Χορός και Αφηγηματικότητα

Χορός και Αφηγηματικότητα Τετάρτη 27 Μαΐου 2009 Συνεδριακό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών Η ημερίδα έχει στόχο να αναδείξει την πολυμορφία της χορευτικής αφηγηματικότητας μέσα από σειρά θεωρητικών διαλέξεων. Σε συνάρτηση με τη σύγχρονη αφηγηματική θεωρία, στον έντεχνο χορό, ο όρος αφηγηματικότητα έχει διττό περιεχόμενο. Χρησιμοποιείται για να δηλώσει τόσο το σύνολο των χαρακτηριστικών που διακρίνουν μια χορογραφία αφηγηματικού τύπου από μια μη αφηγηματικού, όσο και τον βαθμό στον οποίο μια χορογραφία πραγματώνεται ως αφήγημα. Στην πρώτη περίπτωση, η έμφαση δίνεται σε επιμέρους στοιχεία και τεχνικές, με περισσότερο ή λιγότερο προβεβλημένη παρουσία, τα οποία εξασφαλίζουν στη χορογραφία την ιδιότητα του αφηγήματος. Στη δεύτερη, η έμφαση μετατοπίζεται από τα επιμέρους στο όλον: σημασία έχει πλέον πόσο η ίδια η χορογραφία προβάλλει τα εν λόγω στοιχεία και επιτρέπει στον θεατή να αντιληφθεί την εγγενή της αφηγηματικότητα. Με ποιο τρόπο το σώμα του χορευτή συμβάλλει στην αφηγηματικότητα της χορογραφίας; Πόσο η σημασιοδότησή της μεταβάλλεται, στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης αφηγηματικής τροπικότητας; Κατά πόσο μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτή ποικίλλει ανάλογα με την εποχή και με το είδος; ΚΑΤΙΑ ΣΑΒΡΑΜΗ Λέκτωρ Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών Υπεύθυνη διοργάνωσης της Ημερίδας

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 10.30 ΕΝΑΡΞΗ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ 1 η Συνεδρία Συντονίστρια: Κάτια ΣΑΒΡΑΜΗ 10.45 PETE BROOKS Καθηγητής Central Saint Martin s College of Art, Λονδίνο Dance and Dramaturgy 11.10 ΑΘΗΝΑ ΒΑΧΛΑ Χορογράφος In Praise of Folly 11.35 ΒΑΣΩ ΜΠΑΡΜΠΟΥΣΗ Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Ναύπλιο Ο χορός τον 20ό αιώνα: μία άλλη ανάγνωση. 12.10 DEBORAH JOWITT Καθηγήτρια New York University Telling Tales: The Reinvention of Narrative in Postmodern Dance 12.30 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ 2 η Συνεδρία Συντονίστρια: Βάσω ΜΠΑΡΜΠΟΥΣΗ 12.50 ANA SANCHEZ-COLBERG Χορογράφος Narrating the Un-narratable? We: Implicated and Complicated, an Artistic Research Project 13.15 ΚΑΤΙΑ ΣΑΒΡΑΜΗ Λέκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών Σώματα που κινούνται και συν-κινούν 13.40 EFVA LILJA Καθηγήτρια University College of Dance, Στοκχόλμη Movement as the Memory of the Body 14.05 ΕΡΣΗ ΠΗΤΤΑ Χορογράφος H χορογραφία στο Αρχαίο Δράμα 14.30 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΚΟΙΝΟ Συντονίστρια: Ana SANCHEZ-COLBERG 15.00 ΔΙΑΚΟΠΗ ΓΙΑ ΠΡΟΧΕΙΡΟ ΓΕΥΜΑ Δρώμενο 15.30 ΜΑΡΙΖΑ ΒΙΝΙΕΡΑΤΟΥ Καθηγήτρια Χορογραφίας Κρατικής Σχολής Χορού Απομεσήμερο και ακόμα εδώ. 16.00 ΤΕΛΟΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ 2

