Εισαγωγή στην Ψυχολογία
...σαν ορισµός Ψυχολογία είναι η επιστήµη που σκοπό έχει να περιγράψει και να εξηγήσει την συµπεριφορά και τη νόηση κυρίως των ανθρώπων αλλά και των άλλων έµβιων όντων Συµπεριφορά: η δραστηριότητα ενός οργανισµού που µπορεί να παρατηρηθεί από κάποιον άλλο οργανισµό ή από µηχανήµατα έρευνας. Νόηση-νοητικά φαινόµενα: Σκέψη, µνήµη, συναισθήµατα, συνείδηση, όνειρα
νόηση και ψυχολογία Συµπεριφορισµός (behaviorism) µελέτη της παρατηρήσιµης συµπεριφοράς νούς = black box Γνωστική Ψυχολογία (cognitive psychology) κριτική στο συµπεριφορισµό: inside the black box υποθέσεις, πειράµατα, παρατηρήσεις, θεωρίες
το πρόβληµα µε τα νοητικά φαινόµενα Διαφορές από τα φυσικά φαινόµενα που καθιστούν προβληµατική τη µελέτη τους εσωτερική επίγνωση των νοητικών καταστάσεων που ονοµάζουµε συνείδηση (π.χ., τσούζει) αποβλεπτικότητα των νοητικών καταστάσεων (π.χ., αγαπώ κάποιον, πιστεύω σε κάτι) υποκειµενικότητα (π.χ., η γεύση της τηγανητής πατάτας) νοητική αιτιότητα (π.χ., έσπασα διότι θύµωσα) Άλλα προβλήµατα: µπορεί να είναι ασύνειδα βλ. Searle, J. Minds, Brain and Science
εισαγωγή στην ψυχολογία Η ψυχολογία είναι µία εµπειρική επιστήµη που χρησιµοποιεί τη µεθοδολογία των εµπειρικών επιστηµών (την παρατήρηση και το πείραµα) για να µελετήσει την ανθρώπινη συµπεριφορά και νόηση.
ψυχολογία σύντοµη ιστορική αναφορά από φιλοσοφία σε εµπειρική επιστήµη
Πλάτων (427-347 π.0) Δυϊσµός: ο αιώνιος κόσµος των ιδεών και της ψυχής και ο φθαρτός κόσµος των φαινοµένων και του σώµατος Ο κόσµος των ιδεών, που αποτελεί την αληθινή γνώση (ουσία), αποκτάται µόνο µέσω του νου (λογιστικό) Μέσω των αισθήσεων (σώµατος) κατανοούµε µόνο τον αισθητό κόσµο που δεν είναι που δεν είναι παρά το θολό είδωλο του αιώνιου κόσµου των ιδεών Σώµα ως όχηµα της ψυχής 3 µέρη της ψυχής: λογιστικό, θυµοειδές, επιθυµητικό
Αριστοτέλης (284-322 π.0) θεωρείται ο πρώτος ψυχολόγος. γεφυρώνει το χάσµα σώµατος ψυχής θεωρεί ότι τα αισθητήρια όργανα µας δίδουν αντιλήψεις που µας πληροφορούν για τις ιδιότητες των όντων αλλά την ικανότητα γενίκευσης και σύγκρισης µας την δίνει η νόηση. σώµα ως όργανο της ψυχής η νόηση ευθύνεται για τις ανώτερες λειτουργίες 3 είδη ψυχής: Θρεπτική ή φυτική Αισθητική ή ζωική Λογική ή ανθρώπινη
400 µ.χ.-1500 µ.χ. Αυγουστίνος Θωµάς Ακινάτης Ο Αυγουστίνος διαβλέπει την πηγή κάθε γνώσης στην πίστη η πίστη δεν αποκτάται µε βάση την επιστηµονική έρευνα, αλλά είναι µια ιδιαίτερη κατάσταση την οποία καθείς την αντιλαµβάνεται µε τη βίωση Τα φαινόµενα της ψυχής ερµηνεύονται µεταφυσικά µε την επίκληση του θεού Κατακτούµε την αλήθεια µε λογική και πίστη Εύστοχες παρατηρήσεις για τα ανθρώπινα συναισθήµατα Thomas Aquinas
Rene Descartes (1596-1650) Δεν µπορούµε να εµπιστευόµαστε τις αισθήσεις µας Cogito Ergo Sum Θεωρία του δυισµού σώµατος ψυχής. Βλέπει το σώµα ως µια µηχανή η οποία όµως ενεργοποιείται από τα πνεύµατα της ψυχής που εδράζονται στην επίφυση. Πρώτη θεωρία ανθρώπινης συµπεριφοράς Διατυπώνει το µηχανισµό του αντανακλαστικού τόξου. Βάζει τα θεµέλια της νευροφυσιολογίας.
