις, θυελλώδεις και αλλεπάλληλες. Δια χειρός μου οι πύρινες προκηρύξεις. Από καρδιάς μυριόστομη η αέναη ιαχή μας: Ενωσις και μόνον Ενωσις. Στη Θεσσαλονίκη, πριν 59 χρόνια πια, γνώρισα τον Μακάριο, τον Πόλυ Γεωρκάτζη, τον Σπύρο Κυπριανού και τον Νίκο Κρανιδιώτη. Ξεπροβόδησα τον ήρωα Κυριάκο Μάτση. Συνδεθήκαμε και αγωνισθήκαμε μαζί. Τότε δούλευα στην εφημερίδα «Το Φως» και έγραφα: «Υπό καταρρακτώδη βροχήν» ì ου γράφει φίλος αγαπητός, συνάδελφος παληός που παράτησε το Πανεπιστήμιο, παράτησε τις θυελλώδεις μα στείρες διαδηλώσεις και κατέβηκε κρυφά πίσω στο σκλαβωμένο νησί του να πολεμήση στο πλάι του Διγενή. Ο Κυριάκος Μάτσης έπεσε, η Ενωσις δεν ήλθε και, τότε, ήλθα στην Κύπρο. Ημουν εδώ σε κάθε κομβική καμπή της, έζησα όλα τα κρίσιμα γεγονότα, συνομίλησα με όλους τους πρωταγωνιστές, συνδέθηκα με τον στρατηγό Γρίβα-Διγενή. Δημόσια αλλά μάταια προειδοποιούσα χρόνο με τον χρόνο ότι τα λάθη και τα πάθη κορυφής οδηγούσαν αναπόφευκτα στην καταστροφή. Τέτοιες μαρτυρίες, δημοσιευμένες στην εφημερίδα μου «Ελληνικός Βορράς», ήλθα πάλι εδώ ταπεινός προσκυνητής να καταθέσω ενώπιον των νεοτέρων Κυπρίων αδελφών. Αλλά χωρά σε μια κλεψύδρα ένα πέλαγος γραπτά; Αδύνατον! Λοιπόν, θα ρέουν στην οθόνη δημοσιεύματα και φωτογραφίες εκείνης της εποχής. Το σύνολό τους όλα τα γραπτά σε ψηφιακή μορφή παραδίδονται στο Πανεπιστήμιο Κύπρου με ευλάβεια. Επιτροχάδην και σποράδην, σήμερα, θα ακουσθούν αυτολεξεί αυθεντικά στον ιστορικό τους χρόνο σπαράγματα από κείμενα που έχουν γραφεί εδώ επί τόπου εκ του σύνεγγυς και εν θερμώ για κρίσιμα γεγονότα. Επιγραμματικά ανοίγεται η εθνική τραγωδία, εκτυλίσσεται ένα θρίλερ συναρπαστικό, εκπέμπονται αλλεπάλληλα αλλά μάταια σήματα κινδύνου, περνούν οι πρωταγωνιστές του δράματος, ισχυρά ξένα συμφέροντα αναμετρώνται και χρησιμοποιούν την Κύπρο ως μοχλό στρατηγικών ανατροπών. Μαίνεται ο εμφύλιος σπαραγμός και ρέει αίμα μεταξύ αδελφών. Μια ομορφιά και μια λαβωματιά ο τόπος. Τον αγάπησα πολύ και τον πόνεσα πολύ. Ακόμη τον πονώ και τον αγαπώ πολύ, δόξα τω Θεώ. Εφυγαν όσοι ζήσαμε μαζί. Μονάχα ο Πρόεδρος Βάσος Λυσαρίδης απομένει πολιός και, δέσποινα πια, η όμορφη Φωτεινή. Α, ναι. Κι ένα μικρό αγοράκι. Διαβάζω: 29 Νοεμβρίου 1969: Μία πολύ ωραία κοπέλα, λεπτή και μελαχροινή με μεγάλα μαύρα μάτια κρατά στην αγκαλιά της ένα γυμνό αγοράκι. Και οι δύο χαμογελούν τρυφερά από τη φωτογραφία, πάνω από την βιβλιοθήκη προς τον σύζυγο και πατέρα. Εκείνος με την ράχη μισογυρισμένη, γυρμένος στη βαθειά πολυθρόνα με κυττάζει ήρεμα πίσω από τα γυαλιά του. Είναι ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης. Εκείνο εκεί το αγοράκι είναι σήμερα εδώ, ο Δήμαρχος Λευκωσίας. Μεγάλωσε. Κι ο τόπος άλλαξε. Τι άλλο να πω; Η αφήγηση συνεχίζεται στον «Ελληνικό Βορρά»: 2 Δεκεμβρίου 1969: Στην οδό Λήδρας, στον στενόν μακρύ εμπορικό δρόμο της Λευκωσίας τα καταστήματα, χωρίς εντυπωσιακές προθήκες, αλλά γεμάτα κόσμο. Παγκοσμίως γνωστά πλεκτά, κασμήρια, νταντέλλες, δέκτες τηλεοράσεως, αναπτήρες, όλα αγγλικά σε φτηνές τιμές στο μισό των ελληνικών. Η Κύπρος απολαμβάνει ακόμη την ευμάρεια που χαρίζει τη Βρεττανική Κοινοπολιτεία. Οι λίρες, οι αγγλικές και οι ισότιμες προς 1

αυτές κυπριακές, αλλάζανε χέρια αστραπιαία. Το χρήμα κυλούσε άφθονο σε μιαν οικονομία καθαρώς εμπορική, όπως η κυπριακή. 3 Δεκεμβρίου 1969: Από την μια μεριά η οροσειρά του Πενταδάκτυλου. Ένα βουνότείχος, καταπράσινο. Πεύκα, ελιές, πορτοκαλιές, λεμονιές κατηφορίζουν κατά κύματα χλωρά ίσα με κάτω την θάλασσα και την Κηρύνεια. Δεκάδες κόττερα, κρις-κραφτ, σκάφη ιστιοπλοΐας την αυλακώνουν. Δύο ομορφιές και δύο απειλές για την Κηρύνεια. Ο Άγιος Ιλαρίων, φρούριο παλαιό στην απρόσιτη κορυφή του βουνού, κρέμεται επάνω από την γραφικώτατη πολιτεία. Και πέρα από την θάλασσα, μόλις σαράντα μίλια, είναι η μικρασιατική ακτή. Και από τις δύο μεριές Τούρκοι πάνοπλοι, έτοιμοι πάντοτε να επέμβουν. Κρατούνε κυκλωμένη την πολιτεία. Αλλά μέσα στην πόλη είναι ομορφιά και γαλήνη. Και είναι οι σημαίες. Γαλανόλευκες παντού, πουθενά σχεδόν κυπριακή. Μια εξαίσια πόλη. Επαύλεις κτισμένες μέσα σε πορτοκαλεώνες με θαυμάσιο στυλ, που συχνά θυμίζει Σκωτία ή Αφρική ή Καρολίνα, εκτείνονται κατά μήκος της