ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Λειτουργικός χαρακτηρας του πρωτεύοντος οδικού δικτύου του ΠΣΑ το 1988

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Λειτουργικός χαρακτηρας του πρωτεύοντος οδικού δικτύου του ΠΣΑ το 1988 Υπεύθυνοι Διδάσκοντες : Ι. Τσουδερός, Δ. Διμέλλη Φοιτήτρια : Βασιλική Παπαϊωάννου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος. Αφετηρίες επιλογής θέματος Εισαγωγή. Υπόθεση εργασίας, στόχος έρευνας Κεφάλαιο 1. Χωρικά και ποιοτικά στοιχεία έρευνας 1.1. Κριτήρια επιλογής αξόνων -Γενικά Μεθοδολογικά στοιχεία της επιλογής του πλάτους επιρροής και του μήκους των υπό εξέταση αξόνων 1.2. Ειδική παρουσίαση-περιγραφή των αξόνων-μηκοσ ΑΞΟΝΑ, ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΟΜΒΟΙ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ-ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ Κεφάλαιο 2. Μεθοδολογία έρευνας 2.1. Μέθοδος Ανάλυσης Πολυμεταβλητών δεδομένων 2.2. Ανάλυση Κύριων Συνιστωσών 2

Κεφάλαιο 3. Λειτουργικός χαρακτήρας των αξόνων Λειτουργικός χαρακτήρας των αξόνων και στοιχεία της χαρτογράφησης για όλο το πλήθος συνιστωσών ανά άξονα 3.1. Πίνακες παρουσίασης των δεδομένων, μεθοδολογικά στοιχεία και αιτιολόγηση της εξαγωγής 8 συνιστωσών για την αξιολόγηση του λειτουργικού χαρακτήρα 3.2. Οι Περιγραφικές Μήτρες Συνιστωσών των αξόνων -ομαδοποίηση των συνιστωσών με βάση το χαρακτήρα των οικονομικών δραστηριοτήτων 3.3. Περιγραφή της Λειτουργικής δομής, που εξάγεται από τις συνιστώσες και τις χαρτογραφήσεις τους για κάθε έναν από τους υπό εξέταση άξονες 3.3.1. Λ. Ανδρέα Συγγρού-Το φαινόμενο της μη χωρικής διάκρισης σε όλο το μήκος άξονα ταχείας κυκλοφορίας 3.3.2. Πειραιώς. Πρότυπο ορθολογικής λειτουργικής οργάνωσης κύριου άξονα- Οι ζώνες της Βιομηχανικής Περιοχής και το Επιχειρηματικό Κέντρο 3.3.3. Κηφισίας. Το φαινόμενο της εισβολής τριτογενών και μεταποιητικών δραστηριοτήτων σε οικιστικές περιοχές 3.3.4. Αθηνών. Μεταποιητικές συγκεντρώσεις και άτυπα επιχειρηματικά κέντρα με παρείσφρυση βιομηχανικών δραστηριοτήτωνσυγκεντρώσεις που ευνοούν χαμηλά παραγωγικά κόστη 3.3.5. Πατησίων. Επιχειρηματικό κέντρο στην Αθήνα- βιομηχανική ζώνη σε περιφερειακές θέσεις, διασπορά στο χώρο των συνιστωσών 3.3.6. Βουλιαγμένης. Η πολυδιάσπαση του επιχειρηματικού κέντρου, «το φαινόμενο της μη χωρικής διάκρισης» για το μισό μήκος του άξονα 3.3.7. Αχαρνών. Συρρικνωμένο επιχειρηματικό κέντρο και εξειδικευμένες βιομηχανίες ενδιάμεσων προϊόντων 3.3.8. Μεσογείων. Ο Αντίποδας της Κηφισίας- η πόλωση του κλάδου οικοδομών και το έντονο φαινόμενο της ανάμιξης 3.4. Χαρτογραφήσεις 1 ης και 2 ης συνιστώσας (για χαρτογραφήσεις πέρα των 2 πρώτων συνιστωσών βλ. Προσάρτημα εργασίας) Κεφάλαιο 4. Αξιολόγηση των συνιστωσών και εξειδίκευση του Λειτουργικού χαρακτήρα 4.1. Αξιολόγηση των συνιστωσών και των λειτουργικών δομών των αξόνων 4.2. Εξειδίκευση του λειτουργικού χαρακτήρα των αξόνων μέσω της πρώτης και της δεύτερης συνιστώσας 4.3. Επικαλύψεις χαρτογραφήσεων 1ης 2ης συνιστώσας-χωρική Διαδοχή και επικάλυψη των δύο πρώτων Συνιστωσών κατά μήκος των αξόνων και για τα ΟΤ της ενότητας αναφοράς 3

Κεφάλαιο 5. Συμπεράσματα 1. Οι ισχυρότερες ομαδοποιήσεις καταλαμβάνουν τις πλεονεκτικότερες θέσεις στον άξονα 2. Οι δραστηριότητες της 1ης και της 2ης Συνιστώσας συνοψίζουν τον επιχειρηματικό κλάδο του άξονα και τον κύριο παραγωγικό κλάδο του, που είναι χαρακτηριστικός για αυτόν. 3. Συνδυασμός επιχειρηματικών δραστηριοτήτων με τον ευμαρή κλάδο παραγωγής του άξονα 4. Η χαρτογράφηση αναδεικνύει την έλξη των αξόνων στις ομαδοποιήσεις δραστηριοτήτων και το φαινόμενο άμεσα αλληλοδιαδεχόμενων «κέντρων εξειδίκευσης» 5. Αναγνώσιμη Σκοπιμότητα λειτουργικών διαρθρώσεων 6. Μικρή κλίμακα παρατήρησης φαινομένων εσωτερικής συσχέστισης άμεσων ροών μεταξύ δραστηριοτήτων της ίδιας συνιστώσας 7. Αρχική εικόνα ανάμιξης, αλλά τελικά ξεκάθαρες δομές 8. Η χαρτογράφηση τείνει να παρουσιάζει μεγαλύτερη εικόνα διασποράς όσο διευρύνουμε το μήκος των αξόνων σε χαμηλότερους κυκλοφοριακούς φόρτους. Μιλάμε έτσι για πραγματικές λειτουργικές δομές αξόνων μεγάλων κυκλοφοριακών φόρτων. 9. Οι πρώτες συνιστώσες παρουσιάζουν εξηγούμενη διακύμανση διπλάσια της 2ης. 10. Η απανθρωποποίηση διαδραματίζει ρόλο ως προς τη χωρική διάκριση των αξόνων. 11. Γενική αποτίμηση της μεθόδου Κεφάλαιο 6. Επίλογος 6.1. Σύνοψη συμπερασμάτων 6.2. Ευχαριστίες Βιβλιογραφία Προσάρτημα Περιγραφικές Συνδυασμένες Μήτρες Συνιστωσών των αξόνων, χωρίς καθορισμό του παραγόμενου πλήθους Συνιστωσών Παρουσίαση χαρτογράφησης του συνόλου των συνιστωσών των αξόνων 4

Πρόλογος. Αφετηρίες επιλογής θέματος Έχει καθοριστική σημασία για τον πολεοδομικό σχεδιασμό, η αναζήτηση μεθόδων στατιστικής ανάλυσης, οι οποίες θα παρέχουν ικανά εργαλεία «ανάγνωσης» της χωρικής κατανομής και των συσχετίσεων των οικονομικών δραστηριοτήτων στο χώρο της πόλης. Η δυνατότητα μιας εκ βαθέων ανάλυσης, παρέχει τα εχέγγυα της διάκρισης των τάσεων της μελλοντικής εξέλιξης του αστικού ιστού, ο οποίος καθορίζεται από τη δυναμική των οικονομικών δραστηριοτήτων. Η ανάγκη να προχωρήσουμε σε αναλύσεις της κατανομής των αστικών δραστηριοτήτων, για την παραγωγή χωρικών προτύπων ανάπτυξης και για τον εντοπισμό των νομοτελειών, είναι συστατικό στοιχείο, της πολεοδομικής επιστήμης. Ο εντοπισμός των νομοτελειών θα μας βοηθήσει να διατυπώσουμε θεωρήσεις και πρότυπα που θα αποβούν χρήσιμα στον πολεοδομικό προγραμματισμό και θα μας βοηθήσουν να παρεμβαίνουμε στα οικονομικά φαινόμενα που διαδραματίζονται σε μία αστική συγκέντρωση. Χρήσιμος αποβαίνει εξάλλου και ο εντοπισμός της ιδιαίτερης δυναμικής των περιοχών πολεοδομικού ενδιαφέροντος, ακόμη και αν δεν είναι εφικτό να ανατρέξουμε σε γενικευμένα πρότυπα, αλλά πρέπει να πάρουμε πολεοδομικές αποφάσεις που να είναι αποτελεσματικές για την ιδιαιτερότητα κάθε περίπτωσης. Σε αυτή την περίπτωση δεν ανατρέχουμε στην κατασκευή προτύπων και στον εντοπισμό νομοτελειών με γενικευμλενη ισχύ, αλλά εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας στην εξεύρεση μεθόδου ικανής να μας παρέχει τη βέλτιστη αναλυτική εικόνα για την ιδιαιτερότητα κάθε κατάστασης. Οι αποφάσεις που θα πάρουμε με βάση αυτή τη βέλτιστη εικόνα, είναι πλέον «αντικείμενο σχεδιασμού», ενός σχεδισμού, που στηρίζεται σε περισσότερο στέρεες βάσεις. Μελετώντας οικονομικές δραστηριότητες βασιζόμαστε ταυτόχρονα στην πεποίθηση ότι οι λοιποί χωρικοί περιορισμοί, δεν είναι πλέον ικανοί στο να διαμορφώνουν την κυρίαρχη εικόνα του χώρου της πόλης και των οικονομικών δραστηριοτήτων. (υλικός χώρος- κελύφη, ιστορικός χώρος, ιστορική κατανομή δραστηριοτήτων). Αλλά ότι οι οικονομικές δυνάμεις και οι οικονομικοί- κοινωνικοί αλληλοσυσχετισμοί, καθίστανται περισσότερο καθοριστικοί στον προσδιορισμό των χωρικών μορφών. Οί γεωγραφικές, γεωλογικές και λοιπές φυσικές συνθήκες δεν θεωρούνται, κατά συνέπεια, καθοριστικά δεσμευτικές γιά τή συγκρότηση του «οικονομικού χώρου», ο οποίος παρουσιάζει μια σειρά από διαφορές από τό φυσικό και τόν ίστορικό-πολιτικό χώρο. Οικονομικός χώρος θεωρείται ένας αφηρημένος και δυναμικός χώρος πού μορφοποιείται μέ βάση τήν ακτίνα δράσεως τών οικονομικών μονάδων, είτε αυτές είναι επιχειρήσεις, είτε και κράτη (Κακουσαίου, 1967). 1 Η διαμόρφωση του χώρου μπορεί νά είναι έργο όχι μόνο τής φύσης, αλλά και του ανθρώπου, πού έχει τή δυνατότητα νά τήν πραγματοποίησει μέ βάση τις αρχές του οικονομικού ορθολογισμού και τής κοινωνικής δικαιοσύνης. Η δυναμική ανάλυση τών οικονομικών φαινομένων βοήθησε, μέ τήν εισαγωγή του στοιχείου χρόνος, τήν πληρέστερη κατανόηση τής έννοιας του οικονομικού χώρου. Η τεχνολογική πρόοδος δημιούργησε τις προϋποθέσεις γιά τήν ουσιαστική διαφοροποίηση τής εννοίας του οικονομικού άπό τό φυσικό χώρο. Είναι φανερό ότι, σέ παλιότερες εποχές, δέν θά ήταν δυνατό νά ύπαρξει μιά τόσο επαναστατική ελαχιστοποίηση τής σπουδαιότητας του φυσικού χώρου. Σήμερα, όμως, είναι μιά αναμφισβήτητη πραγματικότητα, πώς τό επίπεδο τής τεχνικής και τεχνολογικής εξέλιξης, επιτρέπει νά πραγματοποιούνται θαύματα, πού μπορούν, π.χ., νά μεταβάλλουν τήν έρημο σέ εύφορη αγροτική περιοχή ή νά αλλάξουν ακόμη κι αυτές τις κλιματικές συνθήκες. Αν ένας τρόπος προσέγγισης τής εννοίας του οικονομικού χώρου είναι νά καταδειχθεί ή αυτονομία του απέναντι στό φυσικό και τον ίστορικό-πολιτικό χώρο, μπορεί νά ύπαρξει και ένας άλλος τρόπος όρισμού του "εκ τών εσω" μέ βάση τά πρότυπα κατά τά όποια διαρθρώνεται χωροταξικά ή οικονομική δραστηριότητα. Και αν ή πρώτη μέθοδος βοηθά νά συνδεθεί ή έννοια του οικονομικού χώρου μέ μερικά άπό τά μεγάλα προβλήματα τής σύγχρονης οικονομίας, η δεύτερη είναι δυνατό νά συμβάλει στή διαμόρφωση ορθής πολιτικής «αστικής ανάπτυξης», αλλά και ορθών στρατηγικών πολεοδομικού σχεδιασμού. 1 Δανάη Κακουσαίου (1967), ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ, Αρχιτεκτονικά Θέματα, τ. 1-1967/ ετήσια επιθεώρηση, Αθήνα 5