Rene Descartes (1596-1650) Ο µηχανισµός του αντανακλαστικού τόξου το είδωλο του τόξου όπως φαίνεται στην εικόνα µεταφέρεται µέσω των αισθητηρίων οργάνων και των οπτικών νεύρων στον εγκέφαλο. Εκεί το αντεστραµµένο είδωλο επαναστρέφεται µέσα στο οπτικό χίασµα και µετά µεταφέρεται στην επίφυση. Οι νευρώνες του κινητικού συστήµατος δέχονται "πνεύµατα" από την επίφυση, η ένταση των οποίων εξαρτάται από την ένταση του οπτικού ερεθίσµατος. Ο Descartes θεωρούσε πως ο µηχανισµός ενεργοποίησης των νευρώνων µέσω των "πνευµάτων" ήταν ανεξιχνίαστος.
Εµπειριστές Φιλόσοφοι Ο άνθρωπος είναι tabula rasa Η αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον διαµορφώνει το άτοµο Ο πνευµατικός χαρακτήρας των ψυχολογικών φαινοµένων έχει πλέον εκλείψει από την ψυχολογία Ανοίγει ο δρόµος για τη θεώρηση της ψυχολογίας ως εµπειρική επιστήµη Ο Thomas Hobbes αρνείται την ύπαρξη της ψυχής που δεν βασίζεται στην ύλη. Thomas Hobbes 1588-1679 Ο John Locke προτείνει ότι το ανθρώπινο µυαλό είναι ένας λευκός χάρτης κατά τη γέννηση και ότι όλη η γνώση προσλαµβάνεται µέσω των αισθήσεων. John Locke 1632-1704 Hume 1711-1776
Luigi Galvani (1737-1798) Νευροφυσιολογία Οι νευρικές ώσεις είναι ηλεκτρική φύσης Πειράµατα µε βατράχια Δεν υπάρχει άυλη ψυχή
Wilhem Wundt (1832-1920) Τα νοητικά φαινόµενα έχουν τα αίτιά τους σε κίνητρα κι επιθυµίες και δεν µπορούν όλα να αναχθούν σε φυσιολογικές αντιδράσεις Ιδρύει το πρώτο πειραµατικό εργαστήριο ψυχολογίας στο Πανεπιστήµιο της Λειψίας, στη Γερµανία. Δοµισµός: µελέτη και περιγραφή της δοµής των φαινοµένων της συνειδητής εµπειρίας Μεθοδολογία: Ενδοσκόπηση (προβλήµατα αξιοπιστίας και εγκυρότητας)
William James (1842-1910) Ιδρυτής του λειτουργισµού, ΗΠΑ Έµφαση σε µια δυναµική/ εξελικτική προσέγγιση των νοητικών διεργασιών µε βάση τη λειτουργικότητά τους, έναντι της ενδοσκόπησης: τί κάνει µια νοητική κατάσταση όχι τι είναι Επηρεασµένος από την Εξέλιξη των Ειδών» του Δαρβίνου Ατοµικές διαφορές στη µάθηση και µνήµη Ψυχική υγεία
