ΚΕΙΜΕΝΟ 1 ο Ο αναλφαβητισμός ως σύγχρονο πρόβλημα 1 Ο σύγχρονος πολιτισμός, παρ όλη τη διάδοση της εικόνας ως μέσου έκφρασης και πληροφόρησης, παραμένει γραπτός πολιτισμός. Ιδιαίτερα οι νέες τεχνολογίες διαβρώνουν ακόμη περισσότερο τη σημασία του προφορικού λόγου, στο βαθμό που προωθείται η κυριαρχία της κωδικοποιημένης γλώσσας των ηλεκτρονικών υπολογιστών, που δεν έχει σχέση με τον προφορικό λόγο.[ ] 2 Όσο, λοιπόν, περιορίζεται η σημασία του προφορικού λόγου και των εμπειρικών γνώσεων, τόσο πιο σημαντικές γίνονται οι συνέπειες της υποεκπαίδευσης και πολύ περισσότερο του αναλφαβητισμού. Οι υποεκπαιδευμένοι και οι αναλφάβητοι, όντας αποκλεισμένοι από τις σύγχρονες πηγές γνώσης - εκπαιδευτικό σύστημα, βιβλιοθήκες, ειδικά περιοδικά, ενημερωτικά έντυπα κ.α. - με υποβαθμισμένες υποτιμημένες, ασυστηματοποίητες, διασκορπισμένες και αποδιοργανωμένες τις παραδοσιακές πηγές γνώσης, ανίκανοι να κατανοήσουν τη γλώσσα της εξουσίας, δεν είναι γενικά σε θέση να κατανοήσουν, να κρίνουν και να ελέγξουν την ίδια την εξουσία. Έτσι, στριμώχνονται στο ρόλο των εκτελεστικών οργάνων από τους διευθύνοντες, παρόλο που - ταυτόχρονα - η «ενεργητική» συμμετοχή τους στην αντιμετώπιση των δυσλειτουργιών και των προβλημάτων που παρουσιάζονται στη δουλειά τους και γενικότερα στη ζωή τους στις σύγχρονες κοινωνίες αποτελεί προϋπόθεση για τη λειτουργία του κοινωνικοοικονομικού συστήματος. 3 Εξάλλου, στις βιομηχανικές - και κυρίως στις μεταβιομηχανικές - κοινωνίες η ντροπή του αναλφάβητου αποτελεί προσωπικό του βίωμα, που επικυρώνεται σε κάθε ευκαιρία από τον κοινωνικό περίγυρο. Έτσι, οι αναλφάβητοι εξωθούνται από το εγγράμματο περιβάλλον τους να συμπεριφέρονται «σαν να ήταν διανοητικά ανάπηροι, κοινωνικά απόβλητοι». Ο Άλι Χαμαντάσε, 1
ειδικός της UNESCO σε θέματα αναλφαβητισμού, υπογραμμίζει: «Τον αναλφάβητο δεν τον εκτιμά ούτε η κοινωνία στην οποία ζει ούτε ακόμη και η ίδια του η οικογένεια. Τα παιδιά τους, που δεν μπορούν να τα βοηθήσουν στις σχολικές εργασίες τους, καταλήγουν να τους περιφρονούν ή και να μην τους υπακούν. Πολλοί αναλφάβητοι ντρέπονται και θέλουν να κρύψουν από τους άλλους το γεγονός ότι δεν ξέρουν να διαβάζουν και να γράφουν. Κι αυτή η ντροπή τους παραλύει, όταν τους παρουσιάζεται η ευκαιρία να μάθουν γραφή και ανάγνωση». 4 Γι αυτό και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίστηκε στην Ελλάδα το πρόβλημα είχε ως τώρα πολύ περιορισμένη επιτυχία. Κυρίως γιατί το μοναδικό κίνητρο που δόθηκε στους ενήλικους για την παρακολούθηση των μαθημάτων ήταν ο στιγματισμός των αναλφάβητων με τα πιο μελανά χρώματα. Έτσι, οι αναλφάβητοι εσωτερικεύοντας την κυρίαρχη αντίληψη - ο αναλφαβητισμός είναι νόσος, εθνική ντροπή, στίγμα για τον πολιτισμό - έμμεσα συγκατατέθηκαν στη συγκάλυψη του προβλήματος, σαν να ήταν οι φορείς κάποιας επονείδιστης ασθένειας [...]. 5 «Θα πρέπει να αναληφθεί από όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης - περισσότερο από την τηλεόραση - μια εκστρατεία που θα έχει το χαρακτήρα της προπαγάνδας και της πλύσης εγκεφάλου. Τόσες και τόσες πλύσεις δεχόμαστε αδιαμαρτύρητα καθημερινά, από τα απορρυπαντικά, τα εμπορεύματα, τα ηλεκτρικά, τις τσιχλόφουσκες κ.α., που φυσικά πετυχαίνουν πάντα τους σκοπούς και τους στόχους τους, που είναι καθαρά εμπορικοί - κερδοσκοπικοί. Ας δεχτούμε και μια πλύση, που θα συντελέσει στην πολιτιστική και οικονομική μας ανάπτυξη, γιατί στην περίπτωση αυτή «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». 6 Οι αναλφάβητοι, τέλος, πρέπει να «βοηθηθούν ψυχολογικά να τονωθούν κοινωνικά, να πάψουν να αισθάνονται αγράμματοι, το απελέκητο ξύλο της λαϊκής μας θυμοσοφίας. Να 2