Ή οικονομική δραστηριότητα κατανέμεται στό χώρο σύμφωνα μέ ορισμένα πρότυπα πού δεν είναι τυχαία, άλλα δημιουργούνται άπό τή χωροταξική συσχέτιση οικονομικών στοιχείων, π.χ., τόν εντοπισμό τής παραγωγής σέ σχέση μέ τόν εντοπισμό τών πρώτων υλών και της αγοράς. Τά χωροταξικά πρότυπα μεταβάλλονται μέσα στο χρόνο, ανάλογα μέ αλλαγές πού πραγματοποιούνται στή συγκρότηση τής ζήτησης καί τής παραγωγής, στην εξέλιξη τής τεχνολογίας και στήν οικονομική καί πολιτική οργάνωση. Οι εσωτερικές και εξωτερικές οικονομίες, πού δημιουργούνται μέ τή συσσώρευση τής ανάπτυξης σέ ορισμένες περιοχές, πραγματοποιούν τελικά μιά λειτουργική διαίρεση του χώρου σύμφωνα μέ τήν οποία ό πληθυσμός και οι δραστηριότητες συγκεντρώνονται στους πόλους έλξης, κατανέμονται σε ζώνες και ακολουθούν ορισμένες νομοτέλειες, που είναι δυνατόν να διερευνηθούν και να μελετηθούν. Στη χωροθέτηση των οικονομικών δραστηριοτήτων στους δήμους της Αθήνας, μέχρι το 1988 παρακολουθείται ένα έλλειμμα άσκησης πολιτικής ως προς τους περιορισμούς εγκατάστασης, με αποτέλεσμα να διαμορφώσει η αγορά αυθόρμητες «καταστάσεις ισορροπίας των λειτουργιών» 2 ( Τσουδερός 2004), τόσο στο θεματικό επίπεδο, όσο και στη χωρική κατανομή τους. Στην άσκηση που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του μαθήματος «Ο κύκλος της έρευνας και η μεθοδολογία της χωρικής ανάλυσης», για το ακαδημαϊκό έτος 2006-2007, το οποίο έγινε η αφορμή για την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας, έγινε προσπάθεια να εντοπιστούν οι λειτουργικές δομές, που περιγράφουν τις διακλαδικές σχέσεις των δραστηριοτήτων στους περιφερειακούς δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας, από τα στοιχεία καταγραφής της ΕΣΥΕ για το 1988, με βάση τη μέθοδο της Ανάλυσης των Κύριων Συνιστωσών. Η Ανάλυση κύριων συνιστωσών αποτελεί μία ευρύτερα χρησιμοποιούμενη στατιστική μέθοδο, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τον Pearson το 1901 και στη συνέχεια από τον Hotelling το 1933. Ο στόχος της είναι «η οικονομία της πληροφορίας στην περιγραφή των φαινομένων, ελαχιστοποιώντας την απώλειά της» 3 και στην ουσία αναπαριστά σχέσεις μεταξύ ομάδων αλληλοσυσχετισμένων μεταβλητών, μέσω μιας μικρότερης ομάδας ανεξάρτητων μταβλητών (κύριες συνιστώσες). Πρόκειται για μία μέθοδο, που βασιζόμενη στα μαθηματικά εργαλεία της παραγοντικής ανάλυσης (εδώ ανάλυση κύριων συνιστωσών), εντοπίζει τις γραμμικές σχέσεις του αριθμού των απασχολούμενων σε κάθε οικονομική δραστηριότητα στα Οικοδομικά Τετράγωνα της ενότητας που διερευνάται, και στην περίπτωση του μαθήματος σε ενότητες δήμων. Χάρη σε αυτά τα εργαλεία μπορεί κάθε οικονομική δραστηριότητα να συσχετιστεί με όλες τις άλλες μέσω του συντελεστή συσχέτισης. Με βάση αυτό το βαθμό συσχέτισης οι οικονομικές δραστηριότητες κατανέμονται σε κύριες συνιστώσες, στις οποίες η συμμετοχή τους προσδιορίζεται από τη διαβροχή κάθε δραστηριότητας στην κάθε συνιστώσα. Αυτή η στατιστική μέθοδος μπορεί να εντάξει τα δεδομένα στο λειτουργικό χαρακτήρα που προκύπτει σε ένα ποσοστό που συνήθως ξεπερνάει το 50%, όταν πρόκειται για δήμους, ως ενότητες παρατήρησης. Αυτός ο αριθμός αποτελεί τη συνολική εξηγούμενη διακύμανση της «λειτουργικής δομής» της ενότητας διερεύνησης. Η μέθοδος της ανάλυσης κύριων συνιστωσών, αποτελεί ένα πολεοδομικό εργαλείο πολυθεματικής ταξινόμησης των χρήσεων. Προσφέρει, δηλαδή τη δυνατότητα επιλογής των συνδυασμών των εκλεγμένων μεταβλητών(οικονομικές δραστηριότητες), που είναι περισσότερο «σημαντικοί» και επιτρέπουν τη «χωρική διάκριση», κάτι που, δεδομένης της πολυπλοκότητας των πολεοδομικών φαινομένων, προσφέρει μια περισσότερο ερμηνεύσιμη εικόνα του αστικού λειτουργικού χώρου,με τη μικρότερη δυνατή απώλεια πληροφορίας. Μέσω της ανάλυσης κύριων συνιστωσών τελικά επιτυγχάνεται η λειτουργική ομαδοποίηση αστικών χρήσεων και η χωρική κατανομή τους (μέσω της χαρτογράφησης, ως συστατικό στοιχείο της μεθόδου) στα χαρακτηριστικά γεωμετρικά στοιχεία μιας χωρικής ενότητας (για παράδειγμα χωρική κατανομή πάνω στους κύριους άξονες). 4 ( Τσουδερός 2002) 2 Βλ. Ι. Τσουδερός, The functional Maturation of the new regional communities centers (in the Basin of Athens), Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο Future Vision and Challenges for Urban Development, Κάιρο, Αίγυπτος 20-24 Δεκεμβρίου 2004, National Center for Housing and Building Research 3 Σημειώσεις του μαθήματος, «Η Λειτουργική Δομή της Πόλης», ακ. Έτος 2006-2007 4 Ι. Εμμ. Τσουδερός (2002), Η λειτουργική θεώρηση του χώρου, ΕΜΠ Σχολή Αρχιτεκτόνων, εργαστήριο πολεοδομικής σύνθεσης, Αθήνα 6