ακτής. Χαρουπιές, ελαιώνες, πορτοκαλιές, λεμονιές, μανταρινιές και τούφες-τούφες πανύψηλοι φοίνικες παντού. Μεσήλικες Άγγλοι και Αγγλίδες παίρνουν τα ηλιόλουτρά τους τέλος Νοεμβρίου στο παλαιό λιμάνι με τα βενετσιάνικα κάστρα. Οι ασφαλτοστρωμένοι στενοί δρόμοι, ανάμεσα από κήπους και κάτω από καταπράσινες αψίδες, γεμίζουν «τζάγκουαρ», «ρόβερ», «άλφα ρομέο», «τράϊουμφ 2000». Υπό τις κάννες των Τουρκοκυπρίων, βέβαια, που αγρυπνούν ψηλά στον Άγιο Ιλαρίωνα. Αλλά μήπως και όλη η Κύπρος δεν απολαμβάνει την πρωτοφανή ευημερία της παρά την απειλή των Τούρκων; Άραβες, Ισραηλινοί, Ρώσοι και Αμερικάνοι έχουν στραμμένα τα βλέμματα τους στο «Γόνιμο αεροπλανοφόρο της Ανατολικής Μεσογείου» από όπου ελέγχεται η πυριτιδαποθήκη της Μέσης Ανατολής. Μια μόνον χώρα έχει στην πρεσβεία της Λευκωσίας δεκαοκτώ διπλωματικές αποστολές. Χώρια οι άλλοι κατάσκοποι. Όλα αυτά σημαίνουν χρήμα, πολύ χρήμα. Που φαίνεται παντού στην Κύπρο. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα ευμάρειας, που εδημιούργησε μια αναμφισβήτητα παρασιτική εμπορική οικονομία χωρίς σοβαρή υποδομή, δεν είναι περίεργο που ακούστηκαν μερικές φωνές «καλά είμαστε έτσι». Αλλά αυτές είναι λίγες. Στους δρόμους της Λευκωσίας παντού επιγραφές: «Ένωση». 4 Δεκεμβρίου 1969: Στους τάφους των παλληκαριών ανθίζουν τρυφερά λουλούδια της ελληνικής γης. Και οι μάννες, οι αδερφές, οι γυναίκες μένουν μαυροντυμένες, τυλιγμένες στην βαθειά θλίψη και την περηφάνειά τους. Στα βουνά, στα οχυρά των παλληκαριών, η γη είναι ακόμη ωργωμένη από την φωτιά και το σίδερο του αγώνα. Σημαδεύει τα μετερίζια ενός Δράκου και ενός Αυξεντίου. Και στην καρδιά της Λευκωσίας, πλάϊ στην παληά Μητρόπολη, το αποτρόπαιο σχοινί της αγχόνης κρέμεται ακόμη εκεί, για να θυμίζη τα εννέα παιδιά που κρέμασαν οι Εγγλέζοι. Αντίκρυ του το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Από δω ξεκίνησαν αμούστακα παιδιά και πάλεψαν και έπεσαν για την ελευθερία και την Ελλάδα. Στην παλαιά Αρχιεπισκοπή της Κύπρου ένας Παντοκράτορας του 13ου αιώνος με τα λιγνά φρύδια του, αυστηρός και συνάμα γλυκός με ένα βλέμμα αιώνιο: «Εγώ ειμί το Φως και η Αλήθεια». Στα Φυλακισμένα Μνήματα: ένα φως και μια αλήθεια. «Χαίρετε, λοιπόν, και είθε ο Πανάγαθος Θεός να χαρίση εις όλους σας κάθε ευτυχίαν. Σας φιλώ και πάλιν θερμά». Υπογραφή: Μιχαλάκης. Είναι ο Μιχαλάκης Καραολής. Εννηά παλληκάρια απηγχονίσθησαν από τους Άγγλους. Ογδόντα τόσα έπεσαν στο πεδίο της τιμής. Δεν ξέρω πώς, μα έτσι που έβλεπα το αίμα να κυλάη από τα γυμνά σώματα των Κυπρίων στο Μουσείο, ξαναγύρισε ο νους μου στην εικόνα την βυζαντινή, που είχα δη προηγουμένως: «Λόγχη εκεντήθη ο Υιός της Παρθένου». 27 Νοεμβρίου 1969: Σε αποκλειστική συνέντευξή μας ο Πρόεδρος Μακάριος: «Υπάρχουν ένοπλοι ομάδες, ουχί, όμως ένοπλος αντίστασις κατά της πολιτικής μου. Η έκρηξις βόμβας εξώθι του περιβόλου του Προεδρικού Μεγάρου δεν νομίζω ότι ήτο εκδήλωσις αντιθέσεως προς την πολιτικήν μου επί του Κυπριακού. Προσωπικοί λόγοι και επιδιώξεις και 2

παρομοίας φύσεως ελατήρια, ωδήγησαν εις την δημιουργίαν των παρανόμων τούτων ενόπλων οργανώσεων, καίτοι τα εγκλήματά των καλύπτονται συχνάκις από εθνικόν μανδύαν. Η εγκληματική δραστηριότης των αποτελεί σοβαρόν εθνικόν πλήγμα κατά της Κύπρου, ισοδυναμούν με πράξιν προδοσίας, έστω και αν αι δράσται δεν έχουν πλήρη συνείδησιν της προδοσίας των». 28 Νοεμβρίου 1969: Την δωδεκάτη μεσονύκτιο προς την 21η Αυγούστου 1969, μετά ένα γλέντι στη «Μακεδονίτισσα», ένα «Τόμσον» κροτάλισε μέσα στη νύχτα και οι σφαίρες βρήκαν τον εκπρόσωπο του Μακαρίου στην ωμοπλάτη, στον αυχένα και στα νεφρά. Στο γραφείο του ο κ. Μιλτιάδης Χριστοδούλου μού χαμογελάει: «Ήταν το Εθνικό Μέτωπο. Χωρίς να με επικηρύξη, όπως κάνει συνήθως, χωρίς να με προειδοποιήση καν, με πυροβόλησε. Είχα τύχη όμως. Και συνεχίζω». Στην Κύπρο η Αστυνομία συμπράττει συχνά με τις αλληλοσυγκρουόμενες ομάδες των ενόπλων Ελλήνων. Ετσι τα πολιτικά εγκλήματα μένουν πάντοτε ανεξιχνίαστα. Ποιοί και πόσοι, τέλος πάντων, κρατούν όπλα στη Κύπρο; Η απάντηση είναι «όλοι». Ή περίπου όλοι. Όλοι έστρεφαν το βλέμμα τους προς τους ιδιοκτήτες των στρατών: Λυσσαρίδης, Γεωρκάτζης, Σαμψών. 