Edward L. Thorndike (1874-1949) Μάθηση: το αποτέλεσµα µιας µακράς πορείας δοκιµών και λαθών Πειράµατα µε γάτες Νόµος της εξάσκησης / Νόµος του αποτελέσµατος Βάζει τις βάσεις για τον συµπεριφορισµό
Ivan Petrovich Pavlov (1849-1936) Φυσιολόγος 1904 βραβείο Νόµπελ φυσιολογίας Κλασική Εξάρτηση Πειράµατα µε σκύλους
John Watson (1878-1958) Ιδρυτής του µπηχεβιορισµού Συστηµατική µελέτη της παρατηρήσιµης συµπεριφοράς Ψυχολογία ως πειραµατικός κλάδος µε πρόβλεψη και έλεγχο υποθέσεων Πειράµατα σε ανθρώπους και ζώα Μάθηση: ο βασικός παράγοντας διαµόρφωσης της συµπεριφοράς
B. F. Skinner (1904-1990) Ο οργανισµός µαθαίνει λειτουργώντας στο περιβάλλον του Η ψυχολογία δεν εξαρτάται από τη βιολογία ή τη νευροφυσιολογία Υπάρχουν νόµοι της συµπεριφοράς
Sigmund Freud (1856-1939) Ψυχανάλυση Η συµπεριφορά, από τις καθηµερινές παραδροµές της γλώσσας έως τις σοβαρές µορφές των νοητικών διαταραχών, διαµορφώνεται από ψυχολογικές διαδικασίες και ειδικά από ασυνείδητες συγκρούσεις, που συµβαίνουν στον ανθρώπινο νου
Μορφολογική Ψυχολογία (Gestalt) Marx Wertheimer (1880-1943) Kurt Kofka (1886-1941) Wolfgang Kohler (1897-1967) Οι νοητικές διεργασίες αποτελούνται κυρίως από σχηµατοποιήσεις σε σύνολα (gestazzlten) και όχι από ακολουθίες απλών αισθητηριακών αντιλήψεων ή από διασυνδέσεις ανάµεσα σε ερεθίσµατα και αντιδράσεις, όπως υποστήριζαν οι µπηχεβιοριστές. Οι αισθητηριακές αντιλήψεις είναι εµποτισµένες µε νόηµα που τους προσδίδει ο νους
Μορφολογική Ψυχολογία (Gestalt) Wolfgang Kohler (1897-1967) Μάθηση - λύση προβλήµατος δίχως δοκιµή και λάθος
Inside the black box για µια επιστήµη του Νου Επιστροφή στο Νου Γνωστική Ψυχολογία / Γνωσιακή Επιστήµη
Τι επέφερε την πτώση του συµπεριφορισµού Απευθείας κριτική στη µεθοδολογία και τα συµπεράσµατα του συµπεριφορισµού Σηµαντικές ανακαλύψεις σε άλλους επιστηµονικούς τοµείς, όπως η γλωσσολογία, φιλοσοφία, πληροφορική.