Η Ανάλυση Κύριων Συνιστωσών παρέχει λοιπόν ένα εργαλείο έρευνας για την αποκάλυψη νομοτελειών που διέπουν τη σχετική χωροθέτηση των οικονομικών δραστηριοτήτων στην πόλη με γνώμονα τις μεταξύ τους σχέσεις. Η ερμηνεία αυτών των νομοτελειών των συσχετίσεων των οικονομικών δραστηριοτήτων προσανατολίζεται στην εύρεση των μηχανισμών από τους οποίους προκύπτει η αστική οργάνωση και στην κατανόηση του χαρακτήρα και του ρόλου τους για την πόλη. Ως εργαλείο ανάλυσης υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς, οι οποίοι από τη μια λαμβάνονται υπόψη κατά την ερμηνεία των αποτελεσμάτων, γιατί αποτελούν μέρος των αιτιάσεων που οδήγησαν σε κοινές χωροθετήσεις, από την άλλη, συνιστούν αιτιάσεις για αποτελέσματα που δεν οδηγούν σε νομοτελειακές ή ορθολογικές χωροθετήσεις. Εντοπίζεται, άλλωστε, πάντα στατιστικά ένας βαθμός τυχαιότητας σε κάθε φαινόμενο. Οι ισχυρές οικονομικές και κοινωνικές εντάσεις που διαμορφώνουν, ωστόσο, τελικά, το χώρο της πόλης έχουν την τάση να ακολουθούν μία λογική, που συχνά οδηγεί σε διατύπωση νομοτελειών και κανόνων που είτε εμπειρικά, είτε απαγωγικά, όπως στην προκείμενη μέθοδο, έχουν μια περισσότερο ή λιγότερο γενικευμένη ισχύ. Ακόμη περισσότερο τα αίτια των φαινομένων τείνουν να έχουν κοινή αφετηρία και κατά αυτό τον τρόπο είναι γενικεύσιμα. Ξεκινώντας από την ανάλυση του φαινομένου, τελικός στόχος είναι να εκμαιευτεί ένα συμπέρασμα με γενικευμένη ισχύ και ένα εργαλείο πολεοδομικού σχεδιασμού. Επίσης ακόμη και στην περίπτωση που τα συμπεράσματα δεν είναι γενικεύσιμα, η λογκή που καταγράφεται για κάθε ιδιαίτερων συνθηκών πολεοδομικό φαινόμενο βοηθάει στην ανάλυψη των κατάλληλων στρατηγικών για την τισάθευσή του. Εισαγωγή. Υπόθεση εργασίας, στόχος έρευνας Από την φύση των παρεχόμενων στοιχείων, προκύπτει μια βασική αδυναμία της μεθόδου, η οποία έγκειται κατά κύριο λόγο στην υψηλή πιθανότητα κοινής χωροθέτησης στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο οικονομικών δραστηριοτήτων που στην πραγματικότητα δεν σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους. Μπορεί πχ. τακτικά να βρίσκονται σε αντιδιαμετρικά σημεία του ΟΤ, μη σχετιζόμενες μεταξύ τους με άξονες κίνησης. Επίσης είναι πιθανό τα αποτελέσματα να επηρεάζονται από την διοικητική απομόνωση ενός δήμου ως ενότητα παρατήρησης, του οποίου τα διοικητικά όρια δεν έχουν την ισχύ πραγματικών ορίων, δηλαδή μπορεί οι χρήσεις των Οτ των ορίων να σχετίζονται πολύ ισχυρότερα με χρήσεις, που δεν έχουν ενταχθεί στην ενότητα παρατήρησης. Επίσης είναι πιθανό να σχετίζονται ισχυρά δραστηριότητες, που η ένταση της σχέσης τους τείνει να εξαρτάται από τη δυνατότητα κατάληψης της γης εξαιτίας της βαθμίδας των δραστηριοτήτων και της ευρωστίας τους και λιγότερο από τις τάσεις κινητικότητας στην πόλη και εξαιτίας εξωτερικών θετικών οικονομιών, που ομαδοποιούν ομοειδείς δραστηριότητες (εργατικό δυναμικό και μετακίνηση προς την εργασία, κατοικία και οικιστικές χρήσεις, άξονες υψηλού μηχανοκίνητου κυκλοφοριακού φόρτου) και από πραγματικές σχέσεις άμεσων συνδυαλλαγών μεταξύ των δραστηριοτήτων. Αυτό ισχύει περισσότερο για δραστηριότητες που έχουν μικρότερη δυνατότητα να χωροθετηθούν ορθολογικά, εξαιτίας της μειονεκτικής διάθεσης κεφαλαίου και οι οποίες θα τείνουν να ομαδοποιούνται σε περιοχές χαμηλού κόστους γης. Το κόστος γης από τη μια αποτελεί αίτιο και παράγοντα κοινής χωροθέτησης, από την άλλη αποσιωπά άλλες περισότερο κρίσιμες ποιοτικές σχέσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων. Τέλος η ιδιαιτερότητα κάθε γεωμετρικού σχηματισμού ενότητας παρατήρησης, οι ιστορικές συγκυρίες και οι φραγμοί του πεπερασμένου χώρου (χωρητικότητα, αριθμός και θέση επιπέδων) αποτελούν σε κάθε περίπτωση περιοριστικούς και μορφωτικούς παράγοντες της λειτουργικής δομής κάθε χωρικής ενότητας παρατήρησης. Την αδυναμία αυτή εν μέρει έγινε προσπάθεια να ξεπεράσουμε διαμέσω της χαρτογράφησης των τοπικών βαρών των συνιστωσών κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Αυτό έδινε τη δυνατότητα να δούμε κατά πόσο οι συνιστώσες σχημάτιζαν γεωμετρικά σαφείς σχηματισμούς ή όχι και κατά αυτή την έννοια να κάνουμε υποθέσεις για ισχυρές ομαδοποιήσεις, σχηματισμούς με τάσεις ενίσχυσης, ή διάσπαρτες διατάξεις, που αποδυναμώνονταν ως χαρακτηριστικά στοιχεία ενός φαινομένου. Έτσι η ερμηνεία 7

ολοκληρωνόταν σε συναρμογή με την εικόνα που παρουσιάζουν στο χώρο αυτές οι διακλαδικές σχέσεις των οικονομικών δραστηριοτήτων, μια εικόνα που αποτυπώνεται μέσα από την χαρτογράφηση των Συνιστωσών της Λειτουργικής Δομής. Ένας τρόπος τόσο να εξετάσουμε τους πριορισμούς της μεθόδου, όσο και να εξετάσουμε το ίδιο το φαινόμενο της διάχυσης και της ομαδοποίησης χρήσεων στο χώρο της πόλης, είναι να τροποποιήσουμε τον τρόπο με τον οποιό συντάσσουμε την ενότητα παρατήρησης, τροποποιώντας τα αρχικά δεδομένα, αλλάζοντας τα κριτήρια των εκλεγμένων οντοτήτων παρατήρησης. Αντί λοιπόν να εξετάσουμε τη χαρτογράφηση εκ των υστέρων αναζητώντας νομοτέλειες, που έχουν να κάνουν με αξονικότητες και συγκεντρώσεις, θα ήταν σκόπιμο να βασιστούμε σε έναν από τους μορφοποιητικούς παράγοντες μιας πόλης, όπως είναι ο ρόλος και ο τρόπος δημιουργίας των κύριων αξόνων κυκλοφορίας, να αναζητήσουμε τα δεδομένα που περιορίζονται σε αυτή την ενότητα παρατήρησης και έτσι προσανατολιζόμενοι στην αναζήτηση της λειτουργικής δομής, περισσότερο πραγματικών δομών από ό τι τα διοικητικά όρια ενός δήμου (άξονες), να περιορίσουμε την τυχαιότητα των «συνευρέσεων» των χρήσεων. Με αυτό τον τρόπο από τη μια περιοριζόμαστε σε χρήσεις, που θα τείνουν να χωροθετούνται σε μεγάλους άξονες, από την άλλη για τις συγκεκριμένες χρήσεις θα έχουμε μεγαλύτερη πιθανότητα να παρατηρήσουμε περισσότερο ερμηνεύσιμες ομαδοποιήσεις. Η καλή διασύνδεση, η εύκολη προσπελασιμότητα και η συχνή διέλευση, για τη μετάβαση από ένα σημαντικό λειτουργικό κέντρο, σε ένα άλλο, σε κάθε βασικό προορισμό, στην εργασία ή στην κατοικία, είναι στοιχεία που μετατρέπουν τους άξονες σε βασικούς γεωμετρικούς σχηματισμούς συγκέντρωσης δραστηριοτήτων στην πόλη. Ένα επιπλέον επιχείρημα για την εξέταση ΟΤ εκατέρωθεν αξόνων ως ενότητες παρατήρησης για την καταγραφή τιμών στις μεταβλητές των δραστηριοτήτων, εντοπίζεται στην ίδια τη φύση της ανάλυσης πολυμεταβλητών δεδομένων. Γενικά οι αναλύσεις αυτές όπως θα δούμε στο δεύτερο κεφάλαιο ευνοούνται από τη μικρή ένταση παρατήρησης μηδενικών τιμών για τις παρατηρούμενες οντότητες. Δηλαδή, η ανάλυση ευνοείται από την επιλογή ενοτήτων παρατήρησης, που στην περίπτωσή μας είναι φορτισμένες λειτουργικά, έτσι ώστε σε κάθε ΟΤ να παρατηρούνται κατά το δυνατόν και σε μικρό ποσοστό λίγες μηδενικές τιμές (απουσία οικονομικής δραστηριότητας σε ένα Οικοδομικό Τετράγωνο). Με διαφορετική διατύπωση, η ανάλυση ωφελείται αν οι μεταβλητές έχουν κατά το δυνατόν τιμές για όλες τις ενότητες παρατήρησης, δηλαδή, όταν οι οικονομικές δραστηριότητες παρουσιάζουν τιμές σε όλα τα ΟΤ. Αυτό θα έχει την τάση να συμβαίνει σε έναν σημαντικό κυκλοφοριακό άξονα, περισσότερο από ότι σε μια οικιστική ενότητα με έντονα οικιστικό χαρακτήρα, όπου οι παρατηρούμενες οικονομικές δραστηριότητες θα παρουσιάζονται σε μικρότερο πλήθος Οικοδομικών τετραγώνων. Η αξονικότητα της χωροθέτησης των χρήσεων είναι αναμενόμενη και συχνά σε δήμους με χαμηλές συγκεντρώσεις «οικιστικών χρήσεων» οι περισσότερες δραστηριότητες εμφανίζονται ούτως ή άλλως στους κεντρικούς άξονες. Η «ανάλυση κύριων συνιστωσών σε άξονικές δομές», είναι λοιπόν η μέθοδος την οποία προσπαθήσαμε να αναπτύξουμε στην παρούσα διπλωματική, και χρησιμοποιεί την αξονικότητα των ενοτήτων παρατήρησης ως αρχική παραδοχή. Χρησιμοποιεί ως εκλεγμένες μεταβλητές τις οικονομικές δραστριότητες για ενότητα παρατήρησης ΟΤ εκατέρωθεν αξόνων και έτσι παρακάμπτει έναν ακόμη χωρικό περιορισμό, αφού απομονώνει τα στοιχεία, που διαμορφώνονται πάνω σε ισχυρούς συνδετικούς άξονες. Ταυτόχρονα εξουδετερώνει τον περιορισμό της ανάλυσης στοιχείων που περιορίζονται εσωτερικά στα διοικητικά όρια δήμων, που συχνά δεν είναι πραγματικά όρια, δημιουργώντας απώλειες σημαντικής στατιστικής πληροφορίας κοινών ομαδοποιήσεων. Έτσι τα στοιχεία διαμόρφωσης του λειτουργικού χαρακτήρα θα τείνουν να έχουν μικρότερο βαθμό ανορθόδοξης κατανομής και άρα τυχαίας. Μία από τις κύριες απαιτήσεις της Αστικής ανάλυσης είναι να μπορεί να χωρίσει το χώρο σε ομοιογενείς λειτουργικά ζώνες, οι οποίες παρουσιάζουν ενιαία λειτουργικά προβλήματα και απαιτήσεις. Και συνεπώς να μπορούν να αντιμετωπιστούν ενιαία για την οργάνωση και βελτίωση τους. Μία τέτοια ζώνη είναι οι άξονες υψηλού κυκλοφοριακού φόρτου. Αντίστοιχα όμως αυτή η επιλογή θα μπορούσε να είναι άξονες χαμηλότερων φόρτων, πεζόδρομοι, δίκτυο ελεύθερων χώρων, ενότητες με εντελώς διαφορετικά λειτουργικά χαρακτηριστικά, που να συσχετίζονται ωστόσο με τις μορφοποιητικές δυνάμεις της πόλης, όπως η διασύνδεση, οι μετακινήσεις και οι κόμβοι. Το βασικό 8

