ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΙΡΙΔΙΖΟΥΣΑΣ ΠΕΣΤΡΟΦΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΙΡΙΔΙΖΟΥΣΑΣ ΠΕΣΤΡΟΦΑΣ 1. Συστηματική κατάταξη Οικογένεια : Salmonidae Γένος : Oncorhynchus Είδος : Oncorhynchus mykiss (Walbaum 1792) Κοινό όνομα : Ιριδίζουσα πέστροφα, αμερικάνικη πέστροφα 2. Μορφολογικά και ανατομικά χαρακτηριστικά Α) Σχήμα σώματος: Το σχήμα του σώματος μοιάζει με αυτό της "άγριας" πέστροφας (Salmo trutta). Το κεφάλι συνήθως είναι μικρό σε σχέση με το μήκος του σώματος, αλλά μπορεί να ποικίλλει με το στάδιο ωριμότητας και το φύλο. Το σώμα είναι επίμηκες και η αναλογία ύψους σώματος - ολικού μήκους είναι περίπου 1 : 5, ενώ στην ίδια περίπου τιμή κυμαίνεται και η αναλογία μήκους κεφαλής - ολικού μήκους σώματος. Τον 1 ο χρόνο το μήκος της φθάνει στις ευρωπαϊκές συνθήκες εκτροφής τα 10-15cm, ενώ στη χώρα μας τα 17 22cm. Β) Λέπια: Τα λέπια είναι πολύ μικρά, κυκλοειδή και καλά ορατά. Η κεφαλή είναι γυμνή από λέπια. Ο αριθμός των λεπιών της πλευρικής γραμμής είναι 135-150. 12

Γ) Πτερύγια - εξαρτήματα: Ο αριθμός των ακτινών των πτερυγίων συνήθως δεν μεταβάλλεται μεταξύ διαφόρων ποικιλιών. Το ραχιαίο πτερύγιο έχει 14-15 ακτίνες, τα θωρακικά 13-14, το ουραίο 11-11, τα κοιλιακά 12-14 και ο αριθμός των σπονδύλων κυμαίνεται μεταξύ 61-62. Κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των ειδών αυτής της οικογένειας είναι η παρουσία, πίσω από το ραχιαίο πτερύγιο, ενός συμπληρωματικού μαλακού πτερυγίου. Πρόκειται για μια λιπώδη μάζα, που καλύπτεται από δέρμα, για αυτό και ονομάζεται λιπώδες πτερύγιο. Δ) Χρωματισμός: Είναι ψάρι με λαμπερούς χρωματισμούς. Η ράχη του είναι γαλαζοπράσινη και η κοιλιά υπόλευκη γκρι. Κατά μήκος των πλευρών του και από το βραγχιακό επικάλυμμα μέχρι τη βάση της ουράς έχει μια μακρόστενη πορφυρένια ταινία, με μεγάλες μπλε κηλίδες και ιριδίζουσες ανταύγειες. Σε όλη την επιφάνεια του σώματος μερικές φορές και μέχρι τα ραχιαία, κοιλιακά, και το ουραίο πτερύγιο, έχει κηλίδες μαύρες ή σκουρόχρωμες. Ε) Διαφορές αρσενικών-θηλυκών ατόμων: Τα γεννητικά ώριμα άτομα, αναγνωρίζονται από τη συμπεριφορά τους και από τα δευτερεύοντα γεννητικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, η πλευρική κόκκινη γραμμή είναι ζωηρότερη στα θηλυκά, ενώ στα αρσενικά άτομα προχωρημένης ηλικίας, η άκρη της κάτω γνάθου μοιάζει με άγκιστρο. Τα θηλυκά επίσης έχουν ογκώδη κοιλιά, ενώ ο γεννητικός πόρος είναι κόκκινος. 13

