Θεματική ενότητα: Εκπαιδευτικά προγράμματα Καινοτόμες δράσεις στα πειραματικά σχολεία Το Ευρωπαϊκό Μαθητικό Περιοδικό (EPM) Νίκος Γεωργολιός, Μαριλένα Ζαρφτζιάν, Κοσμάς Τουλούμης Πειραματικό Γυμνάσιο Παν. Μακεδονίας 56701 Νεάπολη Θεσσαλονίκης. Τηλ. 2310587282 Email: mail@gym-peir-uom.thess.sch.gr, ngeorgol@otenet.gr. 1
Περίληψη Το Πειραματικό Γυμνάσιο του Παν. Μακεδονίας συμμετείχε για τρία συνεχόμενα χρόνια σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα Comenius, που αφορούσε σχολική σύμπραξη τεσσάρων σχολείων από την Ιταλία, Τουρκία και Ελλάδα. Το ευρωπαϊκό αυτό πρόγραμμα αφορούσε την έκδοση ενός διεθνούς μαθητικού περιοδικού με θέμα την Ιστορία των Επιστημών και της Τεχνολογίας, όπου αρθρογραφούν μαθητές από όλη την Ευρώπη. Τα άρθρα γράφονται στη μητρική γλώσσα κάθε μαθητή και στα Αγγλικά και δημοσιεύονται μετά από έλεγχο από κριτή-καθηγητή αντίστοιχης ειδικότητας από τα συνεργαζόμενα σχολεία. Το πρόγραμμα προέβλεπε εξαμηνιαίες συναντήσεις στα συνεργαζόμενα σχολεία, όπου γινόταν αποτίμηση της δουλειάς, νέος σχεδιασμός για τη διάδοση του περιοδικού αλλά και καταμερισμός εργασιών. Η ελληνική ομάδα αποτελούνταν από μαθητές κυρίως του Πειραματικού Γυμνασίου, αλλά και του Λυκείου και καθηγητές του Πειραματικού Γυμνασίου. Στα πλαίσια του προγράμματος λειτουργούσε και λειτουργεί ακόμη λέσχη εργασίας μία φορά τη βδομάδα, όπου προετοιμάζεται η έκδοση του περιοδικού. Λέξεις κλειδιά. Περιοδικό EPM Comenius Άρθρο Επιστήμη Τεχνολογία Εταίροι Εκδοτική ομάδα 2
Το Ευρωπαϊκό Μαθητικό Περιοδικό (EPM) Νίκος Γεωργολιός, Μαριλένα Ζαρφτζιάν, Κοσμάς Τουλούμης Πειραματικό Γυμνάσιο Παν. Μακεδονίας 56701 Νεάπολη Θεσσαλονίκης. Το περιοδικό EPM (European Pupils Magazine) είναι ένα μαθητικό περιοδικό, το οποίο εκδίδεται τρεις φορές το χρόνο. Το πρώτο τεύχος του κυκλοφόρησε το 2002. Το Πειραματικό Γυμνάσιο του Παν. Μακεδονίας συμμετέχει ενεργά στην προετοιμασία και την έκδοσή του από το 2005. Η εμπλοκή του σχολείου μας σ αυτό ήταν αποτέλεσμα της συμμετοχής μας για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα Comenius, που αφορούσε τη σχολική σύμπραξη, αρχικά, έξι σχολείων, ενός από την Ιταλία (Liceo BoggioLera-Catania), δύο από την Τουρκία (Mustafa Ozkan Anatolian High School-Kayseri, Bunyan Anatolian High School-Kayseri), ενός ολλανδικού και ενός βουλγαρικού, τα οποία αργότερα αποχώρησαν, καθώς και του Πειραματικού Γυμνασίου. Το πρόγραμμα διήρκεσε τρία σχολικά έτη (2005-2008) και είχε τίτλο: «Discover your own way to enjoy science». Ήταν συνέχεια ενός παλαιότερου, στο οποίο συμμετείχε το παραπάνω ιταλικό σχολείο, μαζί με άλλα ευρωπαϊκά σχολεία. Ο κύριος στόχος του όλου σχεδίου ήταν να βρεθεί ένας τρόπος προσέγγισης και διδασκαλίας των φυσικών επιστημών και της τεχνολογίας, αξιοποιώντας την ιστορία τους. Έτσι μέσα από μία ιστορική αναδρομή σε ένα επιστημονικό θέμα (π.