Απομεσήμερο και ακόμα εδώ Δρώμενο, ειδικά δημιουργημένο για την ημερίδα, σε ποίηση Χρίστου Λάσκαρη, με τη συμμετοχή των φοιτητών του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών. «Είχα την αίσθηση πως πήγαινα, Πως θα φτανα σε λίγο κάπου. Αυτό το ψέμμα Κράτησε μια ολόκληρη ζωή.» Χρίστος ΛΑΣΚΑΡΗΣ, Ποιήματα ΧΟΡΟΓΡΑΦΙΑ - ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΙΝΗΣΗΣ Μαρίζα ΒΙΝΙΕΡΑΤΟΥ ΧΟΡΕΥΟΥΝ ΑΒΡΑΜΙΔΟΥ Δήμητρα ΑΡΓΥΡΑΚΗ Νίνα ΑΡΚΟΥΜΑΚΗΣ Αρτέμης ΓΛΩΣΣΙΔΗ Σοφία ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ Χρύσα ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ Άντρη ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ Μύριαμ ΘΕΟΔΩΡΟΥ Κρίστια ΚΑΪΣΑ Χριστίνα ΚΟΝΤΙΔΟΥ Πέπη ΜΑΝΩΛΟΥΚΟΥ Ηλιάνα ΜΑΡΤΣΑΚΗ Ρίτα ΜΗΛΙΟΥ Ελισάβετ ΜΟΥΖΑΚΗ Πάμελα ΜΟΥΣΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ Χριστίνα ΝΑΚΑ Αγλαΐα ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Όλγα ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Αθηνά ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ Νίκος ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Ισμήνη ΤΣΕΓΓΕΝΕ Χριστίνα ΤΣΙΧΛΑ Έφη ΦΡΑΓΚΑΚΗ Κλειώ ΦΟΥΝΤΑ Δέσποινα ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ Άντρη 3

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Pete BROOKS Dance and Dramaturgy Η ανακοίνωση πραγματεύεται τη σημασία των όρων δραματουργία και δραματουργός στο πλαίσιο της μεταμοντέρνας θεατρικής και χορευτικής παράστασης. Επικεντρώνεται στο τι σημαίνει αφήγηση και ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στον τρόπο που αυτή λειτουργεί στη θεατρική και τη χορευτική παράσταση αντίστοιχα. Γίνεται αναφορά στα ερωτήματα που θέτει η παραδοσιακή αφήγηση και αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο αυτά απορρίπτονται στις παραστάσεις των δεκαετιών του 80 και του 90. Εκτίθενται, κατόπιν, οι τρόποι του «ορθόδοξου» μεταμοντέρνου χορού στην Ευρώπη και το πώς αυτός έρχεται να «αγκαλιάσει» την αφήγηση, σε άμεσο συσχετισμό με τις δραματουργικές τεχνικές που υιοθετεί η μεταμοντέρνα θεατρική παράσταση. Η δραματουργική εμπειρία μου από τη συνεργασία με την Αθηνά Βάχλα αποτελεί το έναυσμα για να αναφερθώ στην οπτική δραματουργία: επιχειρώ μια ανάγνωσή της για την χορευτική παράσταση και διερευνώ τη σημασία του κειμένου στη χορευτική ερμηνεία. Νανά ΒΑΧΛΑ In Praise of Folly Η πρώτη παρουσίαση της χορογραφίας, στην οποία αναφέρεται η εισήγησή μου, έφερε τον τίτλο Memento mori momento amori και παρουσιάστηκε από την ομάδα χορού Candoco, ένα χρόνο πριν από τη σύνθεση της τελικής χορογραφίας, In Praise of Folly, με στόχο τη διερεύνηση του συγκεκριμένου χώρου όπου παρουσιάστηκε (site-specific). Κεντρικούς άξονες για τη δημιουργία αυτής της χορογραφίας αποτέλεσαν η σημασία που δίνω σε θέματα που άπτονται της ανθρώπινης φύσης, η δυσκολία της αφηγηματικής απόδοσης μιας ιδέας και ο δομικός της ρόλος στη χορογραφία, το θέμα του χρόνου και της αφήγησης στους ζωγραφικούς πίνακες. Στην εισήγησή μου, θα παρουσιάσω αρχικά το κεντρικό θέμα και τις πηγές της χορογραφίας (το βιβλίο του Εράσμου, οι παραστατικές αναφορές σε έργα τέχνης της Ιταλικής Αναγέννησης) καθώς