3. Εκτροφή της ιριδίζουσας πέστροφας Η εκτροφή της πέστροφας άρχισε αργότερα από του κυπρίνου, αλλά έχει σχετικά μεγάλη ιστορία στην Ευρώπη και τη Β. Αμερική. Ένα σημαντικό ζήτημα για την επέκταση της εκτροφής αποτελούσε και αποτελεί η εξοικονόμηση της απαραίτητης ποσότητας και ποιότητας νερού. Εκτιμάται ότι για την εκτροφή της ιριδίζουσας πέστροφας απαιτούνται 5 lsec -1 για κάθε τόνο τελικού προϊόντος, μικρότερη παροχή μπορεί να είναι αρκετή αν μειωθεί η θερμοκρασία ή χρησιμοποιηθεί σύστημα ανακύκλωσης. Γενικά η παροχή του νερού επηρεάζει τον αριθμό των δεξαμενών και περιορίζει τις δυνατότητες της εκτροφής ακόμη και αν χρησιμοποιηθούν μέθοδοι αερισμού. Η ανακύκλωση του νερού μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση, αλλά το υψηλό κόστος δημιουργεί περιορισμούς στη χρήση. Για να ξεπεραστούν τέτοια προβλήματα οι παραγωγοί σε πολλές χώρες στράφηκαν με επιτυχία στους κλωβούς στα εσωτερικά νερά ή στη θάλασσα. Εκτός από την ποιότητα του νερού, σημαντικός παράγοντας είναι η θερμοκρασία και το διαλυμένο οξυγόνου. Θερμοκρασίες γύρω στους 18 20 C είναι ιδανικές για την ανάπτυξη της ιριδίζουσας πέστροφας (ανώτερο όριο 21 C). Λίγο πιο χαμηλές θερμοκρασίες προτιμούν τα υπόλοιπα σολομοειδή. Το νερό όμως για εκκολαπτήρια σολομοειδών πρέπει να έχει 100% κορεσμό σε οξυγόνο, ph ~ 7 8 και θερμοκρασία 9 14 C. Το είδος της πέστροφας που είναι σημαντικότερο στις ιχθυοκαλιέργειες είναι αναμφίβολα η ιριδίζουσα πέστροφα (Oncorhynchus mykiss). Νερά κατάλληλα για εκτροφή πέστροφας 14

υπάρχουν σε πολλά μέρη όπως: περιοχές χωρίς βλάστηση, τροπικές και υποτροπικές περιοχές της Ασίας, στην Ανατολική Αφρική, στη Νότια Αμερική, στην Ασία, και στην Αφρική. Όπως ήταν αναμενόμενο για τόσο ευρέως διαδεδομένο είδος όπως η ιριδίζουσα πέστροφα, έχουν δημιουργηθεί διάφορες ποικιλίες που μερικές φορές φθάνουν να αναγνωρίζονται ως υποείδη. Η "άγρια" πέστροφα (Salmo trutta) (Εικόνες 1α,β) είναι το πρώτο είδος που αναπαρήχθη τεχνητά. Έχει εισαχθεί σε διάφορες χώρες στον κόσμο για ερασιτεχνική αλιεία, εμπλουτίζοντας φυσικά υδάτινα συστήματα. Εξαιτίας όμως του μειωμένου αριθμού ανάπτυξης, προβληματικής προσαρμογής και των υψηλών απαιτήσεων σε ποιότητα νερού, η εκτροφή του είδους δεν αναπτύχθηκε αρκετά έτσι ώστε να είναι ανταγωνίσιμο προς την ιριδίζουσα πέστροφα. α β Εικ. 1. α) "Άγρια" πέστροφα του ποταμού Καλαμά και β) "Άγρια" πέστροφα του ποταμού Λούρου Ο σαλβελίνος (Salvelinus fontinalis) ενδημικό είδος της Δ. Αμερικής, εισήχθη στην Ευρώπη στα τέλη του 18 ου αιώνα και σε περιοχές όπου η θερμοκρασία του νερού ήταν μεταξύ 12 14 C (και όχι πάνω από 18 C). Εξαιτίας των υψηλών περιβαλλοντικών απαιτήσεων, και της μικρής αντίστασης σε ασθένειες, η εκτροφή του δεν 15