χ. την ιστορία του DNA, ή την ανακάλυψη των ακτίνων Χ), όπου φαίνεται η εξελικτική πορεία του στο χρόνο, δίνεται η δυνατότητα για την καλύτερη κατανόησή του. Το εργαλείο για την υλοποίηση αυτής της σκέψης ήταν η δημιουργία ενός περιοδικού, όχι καθαρά επιστημονικού βέβαια, αλλά ενός μαθητικού περιοδικού, υπό την έννοια ότι θα γράφεται από μαθητές και θα απευθύνεται σε μαθητές. Αυτή ήταν και η αρχική ιδέα με την οποία γεννήθηκε το EPM και η φιλοδοξία ήταν, το περιοδικό αυτό να αποτελέσει μία εναλλακτική μορφή διδακτικού εγχειριδίου για ορισμένα επιστημονικά θέματα. Η πρώτη επαφή του σχολείου μας με ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα είχε μεγάλη απήχηση στους μαθητές αλλά και στους καθηγητές του σχολείου. Είναι αλήθεια ότι ξεκινούσε μια πρωτόγνωρη εμπειρία για όλους. Η ιδέα, όμως, της συνεργασίας για την έκδοση ενός διεθνούς περιοδικού έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Όταν το Πειραματικό Γυμνάσιο μπήκε σ αυτό το ευρωπαϊκό πρόγραμμα, το περιοδικό EPM είχε ήδη τρία χρόνια ζωής, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, και εκδιδόταν αποκλειστικά από το ιταλικό σχολείο. Μαθητές από την Ευρώπη έστελναν άρθρα, με θέμα την ιστορία των Επιστημών και της Τεχνολογίας στη μητρική τους γλώσσα και στα αγγλικά, τα οποία ελέγχονταν από καθηγητές του ιταλικού σχολείου και δημοσιεύονταν. Το περιοδικό περιελάμβανε δύο ηλικιακές κατηγορίες άρθρων, από 13-15 και από 16-17 ετών, ένα γενικό μέρος, καθώς και το σημείωμα του εκδότη. Η πρώτη συνάντηση των εταίρων έγινε στο Landgraaf της Ολλανδίας, τον Δεκέμβριο του 2005, όπου οι Ιταλοί συνάδελφοι πρότειναν μία αναμόρφωση του περιοδικού και ζήτησαν την ενεργό συμμετοχή όλων των εταίρων στην έκδοση του περιοδικού. Πάρθηκαν, έτσι, μία σειρά από αποφάσεις, οι οποίες διαμόρφωσαν τη νέα φυσιογνωμία του η οποία σε γενικές γραμμές παραμένει η ίδια από τότε μέχρι σήμερα. Έτσι το περιοδικό περιλαμβάνει: α) το σημείωμα του εκδότη, β) τα νέα του EPM, γ) ένα γενικό μέρος δ) τα άρθρα των μαθητών, που είναι το κύριο κομμάτι του 3
περιοδικού, ε) σελίδες με κουίζ και παιγνίδια (fun pages), στ) φωτογραφίες από εκδηλώσεις του EPM και ζ) τους κανόνες συγγραφής άρθρων. Η έκδοση του περιοδικού γίνεται εκ περιτροπής από τα συμμετέχοντα στο πρόγραμμα σχολεία, οπότε κάθε σχολείο έχει μία ομάδα από καθηγητές και μαθητές οι οποίοι αποτελούν την εθνική εκδοτική ομάδα. Το εκδοτικό σημείωμα κάθε τεύχους το αναλαμβάνει κάποιος καθηγητής από το σχολείο που εκδίδει το τεύχος, ενώ μεταφράζεται παράλληλα και στις γλώσσες των άλλων χωρών, που συμπράττουν στο πρόγραμμα. Το γενικό μέρος περιλαμβάνει ένα άρθρο επιστημονικού ενδιαφέροντος, το οποίο γράφεται από κάποιον ενήλικα, μόνο στα Αγγλικά συνήθως. Τα κυρίως άρθρα γράφονται στη μητρική γλώσσα του συγγραφέα-μαθητή και στα αγγλικά, οι δε ηλιακές κατηγορίες είναι πλέον 14-16 και 17-19 ετών. Τα άρθρα αφορούν θέματα επιστήμης και τεχνολογίας με έμφαση στην ιστορία τους. Η σημαντικότερη διαφοροποίηση είναι ότι έγινε μία προσπάθεια το περιοδικό να πάρει μία μορφή επιστημονικού περιοδικού, όχι ερευνητικού, βέβαια, αλλά κυρίως εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, όπου τα άρθρα