6. ΠΡΟΣΟΧΗ. Ο William James (1890) και άλλοι από τους πρώτους ψυχολόγους μελέτησαν την προσοχή με τη μέθοδο της ενδοσκόπησης.

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "6. ΠΡΟΣΟΧΗ. Ο William James (1890) και άλλοι από τους πρώτους ψυχολόγους μελέτησαν την προσοχή με τη μέθοδο της ενδοσκόπησης."

Βερενίκη Ακρίδας
6 χρόνια πριν
Προβολές:

1 6. ΠΡΟΣΟΧΗ Σε τι αναφέρεται η προσοχή; Η προσοχή είναι μία αυτόνομη διεργασία του κεντρικού νευρικού συστήματος κατά την οποία οι αισθήσεις εστιάζουν σε συγκεκριμένα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ Ο William James (1890) και άλλοι από τους πρώτους ψυχολόγους μελέτησαν την προσοχή με τη μέθοδο της ενδοσκόπησης. Η επίδραση της άποψης του συμπεριφορισμού ότι οι εσωτερικές λειτουργίες του νου δεν μπορούν να μελετηθούν οδήγησε στην εξασθένηση των ερευνών για την προσοχή μέχρι τη δεκαετία του Οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές κατά τη διάρκεια του Β Παγκόσμιου πολέμου κατέστησαν αναγκαία τη μελέτη της προσοχής για την αποτελεσματικότερη χρήση της νέας ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Η εφεύρεση του μαγνητοφώνου κατέστησε δυνατή την πειραματική μελέτη της προσοχής με έγκυρο και επιστημονικό τρόπο. Η ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΟΧΗ Η επιλεκτική προσοχή αναφέρεται στην επικέντρωση της προσοχής σε ένα ερέθισμα και στον αποκλεισμό των άλλων. Η επιλεκτική προσοχή αρχίζει από μικρή ηλικία και η επιλογή των ερεθισμάτων που το άτομο προσέχει, αντιστοιχεί προς τα ενδιαφέροντα τα οποία κυριαρχούν σε κάθε ηλικία. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ Δεν μπορούμε συνειδητά να δίνουμε προσοχή προς όλα τα αισθητήρια εισιόντα μας συγχρόνως. H λειτουργία της προσοχής είναι να αποτρέπει την υπερφόρτωση της ικανότητας επεξεργασίας πληροφοριών του ατόμου. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ Ο William James (1890) με τη μέθοδο της ενδοσκόπησης διαπίστωσε πως μπορούμε να προσέχουμε μόνο ένα πράγμα κάθε φορά 1

2 Μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο οι ερευνητές άρχισαν να ασχολούνται με το πώς οι άνθρωποι θα μπορούσαν να κάνουν αποτελεσματικότερη τη χρήση της τεχνολογίας. Ένα σοβαρό πρόβλημα ήταν π.χ. η ικανότητα των ανθρώπων να παρακολουθούν αποτελεσματικά για πολλή ώρα την οθόνη των ραντάρ. Ο Mackworth (1950) ασχολήθηκε με τη διερεύνηση της ικανότητας του ατόμου για παρατεταμένη συγκέντρωση της προσοχής και διαπίστωσε πως η συνεχής επανατροφοδότηση αύξανε τις επιδόσεις του ατόμου. Αργότερα διαπιστώθηκε από τον Govier (1980) ότι η επίδοση εξαρτάται από το επίπεδο διέγερσης. Το φαινόμενο του κοκτέιλ πάρτι Ο Sherry το 1953 διερεύνησε την ικανότητα του ατόμου να παρακολουθεί ταυτόχρονα περισσότερα ερεθίσματα. Έτσι ανέπτυξε το έργο της διχωτικής ακοής. Α. Το μοντέλο φίλτρου του Broadbent Έργο διχωτικής ακοής: Παρουσιάζονται ταυτόχρονα ένα μήνυμα (τριψήφιος αριθμός) στο δεξί αυτί ενός ατόμου και ένα διαφορετικό μήνυμα (ένας διαφορετικός τριψήφιος αριθμός) στο αριστερό του αυτί. Ζητείται από το άτομο να επαναλαμβάνει οτιδήποτε ακούει. Αποτέλεσμα: Οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν συνήθως αυτά που ακούνε αυτί προς αυτί. Το μοντέλο Broadbent: Οι εισερχόμενες πληροφορίες περνούν από ένα φίλτρο προτού ο εγκέφαλος τις επεξεργαστεί σημασιολογικά. Αυτό το φίλτρο επιλέγει ένα μόνο κανάλι προσοχής κάθε φορά στη βάση των φυσικών χαρακτηριστικών του μηνύματος (π.χ. τύπος της φωνής, ένταση κλπ). Το νόημα του μηνύματος δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη από το φίλτρο και έτσι, οποιοδήποτε μήνυμα αποστέλλεται προς το παραμελημένο αυτί, δεν κατανοείται. Αδυναμίες του μοντέλου: Όταν ένα άτομο βρίσκεται σε ένα μέρος με συνωστισμό, προσέχει συνήθως μόνο τη συνομιλία στην οποία συμμετέχει. Αν όμως κάποιος πιο πέρα πει το όνομά του, είναι πολύ πιθανόν να το ακούσει (φαινόμενο του κοκτέιλ πάρτι). 2