κυκλοφοριακό σύστημα αξόνων, ενός πολεοδομικού συγκροτήματος, ωστόσο, είναι ένα βασικό συστατικό στοιχείο της δομής μιας πόλης, και η λειτουργική του συγκρότηση, μπορεί να ενδιαφέρει σε ένα διακριτό στάδιο της πολεοδομικής ανάλυσης. Έτσι ένας συνδυασμός περισσοτέρων θεωρητικών κριτηρίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καθορίσει, ανάμεσα από όλους τους δυνατούς συνδυασμούς των αρχικώς εκλεγμένων μεταβλητών, αυτούς που είναι πιο σημαντικοί και που επιτρέπουν την καλύτερη "χωρική διάκριση". Δηλ. να μπορεί να καθορίσει τους πολεοδομικούς τομείς όπου οι Θεματικές Θεωρητικές Διαστάσεις παρουσιάζουν μεγαλύτερη ή μικρότερη ένταση. Στην περίπτωσή μας ασφαλώς και είναι οι οικονομικές δραστηριότητες (και όχι πχ οι οικιστικές), αλλά σε ενότητες παρατήρησης αξόνων. Θεωρείται πως οι λειτουργίες παρουσιάζουν μεγαλύτερη ένταση εκατέρωθεν των αξόνων και κατά συνέπεια εμφανίζουν περισσότερο ενδιαφέρον ως πλήθος εκλεγμένων μεταβλητών οι οικονομικές δραστηριότητες εκατέρωθεν αξόνων και ως πλήθος ενοτήτων παρατήρησης τα ΟΤ εκατέρωθεν αξόνων. Ειδικά αν η χαρτογράφηση δείξει συγκεντρώσεις ίδιων τιμών υψηλών τοπικών βαρών εκατέρωθεν των αξόνων στο ίδιο ύψος, αναδείξει τελικά, δηλαδή, «μέτωπα» συγκεντρώσεων, τότε θα επιβεβαιωθούμε ως προς τα κριτήρια που θέσαμε για τη λήψη των οντοτήτων παρατήρησης (ΟΤ εκατέρωθεν των αξόνων σε ίσα πλάτη), βάσει των οποίων προχωρήσαμε στην ανάλυση. Η επιλογή των αξόνων για ένα πολεοδομικό σύνολο εξαρτάται από τη δομική μορφολογία που έχει ορατά συγκροτηθεί για το δεδομένο πολεοδομικό σύνολο. Στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας το βασικό οδικό δίκτυο αποτελείται από ακτινικούς οδικούς άξονες κυκλοφορίας που συγκλίνουν από την περιφέρεια προς το κέντρο. Έτσι αυτοί οι άξονες επιλέγονται για να γίνουν αντικείμενο ανάλυσης. Στη συνέχεια μελετώνται ξεχωριστά ως προς το εύρος επιρροής τους, με τη μέθοδο της Ανάλυσης των Κυρίων Συνιστωσών και χαρτογραφούνται ανεξάρτητα. Για κάθε έναν από τους άξονες αντλούνται συμπεράσματα για τη λειτουργική τους δομή. Ως μεθοδολογική ανάγκη προκύπτει, λοιπόν, η ανάλυση σε άξονες υψηλού κυκλοφοριακού φόρτου και διασύνδεσης σημαντικών λειτουργικών κέντρων. Στην περίπτωση της Αθήνας καταλληλότεροι για αυτού του τύπου την ανάλυση κρίνονται οι κεντρικές ακτινικές λεωφόροι διασύνδεσης του κέντρου του πολεοδομικού συγκροτήματος (Δήμος Αθηναίων, τρίγωνο και ευρύτερη περιοχή του) με κομβικά περιφερειακά κέντρα και κεντρικές περιοχές σημαντικών δήμων. Πέρα από τα ποιοτικά και γεωγραφικά κριτήρια, ο κυκλοφοριακός φόρτος ανάγεται σε σημαντικό κριτήριο επιλογής των αξόνων, καθώς υπογραμμίζει τη βαρύτητα του άξονα στο ευρύτερο δίκτυο, ως στοιχείο διασύνδεσης. Για την επιλογή των αξόνων χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία του πανεπιστημίου για τους κυκλοφοριακούς φόρτους που παρουσιάζει το δίκτυο του Πολεοδομικού Συγκροτήματος. Οι άξονες που επιλέχτηκαν είναι οι Πειραιώς(1), Συγγρού(2), Αρδηττού-Βασιλίσσης Σοφίας-Κηφισίας(3), Αθηνών(4), 28 ης Οκτωβρίου- Πατησίων-Ηρακλείου(5), Ηλιουπόλεως-Βουλιαγμένης(6), Αχαρνών-ΕΟ Αθηνών- Λαμίας(7), Βασιλίσσης Σοφίας- (Βασιλέως Κων/νου)-Μεσογείων(8). Όλοι αυτοί οι άξονες παρουσιάζουν φόρτους κυκλοφορίας στο μεγαλύτερο τμήμα τους μεγαλύτερους από 50.000 οχήματα την ημέρα, εκτός από την Αχαρνών που στο μεγαλύτερο κομμάτι της παρουσιάζει φόρτους από 30.000 έως 50.000 οχήματα ανά ημέρα. Ένα άλλο στοιχείο είναι η επιλογή του μήκους του άξονα και ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος άξονας επιμηκύνεται ως ενότητα παρατήρησης για να παραλάβει όσο το δυνατό ακραίες θέσεις στην περιφέρεια του πολεοδομικού συγκροτήματος, με την προϋπόθεση ότι αποτελεί λειτουργικά και συμβολικά (στον τρόπο με τον οποίο έχει εγγραφεί στη συνείδηση των χρηστών τουβ χώρου) συνέχεια του υπό εξέταση άξονα. Ένα τρίτο μεθοδολογικό στοιχείο είναι το εύρος επιρροής των αξόνων σε ΟΤ, δηλαδή η ένταξη στην ανάλυση δεδομένουυ αριθμού ΟΤ εκατέρωθεν των αξόνων. Ως επί τοπλείστον θεωρήθηκε ότι η εμβέλεια επιρροής των αξόνων ως στοιχείων διασύνδεσης, είναι τα τρία ΟΤ εκατέρωθεν κάτι που σχετίζεται άμεσα και με τοπλάτος και τη κυκλοφοριακή φέρουσα ικανότητά τους. Αυτή η βασική αρχή παρακάμφθηκε κατά περίπτωση ανάλογα με το μέγεθος των ΟΤ και τη βαρύτητα των παράλληλων οδών ή και κάθετων του δικτύου. Η μέθοδος ανάλυσης των κύριων συνιστωσών στηρίζεται στις αρχές της στατιστικής και κατά βάση στη συχνότητα παρατήρησης συγκεκριμένων φαινομένων, υπάρχουν λοιπόν αναμφίβολα κάποιοι παράγοντες που περιορίζουν τη δυνατότητα αυτής της μεθόδου να παράγει ακριβή στοιχεία και τους οποίους θα λάβουμε υπόψη για την ερμηνεία της «Λειτουργικής Δομής» των αξόνων. Η επιλογή των αξονικών λειτουργικών διαχύσεων στην πόλη, ως ενότητα παρατήρησης, βάση της οποίας εξάγονται οι συσχετίσεις των δραστηριοτήτων, αίρει όσους περιορισμούς αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά δημιουργεί άλλους. Η αβεβαιότητα των διοικητικών ορίων δήμων μετατίθεται 9

στην αβεβαιότητα της εμβέλειας των αξόνων. Επίσης δεν εντοπίζει εύκολα συσχετίσεις χρήσεων, που ευνοούνται στη δημιουργία κοινών συγκεντώσεων σε επιφανειακές και όχι γραμμικές περιοχές σημαντικών δημόσιων χώρων. Τέλος ενδεχομένως να βρεθούν κοινές ομαδοποιήσεις μικρού εύρους, που θα έχουν μεγάλη χιλιομετρική απόσταση. Αυτό δεν αλλάζει τα δεδομένα για ισχυρή συσχέτιση των δραστηριοτήτων, αλλά δεν επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων για γεωμετρικά διακριτές περιοχές με ισχυρά τοπικά βάρη μιας συνιστώσας, και άρα για τον εντοπισμό περιοχών λειτουργικά εξειδικευμένων. Οι περισσότεροι περιορισμοί της μεθόδου, ωστόσο, ανάγονται στη συνθετότητα των αιτιάσεων που παράγουν τον πραγματικό εμπειρικό χώρο, μέρος του οποίου μόνο, μπορούν να ερμηνεύσουν οι πολεο-λογικές 5 (Λαγόπουλος 1977) θεωρήσεις ταξινόμησης των χρήσεων, όπως η συγκεκριμένη. H Αθήνα έχει υποστεί μια διαχρονική διαδικασία διεύρυνσης με άναρχο και απρογραμμάτιστο τρόπο, διανύοντας διακριτές περιόδους μαζικής εισροής πληθυσμού και επέκτασης των ορίων της. Μέχρι τον Α' παγκόσμιο πόλεμο, οι πληθυσμιακές συγκεντρώσεις δημιουργούσαν μικρούς οικισμούς στην περίμετρό της, ενώ μετά από τον πόλεμο το προσφυγικό ρεύμα κυρίως από την Μικρά Ασία, εγκαταστάθηκε στους ήδη υπάρχοντες δήμους και γύρω από τους κύριους άξονες της συγκέντρωσης εγκαθιδρύοντας νέους Δήμους. Η εικόνα του άναρχου τρόπου ανάπτυξης της πόλης ολοκληρώνεται με την αυθαίρετη δόμηση ακόμη και σε απόσταση από τους λίγους άξονες τροφοδοσίας της εποχής 6. (Τσουδερός 2002) Παρόλο που ο τρόπος ανάπτυξης της Αθήνας ανέδειξε την εικόνα μιας άναρχης αστικοποίησης, οι συγκεντρώσεις δραστηριοτήτων ακολούθησαν μια λογική σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, η οποία εκπορεύεται από τις οικονομικές, κοινωνικές δυνάμεις που διαμορφώνουν μια πόλη, όπως και τις χωρικές ιδιότητες που εντοπίζονται σε διάφορα σημεία της. Τα φαινόμενα δηλαδή παρουσιάζονται άναρχα και σύνθετα, όμως είναι βέβαιο πως έχουν λογικές αιτιάσεις, που ανιχνεύονται δυσκολότερα ή ευκολότερα. Η μέθοδος που χρησιμοποιούμε προσφέρει ένα μερικό εργαλείο ανίχνευσης των αιτιάσεων κατανομής των χωρικών δραστηριοτήτων, μέσα από την καταγραφή των κοινών τους χωροθετήσεων. Λαμβάνει μία ευρεία βάση δεδομένων και στη συνέχεια τη μετατρέπει σε ανεξάρτητες συνιστώσες του φαινομένου, που παρέχουν τη δυνατότητα να ερμηνεύονται αυτοτελώς. Έτσι ένα κατά κανόνα σύνθετο φαινόμενο (το παλίμψηστο των δραστηριοτήτων στην πόλη), διαιρείται σε ανεξάρτητες οντότητες, τις οποίες απομονώνοντάς τες μπορούμε να τις κατανοήσουμε περισσότερο. Οι τόποι, οι οποίοι χαρακτηρίζονται και από τις λειτουργίες, που συντελούνται σε αυτούς, δεν είναι ανεξάρτητοι από τους γειτονικούς τους και η σχετική χωροθετησή τους είναι ταυτόχρονα αποτέλεσμα αλληλεπιδράσεων, αλλά και έχει επίπτωση πάνω στην μελλοντική λειτουργία τους. Αντιλαμβανόμενοι αυτή τη συνθετότητα σε επιστημονικό επίπεδο, το ζητούμενο είναι η ερμηνεία της χωρικής κατανομής ενός φαινομένου, μέσω αυτής ενός ή περισσοτέρων άλλων. Στην περίπτωσή μας το ζητούμενο είναι να ερμηνεύσουμε τη χωρική κατανομή δραστηριοτήτων, μέσω της σχετικής τους θέσης με άλλες δραστηριότητες. Από τη φύση των συνιστωσών που δομούνται από το μοντέλο μας, ξεκινάμε εξαρχής από χωρικές δομές οι οποίες δομούν τις θεματικές συνιστώσες, που καλούμαστε να ερμηνεύσουμε στη συνέχεια. Αυτό που προκύπτει από μια καθαρά χωρική πληροφορία (σχετικές θέσεις), μας επιτρέπει σε συνδυασμό με άλλες θεωρήσεις να το αναλύσουμε σε περιγραφική πληροφορία. Αυτό συμβαίνει γιατί η χωρική πληροφορία που λαμβάνουμε (πόσο συχνά ορισμένες λειτουργίες καταλαμβάνουν θέσεις στον ίδιο τόπο αναφοράς) έχει οικονομικές, πολεοδομικές, κοινωνικές και χωρικές αιτιάσεις. Έπειτα από την ερμηνεία των αιτιάσεων γυρίζουμε πίσω στη χωρική πληροφορία, αποτυπώνοντας τα τοπικά βάρη των συνιστωσών, οπότε είναι δυνατόν να εκφράσουμε κάποιες χωρικές κανονικότητες με βάση τις αποστάσεις από κάποια σταθερά σημεία της συγκέντρωσης. 5 Α. Φ. Λαγόπουλος, (1977), Εγχειρίδιο Πολεοδομίας, μέρος Α, μέρος Β, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή 6 Ι.Εμμ. Τσουδερός, (2002), Η λειτουργική θεώρηση της πόλης, ΕΜΠ, Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εργαστήριο πολεοδομικής σύνθεσης, Αθήνα 10