ελέγχονται για την εγκυρότητά τους έτσι ώστε να αποφεύγεται μία πλήρης αντιγραφή, η οποία σήμερα, με τη χρήση του διαδικτύου είναι αρκετά εύκολη, άλλωστε. Γι αυτό το λόγο αποφασίσθηκε να συσταθεί ένα σώμα κριτών (referees) διαφόρων ειδικοτήτων (μαθηματικοί, φυσικοί, ιστορικοί), οι οποίοι θα ελέγχουν τα άρθρα από επιστημονική σκοπιά. Οι κριτές είναι καθηγητές, οι οποίοι προέρχονται, κυρίως από τα συμμετέχοντα στο πρόγραμμα σχολεία Η πορεία που ακολουθείται για τη δημοσίευση ενός άρθρου είναι η παρακάτω. (Οι τεχνικές προδιαγραφές για τη συγγραφή βρίσκονται στην τελευταία σελίδα κάθε τεύχους). - Ο μαθητής γράφει ένα άρθρο στη μητρική του γλώσσα και το μεταφράζει στα αγγλικά. - Ένας επιβλέπων καθηγητής, από το σχολείο του μαθητή, αναλαμβάνει να καθοδηγήσει το μαθητή για τον τρόπο γραφής του άρθρου και έχει την ευθύνη των γραφομένων στη μητρική γλώσσα. - Ο ίδιος καθηγητής συμπληρώνει ένα έντυπο αίτησης υποβολής της εργασίας στην εκδοτική ομάδα, το οποίο συνυπογράφει με τον ή τους συγγραφείς. - Αποστέλλει, τέλος, σε ηλεκτρονική μορφή, το άρθρο στα αγγλικά και στη μητρική γλώσσα με βιβλιογραφία και εικονογραφία, τις εικόνες με τις λεζάντες και μία λίστα με 10 λέξεις κλειδιά στις δύο γλώσσες. - Η εκδοτική ομάδα αφού ελέγξει αν έχει παραλάβει όλα τα παραπάνω, τα προωθεί στον κριτή, ο οποίος με τη σειρά του αφού ελέγξει την εργασία συμπληρώνει ειδικό έντυπο, όπου καταγράφει τις απόψεις του και τις παρατηρήσεις του και αποφαίνεται αν το άρθρο μπορεί να δημοσιευτεί, όπως είναι ή μετά από διορθώσεις ή αν δεν είναι δημοσιεύσιμο. - Η εκδοτική ομάδα, ανάλογα με την ετυμηγορία του κριτή, αναπέμπει το άρθρο για διορθώσεις στο συγγραφέα ή το αποδέχεται για δημοσίευση. Σε κάθε τεύχος του περιοδικού δημοσιεύονται 4-5 άρθρα μαθητών, τα οποία μαζί με τα υπόλοιπα μέρη του περιοδικού δημιουργούν ένα τεύχος 56-60 σελίδων. Μετά την ολοκλήρωση του το τεύχος αναρτάται σε μία ιστοσελίδα, απ όπου οι εταίροι μπορoύν να το παραλάβουν ηλεκτρονικά (download). Κάθε εθνική ομάδα αναλαμβάνει να εκτυπώσει έναν αριθμό τευχών με μία ήδη συμφωνημένη ποιότητα έκδοσης. Να σημειωθεί ότι το περιοδικό έχει Διεθνή Σταθερό Αριθμό Σειριακών Εκδόσεων (ISSN) και διατίθεται δωρεάν. Τα συμμετέχοντα σχολεία είχαν συναντήσεις δύο φορές το χρόνο, στα πλαίσια του προγράμματος Comenius, όπου συζητούσαν για την πορεία του περιοδικού, ενώ Μορφοποιήθηκε: Ελληνικά Διαγράφηκε:. 4
αναζητούσαν, παράλληλα, τρόπους για τη διάδοση και βελτίωσή του. Στην πορεία αυτών των χρόνων έγιναν διάφορες παρεμβάσεις και βελτιώσεις. Έτσι βελτιώθηκε η προϋπάρχουσα ιστοσελίδα (www.epmagazine.org) του περιοδικού, όπου γίνεται και η ανάρτηση των τευχών και παράλληλα καταχωρούνται και όλες οι δραστηριότητες που αφορούν το περιοδικό. Παράλληλα κάθε σχολείο δημιούργησε μία θυγατρική ιστοσελίδα (mirror site) ή ένα ιστολόγιο (blog), όπου καταχωρούνται και οι επιπλέον δραστηριότητες κάθε σχολείου για το περιοδικό. Ακόμη θεσπίστηκε ένας διαγωνισμός για το καλύτερο άρθρο της χρονιάς, που αφορά βέβαια την κατηγορία των άρθρων που γράφουν οι μαθητές και υλοποιείται διαδικτυακά, σύμφωνα με κάποιους κανόνες διασφάλισης του αδιάβλητου. Οι συγγραφείς του άρθρου που θα συγκεντρώσει τις περισσότερες ψήφους προσκαλούνται στην αμέσως επόμενη συνάντηση των εταίρων με δαπάνη όλων των συμμετεχόντων σχολείων. Μία άλλη δραστηριότητα που αναπτύχθηκε ήταν η διενέργεια μικρών ερευνών μεταξύ των συμμετεχόντων σχολείων για διάφορα θέματα επιστημονικού ενδιαφέροντος (π.