3 Σύμφωνα με το μοντέλο του Broadbent όμως, το άκουσμα του ονόματος θα ήταν αδύνατο, διότι τα παραμελημένα μηνύματα έχουν απορριφθεί προτού το άτομο επεξεργαστεί τον ήχο για να εξαγάγει το νόημα. Β. Το μοντέλο αποδυνάμωσης της Treisman (έμφαση στα σημασιολογικά χαρακτηριστικά του ερεθίσματος) Μέθοδος ακουστικής επισκίασης: Παρουσιάζονται ταυτόχρονα δύο διαφορετικά μηνύματα, ένα σε κάθε αυτί, και ζητείται από το άτομο να παρακολουθεί το μήνυμα που παρουσιάζεται στο ένα αυτί, επαναλαμβάνοντάς το καθώς το ακούει. Αποτέλεσμα: Όταν το απόσπασμα κειμένου με νόημα, το οποίο παιζόταν στο δεξί αυτί, άλλαζε αυτί και συνέχιζε να παίζεται στο αριστερό, το άτομο συνέχιζε αυτόματα να προσέχει την ιστορία, χωρίς ωστόσο να έχει αντιληφθεί την αλλαγή στο αυτί. Γ. Το μοντέλο τελικής επιλογής των Deutsch και Deutsch Πείραμα: Στο ένα αυτί παρουσιάζεται μία πρόταση, η οποία περιλαμβάνει μία αμφίσημη λέξη, π.χ. «φύλλο». Στο άλλο αυτί παρουσιάζεται μία λέξη, η οποία μπορεί να αποσαφηνίζει το νόημα της πρότασης. Ζητείται από το άτομο να επαναλαμβάνει την πρόταση καθώς την ακούει και να την εξηγεί. Αποτέλεσμα: Η λέξη που ακούγεται στο παραμελημένο αυτί επηρεάζει την ερμηνεία της αμφίσημης λέξης: Πρόταση 1: Αυτή δεν είχε δει φύλλωμα σαν αυτό. Πρόταση 1: Αυτή δεν είχε δει τετράδιο σαν αυτό. Το μοντέλο: Δεν υφίσταται λόγος ύπαρξης αρχικού φίλτρου αποδυνάμωσης. Όλες οι εισερχόμενες πληροφορίες πρώτα αναλύονται σημασιολογικά και εκτιμάται η συνάφειά τους. Οι άσχετες πληροφορίες φιλτράρονται αργότερα. Αδυναμίες του μοντέλου: Η σημασιολογική επεξεργασία όλων των εισερχόμενων πληροφοριών δεν είναι σίγουρα εφικτή και το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών πιθανό να μη μπορεί να προωθηθεί στη συνειδητή προσοχή. Γ. ΣΥΝΤΗΡΟΥΜΕΝΗ ΠΡΟΣΟΧΗ Η συντηρούμενη προσοχή είναι ένας ευρύς όρος που αφορά στη συνεχή αναζήτηση ή προσοχή ενός ερεθίσματος. 3

4 Η έρευνα σχετικά με τη συντηρούμενη προσοχή ξεκίνησε τη δεκαετία του 1940 από τον Mackworth, λόγω των προβλημάτων που ανέκυψαν κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Μελετήθηκε για παράδειγμα το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ένα άτομο μπορεί να συνεχίζει ένα πληκτικό και μονότονο έργο διατηρώντας την προσοχή και την εγρήγορσή του. Διαπιστώθηκε ότι τυπικά ένα άτομο θα είναι στην αρχή ακριβές αλλά καθώς περνά η ώρα θα αρχίσει να κάνει λάθη με αυξητικούς ρυθμούς (μείωση της επίδοσης). Η έλλειψη ύπνου μειώνει το επίπεδο διέγερσης του ατόμου με αποτέλεσμα τη μείωση της επίδοσης. Η συντηρούμενη προσοχή μπορεί να βελτιωθεί με την αύξηση του επιπέδου διέγερσης του ατόμου, π.χ. με συχνά διαλείμματα όπου το άτομο αλλάζει δραστηριότητα. Προτιμώνται δραστηριότητες οι οποίες προσφέρουν αισθητηριακή μεταβολή π.χ. γυμναστική. ΣΥΝΤΗΡΟΥΜΕΝΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗ Πολλά παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες συχνά αδυνατούν να συντηρήσουν ανάλογα την προσοχή τους σε κάποια δραστηριότητα. Η προσοχή επηρεάζει τη μάθηση με τρεις τρόπους: 1. Μας εξασφαλίζει τη δυνατότητα να εστιάσουμε σε συγκεκριμένο ερέθισμα. 2. Μας βοηθά να ανακαλέσουμε από τη μνήμη ανενεργές πληροφορίες οι οποίες απαιτούνται για την επίλυση συγκεκριμένου προβλήματος. 3. Μας επιτρέπει να εστιάσουμε σε άλλο στοιχείο ή πληροφορία όταν αυτό απαιτείται. Δ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ Η προσοχή θέτει σε λειτουργία τη διαδικασία της αντίληψης, με την οποία το άτομο επεξεργάζεται διεξοδικά το μαθησιακό αντικείμενο. Σύμφωνα με την κοινωνική θεωρία της μάθησης, όλα τα μαθησιακά φαινόμενα συντελούνται με την προσοχή και την παρατήρηση. Το άτομο παρατηρεί τις εμπειρίες ενός προτύπου, έτσι ώστε να μαθαίνει από την παρατήρησή του (Bandura, 1971). Η ικανότητα για προσοχή και μάθηση είναι παρούσα από τη γέννηση αλλά αυξάνεται, ενισχύεται και εξειδικεύεται με την ανάπτυξη του παιδιού. Τα 4