Noam Chomsky (1928-) Γλώσσα: ένα παράδειγµα µάθησης που δεν εξηγείται από το µηχανισµό της εξάρτησης ή της µίµησης Ικανότητα του ανθρώπου να παράγει γλωσσικές προτάσεις που δεν έχει ακούσει ποτέ
Θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών / κυβερνητική Claude Shannon Waren Weaver Nobert Wiener Ανάπτυξη της θεωρίας των πληροφοριών Κυβερνητική (θεωρία αυτόµατου ελέγχου)
Θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών Η ανθρώπινη σκέψη ως σύστηµα επεξεργασίας πληροφοριών Αγγλία: Collin Cherry, Donald Broadbent USA: George Miller, Jerome Bruner
Alan Turing 1936 Αν θα µπορούσαµε να περιγράψουµε αναλυτικά κάθε βήµα µιας σκέψης ή µιας ενέργειάς µας, τότε αυτή θα µπορούσε να την εκτελέσει µε τον ίδιο τρόπο και µία µηχανή Η σκέψη είναι λογικός χειρισµός συµβόλων
Allan Newell & Herb Simon 1956 Κατασκευάζουν το Logic Theorist, µια µηχανή που µπορούσε να παράγει αποδείξεις για θεωρήµατα συµβολικής λογικής, όπως αυτά των Whitened & Russell στο Principia Mathematica
Νέο παράδειγµα Αναλογία ανάµεσα στον ανθρώπινο νου και στο πρόγραµµα ενός υπολογιστή Ο νευρώνας ως πύλη κυκλώµατος
Γνωστική Ψυχολογία (cognitive Psychology) Πειραµατική µελέτη των διαδικασιών του συστήµατος επεξεργασίας πληροφοριών Η εµπειρική επιστήµη που διερευνά τις νοητικές διεργασίες: Αντίληψη Μνήµη Προσοχή Σκέψη Γλώσσα Μάθηση
Γνωσιακή Επιστήµη (cognitive science) Διεπιστηµονική διερεύνηση της φύσης της γνώσης και του γνωρίζειν Επιµέρους τοµείς: Γνωστική ψυχολογία Φιλοσοφία Γλωσσολογία Υπολογιστικές επιστήµες Νευροεπιστήµες Τεχνητή νοηµοσύνη
Οι βασικοί κλάδοι της ψυχολογίας Βιολογική Αναπτυξιακή Γνωστική Κοινωνική Κλινική Εκπαιδευτική
Βιολογική ψυχολογία Εξετάζει τις σχέσεις ανάµεσα στην συµπεριφορά και στην λειτουργία κυρίως του νευρικού συστήµατος και του ενδοκρινολογικού συστήµατος Διερευνά τις βιολογικές βάσεις της συµπεριφοράς
Αναπτυξιακή Ψυχολογία (developmental psychology) Διερευνά: Αλλαγές στην συµπεριφορά και νόηση µε την ηλικία Πώς αναπτύσσεται µία συµπεριφορά; Πώς επηρεάζεται από το περιβάλλον;
Εξελικτική Ψυχολογία (evolutionary psychology) Βασίζεται στη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου Μελετά την αλλαγή της συµπεριφοράς στα έµβια όντα κατά τη διάρκεια της φυλογενετικής εξέλιξης του είδους. Οι εξελικτικοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι η συµπεριφορά των ανθρώπων είναι το αποτέλεσµα µιας µακράς περιόδου εξέλιξης µέσω της φυσικής επιλογής. Δίνει ιδιαίτερη σηµασία στον προσαρµοστικό χαρακτήρα της συµπεριφοράς.
Κοινωνική ψυχολογία Μελετά πώς συµπεριφέρονται οι άνθρωποι µέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο πώς η κοινωνία επηρεάζει την συµπεριφορά των ανθρώπων
Κοινωνική ψυχολογία (ένα παράδειγµα) Ποια από τις γραµµές στο πλαίσιο Β είναι ίση µε τη γραµµή στο πλαίσιο Α? (Asch, 1958)
Κοινωνική ψυχολογία (ένα παράδειγµα) (Asch, 1958) Αντίσταση στη γνώµη της πλειοψηφίας (Επάνω): Όλα τα µέλη της οµάδας, εκτός από τον 6ο, είναι συνεργάτες του ερευνητή που έχουν λάβει την οδηγία να δώσουν σταθερά λανθασµένες απαντήσεις σε 12 από τις 18 δοκιµές. Στον υπό αριθµόν 6, έχει ειπωθεί ότι θα συµµετάσχει σε ένα πείραµα όσον αφορά στην οπτική αντίληψη (Κάτω Δεξιά): Αυτό το συγκεκριµένο άτοµο επιµένει στη γνώµη του, λέγοντας ότι πρέπει να λέω αυτό που βλέπω. Μόλις το 25% των συµµετεχόντων δεν υπέκυψαν ούτε µία φορά σε συµφωνία µε την πλειοψηφία
Κλινική ψυχολογία Μελετά τις αποκλίσεις και τις διαταραχές της συµπεριφοράς και προσπαθεί να τις εξηγήσει και να τις αντιµετωπίσει. Φυσιολογικό Μη φυσιολογικό Κανονικό µη κανονικό
Εκπαιδευτική ψυχολογία Αναπτύσσει θεωρίες σχετικά µε τη µάθηση και τη διδασκαλία Τα αποτελέσµατά της βρίσουν εφαρµογές σε αναλυτικά προγράµµατα, συγγράµµατα, εκπαιδευτικές πολιτικές, διαχείριση τάξης, κτλ.