προχώρησε, παρά τη γρήγορη ανάπτυξή του και την υψηλή αποδοχή από τους καταναλωτές. Οι δύο κύριες ποικιλίες της ιριδίζουσας πέστροφας που παρουσιάζουν ενδιαφέρον είναι ο "θαλασσινός" τύπος γνωστός σαν "steelhead" και ο "χερσαίος" τύπος των γλυκών νερών. Η ανάδρομη ποικιλία "steelhead" παρουσιάζει γρήγορο ρυθμό αύξησης σε αλμυρά νερά, φτάνοντας τα 6 9Kg σε 3 χρόνια. Ο τύπος των "γλυκών νερών" που συνήθως χρησιμοποιείται στις υδατοκαλλιέργειες σήμερα, φτάνει το βάρος των 4 5Kg ή και περισσότερο κάτω από ιδανικές συνθήκες. Γενικά η ιριδίζουσα έχει μεγαλύτερο ρυθμός αύξησης από τις άλλες πέστροφες και προσαρμόζεται ευκολότερα στις υψηλές θερμοκρασίες. Αν και η ιδανική θερμοκρασία εκτροφής για την ιριδίζουσα πέστροφα είναι κάτω από 21 C, οι πεστροφοκαλλιεργητές της Ευρώπης προτιμούν θερμοκρασίες 10 15 C ενώ οι υψηλότερες θερμοκρασίες θα βοηθούσαν σε υψηλότερα επίπεδα μεταβολισμού και ρυθμού αύξησης στο βαθμό που εξασφαλίζεται το απαιτούμενο οξυγόνο. ΤΕΧΝΗΤΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΙΡΙΔΙΖΟΥΣΑΣ ΠΕΣΤΡΟΦΑΣ 1. Διαχείριση γεννητόρων Οι γεννήτορες της ιριδίζουσας πέστροφας προέρχονται από εκτροφή, ενώ οι γεννήτορες της "άγριας" πέστροφας σχεδόν πάντα από το περιβάλλον. Πολλές μονάδες έχουν επιτύχει γεννήτορες με ειδικά χαρακτηριστικά όπως γρήγορη ανάπτυξη, υψηλή μετατρεψιμότητα τροφής, "πρώιμη" ή "όψιμη" ωριμότητα, μεγαλύτερα ωάρια, αντίσταση σε ασθένειες όπως η ιογενής αιμοραγγική σηψαιμία (VHS), κ.λ.π. Η ιριδίζουσα πέστροφα είναι το είδος ψαριού στο οποίο έχουν 16