Αγνοώντας στην αρχή τη θέση των δραστηριοτήτων στην πόλη, όπως και τις συγκεντρώσεις όμοιων δραστηριοτήτων, η μέθοδος ανιχνεύει τις ομαδοποιήσεις τους για μία συγκεκριμένη χωρική ενότητα παρατήρησης. Οι κοινές ομαδοποιήσεις δραστηριοτήτων παρέχουν τις ανεξάρτητες συνιστώσες, οι οποίες όμως κατανέμονται ιεραρχικά σε σχέση με το βαθμό στον οποίο ερμηνεύουν τη δομή, που εξάγουμε από τη διαδικασία. Δεν αντιπροσωπεύουν δηλαδή ισάξια το λειτουργικό χαρακτήρα της χωρικής ενότητας. Αυτή η αρχική αναζήτηση έχει ως στόχο να εντοπίσει οικονομικές, χωροταξικές, ακόμη και κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων, μέσα από τη φύση και τη συχνότητα των κοινών τους συνευρέσεων. Από παρατηρούμενες τιμές για τις ανεξάρτητες μεταβλητές (οικονομικές δραστηριότητες), στις οντότητες παρατήρησης (ΟΤ), καταλήγουμε σε ομαδοποιήσεις, που συνοψίζουν το φαινόμενο και καταλήγουν στις αφενείς μη παρατηρούμενες μεταβλητές, για τις οποίες δεν μπορούμε να έχουμε μετρήσεις με συμβατικό τρόπο. Οι χωρικές σχέσεις, αυτές που εντοπίζονται και παρέχουν την ομαδοποίηση, υποκρύπτουν οικονομικές, χωροταξικές, ακόμη και κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων. Οι συνιστώσες που εντοπίζουμε σε αυτό το επίπεδο είναι θεματικές, και δεν παρέχουν χωρική πληροφορία. Στη συνέχεια τα αποτελέσματα της μεθόδου δίνουν μια πληρέστερη και περισσότερο ερμηνεύσιμη εικόνα, μέσα από τη χαρτογράφηση των ομάδων των χρήσεων που εντοπίστηκαν (αποτυπώνοντας τα υψηλότερα τοπικά βάρη κάθε ομάδας). Κατ αυτό το τρόπο εντοπίζονται ταυτόχρονα οι θέσεις ομάδων δραστηριοτήτων (συνιστωσών), αλλά και γίνονται παρατηρήσεις για τις σχέσεις εξάρτησης των δραστηριοτήτων μεταξύ τους, αλλά και της εξάρτησης των δραστηριοτήτων με συγκεκριμένες θέσεις στη χωρική ενότητα. Δηλαδή, αφού έχει γίνει διακριτή μια ομάδα δραστηριοτήτων- συνιστώσα και η κατανομή της στη δεδομένη χωρική ενότητα που εξετάζεται, το φαινόμενο μπορεί να εξεταστεί ως προς διάφορες παραμέτρους, που μπορεί να επηρέασαν την εξέλιξή του. Μπορεί οι δραστηριότητες να παρουσιάζουν έντονες σχέσεις αλληλεξάρτησης, ή να παρουσιάζουν σχέσεις εξάρτησης με συγκεκριμένες θέσεις στην πόλη, οι οποίες παρουσιάζουν για αυτές ορισμένα πλεονεκτήματα και αυτό να εξηγεί περισσότερο την κοινή τους χωροθέτσηση. Αυτό μας οδηγεί ένα βήμα παραπάνω ως προς την ερμηνεία της συμπεριφοράς των δραστηριοτήτων στην πόλη. Έχοντας ήδη στο οπλοστάσιο της ερμηνείας που θα δοθεί, μια σειρά από πολεοδομικές θεωρήσεις, που έχουν δώσει λιγότερο ή περισσότερο ολοκληρωμένες απαντήσεις σε ζητήματα χωροθέτησης αστικών χρήσεων, όπως και θεωρήσεις πολιτικής οικονομίας που διασαφηνίζουν ζητήματα οικονομικών ή κοινωνικών σχέσεων, μπορούμε να χειριστούμε τα αποτελέσματα της έρευνας, διασαφηνίζοντας ακόμη περισσότερο την εικόνα. Για παράδειγμα αν γνωρίζουμε ήδη, πως οι βιομηχανίες οικοδομικών τείνουν να χωροθετηθούν σε σημεία, όπου διευκολύνεται η προμήθεια πρώτων υλών (περιφέρεια πόλης, κεντρικοί άξονες), τότε ευκολότερα μπορούμε να κάνουμε βάσιμες υποθέσεις, για το αν οι χρήσεις- δορυφόροι τους, χωροθετούνται μαζί τους, επειδή έλκονται από αυτές με σχέσεις εξάρτησης, ή επειδή ευνοούνται από τις οικονομίες συσσώρευσης, που μια βαριά βιομηχανία δημιουργεί στον περίγυρό της, ή αν ακόμη βρίσκουν πλεονεκτήματα από τη χωροθέτηση σε σημεία με τα ίδια χαρακτηριστικά. Από την άλλη η μέθοδος που εφαρμόζουμε στα πλαίσια αυτής της διπλωματικής είναι μια διερευνητική μέθοδος ανάλυσης πολυμεταβλητών δεδομένων, που βασίζεται στην Ανάλυση Κυρίων Συνιστωσών. Δηλαδή, θεωρούμε πως παραμένουμε σε αυτό το στάδιο στη διερεύνηση της μεθόδου, η οποία θα μπορούσε με το βέλτιστο τρόπο να αποκαλύψει τις νομοτέλειες και τα μοτίβα χωροθέτησης των χρήσεων στο χώρο της πόλης. Έτσι παρά τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης και τα συμπεράσματα που μπορεί να εξάγουμε από αυτή την εργασία, αναγνωρίζουμε πως αυτά ίσως να μην έχουν τόσο μεγάλη σημασία. Είτε πως δεν θα μπορούν να εφαρμοστούν με ευκολία στην απάντηση σαφώς καθορισμένων ερευνητικών ερωτημάτων, ή ακόμη πως δεν θα έχουν άμεση εφαρμογή σε ένα αναλυτικό στάδιο εκπόνησης του πολεοδομικού σχεδιασμού. Είναι μια διερευνητική μέθοδος, που περισσότερο στοχεύει στη βελτιστοποίηση του τρόπου με τον οποίο θέτουμε τα ερωτήματα και έτσι εύλογα θα δημιουργήσει συμπεράσματα που θα λειτουργήσουν ως υποθετικές ερμηνείες, οι οποίες απαιτούν να υποστούν εκ νέου επεξεργασία και ανάλυση, ώστε να καταλήξει κανείς στον τρόπο με τον οποίο είναι σκόπιμο να τίθενται παρόμοια πολεοδομικά ερωτήματα. 11