30 Νοεμβρίου 1969: Και ξαφνικά, μέσα σε μία νύχτα, η Κυπριακή Βουλή απέκτησε κόμματα. Επί εννέα χρόνια η Κύπρος είχε Βουλή αλλά δεν είχε κόμματα, εκτός από το κομμουνιστικό ΑΚΕΛ. Οι 38 Έλληνες βουλευταί είχαν εκλεγή υπό την ενιαία σημαία του Πατριωτικού Μετώπου. Ούτε έγιναν εκλογές. Αλλά από τον περασμένο Μάρτιο πέντε κόμματα. Και ένα το ΑΚΕΛ έξη, σε ένα νησί που δεν έχει περισσότερους από πεντακόσιες είκοσι χιλιάδες Έλληνες. Και είναι τραγικό, αν θυμηθή κανείς πως, μετά τον αγώνα του 1821, η μικρή Ελλάδα εσπαράσσετο από την ίδια κομματική διαίρεση και τα πάθη που μετέβαλαν τους αγωνιστάς σε κομματάρχες. Αλλά εδώ υπάρχουν και οι Τουρκοκύπριοι. 27 Νοεμβρίου 1969: Αποκλειστική συνέντευξή του Προέδρου Μακαρίου: «Δια τους Έλληνας της Κύπρου δεν υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω παραχωρήσεων προς την Τουρκικήν Κοινότητα. Ευόδωσις των συνομιλιών ή μάλλον συμβιβασμός, πρέπει τουλάχιστον να συνεπάγεται διατήρησιν ενιαίου Κράτους με δημοκρατικόν καθεστώς. Εάν αι συνομιλίαι αποτύχουν, η παρούσα ιδιόρρυθμος κατάστασις εν Κύπρω πιθανώς να συνεχισθή επί μακρόν. Δεν δύναμαι, όμως, να αποκλείσω άλλας δυσαρέστους εξελίξεις και κινδύνους. Αλλ επί τούτων δεν κρίνω σκόπιμον να μιλήσω.»δεν συμμερίζομαι την άποψίν σας ότι η ντε φάκτο κατάστασις εν Κύπρω ισοδυναμεί με την ύπαρξιν δύο Κρατών. Το Κράτος είναι εν. Διασπάται όμως, η ενότης του εκ της υπάρξεως θυλάκων, τους οποίους εδημιούργησεν η Τουρκοκυπριακή ανταρσία. Εντός των θυλάκων τούτων, οι οποίοι καλύπτουν συνολικώς χώρον ολιγώτερον του 2% του Κυπριακού εδάφους, οι Τουρκοκύπριοι εγκαθίδρυσαν είδος αυτοδιοικήσεως. Πιθανώς να ανακηρύξουν τους θυλάκους τούτους εις κρατίδιον. Δεν υπάρχουν αι προϋποθέσεις επιβιώσεως τοιούτου Κράτους. Εάν, όμως, οι Τουρκοκύπριοι προβούν εις ανακήρυξίν του, έχοντες εις τοιαύτην περίπτωσιν την ενθάρρυνσιν της Άγκυρας, θα αντιδράσωμεν κατά πολλούς τρόπους. Ως αντίδρασις εξ άλλου δεν θα είναι μέτρα δι επάνοδον εις τας συνθήκας Ζυρίχης - Λονδίνου». 2 Δεκεμβρίου 1969: Προχωρούσα στην οδό Λήδρας και ξαφνικά στην μέση του δρόμου είχα φθάσει στην «πράσινη γραμμή» χωρίς τίποτε να το δείχνη. Ούτε καν μία γραμμή που δεν υπάρχει. Σε μία γωνία ένα φυλάκιο ωχυρωμένο πίσω από σάκκους με άμμο. Μία ελληνική σημαία, μία γαλάζια επιγραφή «Ένωση» και ένας φρουρός με εφ όπλου λόγχη. Πιο πέρα ένας «κυανόκρανος» του ΟΗΕ με αυτόματο ανά χείρας περιπολεί. Κάπου εκεί κοντά σε μία στροφή θα ήταν και οι Τούρκοι. Η όμορφη, γαλήνια επιφανειακά πολιτεία, χωριζόταν στα δύο. Στην παλιά πόλη οι Τούρκοι. Στην άλλη, που αναπτύσσεται γοργά με επαύλεις και πολυκατοικίες, οι Έλληνες. Δύο κόσμοι που πριν λίγα χρόνια ήταν ένας. Στην Αμμόχωστο το ίδιο. Στην Πάφο και την Λάρνακα επίσης. Και ανάμεσα σε Κηρύνεια και Λευκωσία, στην περιοχή της Λεύκας, στην Καρπασία, στον δρόμο Λευκωσίας 3

- Λευκονίκου τουρκικά χωριά πέντε-πέντε, είναι ταμπουρωμένα σε χωριστές ζώνες. Αυτοί είναι οι τουρκικοί θύλακοι. Οι Τούρκοι ωχυρώθηκαν εκεί καλά και όσο περνάει ο καιρός οχυρώνονται καλύτερα. Συχνά οι Τουρκοκύπριοι νοιώθουν πως τα οχυρά δεν τους φυλάγουν από τους Έλληνες αλλά τους κρατούν φυλακισμένους σε «γκέτο». Μερικοί, βέβαια, στην Λευκωσία βγαίνουν και εργάζονται στον ελληνικό τομέα. Αλλά κατά βάθος, ιδίως στα χωριά, οι Τούρκοι είναι αποκλεισμένοι. Άφησαν πλούσια χωράφια, εγκατέλειψαν με τη βία των δικών τους το σπίτι τους και στριμώχνονται στα «γκέτο» που εδημιούργησαν οι ίδιοι. Πάνω από αυτά οι ένοπλοι ασκούν στους δικούς τους τον νόμο του ισχυροτέρου. Οι Τουρκοκύπριοι εδημιούργησαν έτσι πολλά μικροσκοπικά κράτη εν κράτει. Απέκοψαν κάθε επαφή με το κυπριακό Κράτος, έχουν τον στρατό τους, την αστυνομία τους, τα σχολεία τους, την διοίκησή τους. Τα κράτη-πόλεις δεν συνδέονται μεταξύ τους με ενιαίο χώρο. Τα χωριά έχουν εγκατελειφθή, τα σπίτια τους ρημάζουν μόνα, καμμιά σοβαρή προσπάθεια δεν γίνεται. Οι περισσότεροι κάθονται απαθώς στην άκρη των δρόμων περιμένοντας το επίδομα που στέλνει η Άγκυρα. Αλλά πού πηγαίνει τελικά αυτό το επίδομα; Κάθε φορά που ο Πρόεδρος Μακάριος συντάσσει τον προϋπολογισμό της Δημοκρατίας του συμπληρώνει με το ίδιο το χέρι του «Και άδηλοι πόροι οκτώ εκατομμύρια λιρών, βοήθεια εξ Αγκύρας». Είναι η πραγματικότης. Η Άγκυρα στέλνει βοήθεια δέκα