ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ «ΠΡΟΟΔΟΣ» ΕΣΠΕΡΙΔΩΝ 104 ΚΑΛΛΙΘΕΑ, 210.9514517 & ΑΙΓΑΙΟΥ 109 ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ, 210.9355996 www.proodos.gr 2 Ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Β ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 26 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2014 ΚΕΙΜΕΝΟ Η επιδίωξη ή, έστω, η διακήρυξη της αντικειμενικότητας κατέχει πάντα μια καίρια θέση στη δημοσιογραφική δεοντολογία. Αναγράφεται σε όλους του Κώδικες Δεοντολογίας, συχνά στις προγραμματικές επαγγελίες, καμιά φορά και στις προμετωπίδες των εφημερίδων. Η βαρύνουσα σημασία που της αποδίδεται υπογραμμίζεται με την αντιδιαστολή ανάμεσα στην αντικειμενικότητα της ειδησεογραφίας και στον επιτρεπόμενο υποκειμενικό χρωματισμό της αρθρογραφίας. Και, βέβαια, υποτίθεται ότι αφορά όλα τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, έντυπα, ραδιόφωνο, τηλεόραση, τώρα και ιστοσελίδες του Διαδικτύου. Παντού, τα γεγονότα υποτίθεται ότι εμφανίζονται όπως πραγματικά είναι χωρίς στρεβλώσεις, ανακριβείς προσθήκες ή σκόπιμες παραλείψεις. Η εικόνα είναι ειδυλλιακή αλλά εξωπραγματική. Γιατί παραγνωρίζει τη σημασία της παρουσίασης του γεγονότος: το ίδιο γεγονός, χωρίς καμία αλλοίωση, έχει διαφορετική επίπτωση στη λεγόμενη κοινή γνώμη, ανάλογα με το πώς θα παρουσιασθεί. Άλλη σημασία αποκτά το γεγονός που παρουσιάζεται στην πρώτη σελίδα (ή στην αρχή της ροής των ειδήσεων) κι άλλη αυτό που πνίγεται σε κάποια εσωτερική σελίδα (ή ανάμεσα σε άλλες ειδήσεις), άλλη το γεγονός που θεωρείται άξιο να υπογραμμισθεί με πολύ χώρο ή χρόνο κι άλλη εκείνο που κάπου αναφέρεται παρενθετικά και συνοπτικά. Ακόμα, το μέγεθος των τυπογραφικών στοιχείων ή ο τίτλος, ο τόνος της φωνής του εκφωνητή ή του παρουσιαστή μπορούν να κάνουν το ίδιο γεγονός να φαίνεται διαφορετικό. Ας παραδεχτούμε ότι αυτές οι παραβιάσεις της αντικειμενικότητας είναι, ως έναν βαθμό, αναπόφευκτες. Επιτέλους, η είδηση κάπως πρέπει να παρουσιασθεί και κάποιος πρέπει να αποφασίσει για τον τρόπο της παρουσίασής της. Με τι κριτήριο θα κριθεί η αντικειμενικότητα της παρουσίασης; ( ) Η κύρια μέθοδος κατασκευής γεγονότων παίρνει συχνά τη μορφή πρόβλεψής τους. ( ) Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια αναγγελλόμενη απεργία ή μια αναγγελλόμενη πορεία κάποιου ορισμένου κλάδου, από τις συνηθισμένες, ας πούμε «ρουτίνας». Ως ένα μεγάλο βαθμό, η επιτυχία της εξαρτάται από τη δημοσιευόμενη πρόβλεψη της επιτυχίας ή της αποτυχίας: η είδηση ότι «καθολική αναμένεται η συμμετοχή στη σημερινή απεργία» ή «μεγαλειώδης 1
προβλέπεται η αυριανή πορεία» μπορεί να αποτελέσει σημαντική παρακίνηση για τους κάθε λογής διστακτικούς. ( ) Άλλωστε στα μέσα μαζικής επικοινωνίας αρέσει ο χαρακτηρισμός ως «τέταρτης εξουσίας» (παράλληλα προς τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική),γιατί τους αναγνωρίζει μια δύναμη επίδρασης στον δημόσιο βίο. Και εξουσία μεν σίγουρα υπάρχει, το ερώτημα είναι αν μπορεί να μπει στην ίδια μοίρα με τις άλλες τρεις. Γιατί, ενώ η δημοκρατική νομιμοποίηση των τριών άλλων εξουσιών στηρίζεται, άμεσα ή έμμεσα, στη λαϊκή κυριαρχία, μετέωρη παραμένει η νομιμοποίηση της εξουσίας που ασκούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. ( ) Συνεπώς, επιβάλλεται η αφύπνιση της προσοχής των αναγνωστών ή των θεατών μπροστά σε κάποιες παγίδες που στήνονται καμιά φορά, ώστε ν ακτινογραφείται η πραγματικότητα που συχνά συγκαλύπτεται ή εξωραΐζεται. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η ελευθερία του Τύπου και των άλλων μέσων μαζικής επικοινωνίας είναι αγαθό αναμφισβήτητο. Και τούτο γιατί, αν η ελευθερία του τύπου κρύβει κάποιους κινδύνους, η έλλειψή της είναι ένα κακό απόλυτο, όπως κάθε σύμπτωμα ολοκληρωτισμού. Γ. Κουμάντος, «Τα Νέα», (διασκευή) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. Να αποδώσετε την περίληψη του κειμένου σε 110 περίπου λέξεις. Μονάδες 25 Β. 1. Γιατί πιστεύετε οτι ο δημοσιογράφος θεωρεί οτι «στα μέσα μαζικής επικοινωνίας αρέσει ο χαρακτηρισμός ως «τέταρτης εξουσίας»; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε 100 περίπου λέξεις. Μονάδες 10 Β. 2. α. Με βάση το περιεχόμενο του κειμένου να δώσετε έναν ουδέτερο τίτλο και έναν τίτλο με σχόλιο. (Μονάδες 3) β. Να εντοπίσετε τη συλλογιστική πορεία και τον τρόπο ανάπτυξης της τέταρτης παραγράφου του κειμένου («Η κύρια μέθοδος διστακτικού».). Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (Μονάδες 4) Μονάδες 7 Β. 3. α. διακήρυξη, συνοπτικά, παραγνωρίζει, αναμφισβήτητο: να δώσετε για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου μια συνώνυμη και μια αντώνυμή της. (Μονάδες 4) β. Να σχηματίσετε μία ομόρριζη λέξη από κάθε ένα συνθετικό των λέξεων: νομοθετική, εκτελεστική, έλλειψη, εξωραΐζεται. (Μονάδες 8) Μονάδες 12 2
Β. 4. α. ( ), ώστε ν ακτινογραφείται η πραγματικότητα: να αναγνωρίσετε τη σημασία με την οποία χρησιμοποιείται το ρήμα ακτινογραφείται και να την αιτιολογήσετε. (Μονάδες 3) β. Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι παρακάτω λέξεις του κειμένου: γιατί, ενώ, ακόμα, άλλωστε, συνεπώς. (Μονάδες 3) Μονάδες 6 Γ. Ως μέλος του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του Λυκείου σου εκπροσωπείς τους συμμαθητές σου σε μια εκδήλωση της περιοχής σου που έχει ως θέμα τον τρόπο λειτουργίας των σύγχρονων μέσων μαζικής ενημέρωσης. Να διαμορφώσεις μια εισήγηση στην οποία θα παρουσιάσεις περιπτώσεις αντιδεοντολογικής λειτουργίας των Μ.Μ.Ε καθώς επίσης και τις προϋποθέσεις για τη σωστή λειτουργία τους. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40 Καλή επιτυχία! 3
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας πραγματεύεται την αντικειμενικότητα των ΜΜΕ. Αρχικά, τονίζει ότι η αντικειμενικότητα αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση του Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας. Διαπιστώνει όμως, ότι αυτή εκλείπει, αφού ακόμα και ο τρόπος παρουσίασης ενός γεγονότος είναι καθοριστικός για την παραποίησή του. Στη συνέχεια, υποστηρίζει ότι η πρόβλεψη των γεγονότων επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και την εξέλιξή τους. Σημειώνει ότι τα ΜΜΕ θεωρούνται τέταρτη εξουσία, καθώς ασκούν μεγάλη επίδραση στο άτομο. Παρόλ αυτά αμφιταλαντεύεται για το κατά πόσο αυτή η εξουσία ισοδυναμεί με τις άλλες τρεις. Καταληκτικά, ισχυρίζεται ότι οι δέκτες πρέπει ν αντισταθούν στην παραπληροφόρηση των ΜΜΕ, κατανοώντας όμως τη σπουδαιότητα της ελευθεροτυπίας σε μια δημοκρατική κοινωνία, έστω κι αν μερικές φορές