χ. για τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου). Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν στις συναντήσεις των εταίρων και δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό και στην ιστοσελίδα. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, επιπλέον, την έκδοση CD με όλα τα μέχρι σήμερα τεύχη και τις τακτικές συναντήσεις, όπως επίσης και τις τηλεδιασκέψεις, που πραγματοποιήθηκαν με σκοπό να ανταλλαγούν απόψεις για τα τρέχοντα ζητήματα του περιοδικού. Η ελληνική ομάδα του EPM απαρτίζεται κυρίως από μαθητές του Πειραματικού Γυμνασίου, οι οποίοι με τη καθοδήγηση των καθηγητών, που κάθε φορά συμμετέχουν στο πρόγραμμα, έχουν κάθε Πέμπτη μία ωριαία συνάντηση, όπου ετοιμάζουν υλικό για το επόμενο τεύχος του περιοδικού, αλλά και για τις παράλληλες δραστηριότητές του. Κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής του ευρωπαϊκού προγράμματος, κάποιοι μαθητές είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν και σε συναντήσεις των εταίρων στο εξωτερικό. Η ομάδα του περιοδικού του σχολείου διοργάνωσε μάλιστα, με επιτυχία δύο συναντήσεις εταίρων (Νοέμβριος 2006, Απρίλιος 2008) στη Θεσσαλονίκη. Μετά από 4 περίπου χρόνια συμμετοχής στην έκδοση του περιοδικού μπορούμε να κάνουμε μία παρουσίαση του προφίλ του. Αν και έχουν σταλεί εργασίες από αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, η πλειοψηφία αυτών προέρχεται από μαθητές σχολείων που συμμετέχουν στην έκδοση του περιοδικού. Ενδεικτικά αναφέρουμε πόσες εργασίες δημοσιεύτηκαν μία χρονιά (2007), και τις χώρες προέλευσης. Χώρα προέλευσης Αριθμός εργασιών 1 Τουρκία 5 2 Ελλάδα 6 3 Ιταλία 4 4 Ιρλανδία 1 5 Ρουμανία 1 6 Βέλγιο 1 Όσον αφορά στη θεματογραφία, το 2007 δημοσιεύτηκαν άρθρα που αφορούσαν την Αλχημεία, τα αντιβιοτικά, την εξέλιξη του ανθρώπου, τη ζωή του L.DaVinci, τις γενετικές ανωμαλίες, το βαρόμετρο, το ηλιακό σύστημα, την εξέλιξη του ατομικού μοντέλου, την ιατρική στην αρχαία Αίγυπτο, τις μαύρες τρύπες. Από τον παραπάνω πίνακα, όμως, παρατηρείται ένα έλλειμμα στη διάδοση του περιοδικού πέρα από τα όρια των κρατών των συμμετεχόντων σχολείων. Αυτό αποτελεί και ένα από τα κύρια 5