εκατομμυρίων λιρών στερλινών στους Τουρκοκυπρίους της. Αλλά αυτοί δεν μπορούν να καταναλώσουν τα χρήματα μεταξύ τους. Πρέπει να αγοράσουν κάτι. Και αυτό το «κάτι» βρίσκεται πάντα στα χέρια των Ελλήνων εμπόρων. Φτάνουν λοιπόν, σε τελευταία ανάλυση όλα σχεδόν τα χρήματα της Άγκυρας στα χέρια των Ελλήνων. Και αυτό είναι ένα από τα προβλήματα των Τουρκοκυπρίων. Ενώ αυτοί οχυρώνονται, οι Έλληνες προοδεύουν με άλματα. Πώς θα κερδίσουν τον χαμένο χρόνο; Δρόμοι, πολυκατοικίες, επιχειρήσεις, εργοστάσια ανεγείρονται στην Κύπρο. Οι Τούρκοι δεν έχουν κανένα μερίδιο. Περιμένουν στα «γκέτο» τους την διχοτόμηση. Μα θάρθη ποτέ η διχοτόμηση; Κατά βάθος εκεί αποβλέπουν οι Τουρκοκύπριοι. Και οι προτάσεις του Ντενκτάς προς την ελληνική πλευρά στις ενδοκοινοτικές συνομιλίες που επανήρχισαν ήδη στην Λευκωσία εκεί τείνουν. Δηλαδή δύο Κράτη. Και επί πλέον, ζητούν να μεταφερθούν οι Τουρκοκύπριοι σε ενιαίο γεωγραφικώς χώρο. «Έτσι, λένε, θα ζήσουμε καλά εμείς και σεις καλύτερα». Αυτή η πρόταση όμως, εκτός από το ανέφικτο των δύο κρατών, σημαίνει επίσης και μετακίνηση πληθυσμών. Εκείνοι που θα μετακινηθούν σε ένα κύκλωμα εκατόν τριάντα χιλιάδων ανθρώπων δεν θα είναι κατά πλειοψηφίαν οι Τούρκοι αλλά οι Έλληνες. Η μετακίνηση θα δημιουργούσε οικονομική καταστροφή στο νησί των εξακοσίων χιλιάδων ψυχών, θα μονιμοποιούσε τα σύνορα του μίσους, θα γεννούσε νέα μίση στις καρδιές των μεταφερομένων και τελικά το σοβαρώτερο θα αποτελούσε την προϋπόθεση της διχοτομήσεως. Δεν θα έμενε παρά να γίνη και αυτή επισήμως. Γιατί στην ουσία θα είχε συντελεσθή. Αλλά οι Ελληνοκύπριοι αλληλοσπαράσσονται. 4 Δεκεμβρίου 1969: «Όταν έλθη, όμως η ώρα, τότε θα είμαστε όλοι ενωμένοι με τα όπλα στα χέρια». Η δήλωση αυτή επανελαμβάνετο στερεότυπα στα χείλη των Κυπρίων ηγετών. Δεν είμαι πεπεισμένος αν αυτήν την φορά ο κίνδυνος απέναντι του κοινού εχθρού θα ενώσει αποτελεσματικά τους Κυπρίους. Το πιθανώτερο είναι «ναι». Αλλά πιθανόν επίσης είναι μια μικρή κακία, μια πλημμελής τήρηση των οδηγιών να επιφέρη μεγάλη ή μικρή καταστροφή. 21 Φεβρουαρίου 1970: Η Κύπρος ξανάρχεται, δραματική, στην επικαιρότητα. Με τις βόμβες της, τις μυστικές οργανώσεις της, τις μαύρες προσωπίδες. Και, κυρίως, με το ζιζάνιο του εθνικού διχασμού. Ωραίο νησί, σφραγισμένο από την ιπποσύνη των Σταυροφόρων, τυλιγμένο στην θαλπωρή μιας φουντωμένης ευημερίας. Με έναν λαό σκληρό και συνάμα ονειροπόλο, αλλά διχασμένο βαθειά. Μάλλον κομματιασμένο. Γιατί δεν υπάρχουν στην Κύπρο δύο παρατάξεις ή έστω τρεις. Υπάρχουν δεκάδες. 4

Κυριακή 8 Μαρτίου 1970: Μία ανώνυμος τηλεφωνική πληροφορία, δοθείσα χθες την νύκτα προς τας αρχάς ασφαλείας περί σχεδιαζομένης αποπείρας κατά της ζωής του Μακαρίου, κατά την αυριανήν μετάβασίν του εις Μαχαιρά, όπου θα παραστή εις το μνημόσυνον του ήρωος Αυξεντίου, εκινητοποίησε τας αρχάς ασφαλείας. Τρίτη 10 Μαρτίου 1970: Τεσσαράκοντα σφαίραι ερρίφθησαν υπό ενεδρευόντων εναντίον του ελικοπτέρου επί του οποίου είχεν επιβιβασθή ο Μακαριώτατος, δια να μεταβή εις την Μονήν του Μαχαιρά να χοροστατήση εις μνημόσυνον του ήρωος της ΕΟΚΑ Αυξεντίου. Ο «Ελληνικός Βορράς» εδημοσίευσε μόνος εξ ολοκλήρου του ελληνικού Τύπου την είδησιν ότι επέκειτο απόπειρα δολοφονίας κατά του Μακαρίου. 14 Μαρτίου 1970: Ο «Ελληνικός Βορράς» επίστευε πάντοτε και πιστεύει, ότι το κυπριακόν δεν αποτελεί μόνον ένα πολύπλευρον πρόβλημα, αλλά δύναται ευχερώς να χρησιμοποιηθή και ως μοχλός ποικίλων εξελίξεων τόσον εις την Μεσόγειον όσον και κυρίως εις το εσωτερικόν ελληνικόν πολιτικόν μέτωπον. Η εφημερίς αυτή έχει το επαχθές προνόμιον ότι πρώτη εξ όλων των ελληνικών εφημερίδων προειδοποίησε ότι δέον να αναμένωνται ενέργειαι τείνουσαι εις πρόκλησιν πολιτικών περιπλοκών. Η δολοφονική απόπειρα κατά του Μακαρίου, αποτελεί την δραματικωτέραν μέχρι στιγμής αλλ όχι και την κορωνίδα των εξελίξεων που επεσημάνθησαν από του παρελθόντος Νοεμβρίου. Ελλάς, Τουρκία και Αγγλία, έχουν άμεσα συμφέροντα επί της νήσου. Πλέον τούτου, όμως, άμεσα συμφέροντα έχουν όλαι αι Μεγάλαι Δυνάμεις που ευρίσκονται εμπεπλεγμέναι εις το παιχνίδι της Μέσης Ανατολής. Διότι η Κύπρος αποτελεί το καλύτερον και ακαταμάχητον αεροπλανοφόρον της Ανατολικής Λεκάνης της Μεσογείου. Μυστικοί