και τον ρόλο του σώματος στην ομάδα χορού Candoco. Θα αναλύσω τον τρόπο με τον οποίο συνυφαίνονται τα κειμενικά, τα εικονογραφικά, τα σκηνογραφικά και τα χορογραφικά αφηγηματικά στοιχεία κατά τη διαδικασία δημιουργίας ενός ελκυστικού και δομικά αυστηρού «κόσμου» για τη χορογραφία. Παράλληλα, θα αναφερθώ στο πρόβλημα της γραμμικής αφήγησης και της απεικόνισης και την προσπάθεια επίλυσής του μέσω της δημιουργίας ενός παζλ αποτελούμενου από αφηγηματικές γραμμές. Ιδιαίτερη αναφορά θα γίνει στη συνεργασία μου με τον Pete Brooks και πώς αυτή συνέβαλε στη διαδικασία της χορογραφίας. Τέλος, θα επιχειρήσω να ορίσω ποια μπορεί να είναι και γιατί η ειδολογική ταυτότητα (χορευτικό κομμάτι ή θεατρικό έργο) του In Praise of Folly. Βάσω ΜΠΑΡΜΠΟΥΣΗ Ο χορός τον 20ό αιώνα: μία άλλη ανάγνωση Σε αυτή την παρουσίαση θα εξεταστεί η εμφάνιση του μοντέρνου χορού στις αρχές του 20ού αιώνα και πώς αυτή συνδέθηκε με την εξέλιξη της κοινωνίας και τις φάσεις του πολιτικού και καλλιτεχνικού γίγνεσθαι. Επίσης, θα γίνει αναφορά στον

καινούριο τρόπο έκφρασης και αφήγησης των τεχνών και στις επιρροές που δέχτηκαν οι καλλιτέχνες στις αρχές του 20ού αιώνα. Στη συνέχεια, θα γίνει αναφορά στην επανάσταση της δεκαετίας του 60 στον σύγχρονο χορό, τον μεταμοντέρνο χορό, τις νέες δημοκρατικές και ανθρωπιστικές αξίες, τα νέα ιδανικά αποκέντρωσης και ελευθερίας, στα οποία και βασίστηκε ο μεταμοντέρνος χορός. Τέλος, παρατηρώντας τις εξελίξεις, που συμβαίνουν στον χορό στις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 60 στην Αμερική και στην Ευρώπη, θα επιχειρηθεί να παρουσιαστεί τι συμβαίνει στην Ελλάδα, σε σχέση με τον χορό, τις περιόδους αυτές. Deborah JOWITT Telling Tales: the Reinvention of Narrative in Postmodern Dance Στην προσπάθεια ανίχνευσης των λόγων που οδήγησαν στην αναβίωση της αφήγησης στον μεταμοντέρνο χορό από τις αρχές της δεκαετίας του 80, χρειάζεται να λάβει κανείς υπόψη δύο στοιχεία των σύγχρονων χορογραφιών που βρίσκονται σε άμεσο συσχετισμό: τις προσεγγίσεις των χορογράφων στην αφήγηση της ιστορίας και τις αναπόφευκτες ιστορίες που διηγούνται τα σώματα και η συμπεριφορά των χορευτών η αφήγηση είναι ένα σχεδόν αναπόφευκτο στοιχείο του χορού, από τη στιγμή που τα ανθρώπινα σώματα συνιστούν το χορευτικό μέσο. Τα μέλη της ομάδας του New York City s Judson Dance Theater (έτος ιδρ. 1962) εστίασαν στη δομή και την κίνηση, αφαιρώντας το στοιχείο της θεατρικότητας, της δεξιοτεχνίας και κάθε είδους καλλιτεχνικό τέχνασμα. Όταν όμως οι χορογράφοι, απαντώντας στο πολιτισμικό και το πολιτικό κλίμα, άρχισαν πάλι να ενδιαφέρονται για το δράμα και το συναίσθημα, χρησιμοποίησαν ως βάση για τις χορογραφίες τους παλαιότερα χορογραφικά ευρήματα. Οι συναφείς τεχνικές του κολάζ, της συναρμολόγησης και της αντιπαράθεσης τις οποίες οι χορογράφοι του Judson Dance Theater δανείστηκαν από εικαστικούς καλλιτέχνες που συνδέονταν με την ομάδα, όπως ο Robert Rauschenberg επιτρέπουν σε στοιχεία ανόμοια να συντονίζονται