εφαρμοστεί με επιτυχία διάφορες τεχνικές γενετικής βελτίωσης, κρυοδιατήρησης του σπέρματος σε μεγάλες ποσότητες όπως και οι νέες τεχνικές της μηχανικής γενετικής. Αυτά τα προγράμματα ελέγχου του γενετικού υλικού είχαν ως αποτέλεσμα τη σταθεροποίηση διαφόρων ομάδων γεννητόρων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (ολοθηλυκός γόνος, στείρα ψάρια, μεταφορά γονιδίων, παραγωγή ανδρογενετικών ατόμων σε μικρά ποσοστά κ.λ.π.). Η ιριδίζουσα πέστροφα αποτελεί ένα από χαρακτηριστικά είδη που εμφανίζεται η πλειτροπική δράση γονιδίων. Έχει αποδειχθεί ότι τα γονίδια που ελέγχουν το χρώμα σχετίζονται και με τον ρυθμό ανάπτυξης, για παράδειγμα οι φαινοτυπικές μορφές albino και palomino έχουν μικρότερο ρυθμό ανάπτυξης σε σχέση με το τυπικό χρώμα του είδους. Σε πολλά εκκολαπτήρια υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής γόνου όλο τον χρόνο, συνδυάζοντας τη γενετική επιλογή και την κατάλληλη φωτοπερίοδο. Επιλέγοντας "πρώιμους" ή "όψιμους" γεννήτορες είναι δυνατόν να εφαρμόσουμε διαφορετικά φωτοπεριοδικά πρωτόκολλα. Αν για παράδειγμα στην αρχή της περιόδου (Νοέμβρη Δεκέμβρη) εξασφαλίσουμε σταδιακά 18 ώρες φως και 6 ώρες σκοτάδι, επιτυγχάνουμε επιτάχυνση της γεννητικής ωριμότητας κατά 3-4 μήνες. Αν εφαρμοσθεί το αντίστροφο πρωτόκολλο, επιτυγχάνουμε επιβράδυνση της γεννητικής ωριμότητας περίπου κατά 3-4 μήνες. Πάντως στην διαδικασία αυτή φαίνεται να εμπλέκεται και η θερμοκρασία του νερού. Σε πολλές μονάδες, η ομάδα γεννητόρων διαχειρίζεται σε ειδικές λεκάνες με ιχθυοπυκνότητα 8.000 άτομα/ha, ισχυρή παροχή νερού, φυσική και συνθετική τροφή, στις περισσότερες όμως περιπτώσεις οι γεννήτορες τοποθετούνται σε raceways με ιχθυοπυκνότητα < 3kgm -3 και μόνο με συνθετική τροφή. 17

Κατά τη διάρκεια του χρόνου, τρέφονται με ειδική ιχθυοτροφή που ελαττώνεται 1 με 2 μήνες πριν την ωορρηξία και σταματά εντελώς 10 15 ημέρες πριν την αναπαραγωγική περίοδο. Τα φύλα διατηρούνται χωριστά. Σπάνια χορηγούνται ορμόνες με σκοπό την ωορρηξία και την συλλογή σπέρματος. Σε περίπτωση όμως που απαιτείται συγχρονισμός της όλης διαδικασίας, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ενέσιμα, υπόφυση σολομού (1.5 mgkg -1 ) ή 25μg συνθετικό ανάλογο γοναδολιμπερίνης LHRHa kg -1. * Αν και 2 ετών πέστροφες είναι γεννητικά ώριμες, τα θηλυκά σπάνια χρησιμοποιούνται για αναπαραγωγή πριν τον 3 ο χρόνο, ενώ τα αρσενικά από το 2 ο έως τον 4 ο χρόνο. Η ποσότητα των γεννητικών προϊόντων αυξάνεται ανάλογα με το μέγεθος των γεννητόρων. 2. Προετοιμασία γεννητόρων Οι γεννήτορες της πέστροφας διατηρούνται (χωριστά το κάθε φύλλο) σε τσιμεντένιες δεξαμενές ή κλωβούς με άφθονο τρεχούμενο νερό, ανάλογα με τη μορφή της μονάδας. Κατά τη διάρκεια του χρόνου τρέφονται με συνθετική τροφή που ελαττώνεται σταδιακά 1 με 2 μήνες πριν την ωορρηξία και διακόπτεται 10 15 ημέρες πριν την έναρξη της αναπαραγωγικής περιόδου. Η πέστροφα στην πατρίδα μας αναπαράγεται από το Σεπτέμβριο μέχρι και τις αρχές της Άνοιξης, ανάλογα την ποικιλία. Όταν πλησιάζει η περίοδος αναπαραγωγής, οι γεννήτορες μεταφέρονται συνήθως σε δεξαμενές διαστάσεων 2 0.75 0.8m με άφθονο τρεχούμενο νερό που βοηθά στον έλεγχο της γεννητικής ωριμότητας. Οι θηλυκοί γεννήτορες είναι γεννητικά ώριμοι στο τέλος του 2 ου έτους της ηλικίας τους. 18