Κεφάλαιο 1. Χωρικά και ποιοτικά στοιχεία έρευνας 1.1. Κριτήρια επιλογής αξόνων -Γενικά Μεθοδολογικά στοιχεία της επιλογής του πλάτους επιρροής και του μήκους των υπό εξέταση αξόνων 1.2. Ειδική παρουσίαση-περιγραφή των αξόνων-μηκοσ ΑΞΟΝΑ, ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΟΜΒΟΙ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ-ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ 1.1. Κριτήρια επιλογής αξόνων- Γενικά Μεθοδολογικά στοιχεία της επιλογής του πλάτους επιρροής και του μήκους των υπό εξέταση αξόνων Ήδη από την εισαγωγή έχουμε διατυπώσει με ευκρίνεια πως η επιλογή ενοτήτων παρατήρησης που έχουν πραγματικά όρια στο χώρο της πόλης, καθώς και ενοτήτων παρατήρησης ιδιαίτερα φορτισμένων λειτουργικά έχει σημασία για τη μέθοδο με την οποία επιχειρούμε να κάνουμε την ανάλυση, για τη μέθοδο των κυρίων συνιστωσών. Από τη μια η πραγματοποίηση της ανάλυσης στο σύνολο των ΟΤ του πολεοδομικού συγκροτήματος θεωρείται περισσότερο ολιστική αντιμετώπιση του φαινομένου, αλλά το υπερβολικά μεγάλο πλήθος των ΟΤ, μοιράζει περισσότερο τα ποσοστά εξηγούμενης διακύμανσης σε όλες τις συνιστώσες, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να συνοψίσουμε την εικόνα σε ικανοποιητικό βαθμό, χωρίς να έχουμε σημαντική απώλεια πληροφορίας και την εξαγωγή υπερβολικά μεγάλου πλήθους κυρίων συνιστωσών. Από την άλλη ο τύπος της ανάλυσης πολυμεταβλητών δεδομένων, όπως περιγράψαμε στο δεύτερο κεφάλαιο, ευνοείται από την καταγραφή παρατηρήσεων με όσο το δυνατόν μικρότερη παρουσία μηδενικών τιμών. Έτσι η ανάγκη μας να περιοριστούμε σε επίμέρους ενότητες παρατήρησης του πολεοδομικού συγκροτήματος, οι οποίες να έχουν περισσότερο πραγματικά όρια, από τα διοικητικά όρια ενός δήμου, και οι οποίες να παρουσιάζουν οικονομικές δραστηριότητες των περισσότερων κατηγοριών, στα περισσότερα οικοδομικά τετράγωνα, μας οδήγησε στην επιλογή των αξόνων υψηλής κυκλοφοριακής φόρτισης του λεκανοπεδίου, οι οποίοι συγκροτούν το βασικό ακτινικό οδικό κυκλοφοριακό δίκτυο του πολεοδομικού συγκροτήματος. Ο γεωγραφικός χαρακτήρας του λεκανοπεδίου, τα γεωμορφολογικά του χαρακτηριστικά, αλλά και η τάση συγκέντρωσης κατά τις πρώτες φάσεις δημιουργίας του των περισσότερων κεντρικών οικονομικών και διοικητικών λειτουργιών στο γεωγραφικό του κέντρο, οδήγησαν στη δημιουργία ενός δικτύου, του οποίου τα κεντρικά σκέλη, οδηγούν από το κέντρο στην περιφέρεια σε ακτινωτή διάταξη. Το πρώτο κριτήριο ήταν λοιπόν η επιλογή κύριων ακτινικών αξόνων, που να ενώνουν το κέντρο του πολεοδομικού συγκροτήματος με κέντρα της περιφέρειάς του. Ένα επιπλέον κριτήριο για τη διάκριση των ενοτήτων είναι ασφαλώς η θεώρηση της βαρύτητας και της σημασίας των αξόνων στο ευρύτερο κυκλοφοριακό πλέγμα της πρωτεύουσας. Για την αξιολόγησή της θεωρήσαμε πως οι υψηλότερες κυκλοφοριακές φορτίσεις (50.000 οχήματα την ημέρα καιάνω, ή 30.000-50.000 οχήματα ανά ημέρα), καθορίζουν τη μεταφορική ικανότητα του άξονα και συνεπώς τον αξιολογούν ως ισχυρό ή λιγότερο ισχυρό στοιχείο κυκλοφοριακής σύνδεσης. Έτσι ανάμεσα στους επιλέξιμους άξονες, μέσα από αυτό το κριτήριο καταλήξαμε στους τελικούς οκτώ άξονες, που συγκροτούν τα βασικό ακτινικό οδικό δίκτυο της Αθήνας. Ασφαλώς και η εμπειρία των κατοίκων της Αθήνας, όπως μπορούμε να την εκτιμήσουμε ποιοτικά, χωρίς να έχουμε κάποια ποσοτικοποίηση αυτής της εκτίμησης, το έχουν καταγράψει ως βασικό και έτσι μπορούμε να πούμε ότι η καταγραφή μας σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια για το οδικό δίκτυο, συμφωνεί με την αντίληψη των χρηστών της Αθήνας. Ως προς το μήκος στο οποίο προεκτείνουμε τους άξονες για τη συγκρότηση των ενοτήτων παρατήρησης, είναι όλο το μήκος στο οποίο μπορούμε να τους προεκτείνουμε, και για όσο μήκος ο άξονας θεωρείται ότι λειτουργεί ενιαία από κυκλοφορικής πλευράς. Δηλαδή μπορεί ο άξονας να αλλάζει ονομασία από το κέντρο προς την περιφέρεια, αλλά εφόσον θεωρείται πως η Μεσογείων για παράδειγμα μπορεί να θεωρηθεί φυσική γεωγραφική συνέχεια της Βασιλίσσης Σοφίας, λαμβάνουμε το συνολικό αυτό μήκος ως έναν συνεχή άξονα, τον οποίο ονομάζουμε με το περισσότερο προσιτό αντιληπτικά για εμάς τμήμα του, δηλαδή Μεσογείων. Τέλος ως προς το εύρος επιρροής των αξόνων, δηλαδή σε εμβέλεια πόσων οικοδομικών τετραγώνων εκατέρωθεν των αξόνων μπορούμε να θεωρούμε πως υπάρχει επιρροή του άξονα, προκύπτει ένας πρώτος 12

προβληματισμός οριοθέτησης. Θεωρούμε καταρχήν ότι η άμεσα επιλέξιμη περιοχή είναι τα μετωπικά ΟΤ στον άξονα. Οι άξονες ωστόσο εμπεριέχουν δομικά γεωγραφικά σημεία που διαπλατύνουν την εμβέλειά τους και αυτά είναι οι κόμβοι, ή αλλιώς τα σημεία τομής με άλλους μικρότερης σημασίας άξονες. Αυτά τα σημεία τομής δημιουργούν ανοίγματα στο κλειστό γεωμετρικό σχήμα των αντιπαρατιθέμενων μετώπων και δημιουργούν γωνιακές ζώνες που μπορεί για λόγους έλξης μεταξύ δραστηριοτήτων, να διαπλατύνουν τη λειτουργική δομή των αξόνων σε εύρος δύο ή και τριών ΟΤ. Έτσι γρήγορα αντιλαμβανόμαστε, πως τα πολλαπλά σημεία τομής των αξόνων με άλλους άξονες, καθώς και οι συνθήκες έλξης εξαιτίας της τάσης συσσώρευσης των οικονομικών δραστηριοτήτων, δημιουργούν μία ευρύτερη γραμμική ζώνη που μπορεί να προεκτείνεται σε δύο ή τρία ΟΤ εκατέρωθεν του άξονα υπό διερεύνηση. Εξάλλου η ισχυρή παρουσία των περισσότερων οικονομικών δραστηριοτήτων πάνω στον άξονα, θα τείνει να διαμορφώσει την τελική εικόνα της λειτουργικής δομής περισσότερο από τη θεωρούμενη ως περιφερειακή του άξονα ζώνη, αλλά αυτό είναι και κάτι που διαπιστώνουμε και κατά τη χαρτογράφηση. Έτσι αυτό καθιστά μικρότερης σημασίας την σχετικά αυθαίρετη ένταξη στην ανάλυση τριών και όχι τεσσάρων για παράδειγμα ΟΤ, από την άποψη πως ακόμη και αν λαμβάναμε τέσσερα ΟΤ, θεωρούμε πως δεν θα άλλαζε η λειτουργική δομή στα βασικά της στοιχεία, γιατί θεωρούμε πως αυτή διαμορφώνεται από τη ζώνη των ΟΤ, που είναι κατ ουσία πάνω στον άξονα. 1.2. Ειδική παρουσίαση των αξόνων-μηκοσ ΑΞΟΝΑ, ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΟΜΒΟΙ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ-ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ Στην επόμενη σελίδα παρουσιάζεται ένας συγκεντρωτικός πληροφοριακός πίνακας, όπου καταγράφονται οι επιλεγμένοι άξονες (χωρικές ενότητες παρατήρησης), οι δήμοι διέλευσης των αξόνων και ο αριθμός των ΟΤ, εκατέρωθεν των αξόνων, ανά δήμο διέλευσης τα οποία αποτελούν ουσιαστικά την ενότητα παρατήρησης για την ανάλυση και την εξαγωγή του λειτουργικού χαρακτήρα κάθε άξονα. Αυτοί οι άξονες αναλύονται στην εργασία με την παρακάτω σειρά (καταγράφονται εδώ με τις αναλυτικές τους οναμασίες για όλο τους το μήκος): ΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΟΥ Π.Σ. ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ 1. Πειραιώς 2. Συγγρού 3. Αρδηττού-Βασιλίσσης Σοφίας-Κηφισίας 4. Αθηνών 5. 28 ης Οκτωβρίου-Πατησίων- Ηρακλείου 6. Ηλιουπόλεως-Βουλιαγμένης 7. Αχαρνών-ΕΟ Αθηνών- Λαμίας 8. Βασιλίσσης Σοφίας- (Βασιλέως Κων/νου)-Μεσογείων 13

ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΩΝ ΙΕΛΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΟΥΣ ΟΤ ΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΗΜΟΙ ΙΕΛΕΥΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΤ ΣΥΝΟΛΟ ΟΤ 1 ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ (005) 242 2 ΗΜΟΣ ΜΟΣΧΑΤΟΥ (022) 45 1 ΠΕΙΡΑΙΩΣ 3 ΗΜΟΣ ΤΑΥΡΟΥ (030) 49 465 4 ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΡΕΝΤΗ (201) 35 5 ΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ (206) 94 1 ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ (005) 135 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΣΥΓΓΡΟΥ 3 ΑΡ ΗΤΤΟΥ- ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ ΣΟΦΙΑΣ- ΚΗΦΙΣΙΑΣ 2 ΗΜΟΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 107 3 ΗΜΟΣ Ν.ΣΜΥΡΝΗΣ 58 4 ΗΜΟΣ ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ 23 1 ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ 237 2 ΗΜΟΣ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ(008) 154 3 ΗΜΟΣ ΚΗΦΙΣΙΑΣ(020) 99 4 ΗΜΟΣ ΧΑΛΑΝ ΡΙΟΥ(033) 91 5 ΗΜΟΣ ΕΚΑΛΗΣ(038) 71 6 ΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ(042) 84 323 843 7 ΗΜΟΣ ΝΕΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ (045) 58 8 ΗΜΟΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ(049) 20 9 ΗΜΟΣ ΨΥΧΙΚΟΥ(050) 29 4 ΑΘΗΝΩΝ 1 ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ (005) 191 561 2 ΗΜΟΣ ΑΙΓΑΛΕΩ (006) 60 3 ΗΜΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ (028) 138 Παπαϊωάννου Βασιλική Υπεύθυνοι ιδάσκοντες: Ι. Τσουδερός,. ιµέλλη 14

ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ 5 6 28ΗΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-ΠΑΤΗΣΙΩΝ- ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ- ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ 7 ΑΧΑΡΝΩΝ- ΕΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΛΑΜΙΑΣ 4 ΗΜΟΣ ΧΑΪ ΑΡΙΟΥ (032) 172 1 ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ (005) 407 2 ΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (016) 150 3 ΗΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ (021) 17 4 ΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ (023) 144 5 ΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ (025) 8 6 ΗΜΟΣ ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ (040) 49 1 ΗΜΟΣ ΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΗΜΗΤΡΙΟΥ(003) 113 2 ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ(005) 157 3 ΗΜΟΣ ΑΛΙΜΟΥ (007) 36 4 ΗΜΟΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ(009) 72 5 ΗΜΟΣ ΓΛΥΦΑ ΑΣ(012) 205 6 ΗΜΟΣ ΑΦΝΗΣ(013) 89 7 ΗΜΟΣ ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ(015) 70 8 ΗΜΟΣ ΥΜΗΤΤΟΥ(031) 14 9 ΗΜΟΣ ΒΟΥΛΑΣ(035) 104 10 ΗΜΟΣ ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ(036) 26 11 ΗΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ(039) 60 1 ΗΜΟΣ ΑΓIΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ (004) 27 2 ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ (005) 315 3 ΗΜΟΣ ΚΗΦΙΣΙΑΣ (020) 120 4 ΗΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ (021) 116 5 ΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑ ΕΛΦΕΙΑΣ (025) 145 775 946 763 Παπαϊωάννου Βασιλική Υπεύθυνοι ιδάσκοντες: Ι. Τσουδερός,. ιµέλλη 15

ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ 8 ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ ΣΟΦΙΑΣ- ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ 6 ΗΜΟΣ ΝΕΑΣ ΧΑΛΚΗ ΟΝΑΣ (044) 40 1 ΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ(005) 304 2 ΗΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ (002) 45 3 ΗΜΟΣ ΧΑΛΑΝ ΡΙΟΥ (033) 49 476 4 ΗΜΟΣ ΧΟΛΑΡΓΟΥ (034) 64 5 ΗΜΟΣ ΝΕΟΥ ΨΥΧΙΚΟΥ (045) 14 ΣΥΝΟΛΟ ΟΤ ΠΟΥ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ 5152 5152 Συντάκτης: Βασιλική Παπαϊωάννου-15/6/2008 Παπαϊωάννου Βασιλική Υπεύθυνοι ιδάσκοντες: Ι. Τσουδερός,. ιµέλλη 16

Στοιχεία περιγραφής των αξόνων με σειρά παρουσίασης Πειραιώς ΠΛΗΘΟΣ ΔΗΜΩΝ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ: 5 ΜΗΚΟΣ ΑΞΟΝΑ: 7 ΧΜ ΠΕΡΙΠΟΥ ΚΟΜΒΟΙ: Λιμάνι Ζέας, Λ. Ποσειδώνος, Λ. Θηβών, Λ. Κηφισού, Οδός Χρ. Σμύρνης, Χαμοστέρνας, Καλλιρρόης, Μεταξουργείο, Πλατεία Ομονοίας ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Η οδός Πειραιώς, στη πραγματικότητα λεωφόρος, είναι ο μεγάλος κεντρικός οδικός άξονας που συνδέει την Αθήνα με τον Πειραιά, εξ ου και η ονομασία της. Ξεκινάει από την πλατεία Ομονοίας, συναντιέται με την Ιερά Οδό, διασχίζει παράλληλα τις εισόδους των δήμων Ταύρου και Μοσχάτου, διασταυρώνεται με την λεωφόρο Κηφισού και τερματίζει στον Πειραιά και συγκεκριμένα στον λιμένα Ζέας (πρώην Πασαλιμάνι). Με μικρή παράκαμψη όμως πριν το τέλος φθάνει σήμερα στον κεντρικό λιμένα του Πειραιά. Από την Ομόνοια και μέχρι τη διασταύρωση με την Ιερά Οδό, ονομάζεται οδός Παναγή Τσαλδάρη, ενώ το τέλος της σε λεωφόρο Γρ. Λαμπράκη (πρώην Βασιλίσσης Σοφίας). Ο Πειραιάς στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και μετά την αποκατάσταση των ζημιών στο λιμάνι και την πόλη, άρχισε, ιδιαίτερα από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, να ξαναβρίσκει τον συνήθη ρυθμό της ζωής του. Με την εκτέλεση σειράς έργων στο λιμάνι, που προσέλαβαν ευρύτερη έκταση μετά τις επαναστατικές αλλαγές που σημειώθηκαν στον χώρο των θαλασσίων μεταφορών με την εισβολή των CONTAINERS - και συνεχίζονται ως τις μέρες μας - δημιουργήθηκαν οι απαραίτητες προϋποθέσεις γαι την αναγκαία υποδομή σε εγκαταστάσεις και μέσα, ώστε να μπορεί τούτο να εξυπηρετεί άνετα την σταθερά αυξανόμενη κίνησή του σε μοναδοποιημένα φορτία (τα τελευταία διακινούνται από τον μεγάλο σύγχρονο Σταθμό Εμπορευματοκιβωτίων "Ελευθέριος Βενιζέλος", στο Νέο Ικόνιο). Παράλληλα, στα μέσα της δεκαετίας του '50, άρχισε η προσπάθεια για την ανοικοδόμηση της πόλης, για να πάρει όμως διαστάσεις πραγματικής "κοσμογονίας", στον τομέα αυτό, από την επόμενη δεκαετία, με την ανέργεση πολυόροφων κτιρίων με επιβλητική κυριαρχία του "μπετόν" που, κάτω από την ασφυκτική πίεση των άμεσων αναγκών για στέγαση της εποχής πρόβαλε ίσως ως η μόνη λύση. Η Πειραιώς λειτούργησε ως άξονας συνένωσης του κέντρου της πόλης με το λιμάνι του Πειραιά, δημιουργώντας μία ευρεία βιομηχανική ζώνη κατά μήκος της. Αν και υπάρχει εκτεταμένη αρθρογραφία που μαρτυρά αυτή τη βιομηχανική «εξειδίκευση», εμείς θα στηριχθούμε αποκλειστικά στην απαγωγική μέθοδο για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Συγγρού ΠΛΗΘΟΣ ΔΗΜΩΝ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ: 4 ΜΗΚΟΣ ΑΞΟΝΑ: 4 ΧΜ ΠΕΡΙΠΟΥ ΚΟΜΒΟΙ:- ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Το 1979, (Μαιος) παραδίδεται στην κυκλοφορία η Λεωφόρος Συγγρού (τμήμα από Πάντειο μέχρι το Φαληρικό Δέλτα) μήκους 2.900 μέτρων, με τη νέα της μορφή (τέσσερις λωρίδες κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση). 17

Η Α. Συγγρού έχει συνολικό μήκος 4.000 μέτρων περίπου και συνδέει το κέντρο της Αθήνας με το τρίγωνο του Φαλήρου και την παραλιακή οδό Ποσειδώνος. Διατρέχει τους δήμους Αθηναίων, Καλλιθέας, Ν. Σμύρνης και Φαλήρου. Συγκριτικά με τους υπόλοιπους άξονες έχει το μικρότερο μήκος, ενώ ως ενότητα παρατήρησης παρουσίασε και το μικρότερο πλήθος ΟΤ (323 ΟΤ). Αναλυτικά περιλήθφησαν στην Ανάλυση 135 ΟΤ από το Δήμο Αθηναίων, 107 ΟΤ από το Δήμο Καλλιθέας, 58 ΟΤ από το Δήμο Ν. Σμύρνης και 23 ΟΤ από το Δήμο Π. Φαλήρου. Αρδηττού-Βασιλίσσης Σοφίας-Κηφισίας ΠΛΗΘΟΣ ΔΗΜΩΝ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ: 9 ΜΗΚΟΣ ΑΞΟΝΑ: 17 ΧΜ ΠΕΡΙΠΟΥ ΚΟΜΒΟΙ: Πύργος Αθηνών (Μεσογείων, Αλεξανδρας), στροφή Πανόρμου, Στροφή Κατεχάκη, Είσοδος Φλύας, Γέφυρα Χαλανδρίου (Λ. Καποδιστρίου), Κόμβος Πολυδρόσου, Κόμβος Κηφισίας (Παράδεισος Αμαρουσίου), Οδ. Πεντέλης, πλατεία Πλατάνου (Κηφισιά) ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Η Λεωφόρος Κηφισίας είναι κεντρικός οδικός άξονας του βορειοανατολικού λεκανοπεδίου της Αττικής, ο οποίος συνδέει την πόλη των Αθηνών με την Κηφισιά. Ο οδικός άξονας ξεκινάει από το 7ο δημοτικό διαμέρισμα της Αθήνας στον κόμβο των Αμπελοκήπων και συγκεκριμένα στη διασταύρωση των Λεωφόρων Αλεξάνδρας, Βασιλίσσης Σοφίας και Μεσογείων, στην Πλατεία Ευαγγελικής Σχολής. Ο δρόμος ήταν γνωστός στην παλαιά Αθήνα για τη συγκέντρωση θεάτρων, κινηματογράφων, χώρων εστίασης, αλλά πολλών χώρων πρασίνου γύρω από το Γηροκομείο των Αθηνών. Έξω από την πόλη συνδεόταν ως επέκταση του ιδίου άξονος, με την παλαιά Λεωφόρο Μαραθώνος, η οποία διερχόταν από το Μαρούσι και την Κηφισιά για να καταλήξει στο Μαραθώνα. Σήμερα αποτελεί κομβικό άξονα έκτασης 12 χιλιομέτρων ανάμεσα σε Αθήνα και Κηφισιά, γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκαν τα βόρεια προάστια της πόλεως του 20ου αιώνα. Διέρχεται από τρεις γέφυρες, τη γέφυρα των Αμπελοκήπων, τη νέα γέφυρα Ψυχικού και τη γέφυρα Χαλανδρίου, διακλαδίζεται με τη Λεωφόρο Σπύρου Λούη στον κόμβο του Πολυδρόσου και διέρχεται από το οδικό δαχτυλίδι του ομώνυμου κόμβου "Κηφισίας", στον Παράδεισο Αμαρουσίου, όπου συνδέεται με την Αττική Οδό και τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο. Ο άξονας συνεχίζει προς Μαρούσι για να καταλήξει στην Πλατεία Πλατάνου στην Κηφισιά. Εισερχόμενος στην πόλη περιορίζεται σε πρωτεύοντα αστικό δρόμο του οδικού δικτύου της Κηφισιάς και διαχωρίζεται σε δύο οδικούς άξονες, τη Λεωφόρο Τατοΐου και τη Λεωφόρο Ελευθερίου Βενιζέλου, οι οποίες καταλήγουν στην Εθνική Οδό Αθηνών-Λαμίας και στη Λεωφόρο Θησέως αντίστοιχα. Σήμερα αποτελεί έναν από τους πιο εμπορικούς και ακριβούς οδικούς άξονες των Αθηνών και της Ελλάδος. Συνεχίζοντας την παράδοση των κινηματογράφων και των κέντρων εστίασης στην Αθήνα, ετέθη στο επίκεντρο των Αθηναίων όταν φιλοξένησε τον πύργο των Αθηνών στους Αμπελόκηπους. Αποτέλεσε έδρα πληθώρας ξενοδοχείων, όπως το Ξενοδοχείο President, εμπορικών υπερκαταστημάτων, κλινικών, εκθεσιακών κέντρων, πρεσβειών και θεματικών πάρκων, ενώ ο κόμβος του Παραδείσου συγκέντρωσε τα τελευταία χρόνια μεγάλο αριθμό ελληνικών και υπερεθνικών επιχειρήσεων. Η μεγάλη ανάπτυξη που γνώρισε ο οδικός άξονας, παράλληλα με την παραμέληση των γειτονικών αξόνων υπερφόρτωσε τη Λεωφόρο Κηφισίας που επωμίστηκε το κυκλοφοριακό βάρος σχεδόν ολόκληρου του βορειοανατολικού λεκανοπεδίου. Αρκετές νέες γέφυρες, διαπλατύνσεις, αερογέφυρες και λοιπά έργα επιχείρησαν να βελτιώσουν την κατάσταση, αλλά παρά ταύτα, μεγάλη ανάσα αναμένεται να δοθεί μετά τη διέλευση της νέας γραμμής του μετρό από τη λεωφόρο, παράλληλα με τη βελτίωση των γειτονικών αξόνων. 18