και φανεροί πράκτορες, ποταμοί λιρών, ρουβλίων, δολλαρίων και άλλων νομισμάτων, ρέουν από μυστικάς οδούς εις την Κύπρον. Και υπεράνω όλων υπάρχει ο άγιος πόθος των Κυπρίων δια την Ένωσιν. Πάντα ταύτα αρκούν δια να δημιουργήσουν πλήρες κομφούζιον. Αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Υπάρχει και η άρχουσα τάξις των Κυπρίων, που νέμεται την εξουσίαν και τα αγαθά εκ της ανεξαρτησίας και της ρευστότητος. Μέγιστα προσωπικά συμφέροντα και προσωπικά μίση βαρύνουν την ήδη βαρυτάτην ατμόσφαιραν της νήσου. Και αι μυστικαί οργανώσεις κινούνται εις το σκότος. Μέσα εις αυτό το κλίμα, που διαμορφώνει τον χαρακτήρα των Κυπρίων, ιδρύθη το Κυπριακόν Κράτος. Τραγική παρωδία Κράτους, δηλαδή. Διότι από της πρώτης στιγμής της ιδρύσεώς της η Κυπριακή Δημοκρατία διεσπάσθη εις τουρκικήν και ελληνικήν σφαίραν. Ούτε οι Τούρκοι ούτε οι Έλληνες απεδέχθησαν ποτέ εν ειλικρινεία τας Συνθήκας Ζυρίχης και Λονδίνου. Και όλοι, από της υπογραφής των μοιραίων αυτών Συνθηκών, ήρχισαν προετοιμαζόμενοι δια να τας ανατρέψουν. 15 Μαρτίου 1970: Πολλαί εικασίαι διετυπώθησαν δια τα νήματα που εκίνησαν την δολοφονικήν απόπειραν κατά του Προέδρου της Κύπρου Μακαρίου. Η απάντησις εις το αγωνιώδες και κρισιμώτατον τούτο ερώτημα θα δοθή εις την Κύπρον και ενδεχομένως να μη δοθή ποτέ εις το άμεσον τουλάχιστον μέλλον. Διότι το πλέγμα της συνωμοσίας ή μάλλον των συνωμοσιών είναι τόσον πυκνόν και τόσον δαιδαλώδες που είναι αδύνατον να ξεδιαλυθή αμέσως. 19 Μαρτίου 1970: Η Κύπρος διήλθεν ένα αγωνιώδες 24ωρον μετά την κηδείαν του Πολυκάρπου Γεωρκάτζη εν αναμονή νέων δολοφονικών επιθέσεων. Το πτώμα του με εξ σφαίρας εις το στήθος ευρέθη την 10ην νυκτερινήν της Κυριακής επάνω εις το βολάν του αυτοκινήτου του. Οι δολοφόνοι τον επυροβόλησαν εξ ενέδρας εις τον δρόμον του χωρίου Νέα Μηλιά 12 χιλιόμετρα έξω από την Λευκωσίαν. Οι προβολείς του ερυθρού αυτοκινήτου του έμεναν ανημμένοι. Ο Γεωρκάτζης είχε πυροβοληθή δι αυτομάτου πιστολίου εξ εγγυτάτης αποστάσεως. Αξιοσημείωτον είναι ότι ο υπαστυνόμος Κυριάκος Πατατάκος, στενός φίλος και συνεργάτης του, τον συνώδευσεν εγγύτατα της ενέδρας, διέφυγε τον 5

θάνατον και έσπευσε να αναγγείλη την δολοφονίαν του φίλου του εις τον κ. Γλαύκον Κληρίδην και τον Αρχιεπίσκοπον. Ο Γεωρκάτζης ανεχώρησε το απόγευμα της Κυριακής δια του αυτοκινήτου προς άγνωστον κατεύθυνσιν τη συνοδεία του υπαστυνόμου Πατατάκου. Προσελκύθη εις την ενέδραν του θανάτου από άγνωστον τηλεφώνημα. Τι του ελέχθη και τι του επροτάθη είναι άγνωστον. Ο ίδιος αποχωρών είπεν εις την νεαράν και ωραιοτάτην σύζυγόν του Φωτεινήν ì ητέρα δύο τέκνων να απαντά εις όλα τα τηλεφωνήματα ότι ο σύζυγός της κοιμάται. Έτσι, όταν εγνώσθη η δολοφονία και οι δημοσιογράφοι έσπευσαν να τηλεφωνήσουν εις την κατοικίαν του θύματος, ελάμβανον στερεοτύπως από την ανύποπτον χήραν την τραγικήν απάντησιν «Ο κ. Γεωρκάτζης κοιμάται». Όντως εκοιμάτο αλλά δια παντός. Και ενώ η σιγή απλούται επί της τραγικής σκηνής, το Εθνικόν Μέτωπον ενεφανίσθη σήμερον το απόγευμα απειλητικόν. Προκηρύξεις της εκτός νόμου οργανώσεως καταγγέλλουν ως πράκτορα των Άγγλων τον Πρόεδρον της Κυπριακής Βουλής κ. Γλαύκον Κληρίδην, συναρχηγόν του Πολυκάρπου Γεωρκάτζη εις την ηγεσίαν του Ενιαίου Κόμματος μέχρι της Παρασκευής. Η Άγκυρα δι επισήμου εκπροσώπου της, όλος σχεδόν ο τουρκικός Τύπος και η έγκυρος επιθεώρησις «Αμερικανικά και Παγκόσμια Νέα» εξέφρασαν από κοινού χθες ακριβώς φόβους περί επιθέσεως του Εθνικού Μετώπου κατά των Τουρκοκυπρίων δια την πρόκλησιν διεθνούς περιπλοκής με απροβλέπτους συνεπείας. Η συναγωγή συμπερασμάτων είναι εξαιρετικώς δυσχερής διότι η κυπριακή συνωμοσία είναι πολυπλόκαμος και αφαντάστως εκτεταμένη, αι δε πλείσται πτυχαί της παραμένουν βυθισμέναι εις το σκότος. Είναι πασιφανές ότι η δολοφονία Γεωρκάτζη ετέθη προς στιγμήν εις το ψυγείον. Είναι βέβαιον ότι από επισήμου πλευράς δεν πρόκειται να χυθή δημοσίως πλήρες φως και αν ακόμη επιτευχθή τούτο υπό της ανακρίσεως. Διότι ύψιστα συμφέροντα και μέγισται δυνάμεις κρύπτονται πίσω από τα γεγονότα. Ουδέν πρόσωπον ετέθη ακόμη υπό κράτησιν δια την δολοφονίαν του, ως ανακοινώθη επισήμως. Ολα τα κυβερνητικά φώτα αποσύρονται από το δολοφονικόν πεδίον της Νέας Μηλιάς και πίπτουν πάλι εκτυφλωτικά επί της αποπείρας κατά του Μακαρίου. 