3. Κριτήρια επιλογής γεννητόρων Ηλικία Τα θηλυκά που χρησιμοποιούνται ως γεννήτορες πρέπει να έχουν φθάσει το 2 ο 3 ο ή 4 ο έτος της ηλικίας τους, χωρίς όμως να ξεπερνούν το 6 ο. Μεγαλύτεροι σε ηλικία γεννήτορες παράγουν μεγαλύτερο αριθμό ωαρίων, αλλά το ποσοστό εκκολαψιμότητας συνήθως είναι χαμηλό. Διαφοροποίηση φύλων Τα θηλυκά άτομα πριν την περίοδο αναπαραγωγής έχουν διογκωμένη κοιλιά, έντονα χρωματισμένη πλευρική γραμμή, ο γεννητικός τους πόρος είναι στρογγυλός, κόκκινος και προεξέχει. Τα αρσενικά δεν παρουσιάζουν διόγκωση στην κοιλιακή χώρα και ο γεννητικός πόρος είναι μικρός, επιμήκης και ωχρός. Στα μεγάλα αρσενικά άτομα, η κάτω σιαγόνα κάμπτεται προς τα πάνω σαν "αγκίστρι". Αναλογία φύλων Η αναλογία των φύλων κατά την αναπαραγωγή είναι 1 αρσενικό με 2 ή 3 θηλυκά. Είναι απαραίτητος ο συχνός έλεγχος της γεννητικής ωριμότητας όσο πλησιάζει η περίοδος αναπαραγωγής. 4. Έλεγχος σταδίου ωριμότητας των ωαρίων Η μέθοδος βασίζεται στην παρατήρηση των ωαρίων στο στερεοσκόπιο μετά από κατάλληλη επεξεργασία. Όταν τα ωάρια είναι ώριμα ο πυρήνας μετακινείται από το κέντρο προς την περιφέρεια. Όσο πιο κοντά βρίσκεται ο πυρήνας στην περιφέρεια, τόσο πιο ώριμο είναι το 19

ωάριο. Υπερώριμα ωάρια δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για γονιμοποίηση. 5. Συλλογή γεννητικών προϊόντων Και στα αρσενικά και στα θηλυκά άτομα, η συλλογή του σπέρματος και των ωαρίων αντίστοιχα, γίνεται με άσκηση πίεσης στην κοιλιακή περιοχή ("άρμεγμα") (Εικόνες 2, 3). Εικ. 2. Συλλογή ωαρίων ιριδίζουσας πέστροφας Εικ. 3. Συλλογή σπέρματος ιριδίζουσας πέστροφας 6. Τεχνητή γονιμοποίηση Ένα θηλυκό βάρους 600-1200g παράγει 1500 2500 ωάρια διαμέτρου 3 5mm, ανάλογα το μέγεθος και την ηλικία. Με ανάλογο τρόπο χειριζόμαστε και το σπέρμα. Προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθεί ένα στείρο αρσενικό και με σκοπό την αύξηση της 20

γενετικής ποικιλομορφίας χρησιμοποιούμε "μίγμα" σπέρματος από 4 5 αρσενικά. Μια πιο ασφαλής μέθοδος είναι ο έλεγχος της κινητικότητας του σπέρματος στο μικροσκόπιο. Το σπέρμα διατηρείται στους 4 7 C (στο ψυγείο είτε σε ουροσυλλέκτη που περιβάλλεται από λεπιδωτό πάγο) για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 3-4 ωρών. Μετά τη συλλογή των γεννητικών προϊόντων των θηλυκών και των αρσενικών ατόμων στα δοχεία, περιχύνουμε τα ωάρια με σπέρμα (Εικόνες 4α,β) (πολλές φορές χρησιμοποιούνται και ουσίες που ενισχύουν την κίνηση του σπέρματος). α β Εικ. 4. α) Προσθήκη σπέρματος σε ωάρια πέστροφας β) Γονιμοποιημένα ωάρια πέστροφας Στη συνέχεια αφήνουμε τα ωάρια για λίγα λεπτά και τα τοποθετούμε σιγά σιγά σε άλλο δοχείο που περιέχει κατά το ήμισυ νερό, όπου και παραμένουν για 15-20min. Τέλος, ξεπλένουμε τα ωάρια και τα τοποθετούμε στις συσκευές επώασης (Εικόνα 5). 21