Η επιθετική συµπεριφορά µέσα από τους διαφορετικούς τοµείς της ψυχολογίας Βιολογική Ψυχολογία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Γνωστική Ψυχολογία Ποιες είναι οι βιολογικές βάσεις της επιθετικής συμπεριφοράς; Γιατί μερικά άτομα είναι πιο επιθετικά από άλλα; Πώς αλλάζει η επιθετική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης; Πώς δικαιολογούν οι άνθρωποι την επιθετική συμπεριφορά τους; ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Κοινωνική Ψυχολογία Κλινική Ψυχολογία Εκπαιδευτική Ψυχολογία Πώς η επιθετική συμπεριφορά του ατόμου επηρεάζεται από τη συμπεριφορά των άλλων; Πώς οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, οι ασυνείδητες επιθυμίες κλπ, επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ατόμου; Πώς μπορούμε να αλλάξουμε την επιθετική συμπεριφορά; Πώς να μάθουμε στα άτομα να ελέγχουν την επιθετικότητα τους; Πώς εκφράζεται η επιθετικότητα στο σχολείο;
Μέθοδοι έρευνας της ψυχολογίας Παρατήρηση Πείραµα
Άµεση Παρατήρηση Παρατήρηση φαινοµένου στο πραγµατικό του περιβάλλον: βρεφών, µαθητών, κοινωνιών, ζώων, κοκ. Διακριτικότητα της παρατήρησης: η συµπεριφορά επηρεάζεται από το γεγονός ότι γνωρίζει ότι είναι αντικείµενο παρατήρησης Αντικειµενικότητα παρατήρησης: κατά την παρατήρηση ο ερευνητής µόνο καταγράφει και δεν ερµηνεύει
Δηµοσκοπική έρευνα Μέθοδος έµµεσης διερεύνησης Χρήση ερωτηµατολογίων, κλινικών συνεντεύξεων Αναγκαιότητα ελέγχου του ερωτηµατολογίου Αντιπροσωπευτικότητα του δείγµατος
Μελέτες περιπτώσεων Λεπτοµερής περιγραφή φαινοµένου αλλά... µικρή δυνατότητα επαγωγής και γενίκευσης Π.χ., J. Piaget, Origins of Intelligence Αναδροµική µέθοδος: ιστορική αναδόµηση της βιογραφίας βάση της µνήµης των γεγονότων Π.χ., S. Freud, ψυχανάλυση
Πείραµα Αναγκαιότητα για έκφραση αιτιακών εξηγήσεων και θεωριών που δεν µπορούν να προκύψουν από την παρατήρηση και την περιγραφή Έλεγχος υποθέσεων Έλεγχος µεταβλητών και όχι απλή περιγραφή τους Πρέπει να είναι έγκυρο: να διερευνά πράγµατι αυτό που θεωρούµε ότι διερευνά αξιόπιστο: να δίνει τα ίδια αποτελέσµατα όταν επαναληφθεί σε ίδιες συνθήκες
Πείραµα (ένα παράδειγµα, Bandura, Ross & Ross, 1963) Υπόθεση: ένα από τα αίτια της συµπεριφοράς µπορεί να είναι η παρατήρηση ενός επιθετικού προτύπου Διαδικασία: τα παιδιά παρακολουθούν σε βίντεο έναν ενήλικο να χτυπάει µια πλαστική κούκλα. Αργότερα τοποθετούνται σε ένα δωµάτιο όπου υπάρχει µια ίδια πλαστική κούκλα.