20 Μαρτίου 1970: Την είδησιν περί επικειμένου δια σήμερον ελληνικού πραξικοπήματος μετέδωσε πρώτη η Μόσχα δια του επισήμου πρακτορείου ειδήσεων «Τας», εξ ου και η άνοδος του ενταύθα πρεσβευτού των Σοβιέτ εις το Προεδρικόν Μέγαρον σήμερα. Ανεμεταδόθη αμέσως από όλα τα διεθνή πρακτορεία. Περιώδευσα μέχρι την 11.50 νυκτερινήν σήμερον ολόκληρον την Λευκωσίαν. Ουδεμία κινητοποίησις δυνάμεων ή έκτακτα μέτρα φαίνεται να έχουν γίνη. Εις τας ελληνικάς μονάδας, τας οποίας μόλις προ ολίγων λεπτών επεσκέφθην, επικρατεί η συνήθης ήρεμος κατάστασις. Εισήλθον εις στρατιωτικούς καταυλισμούς. Ουδεμία κινητοποίησις υπάρχει. Το κυπριακόν ραδιόφωνο μετέδωσε την απειλήν του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών κ. Τσακλαγιαγκίλ περί τουρκικής επεμβάσεως και την διάψευσιν της κυπριακής κυβερνήσεως. Χθές ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντενκτάς εις δήλωσίν του προς τον ραδιοφωνικόν σταθμόν της Άγκυρας, η οποία ανεδημοσιεύθη εις τας ενταύθα τουρκοκυπριακάς εφημερίδας, αναφέρει ότι οιαδήποτε νέα επίθεσις κατά της τουρκοκυπριακής κοινότητος, θα προληφθή δια της επεμβάσεως της Τουρκίας και θα έχη άμεσον αποτέλεσμα τον διαμελισμόν της νήσου. 16 Φεβρουαρίου 1972: Ο Πρόεδρος Μακάριος έρριψε σήμερον το γάντι προς την ελληνικήν κυβέρνησιν. Ομιλών εις αλλεπαλλήλους συγκεντρώσεις συμπαραστάσεως σημαντικού, αλλ όχι μεγάλου, πλήθους εις την Λευκωσίαν, είπε: «Δεν υπάρχει δύναμις ικανή να κάμψη την αντίστασιν του ελληνικού κυπριακού λαού. Σχέδια διάφορα πιθανώς να τεκταίνωνται εις τα παρασκήνια δια να επιβληθούν επί του κυπριακού ελληνισμού παρά την θέλησίν του. Πάντα ταύτα όμως θα αποτύχουν. Ο Κυπριακός 6

Ελληνισμός απέδειξε πολλάκις ότι αποτελεί το γρανιτώδες τείχος επί του οποίου θα προσκρούουν τα οιαδήποτε τεκταινόμενα κατά της Κύπρου σχέδια. Δι εμέ ο ελληνικός κυπριακός λαός, ο οποίος με περιβάλλει με τόσην εμπιστοσύνην, αποτελεί ισχυρόν αμυντικόν θώρακα, ώστε να είμαι απρόσβλητος από τυχόν εναντίον βέλη». Ο τουρκοκυπριακός Τύπος υπογραμμίζει εμφαντικώς ότι, εις ήν περίπτωσιν δεν λυθή η κρίσις και δεν παραδοθούν τα τσέχικα όπλα εις την Ειρηνευτικήν Δύναμιν, θα επέμβη η Τουρκία. 17 Φεβρουαρίου 1972: Και ενώ η οξύτης εντείνεται, με δηλώσεις, λόγους και λαϊκάς συγκεντρώσεις, ο Αρχιεπίσκοπος βλέπει να τάσσεται παρά το πλευρόν του, μετά τον κομμουνιστικόν συνασπισμόν, και ο Τρίτος Κόσμος διά του Αιγυπτίου Προέδρου Σαντάτ και της εφημερίδος «Μπόρμπα» του Βελιγραδίου. Επισημαίνουσα τον κίνδυνον του εμφυλίου σπαραγμού η έγκυρος εφημερίς «Ελευθερία» υπογραμμίζει την ανάγκην όπως αρχίση εν νηφαλιότητι διάλογος μεταξύ ηγετών Αθηνών και Λευκωσίας προς εκτόνωσιν. Προσθέτει ότι εγένοντο εκ μέρους της Λευκωσίας και των Αθηνών σφάλματα. Ο υπουργός Οικονομικών κ. Πατσαλίδης, υπεγράμμισεν ενώπιον της Βουλής: «Το παν θα απολεσθή αν το σαράκι του διχασμού αφεθή να διαβρώση την εθνικήν ζωήν». Η εφημερίς «Πατρίς» επιτίθεται με δριμύτητα κατά του Αρχιεπισκόπου, τον οποίον αποκαλεί «ολετήρα της Κύπρου», αγωνιζόμενον όπως εξαφανίση την ελληνικήν παρουσίαν εκ της Κύπρου. Ο συνεξόριστος του Μακαρίου εις τα Σεϋχέλας αγωνιστής κ. Πολύκαρπος Ιωαννίδης, ζητεί από την Ιεράν Σύνοδον της Κύπρου όπως αποσχηματίση τον Αρχιεπίσκοπον. 18 Φεβρουαρίου 1972: Η Νήσος συνεχίζει τον συνήθη ρυθμόν της χωρίς να λαμβάνονται σοβαρώς υπ όψιν ούτε αι αναγγελθείσαι ασκήσεις των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων εις την απέναντι ακτήν. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εδέχθη σήμερον τον εν Λευκωσία πρεσβευτήν της Σοβιετικής Ενώσεως. Καίτοι ουδέν ανεκοινώθη επί της συνομιλίας, είναι βέβαιον ότι η Σοβιετική Ένωσις εξεδήλωσε το ζωηρόν ενδιαφέρον της δια τας τελευταίας εξελίξεις του Κυπριακού, το οποίον μεταβάλλεται εις αντικείμενον διαμάχης μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων. 20 Φεβρουαρίου 1972: Υπό το κλίμα τούτο της αφορήτου πλέον εντάσεως ο υπουργός Αμύνης και Εσωτερικών της Κύπρου κ. Κωμοδρόμος προέβη σήμερον εις δραματικήν έκκλησιν ενότητος υπογραμμίσας ταυτοχρόνως ότι οι Έλληνες Κύπριοι οφείλουν τυφλήν εμπιστοσύνην εις την Εθνικήν Φρουράν και τους Έλληνας αξιωματικούς. Η ομιλία του έρχεται εις εύγλωττον αντιδιαστολήν με τους λόγους του Προέδρου Μακαρίου. Ομιλών προς τους νεοσυλλέκτους της Εθνικής Φρουράς είπε: «Προσέξατε. Η βοή ενός φθοροποιού ανέμου διχονοίας και διχασμού πνέουσα βιαίως απειλεί να κρημνήση, απειλεί να εξαφανίση, απειλεί να σαρώση ό,τι με τόσας θυσίας και αίμα εδημιουργήθη και επετεύχθη...»