Εικ. 5. Πλύση ωαρίων πέστροφας μετά την γονιμοποίηση 7. Επώαση εκκόλαψη Ο αριθμός των ωαρίων που επωάζονται ανά δίσκο επώασης είναι συνάρτηση του μεγέθους των ωαρίων και των διαστάσεων των δίσκων. Η μέση τιμή είναι 10.000 ωάρια ανά δίσκο διαστάσεων 50cm 50cm. H παροχή του νερού κυμαίνεται από 15 45 lmin -1. Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν και φιάλες Zugar διαμέτρου 35cm και ύψους 80cm για την επώαση 400.000 ωαρίων (Εικόνα 6). Τα ωάρια παραμένουν στις επωαστικές συσκευές μέχρι το στάδιο της οφθαλμοεμφάνισης και μετά μεταφέρονται σε επιμήκεις δεξαμενές (Εικόνα 7). Εικ. 6. Εκκολαπτικές συσκευές: α) Zugar β) συρτάρια και γ) δίσκοι) 22

Εικ. 7. Επιμήκεις δεξαμενές επώασης ωαρίων στον Ι/Σ Λούρου Κατά την επώαση εκκόλαψη διακρίνονται τρεις φάσεις (Εικόνα 8): 1 η φάση: από τη γονιμοποίηση ως την οφθαλμοεμφάνιση 2 η φάση: από την οφθαλμοεμφάνιση ως την εκκόλαψη 3 η φάση: από την εκκόλαψη ως την απορρόφηση του λεκιθικού σάκου. Κατά τη διάρκεια των πρώτων 2-3 ημερών μπορούμε να χειριστούμε τα ωάρια χωρίς πρόβλημα, αλλά στην συνέχεια είναι πολύ ευαίσθητα μέχρι το στάδιο της οφθαλμοεμφάνισης. Στο στάδιο αυτό γίνεται μεταφορά των ωαρίων από τα Zugars, αν η εκκόλαψή τους γίνεται σε αυτά, σε επιμήκεις δεξαμενές. Γενικά στο στάδιο αυτό τα ωάρια μπορούν να μεταφερθούν και αποτελούν εμπορεύσιμο προϊόν. 23

Εικ. 8. Στάδια ανάπτυξης σολομοειδών Προς το τέλος της 2 ης φάσης τα ωάρια αλλάζουν χρώμα και τελικά εξέρχεται η λεκιθοφόρος προνύμφη (Εικόνα 9). Εικ. 9. Νεοεκκολαφθείσα προνύμφη ιριδίζουσας πέστροφας Στην 3 η φάση παρατηρείται μεταμόρφωση της προνύμφης σε ολοκληρωμένο οργανισμό, αφού προς το τέλος της φάσης αυτής έχει σχηματισθεί το πεπτικό σύστημα και μπορεί να διατρέφεται κανονικά από τη στιγμή που ο λεκιθικός σάκος απορροφηθεί κατά τα ¾ (Εικόνα 10). 24

Εικ. 10. Προνύμφη ιριδίζουσας πέστροφας (7 ημερών) έτοιμη για διατροφή Ο χρόνος εκκόλαψης της ιριδίζουσας πέστροφας υπολογίζεται στις 230 330 βαθμοημέρες και η απορρόφηση του λεκιθικού σάκου διαρκεί 180 220 βαθμοημέρες. Σε θερμοκρασία 14 C, η όλη διαδικασία διαρκεί 21 ημέρες. ΕΚΤΡΟΦΗ ΙΡΙΔΙΖΟΥΣΑΣ ΠΕΣΤΡΟΦΑΣ Η εκτροφή σε δεξαμενές άρχισε στην Δανία πριν από 30 χρόνια. Οι μονάδες αυτές λειτουργούσαν με χωμάτινες δεξαμενές και παροχή νερού από κοντινό ποτάμι ή άλλη κατάλληλη πηγή. Οι δεξαμενές ήταν ορθογώνιες διαστάσεων 30m 10m, με κλίση πυθμένα προς την έξοδο, βάθος 1m στην αρχή και 1.7m στο τέλος και παρήγαγαν περίπου 1.5 τόνο ιριδίζουσας πέστροφας. Στη Β. Αμερική χρησιμοποιήθηκε το ευρέως πλέον διαδεδομένο σύστημα πεστροφοκαλλιέργειας με την χρήση δεξαμενών τύπου raceways (μακρόστενες). Οι raceways περιλαμβάνουν μακριά 25