ΕΝΝΟΙΑ Έλεγχος Ανεξάρτητη Μεταβλητή Πειραµατική Οµάδα Οµάδα Ελέγχου Εξαρτηµένη Μεταβλητή Τυχαία Επιλογή ΟΡΙΣΜΟΣ Το βασικό χαρακτηριστικό ενός πειράματος είναι ότι ο ερευνητής ελέγχει ενεργά την αξία μιας τουλάχιστον μεταβλητής για να προσδιορίσει τις επιδράσεις της σε μια άλλη μεταβλητή. Αλλαγές σ' αυτή την μεταβλητή υποτίθεται ότι προκαλούν αλλαγές στην εξαρτημένη μεταβλητή. Π.χ. η παρουσίαση επιθετικών προτύπων στο πείραμα του Bandura είναι μια ανεξάρτητη μετ. Η πειραματική ομάδα αποτελείται από εκείνα τα υποκείμενα που εκτίθενται στην ανεξάρτητη μεταβλητή. Η ομάδα ελέγχου αποτελείται από εκείνα τα υποκείμενα που είτε δεν εκτίθενται καθόλου στην ανεξάρτητη μεταβλητή είτε εκτίθενται εν μέρει στην ανεξάρτητη μεταβλητή. Αυτή η μεταβλητή υποτίθεται ότι είναι το αποτέλεσμα, το οποίο εξαρτάται από την καθορισμένη αξία της ανεξάρτητης μεταβλητής (π.χ., η επιθετική συμπεριφορά). Η ομάδα στην οποία τοποθετείται κάθε υποκείμενο (πειραματική ή ελέγχου) καθορίζεται από μια τυχαία διαδικασία έτσι ώστε, κατά μέσο όρο, οι ομάδες να μην διαφέρουν κατά πολύ πριν από τον έλεγχο της ανεξάρτητης μεταβλητής. Έννοιεςκλειδιά ενός πειράµατος
πείραµα: παράγοντες που το επηρεάζουν Αστάθµητες µεταβλητές: µεταβλητές που µπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσµα και οι οποίες δεν έχουν ληφθεί υπόψη Προσδοκίες του ερευνητή: αποκάλυψη στους συµµετέχοντες των προσδοκιών, κάτι που επηρεάζει τη συµπεριφορά τους
Πείραµα: ανάλυση δεδοµένων Περιγραφική στατιστική Περιγραφή των αποτελεσµάτων Καλή εποπτική εικόνα αλλά χωρίς δυνατότητα γενίκευσης Επαγωγική Στατιστική Χρήση επαγωγικών test Δυνατότητα γενίκευσης εφόσον υπάρχει στατιστική σηµαντικότητα
Ζητήµατα δεοντολογίας της ψυχολογικής έρευνας Σεβασµός για τα υποκείµενα που παίρνουν µέρος στην έρευνα - σεβασµός των ζώων Χρήση εξαπάτησης Θέµατα εχεµύθειας
Προτεινόµενη βιβλιογραφία Kristal L (1981). Η ψυχολογία στη ζωή µας. εκδ. Ψυχογιός Hayes, N. (1998). Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Α & Β τόµοι. εκδ. Ελληνικά Γράµµατα. Βοσνιάδου, Στ. (επιµ.) (2004).Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Α & Β τόµοι. εκδ. Gutenberg Atkinson, R.L., Atkinson, R.C., Smith, E. E., Bem, D. J. & Nolen-Hoeksema, S. (2004). Εισαγωγή στην Ψυχολογία του Hilgard. Α & Β τόµοι. Αθήνα: εκδ. Παπαζήση Robinson, D, N (1986) An intellectual history of psychology, The University of Wisconsin Press
Η παρούσα εργασία χρησιµοποίησε υλικό από το βιβλίο Βοσνιάδου, Στ. (επιµ.) (2004). Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Α τόµος. εκδ. Gutenberg και υλικό από το διαδίκτυο επιµέλεια: Κωνσταντίνος Π. Χρήστου