αλλοίμονον εάν δεν επιτύχωμεν να απομακρύνωμεν από την πολυβασανισμένην Πατρίδα μας την φρίκην και τας ολεθρίας συνεπείας μιάς αδελφικής διαμάχης. Εθνική επιταγή καλεί όλους τους Έλληνας, μικρούς και μεγάλους, άνδρας και γυναίκας να καταβάλωμεν όλας τας δυνάμεις μας δια να ανακόψωμεν την ορμήν του κακού το οποίον απειλεί να γίνη πρόξενος τοιούτων τρομερών συμφορών, αι συνέπειαι των οποίων θα πιέζουν την ζωήν του Ελληνισμού της Κύπρου επί μακράν σειράν ετών». 23 Φεβρουαρίου 1972: Κυβερνητική πηγή ηρνήθη να σχολιάση την δήλωσιν του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών κ. Μπαγιουλκέν ενώπιον της Εθνοσυνελεύσεως ότι ουδεμία μυστική συμφωνία υφίσταται μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας επί του κυπριακού. Ο δρ. Ραούφ Ντενκτάς αναχωρεί εις Άγκυραν προκειμένου να συντονίση τας ενεργείας του με τους Τούρκους αρμοδίους επί τη βάσει και των όσων πλεονεκτημάτων έχει αντλήσει η τουρκική πλευρά εκ της εμφυλίου ελληνικής έριδος. 7

Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος απέφυγε σήμερον να διαψεύση πληροφορίαν κυπριακής εφημερίδος προσκειμένης εις την Αρχιεπισκοπήν, καθ ην προητοιμάζετο αντιμακαριακόν πραξικόπημα με κοινήν δράσιν του στρατηγού Γρίβα και της Εθνικής Φρουράς την παρελθούσαν Κυριακήν. «Ουδέν σχόλιον» ήτο η επίσημος απάντησις επ αυτού. Έτσι μετά τας φήμας διά «τεκταινομένας λύσεις» δεύτερον νέφος υποψιών, εκείνο περί οργανωθέντος πραξικοπήματος, αφέθη σήμερον επισήμως να πλανάται εις τον ορίζοντα της «εκτονώσεως». Η αυλαία έπεσεν επάνω από μίαν ακόμη πράξιν του κυπριακού δράματος. Αλλά το δράμα συνεχίζεται πίσω από την αυλαίαν. Ουδείς γνωρίζει ούτε δύναται να προβλέψη πότε η αυλαία θα ανοίξη και πάλιν εις την Κύπρον δια να φέρη εις το προσκήνιον νέα στοιχεία της κρίσεως. 9 Φεβρουαρίου 1973: Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απήντησε σήμερα το μεσημέρι με μίαν ογκώδη συγκέντρωσιν λαού εις την δυναμικήν πολιτικήν του στρατηγού Γρίβα, την οποίαν ευθέως εχαρακτήρισεν ως οδηγούσαν εις εθνικήν καταστροφήν, διότι, ως είπε, «έχει διαζύγιον από πάσαν δόσιν λογικής». Ολίγας ώρας αργότερον την 6.30 μ.μ. ο Μακάριος ανεκηρύσσετο άνευ αντιπάλου επισήμως Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας δια τα πέντε επόμενα έτη. Οι ξένοι αντικειμενικοί παρατηρηταί θεωρούν βέβαιον ότι ο Γρίβας δύναται να ελέγξη δυναμικώς την κατάστασιν ανά πάσαν στιγμήν. Η αρπαγή των ασυρμάτων από τους αστυνομικούς σταθμούς εναντίον των οποίων επέδραμον οι κομάντος του έχει αποδιοργανώσει πλήρως τας επικοινωνίας των δυνάμεων ασφαλείας. Ηρεμία επικρατεί εις την Μεγαλόνησον, ενώ οκτώ διαφορετικοί στρατοί ευρίσκονται εν επιφυλακή με το δάκτυλον εις την σκανδάλην. 10 Φεβρουαρίου 1973: Κάτω από μίαν επιφάνειαν ηρεμίας υπό λαμπράν ευημερίαν καθίσταται σαφές ότι η θρυαλλίς έχει ήδη ανάψει. Άγνωστον είναι πότε η Κύπρος θα εκραγή αν νέα κατευναστικά γεγονότα δεν επέλθουν εν τω μεταξύ ταχέως. Κυριακή 10 Μαρτίου 1974: Όπως συνήθως συμβαίνει, το κυπριακό εισήλθε ξαφνικά σε μια κρίσιμη φάση. Λίγες ημέρες μετά τις επίμονες φήμες ότι είχε επιτευχθή ουσιαστικά κοινώς αποδεκτή συμφωνία στην Κύπρο, το καζάνι (που έβραζε) έσκασε. Ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων κ. Ραούφ Ντενκτάς ευθυγραμμίσθηκε απροόπτως με την νέαν σκληρή γραμμή του Πρωθυπουργού της Τουρκίας κ. Ετσεβίτ και μίλησε για ομοσπονδιακό κράτος. Ο συνομιλητής του και φίλος του κ. Γλαύκος Κληρίδης εδήλωσε πως η βάση της ομοσπονδοποιήσεως είναι απαράδεκτη γιατί περιέχει διχοτομικά σπέρματα και, συνεπώς, δεν έχουν πια κανένα λόγο να συνεχίζωνται οι ενδοκυπριακές συνομιλίες. Ο Πρόεδρος Μακάριος προχώρησε ακόμη πιο πολύ. Ετόνισε κατηγορηματικά ότι, αν οι Τούρκοι εμμείνουν στην διχοτομική ομοσπονδία, τότε η Λευκωσία θα ταχθή υπέρ της Ενώσεως. Εν τω μεταξύ η Τουρκία αυξάνει τα «ενδιαφέροντα» της εις βάρος των σαφών ελληνικών συμφερόντων τόσο στο Αιγαίο για την περίφημη υφαλοκρηπίδα όσο και σε άλλες περιοχές, σε σημείο που ξένοι παρατηρηταί να ανακαλούν στην μνήμη μας τον Δεκέμβριο του 1967. Κυριακή 12 Μαΐου 1974: Η ένταση εκ μέρους της Τουρκίας εις βάρος της Ελλάδος διατηρείται σε όλα τα δυνατά επίπεδα. Κυριακή 2 Ιουνίου 1974: Ξαφνικά οι Έλληνες χθες το πρωί και διάβασαν (κατάπληκτοι υποτίθεται) στους μεγάλους τίτλους των εφημερίδων «Ύφεση στο Αιγαίο» και «Η Τουρκία δεν θέτει πολιτικό θέμα στο Αιγαίο (ακόμη;) εδήλωσεν ο Ετζεβίτ».