συνεχόμενα κανάλια ή σειρές καναλιών χωρισμένων με πλέγματα. Κατασκευάζονται από τσιμέντο, σκάβοντας ή χτίζοντας πάνω στην γη. Οι δεξαμενές είναι στενές 2 4m πλάτος, βάθος περίπου 1m και μήκος >50m (Εικόνα 11). Η ιχθυοφόρτιση εξαρτάται από τη θερμοκρασία και την εναλλαγή του νερού (π.χ. εναλλαγή του νερού 2.5l/min/m 3, ιχθυοφόρτιση 4 5kg/m 3 ). Εικ. 11. Σύγχρονο ιχθυοτροφείο πέστροφας στον ποταμό Λούρο με δεξαμενές τύπου raceways Στην Αμερική και σε πολλές χώρες της Ευρώπης αναπτύχθηκε η εντατική εκτροφή σε κυκλικές δεξαμενές Οι τυπικές δεξαμενές πέστροφας έχουν διάμετρο 4 10m και βάθος 1.6m, συνήθως είναι βυθισμένες στο έδαφος, υψωμένες περίπου 30cm πάνω από αυτό. Οι αποχετεύσεις συνδέονται με αγωγό εξόδου. Επίσης η εκτροφή σε κλωβούς έχει εξαπλωθεί στα εσωτερικά και στα θαλασσινά νερά, ακολουθώντας την εξέλιξη των θαλασσοκαλλιεργειών (Εικόνα 12). 26

Εικ. 12. Ιχθυοκλωβοί εκτροφής ιριδίζουσας πέστροφας στην Νορβηγία Αν και η πέστροφα προτιμά την μονοκαλλιέργεια και τα εντατικά συστήματα εκτροφής σε περιοχές όπου οι κλιματολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, έχουν χρησιμοποιηθεί συστήματα πολυκαλλιέργειας με το αμερικάνικο γατόψαρο (Ictalurus punctatus) ή με τον κοινό κυπρίνο. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΩΑΡΙΩΝ, ΓΟΝΟΥ ΚΑΙ ΨΑΡΙΩΝ Η μεταφορά ωαρίων μπορεί να γίνει είτε πριν τη γονιμοποίηση, είτε στο στάδιο της οφθαλμοεμφάνισης. Στην πρώτη περίπτωση (αν και δεν συνηθίζεται) τα ωάρια μεταφέρονται μέσα στο υγρό των γονάδων, χωρίς να έρθουν σε επαφή με το νερό. Στη δεύτερη περίπτωση, μεταφέρονται σε υγρή ατμόσφαιρα, πάλι χωρίς παρουσία νερού. Γενικά, τα γονιμοποιημένα ωάρια μετά από επιμελή συσκευασία μπορούν να μεταφερθούν για αρκετές ώρες. Τα γονιμοποιημένα ωάρια των σολομοειδών μπορούν να μεταφερθούν με πάγο για 1-3 ημέρες, όταν βρίσκονται στο στάδιο της οφθαλμοεμφάνισης. 27