αυτή εγκυμονεί κινδύνους. Β.1. Τα ΜΜΕ αποτελούν την τέταρτη εξουσία. Πιο συγκεκριμένα, είναι τόσο μεγάλη η επιρροή τους στο άτομο που είναι φυσικό να παραλληλίζονται με τις άλλες τρεις εξουσίες, τη νομοθετική, την εκτελεστική, και τη δικαστική. Αυτές οι εξουσίες είναι απαραίτητες για την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Έτσι λοιπόν και ο Τύπος είναι εξίσου σημαντικός σ ένα τέτοιο πολίτευμα, αφού η ελεύθερη έκφραση ιδεών είναι κύριο χαρακτηριστικό του. Οφείλει να ενημερώνει τον πολίτη για τα τεκταινόμενα και να προασπίζει τα δικαιώματά του. Επιπροσθέτως, τα ΜΜΕ ελέγχουν την ομαλή λειτουργία των άλλων τριών εξουσιών, αφού η κατάχρησή τους θα επέφερε την καταπάτηση των δικαιωμάτων του πολίτη. Β.2.α. Ουδέτερος τίτλος: ΜΜΕ και η αντικειμενικότητα της είδησης. Τίτλος με σχόλιο: Απροκάλυπτη η παραποίηση των γεγονότων απ τα ΜΜΕ! Β.2.β. συλλογιστική πορεία: παραγωγική ( από το γενικό στο ειδικό) τρόπος ανάπτυξης: παραδείγματα Β.3.α. διακήρυξη Συνώνυμα: ανακοίνωση, γνωστοποίηση Αντώνυμα: αποσιώπηση συνοπτικά Συνώνυμα: περιληπτικά Αντώνυμα: διεξοδικά 4
παραγνωρίζει Συνώνυμα: συγχέει, μπερδεύει Αντώνυμα: αναγνωρίζει, εκτιμά αναμφισβήτητο Συνώνυμα: αναμφίβολο, σίγουρο Αντώνυμα: αμφίβολο, αμφισβητούμενο Β.3.β. 1) νόμος: νομικός θέτω: θέση 2) εκ: έκπτωση τελώ: τέλεση 3) εν: έννομος λείπω: λιπόσαρκος 4) εξ: εξατμίζω ωραίος: ωραιότητα Β.4.α. ποιητική λειτουργία της γλώσσας σημασία: ώστε να απεικονίζεται/ να προβάλλεται η αλήθεια Β.4.β. γιατί: αιτιολόγηση ενώ: εναντίωση ακόμα: προσθήκη άλλωστε: αντίθεση συνεπώς: συμπέρασμα Γ. Ομιλία Προσφώνηση: Κυρίες και κύριοι Αποφώνηση: Ευχαριστώ για την προσοχή σας 5
Α ζητούμενο: περιπτώσεις αντιδεοντολογικής λειτουργίας των ΜΜΕ Αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης και διαστρέβλωση της πραγματικότητας Προπαγάνδα, εξυπηρέτηση συμφερόντων, πελατειακές σχέσεις με πολιτικούς φορείς Πλύση εγκεφάλου, χειραγώγηση και παθητικοποίηση δέκτη Έλλειψη διαλόγου, απουσία πλουραλισμού, μονοδιαστατικότητα, υπονόμευση δημοκρατικού πολιτεύματος Συνύφανση σχολίου και είδησης, παραπληροφόρηση Προβολή καταναλωτικών προτύπων, κερδοσκοπίας Καλλιέργεια ρατσιστικών αντιλήψεων, όξυνση φανατισμού Παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προσωπικής ζωής ( κίτρινος τύπος) Εκβαρβαρισμός της γλώσσας, σολοικισμοί, ξενικές λέξεις Β ζητούμενο: προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας των ΜΜΕ Ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος, ελευθεροτυπία, πλουραλισμός απόψεων για απρόσκοπτη ενημέρωση Ανεξαρτησία των ΜΜΕ, όχι εξυπηρέτηση ιδιοτελών σκοπιμοτήτων Σφαιρική ενημέρωση, διασταύρωση πληροφοριών, εγκυρότητα και αξιοπιστία, α- πουσία παραπληροφόρησης τήρηση του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας από τους δημοσιογράφους: όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση, αλλά και δημοσιογραφικό ήθος, σεβασμός στην προσωπικότητα του θεατή, απαλλαγή από φανατισμό, κομματισμό, προκατάληψη να μη συνυφαίνεται η είδηση με το σχόλιο ποιοτικά προγράμματα που διευρύνουν τους ορίζοντες των δεκτών και τους ανυψώνουν πνευματικά μέτρα από την πλευρά της πολιτείας για να αποφευχθεί η ασυδοσία των δημοσιογράφων (Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο) 6