Τι είχε συμβή, λοιπόν, στο Αιγαίο κατά τις τελευταίες ημέρες; Η ελληνική πλευρά σ αντίθεση με την τουρκική αλλά και με όλον τον παγκόσμιο τύπο που «που είχαν χαλάσει τον κόσμο», σιωπούσε. Αλλά οι Έλληνες, βεβαίως, εγνώριζαν πολύ καλά, πίσω από τη σιωπή πως «κάτι τρέχει» ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Μερικοί έλεγαν πως τρέχει απλώς πετρέλαιο, άλλοι πως τρέχει μια εύστοχη τουρκική 8

προπαγάνδα και οι πιο απαισιόδοξοι, δεν απέκλεισαν, πως ενδεχομένως επρόκειτο να τρέξη αίμα. 2 Ιουλίου 1974: Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απέστειλε την ιστορική επιστολή του προς τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη. Δεν δημοσιεύθηκε στον «Ελληνικό Βορρά» παρά μόνον μετά την εθνική τραγωδία και την δικτατορία. Την πήραμε, όμως, σύντομα στο τηλέτυπο. Εγραφε ο Μακάριος: «Ουχί άπαξ μέχρι τούδε ησθάνθην και σχεδόν εψηλάφησα αοράτως εκτεινόμενην χείρα εξ Αθηνών αναζητούσα προς αφανισμόν την ανθρωπίνην ύπαρξιν μου. Πολλάκις διηρωτήθην διατί μια παράνομος και επιζημία εθνικώς οργάνωσις, η οποία επιφέρει διαιρέσεις και διχονοίας, διανοίγει ρήγματα εις το εσωτερικόν μας μέτωπον και οδηγεί τον κυπριακόν ελληνισμόν προς εμφύλιον σπαραγμόν, υποστηρίζεται υπό Ελλήνων αξιωματικών. Εντός των στρατοπέδων της Εθνικής Φρουράς απροκάλυπτος πολλάκις είναι η υπό των Ελλήνων αξιωματικών προπαγάνδα υπέρ της ΕΟΚΑ Β. Γνωστόν και αδιάψευστον είναι επίσης το γεγονός ότι ο αντιπολιτευόμενος και υποστηρίζων την εγκληματικήν δραστηριότητα της ΕΟΚΑ Β κυπριακός τύπος, έχων πηγήν χρηματοδοτήσεως τας Αθήνας, λαμβάνει καθοδήγησιν και γραμμήν από τους υπευθύνους του 2ου Επιτελικού Γραφείου και του εν Κύπρω κλιμακίου της ελληνικής ΚΥΠ. Περί της ενοχής κύκλων του στρατιωτικού καθεστώτος καταμαρτυρούν έγγραφα, τα οποία ευρέθησαν προσφάτως εις την κατοχήν ιθυνόντων στελεχών της ΕΟΚΑ Β. Άνθρωποι της κυβερνήσεως της Ελλάδος εξυφαίνουν αδιαλείπτως κατ εμού συνωμοσίας και, όπερ το χειρότερον, διαιρούν και εξωθούν τον κυπριακόν ελληνισμόν εις την δια αλληλοσπαραγμού καταστροφήν. Εις την προσπάθειαν διαλύσεως της κρατικής υποστάσεως της Κύπρου μεγάλη είναι η ευθύνη της ελληνικής κυβερνήσεως» Σάββατο 13 Ιουλίου 1974: Με ιδιαιτέρως μεγάλην προσοχήν παρακολουθεί ο «Ελληνικός Βορράς» τα διαδραματιζόμενα από αρκετού χρόνου εις την ελληνικήν Κύπρον. Είναι γνωστόν άλλωστε παγκοίνως ότι η εφημερίς αυτή έχει τη δυνατότητα να συλλέγη πολυτίμους και συχνότατα αποκλειστικάς πληροφορίας από την Μεγαλόνησον. Εν τούτοις θεωρείται ότι ο χρόνος δεν είναι κατάλληλος δια να δοθούν εις την δημοσιότητα τα πλήρη στοιχεία, υπό τας κρατούσας περιστάσεις. Επιφυλασσόμεθα, λοιπόν. Τούτο όμως δεν είναι δυνατόν να μας εμποδίση όπως προειδοποιήσωμεν όλους εκείνους που διαχειρίζονται το εθνικόν τούτο θέμα (εις την Κύπρον, εννοείται) ότι η κρίσις της Ιστορίας τους παρακολουθεί αδέκαστος και ότι, όταν οι περιστάσεις ωριμάσουν, θα αποδοθούν εις ένα έκαστον εκ των πρωταγωνιστών τα οφειλόμενα (καλά ή κακά). Το κυπριακόν έχει πολλάς φοράς διέλθει από λεπτοτάτας και κρισίμους φάσεις και δεν είναι του παρόντος να σημειωθή αν η δημοσιότης έβλαψε τότε ή αντιθέτως, ωφέλησε. Συχνά πάντως τα γεγονότα δεν εξετιμήθησαν καλώς. Και εξ αυτού του λόγου εφθάσαμεν εδώ που εφθάσαμεν. Ελπίζομεν να μη συμβαίνη και σήμερα το ίδιον. Διότι οι ασκούντες εθνικήν πολιτικήν δεν πρέπει να έχουν αισιοδοξίαν. Ρεαλισμόν πρέπει να έχουν και ενόρασιν. Μετά δύο ημέρες, τετέλεσται! Νικόλαος Ι. Μέρτζος* Πρόεδρος Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, δημοσιογράφος και συγγραφέας Πανεπιστήμιο Κύπρου Τρίτη 25 Φεβρουαρίου 2014 9