5 βρέφη π.χ. βλέπουν επί περισσότερο χρόνο μία επιφάνεια με σχέδιο παρά μία κενή επιφάνεια. Η διάρκεια της προσοχής, δηλαδή ο χρόνος κατά τον οποίο το άτομο μπορεί να συγκεντρώνει χωρίς διακοπή την προσοχή του σε ένα ερέθισμα, έχει άμεση σχέση με τη μάθηση. Η προσοχή στα μικρά παιδιά διασπάται πολύ εύκολα, ενώ με την πάροδο της ηλικίας και την άσκηση, ένα άτομο μπορεί να επικεντρώνει την προσοχή του για μακρότερα χρονικά διαστήματα Η διάρκεια της προσοχής σχετίζεται με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αλλά και του ερεθίσματος. Η ένταση, η ποικιλία, το καινοφανές, το χρώμα, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά των ερεθισμάτων που διεγείρουν την προσοχή. Ε. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΟΧΗ Επειδή είναι τόσοι πολλοί οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την επιλεκτική προσοχή οι άνθρωποι βλέποντας την ίδια σκηνή μπορεί να την αντιληφθούν με τελείως διαφορετικό τρόπο ο καθένας. Τείνουμε να προσέχουμε περισσότερο τις καταστάσεις οι οποίες για τον ένα ή τον άλλο λόγο μας ενδιαφέρουν. (Έτσι, για παράδειγμα ο χριστιανός αντιλαμβάνεται τελείως διαφορετικά τον επιτάφιο απ ότι ο Μωαμεθανός). Επίσης τα κίνητρα μας τα οποία σχετίζονται τόσο με τις ανάγκες όσο και με χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας- επηρεάζουν την επιλογή. (Έτσι διαφορετικά μπορεί να αντιλαμβάνεται μια κατάσταση ο αισιόδοξος απ ότι ο απαισιόδοξος). Η επιλεκτική προσοχή επηρεάζεται ακόμη από εξωτερικούς παράγοντες, όπως: την ένταση του ερεθίσματος την ξαφνική μεταβολή του ερεθίσματος Το ασυνήθιστο ή απροσδόκητο την επανάληψη του ερεθίσματος, την κίνηση του ερεθίσματος την μεγάλη αντίθεση ανάμεσα στα ερεθίσματα. (μια μαύρη κηλίδα σε λευκό φόντο την προσέχουμε περισσότερο) Στ. Προσοχή και διέγερση του εγκεφάλου 5

6 Η συμβολή των εσωτερικών και εξωτερικών ερεθισμάτων στη διέγερση του εγκεφάλου. Ποιο είναι το επίπεδο διέγερσης του εγκεφάλου το οποίο διευκολύνει την συγκέντρωση της προσοχής. Ζ. Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ-Υ) Πρωτογενή συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ απροσεξία παρορμητικότητα υπερκινητικότητα Δευτερογενή συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ προβλήματα στο λόγο μαθησιακές δυσκολίες προβλήματα συμπεριφοράς 6

Σχετικά έγγραφα

Προσοχή. Ηπροσοχήείναιµία κεντρική λειτουργία του γνωστικού συστήµατος.

Προσοχή. Ηπροσοχήείναιµία κεντρική λειτουργία του γνωστικού συστήµατος. Προσοχή Ηπροσοχήείναιµία κεντρική λειτουργία του γνωστικού συστήµατος. Ηπροσοχήεµπλέκεται στην επιλογή των στοιχείων του περιβάλλοντος που επιθυµούµε να επεξεργαστούµε, και παράλληλα στην αγνόηση στοιχείων