και να δημιουργούν νέες ιδέες και εικόνες, οι οποίες δεν είναι κατ ανάγκη εγγενείς σε κάθε επιμέρους χορογραφία. Αυτές οι τεχνικές έδωσαν τη δυνατότητα στην επόμενη γενιά των μεταμοντέρνων χορογράφων να αποσταθεροποιήσουν την ενδογενή γραμμικότητα των ιστοριών που επιθυμούσαν να αφηγηθούν. Η γαλλική κριτική θεωρία ενίσχυσε τις στρατηγικές της αποδόμησης, που εφάρμοσαν και συνεχίζουν να εφαρμόζουν αυτοί οι χορογράφοι στην αφήγηση. Στην περίοδο της ακμής του Judson Dance Theater, οι χορευτές δεν ερμήνευαν ρόλους και δεν πρόβαλλαν φανταστικά συναισθήματα. Παρουσίαζαν τον εαυτό τους επί σκηνής να εκτελεί την οποιαδήποτε κίνηση της χορογραφίας. Αυτού του είδους η έμφαση στο καθημερινό σώμα αποδείχτηκε κύρια πηγή έμπνευσης στους δραματικούς χορούς που αναπτύχθηκαν τη δεκαετία του 90 μέχρι και τις μέρες μας (π.χ. η τεχνική του contact improvisation, που ανέπτυξε ο Steve Paxton στις αρχές της δεκαετίας του 70, δηλαδή του αθλήματος ως τέχνης, αποτέλεσε πηγή για την απεικόνιση της πάλης ή της ερωτικής σχέσης στον χορό). Το καθημερινό σώμα δίνει στον χορευτή τη δυνατότητα να εκφράσει το συναίσθημα και την ένταση, χωρίς να υπερβάλει, και να επαναπροσδιορίσει τη δεξιοτεχνία ως ποιότητα της κίνησης. Ana SANCHEZ-COLBERG Narrating the Un-narratable? We: Implicated and Complicated, an Artistic Research Project Στην εισήγησή μου, θα διερευνήσω τον μικρόκοσμο της χορευτικής ομάδας, με στόχο να αναδείξω τις συνέπειες που έχουν για την αφηγηματικότητα, κατά τη διάρκεια της πρόβας, η έκθεση και η αντιπαράθεση. Αν η πρόβα προσφέρει τον χώρο για να έρθουν σε επαφή άνθρωποι και να οδηγηθούν σε δράση, ποια είναι η επίδραση αυτού 5

του συγχρωτισμού τη στιγμή της τελικής έκθεσής τους μπροστά στο κοινό; Θα προτείνω μια διαφορετική ερμηνεία του όρου αφηγηματικότητα σε σχέση με την ταυτότητα τόσο της εν εξελίξει χορογραφίας όσο και των χορευτών της παράστασης. Θα επιχειρήσω να διευκρινίσω τις ιδιαιτερότητες των σύγχρονων χορογραφιών, στις οποίες, σε πολλές περιπτώσεις, οι καλλιτέχνες είναι φορείς και μέσα του «αφηγήσιμου» γεγονότος. Τι είναι, επομένως, αυτό που εξιστορείται; Αντλώντας στοιχεία από τη διαδικασία σύνθεσης μιας πρόσφατης χορογραφίας μου με τίτλο We: Implicated and Complicated, θα απαντήσω στο ερώτημα με συγκεκριμένα παραδείγματα. Η θεωρητική προσέγγιση της διαδικασίας βασίζεται στη φιλοσοφική οπτική του Jean-Luc Nancy και συγκεκριμένα στην ιδέα του περί ενικού - πληθυντικού. Κάτια ΣΑΒΡΑΜΗ Σώματα που κινούνται και συν-κινούν Πολλοί θεωρητικοί (Chordas, Fraleigh, Merleau-Ponty, Weiss) υποστηρίζουν ότι το σώμα δεν είναι αντικείμενο με συγκεκριμένη λειτουργική δράση αλλά ολότητα νου και ψυχής. O Scheler χρησιμοποιεί τον όρο σώμα (der Körper)για να δηλώσει τα δομικά χαρακτηριστικά του σώματος καθώς και τον ανθρώπινο οργανισμό ως φορέα αντικειμενικής γνώσης. Για το σώμα το οποίο ζει μέσω του συναισθήματος, των αισθήσεων, του συστήματος της αντίληψης και της συγκίνησης, δηλαδή το βιωμένο σώμα, χρησιμοποιεί