Η Λεωφόρος Κηφισίας διασταυρώνεται με πλειάδα κόμβων του βορειοανατολικού λεκανοπεδίου, εξυπηρετώντας τις μετακινήσεις από βορρά προς νότο και από δυσμάς προς ανατολάς και τούμπαλιν. Σε αρκετούς από τους κόμβους αυτούς προβλέπεται το 2013 να κάνει στάση η νέα γραμμή 4 του μετρό. 7 Το πρώτο ΓΠΣ του Αμαρουσίου το 1991 καθόρισε μια περιοχή εκατέρωθεν της λεωφ. Κηφισίας ως υπερτοπικό κέντρο ( με χρήση «πολεοδομικού κέντρου» κατά το σχετικό Π.Δ. του 1987 ). Σήμερα αυτό το κέντρο καταλαμβάνει σημαντική έκταση και διαθέτει σημαντικό δυναμικό δραστηριοτήτων. Αποτελεί, μάλιστα, το τρίτο μετά την Αθήνα και τον Πειραιά κέντρο με περαιτέρω τάσεις ενίσχυσης. Στη δεκαετία του 1980 ολοκληρώνεται η μεταλλαγή του χαρακτήρα της περιοχής που συνδυάζεται με τη σταδιακή αλλά βίαιη μετατροπή της δομής και οργάνωσης του Λεκανοπεδίου γενικότερα. Το κέντρο βάρους του Λεκανοπεδίου, από το κέντρο της Αθήνας μετατοπίζεται βόρεια. Η λεωφ. Κηφισίας μετατρέπεται σε βασικό άξονα ανάπτυξης δραστηριοτήτων τριτογενούς τομέα.κατά μήκος της εγκαθίστανται νέες υπερτοπικές δραστηριότητες στον τομέα του αθλητισμού (ΟΑΚΑ), της υγείας και κυρίως ιδιωτικής διοίκησης και εμπορίου, δημιουργώντας ένα δυναμικό υπερτοπικό κέντρο, με τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά και ανάγκες. Στη δεκαετία του 1990 η περιοχή εμφανίζει τα συμπτώματα της χρόνιας απουσίας γενικής ρύθμισης των χρήσεων γης. Δημιουργούνται συνεχώς νέες καταστάσεις ασυμβίβαστων χρήσεων στον ίδιο χώρο, τόσο στην εντός όσο και στην εκτός σχεδίου γη. Η Κηφισίας λειτούργησε ως ο άξονας, που παρέλαβε τη μετατόπιση του Αθηναϊκού κέντρου βορειότερα, δημιουργώντας μία ευρεία πολυχρηστική ζώνη κατά μήκος της. Αν και υπάρχει εκτεταμένη αρθρογραφία που μαρτυρά αυτή τη «μετατόπιση», εμείς θα στηριχθούμε αποκλειστικά στην απαγωγική μέθοδο για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Αθηνών ΠΛΗΘΟΣ ΔΗΜΩΝ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ: 4 ΜΗΚΟΣ ΑΞΟΝΑ: 9,8 ΧΜ ΠΕΡΙΠΟΥ ΚΟΜΒΟΙ: Ομόνοια, Λένορμαν, Κωνσταντινουπόλεως, Λ. Κηφισού, Λ. Θηβών, Λ. Καραϊσκάκη, ΕΟ Αθηνών Κορίνθου ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Η Λεωφόρος Αθηνών ή Λεωφόρος Καβάλας είναι μία κύρια οδική αρτηρία που ξεκινάει από το κέντρο της Αθήνας και συνεχίζεται δυτικά, ως Εθνικής οδό Αθηνών- Κορίνθου. Συγκεκριμένα από την πλατεία Καραϊσκάκη στο Μεταξουργείο στο σταθμό του μετρό βρίσκεται με το όνομα Αχιλλέως. Το όνομα Λεωφόρος Αθηνών αρχίζει από τη διασταύρωση με την λεωφόρο Κηφισού, διασχίζει τις περιοχές Αιγάλεω και Χαϊδάρι και φτάνει έως το Δαφνί. Από το σημείο της μονής ενώνεται με την Ιερά Οδό μέχρι τις αρχές της περιοχής του δήμου Ελευσίνας, από όπου αρχίζει η Εθνική οδός Αθηνών-Κορίνθου. Για πολλά χρόνια στη Λεωφόρο Αθηνών υπήρχε εμπορική δραστηριότητα με χρήσεις γης χαμηλής αξίας, αλλά μετά τα πρώτα χρόνια του 2000, άρχισαν να χτίζονται κτίρια γραφείων και να αυξάνεται η αξία της γης. 8 7 Τάνια Μποζανίνου (28/02/1999), Πίσω από τη βιτρίνα της λεωφόρου Κηφισίας, ΤΟ άλλο ΒΗΜΑ σελ. C17. ΤΟ ΒΗΜΑ online (ανακτήθηκε 6/11/2008 ), http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=108584&ct=34 Mαρία Tσιβγέλη (11/1999), Tετραγωνικό και εκατομμύριο στην Kηφισίας, Οικονομική Επιθεώρηση (ανακτήθηκε 6/11/2008 ), http://www.economia.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=59&itemid=28 19

Η Λ. Αθηνών είναι ένας από τους οδικούς άξονες που εκτιμάται ότι θα πρωταγωνιστήσουν τα επόμενα χρόνια, με τη μετεγκατάσταση εκεί αρκετών επιχειρήσεων, όπως και των νέων γραφείων του ελληνικού χρηματιστηρίου (ΕΧΑΕ). Πολλοί θεώρησαν ότι η μετακόμιση του χρηματιστηρίου στη Λ. Αθηνών θα μεταφραζόταν στη δημιουργία μιας νέας «πιάτσας», με τις δεκάδες χρηματιστηριακές εταιρείες να ακολουθούν. Κάτι τέτοιο, όμως, δε θεωρείται ιδιαίτερα πιθανό, καθώς, χάρη στην τεχνολογία, δεν απαιτείται και η φυσική παρουσία χρηματιστών και επενδυτών πέριξ του χρηματιστηρίου, όπως συνέβαινε στο παρελθόν με τη Σοφοκλέους. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι δεν αναμένεται η δημιουργία μιας νέας αγοράς γραφείων. Αναλυτές εκτιμούν ότι αρκετές εταιρείες, ακόμα και πολυεθνικές, θα εκδηλώσουν σύντομα το ενδιαφέρον τους για τη Λ. Αθηνών, καθώς η περιοχή βρίσκεται πολύ κοντά στο κέντρο, ενώ η συγκοινωνιακή υποδομή -μετρό, σταθμός KTEΛβελτιώνει την πρόσβαση. H ζήτηση αναμένεται να εκδηλωθεί από το Δημόσιο και τον τραπεζικό κλάδο, αντιθέτως, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για το retail. Από την άλλη πλευρά, η ταχεία είσοδος-έξοδος από/προς Αθήνα, η ύπαρξη μεγάλων οικοπέδων που δε βρίσκονται εύκολα και μάλιστα σε προσιτές τιμές, η σύνδεση με την εθνική οδό είναι χαρακτηριστικά της Λ. Αθηνών. Η μεταμόρφωση της Λεωφόρου Αθηνών στο νέο επιχειρηματικό κέντρο της πρωτεύουσας θα πρέπει να συνδυαστεί με την ανάπλαση του Ελαιώνα, την κατασκευή του γηπέδου του Παναθηναϊκού και τη μεταφορά των νέων εγκαταστάσεων των ΚΤΕΛ, καθώς και την επέκταση της γραμμής του μετρό. Η εμπορική δραστηριότητα επί της λεωφόρου δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα αναπτυγμένη, αλλά η εγκατάσταση πριν από μερικά χρόνια μεγάλης υπεραγοράς από την Carrefour και η παρουσία αρκετών αντιπροσωπειών αυτοκινήτων ήταν η αρχή για νέες επενδύσεις στην περιοχή. Ηδη η Media Markt εγκαινίασε πρόσφατα το νέο της κατάστημα επί τη Λεωφόρου Κηφισού, κοντά στο Village Park, και η Ηλεκτρονική Αθηνών απάντησε με μεγάλο πολυκατάστημα στην περιοχή. Σε λίγο καιρό αναμένεται να ανοίξει νέο ΙΚΕΑ, ενώ στα μελλοντικά σχέδια είναι η ανάπτυξη δύο εμπορικών κέντρων άνω των 100.000 τ.μ. δίπλα στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, στο Βοτανικό. Τα σενάρια για την περιοχή είναι πολλά και εκτός από επιχειρηματικό χαρακτήρα η περιοχή μπορεί να γίνει νέος εμπορικός και ψυχαγωγικός πόλος. 28ης Οκτωβρίου-Πατησίων- Ηρακλείου ΠΛΗΘΟΣ ΔΗΜΩΝ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ: 6 ΜΗΚΟΣ ΑΞΟΝΑ: 4,5 (ΠΑΤΗΣΙΩΝ)+6,5 (ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ) 9,8 ΧΜ ΠΕΡΙΠΟΥ ΚΟΜΒΟΙ: Ομόνοια, Αχαρνών, Αλεξάνδρας, Ευελπίδων, Ιθάκης, Αγ. Μελετίου, Κύπρου, Στρ. Καλάρη, Λ. Ηρακλείου, Κάλβου, Μερκούρη ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Τα Πατήσια έδωσαν το όνομά τους σε μία από τις μεγάλες οδικές αρτηρίες της Αθήνας, την Οδό Πατησίων γνωστή και ως «28ης Οκτωβρίου». H αποχώρηση αστικών στρωμάτων, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '70, προς τα νότια και βόρεια προάστια έλαβε γρήγορα μαζικό χαρακτήρα, ενώ η εγκατάσταση χιλιάδων μεταναστών σε Kυψέλη και Πατήσια διαμόρφωσε ένα πρωτόγνωρο δημογραφικό μωσαϊκό στην ευρύτερη περιοχή επιρροής της Πατησίων. Έτσι η 8 Ν. Χρυσικόπουλος (28/10/2007), Λεωφόρος Αθηνών: η νέα Κηφισίας, Ελευθεροτυπία, http://www.enet.gr/online/online_text/c=114,dt=28.10.2007,id=78020712, Ν. Βατόπουλος (04/08/2007), Η νέα λεωφόρος Αθηνών, Καθημερινή, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_04/08/2007_236693 20