αποενοχοποιηθούν από αυτό το κοινωνικό στίγμα μιας και δεν είναι, στο μεγαλύτερο ποσοστό, οι μοναδικοί υπεύθυνοι». ΚΕΙΜΕΝΟ 2 ο Δημ.Βεργίδης, Υποεκπαίδευση, εκδ.ύψιλον Κινητό: απελευθερωτής ή δικτάτορας 1 Για τα παιδιά της ψηφιακής εποχής το κινητό τηλέφωνο ήλθε σαν μια φυσιολογική εξέλιξη. Συνηθισμένα να πληκτρολογούν με τα δύο χέρια σε παιχνιδομηχανές, πήραν στη χούφτα τους το κινητό και ξανάστησαν τη χαμένη γειτονιά. 2 Οι λόγοι που όλα τα παιδιά θέλουν ένα κινητό είναι, για να χτίζουν τον ιδιαίτερο κόσμο τους, να συμμετέχουν σε ιδεατές γειτονιές μέσα από τα δίκτυα, να είναι κοινωνικά καταξιωμένα στα μάτια των συνομηλίκων τους να κάνουν πλάκα - ή και αντιγραφή - την ώρα του μαθήματος, να ξεφεύγουν από το διαρκή έλεγχο των γονιών τους. Οι λόγοι που οι γονείς τους σκέπτονται ή προστρέχουν να τους το προμηθεύσουν είναι συνήθως οι...αντίστροφοι. Οι γονείς της δεκαετίας του 2000 μεγαλώνουν τα παιδιά τους σε έναν διαρκώς πιο αγχωτικό και θυμωμένο κόσμο. Ιδιαίτερα οι κάτοικοι της Ευρώπης βρέθηκαν να μάχονται με την αβεβαιότητα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία με βιομηχανικά ωράρια. Το άγχος είναι διάχυτο παντού, η ανασφάλεια επίσης, η αγοραφοβία και η ξενοφοβία θερίζουν. Στη Ελλάδα, όπου ο εκσυγχρονισμός παραδόξως συμπίπτει με την αποβιομηχάνιση το στρες είναι ακόμα πιο έντονο. Ο θυμός της κοινωνίας ξεσπάει καθημερινά με την παραμικρή αφορμή και η παραδοσιακά έντονη αξία της οικογένειας νιώθει διαρκώς και πιο απειλούμενη. Τι πιο φυσικό λοιπόν από το να θέλει ο κάθε γονιός να βρίσκεται άμεσα «κοντά» στο παιδί του, όπου κι αν βρίσκεται αυτό, όποια στιγμή και για ότι συμβεί; 3 Αυτό όμως που ακούγεται φυσικό, είναι στην ουσία μια νευρωτική αντίδραση, μια προσπάθεια αστυνόμευσης της ζωής 3
των παιδιών, που σε άλλα στοχεύει και σε άλλα οδηγεί. Όπως ήδη είπαμε, τα παιδιά θα κάνουν το παν να μετατρέψουν το κινητό από όργανο ελέγχου σε όργανο απελευθέρωσης. Οι γονείς θα έχουν μεν την ψευδαίσθηση ότι είναι «κοντά», αλλά τα παιδιά θα βρίσκονται όπου θέλουν με όποιον θέλουν και θα επικοινωνούν ανεξέλεγκτα με άτομα που δεν γνωρίζουμε. Τ. Καφαντάρης, εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ ΘΕΜΑΤΑ Α. Να ενημερώσεις την τάξη σου για το περιεχόμενο του 1 ου κειμένου με γραπτή περίληψή του σε 100-120 λέξεις. 20 Μονάδες Β1. i) Να βρεθούν τέσσερις λέξεις ή φράσεις της 4 ης παραγράφου του 1 ου κειμένου («Γι αυτό και ο τρόπος... επονείδιστης ασθένειας») όπου η γλώσσα λειτουργεί συνυποδηλωτικά. ii) Να επισημανθεί ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται (συνέχονται) οι παράγραφοι του 1 ου κειμένου. Τι δηλώνετε με τις σχετικές διαρθρωτικές λέξεις; iii) Να εντοπίσετε την πορεία συλλογισμού ολόκληρου του 1 ου κειμένου. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. iv) Να εντοπίσετε τη μέθοδο ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου του 2 ου κειμένου. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. 10 Μονάδες Β2. «Να αποενοχοποιηθούν από αυτό το κοινωνικό στίγμα μιας και δεν είναι, στο μεγαλύτερο ποσοστό, οι μοναδικοί υπεύθυνοι». 4
Μπορούμε να θεωρήσουμε ως βασικό συνυπεύθυνο για τον αναλφαβητισμό το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας και πώς; Σε μια παράγραφο των 80 περίπου λέξεων να αναπτύξετε την άποψη σας. 12 Μονάδες Β3. «Η αλληλογραφία μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email) στο Διαδίκτυο έχει να επιδείξει θεαματική πορεία : το πριν από μια δεκαετία εκκεντρικό χόμπι των φοιτητών και των κομπιουτεράδων εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο καίριους τύπους διαπροσωπικής επικοινωνίας». Να συνδυάσετε το καθένα από τα παραπάνω επίθετα με δυο ουσιαστικά και κατόπιν να σχηματίσετε προτάσεις με δυο συνεκφορές (επίθετο + ουσιαστικό) 8 Μονάδες Γ. Σε μια ημερίδα που οργανώνει το σχολείο σας με θέμα «γλώσσα και τεχνολογία» να παρουσιάσετε στη δική σας ομιλία, γιατί οι νέοι προτιμούν τα γραπτά μηνύματα από το κινητό τηλέφωνο και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και να προσδιορίσετε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της γλώσσας. (300-400 λέξεων) 50 Μονάδες 5