προβλήματά του, το οποίο επισημάνθηκε και στις εκάστοτε συναντήσεις των εταίρων. Ακόμη και η συμμετοχή δικών μας μαθητών στη συγγραφή άρθρων για τα περιοδικό δεν είναι η αναμενόμενη. Είναι αλήθεια ότι όσο υπήρχε το ευρωπαϊκό πρόγραμμα και προβλεπόταν συμμετοχή των μαθητών σε ταξίδια στο εξωτερικό, υπήρχε και αυξημένο ενδιαφέρον για συμμετοχή στις δραστηριότητες του περιοδικού. Με τη λήξη του ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius, και παρά την κατάθεση άλλων προτάσεων σχολικών συμπράξεων από την ίδια ομάδα δεν έγινε δυνατό να ενταχθούμε σε κάποιο πρόγραμμα. Αυτό αποτέλεσε έναν ανασταλτικό παράγοντα, τόσο για συναντήσεις μεταξύ των εταίρων, όσο και για την έστω πενιχρή χρηματοδότηση του περιοδικού. Μετά από αυτήν την εξέλιξη το ιταλικό σχολείο και το Πειραματικό Γυμνάσιο αποφάσισαν να συνεχίσουν την έκδοση του περιοδικού συνεργαζόμενοι μέσω διαδικτύου, υποστηριζόμενοι και από κάποια καινούργια σχολεία. Η τελευταία εξέλιξη είναι πως αποφασίστηκε το περιοδικό να αναζητήσει τη συνεργασία και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και σχολών διευρύνοντας, έτσι, τις ήδη υπάρχουσες ηλικιακές κατηγορίες άρθρων. Κάνοντας μία αποτίμηση της πορείας του περιοδικού θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι το κύριο πρόβλημά του είναι η μικρή διείσδυση που έχει το περιοδικό πέρα από τα όρια των συμμετεχόντων σχολείων. Παρά τις προσπάθειες διάδοσης του είτε μέσω διαδικτύου, είτε μέσω προσωπικών επαφών τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα. Ίσως η αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί και στο γεγονός ότι το περιεχόμενό του δεν είναι τόσο ελκυστικό κυρίως για τους νέους ή και για τους ενήλικες αν θα θεωρούσαμε ότι αρχικός στόχος ήταν να χρησιμοποιηθεί και ως διδακτικό εργαλείο. Είναι ένα θέμα που πάντοτε απασχολεί την ελληνική ομάδα, η οποία ζητάει τρόπους για τη βελτίωσή του. Ένα βήμα ήταν η καθιέρωση των μικρών ερευνών μεταξύ των συμμετεχόντων σχολείων, ενώ μία άλλη πρόταση είναι η συγγραφή άρθρων από καθηγητές, που θα περιλαμβάνουν μία ολοκληρωμένη διδακτική πρόταση για ένα επιστημονικό θέμα. Πέρα από τα μειονεκτήματα θα πρέπει να τονίσουμε, όμως, και το μεγάλο όφελος που είχαν τα παιδιά που ασχολήθηκαν ενεργά είτε με τη συγγραφή εργασιών, είτε με την έκδοση του περιοδικού. Η διαδικασία της αναζήτησης πληροφοριών για τη συγγραφή ενός πρωτότυπου, προσωπικού άρθρου στα πρότυπα ενός μικρού επιστημονικού άρθρου ήταν μία πολύ παραγωγική διαδικασία. Η δυνατότητα, επίσης, που έδωσε η συμμετοχή στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Comenius για επίσκεψη στο εξωτερικό και συνεργασία με τα άλλα σχολεία ήταν, πραγματικά, μοναδική τόσο για τους καθηγητές, όσο και, κυρίως, για τους μαθητές. Κι αυτό γιατί τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να φιλοξενηθούν σε σπίτια συνομηλίκων τους και να ζήσουν την καθημερινότητά τους για μία εβδομάδα. Συνεργάσθηκαν για το περιοδικό, συζήτησαν, αντάλλαξαν ιδέες και διασκέδασαν με παιδιά που διέθεταν μια διαφορετική κουλτούρα. Αυτό βοήθησε αρκετά να υπερκεραστούν κάποιες προκαταλήψεις και να ενισχυθεί ο ρόλος του διαλόγου, αλλά και της αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ τους. Ίσως, τελικά, αυτό να ήταν και το μεγαλύτερο όφελος από την έκδοση αυτού του μαθητικού περιοδικού. 6
Εξώφυλλα του περιοδικού EPM Συνάντηση εταίρων για το περιοδικό EPM, Απρίλιος 2008, Θεσσαλονίκη 7