Αντίθετα τα γονιμοποιημένα ωάρια των θερμόφιλων ειδών μεταφέρονται δύσκολα και μόνο μέσα σε πλαστικούς σάκους με νερό θερμοκρασίας 15-18 ο C και επίπεδα οξυγόνου >5mgl -1. Οι προνύμφες μεταφέρονται σε ειδικά δοχεία ή πλαστικούς σάκους, σε πυκνότητες ανάλογα με το είδος π.χ. για τα κυπρινοειδή: 5.000 προνύμφες σε 5-7 l -1 όγκου νερού και 15-20 l -1 όγκου που καταλαμβάνει το καθαρό οξυγόνο. Ο γόνος μεταφέρεται σε δοχεία των 1-2m 3, σε πυκνότητα περίπου 50-100.000 άτομα 100 l -1 νερού, ανάλογα με το είδος και την θερμοκρασία. Περίπου 5-10.000 άτομα γόνου, ηλικίας 30 ημερών μπορούν να μεταφερθούν σε 100 l νερού. Η μεταφορά ζωντανών ψαριών μπορεί να γίνει με διαφορετικούς τρόπους. Ένας από αυτούς είναι σε ειδικά θερμομονωτικά δοχεία, με σύστημα παροχής υγρού οξυγόνου (Εικόνα 13). Εικ. 13. Ισοθερμικές δεξαμενές μεταφοράς γόνου Άλλος ένας τρόπος είναι η μεταφορά σε πλαστικές σακούλες. Το 1/4 του όγκου της σακούλας πληρώνεται με νερό, ενώ το υπόλοιπο με καθαρό οξυγόνο. Η σακούλα δένεται καλά ώστε να μη παρουσιάζει 28

απώλειες. Έτσι μπορεί να επιτευχθεί μεταφορά για χρονικό διάστημα περίπου 12 ωρών, ανάλογα φυσικά με το είδος του ψαριού και τη θερμοκρασία. Η όλη διαδικασία της μεταφοράς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη και θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα επίπεδα του διαλυμένου οξυγόνου και η διατήρηση της επιθυμητής θερμοκρασίας. Οι χαμηλές γενικά θερμοκρασίες (μικρότερες από 12 ο C) ευνοούν τη μεταφορά. Άνοδος της θερμοκρασίας επηρεάζει αρνητικά την περιεκτικότητα του νερού σε οξυγόνο. Προτιμάται, εάν είναι εφικτό, η μεταφορά κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μπορεί βέβαια να χρησιμοποιηθεί πάγος κατά τις θερμές περιόδους του έτους, χωρίς όμως να έρχεται σε άμεση επαφή με τα ψάρια. Πριν τη μεταφορά είναι απαραίτητο να διακοπεί η διατροφή των ψαριών (νηστεία) για 24-48 ώρες, ώστε να αποφευχθεί η συγκέντρωση οργανικών ουσιών και αμμωνίας σε υψηλά επίπεδα κατά τη μεταφορά. Η υγιεινή κατάσταση των ψαριών θα πρέπει να είναι άριστη. Η όλη διαδικασία απαιτείται να πραγματοποιηθεί με μεγάλη προσοχή, ώστε να αποφεύγεται το στρές. Με τη προσθήκη αντιβιοτικού και αναισθητικού στο νερό, βελτιώνουμε κατά πολύ τις συνθήκες και την αντίσταση του οργανισμού των ψαριών, ενώ ταυτόχρονα μειώνουμε το στρές και την κατανάλωση οξυγόνου. Πολλά προβλήματα όμως μπορεί να προκύψουν και κατά την άφιξη των ψαριών. Για αυτό το λόγο, πρέπει να έχουμε ήδη ελέγξει τις φυσικοχημικές παραμέτρους του νερού υποδοχής και κυρίως τη θερμοκρασία του νέου περιβάλλοντος. Αν προκύψουν μεγάλες διαφορές στη θερμοκρασία, αυτές θα πρέπει να εξισορροπηθούν. Αυτό γίνεται είτε 29

τοποθετώντας τις σακούλες με τα ψάρια μέσα στο νερό, είτε προσθέτοντας σταδιακά μικρές ποσότητες νερού μέσα στη σακούλα ή το δοχείο μεταφοράς. 30