τον όρο κορμί (der Leib). Με αφορμή αυτή τη διάκριση, η οποία θα αποτελέσει το σημείο εκκίνησης της ανακοίνωσης, αρχικά θα γίνουν αναφορές τόσο στη λειτουργία της κίνησης του σώματος όσο και στην εκφραστική του συμπεριφορά και δυνατότητα στον έντεχνο χορό. Στη συνέχεια, θα αναλυθεί το σώμα από τη θέση του χορευτή και από τη θέση του θεατή, προκειμένου να αναδειχθεί με ποιο τρόπο το σώμα συμβάλλει στην αφηγηματικότητα του έντεχνου χορού. Efva LILJA Movement as the Memory of the Body Στις κινήσεις του σώματος μπορεί κάποιος να διακρίνει ίχνη ζωής και εμπειριών πάσης φύσεως. Με ποιο τρόπο η εμπειρία και η μνήμη αποθηκεύονται στην κίνηση; Πώς αυτό σχετίζεται με τον χρόνο και την ηλικία; Πώς κινούμαστε; Ως χορογράφος, κοιτάζω και βλέπω γύρω μου να υπάρχει κίνηση παντού. Επιλέγω από τις κινήσεις που βλέπω γύρω μου: δοκιμάζω, απορρίπτω και προσαρμόζω τις επιλογές μου σε ένα συγκεκριμένο χορογραφικό πλαίσιο. Οριοθετώ τη στιγμή, με στόχο να διατηρήσω την προσοχή μου προσηλωμένη σε αυτή. Θέτω όρια γύρω από τον χρόνο που θέλω να προστατεύσω και καταρρίπτω άλλα που παρεμβάλλονται ανάμεσα σε μένα και σε αυτό που με προσελκύει. Οδηγώ τα πράγματα στα όριά τους, τα απορρίπτω, τα «τινάζω στον αέρα», τους αντιστέκομαι αντιστέκομαι στην ίδια μου την ύπαρξη. Ωστόσο, καταφέρνω να βρω εκείνες τις στιγμές που περικλείουν την αιωνιότητα, το πάθος και το μεγαλείο κατά τη διαδικασία της χορογραφικής μου έρευνάς. Αυτό που αναζητώ είναι η γλωσσική διάσταση της κίνησης και οι συνδετικοί κρίκοι μεταξύ αυτής της διαδικασίας και του τρόπου με τον οποίο ο υπόλοιπος κόσμος εξετάζει τη «γλώσσα». Όταν, για παράδειγμα, εκλαμβάνω την κίνηση ως μνήμη του σώματος, τότε η γλωσσική και η επικοινωνιακή διάσταση αποκτούν σημασία. Χαράζοντας την πορεία μας μέσα από τις μνήμες και τις εμπειρίες μας, είναι σαν να προχωρούμε και να δημιουργούμε καινούριες. Καθημερινά, επανακτάμε τον έλεγχο της κίνησης. Όσο είμαστε ζωντανοί, μπορούμε να χρησιμοποιούμε τους εαυτούς μας, αξιοποιώντας κάθε ευκαιρία. 6

ΕΡΣΗ ΠΗΤΤΑ Η χορογραφία στο αρχαίο δράμα Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Στην εισήγησή μου, θα αναφερθώ στην παράλληλη σχέση του λόγου και της κίνησης: συγκεκριμένα, στην έρευνα που έχω κάνει τα τελευταία χρόνια στο αρχαίο δράμα για την αναζήτηση μιας σημειολογίας που αποτυπώνει τον λόγο, χωρίς να τον περιγράφει. Θα προβληθούν αποσπάσματα από την πάροδο των Βακχών του Ευριπίδη, μέσω των οποίων θα αναφερθώ στον μύθο του Διονύσου και το έντονο τελετουργικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τη χορογραφία. Θα προβληθούν επίσης αποσπάσματα από τη δουλειά που έκανα πρόσφατα στην Ινδονησία με θέμα την Περσεφόνη και τα Ελευσίνια Μυστήρια. 7

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΟΜΙΛΗΤΩΝ Ο Pete Brooks είναι θεατρικός σκηνοθέτης, δραματουργός και δάσκαλος. Ιδρυτικό μέλος της Θεατρικής Ομάδας Impact Theatre Cooperative στη Μ. Βρετανία, έχει σκηνοθετήσει και παρουσιάσει τη δουλειά του σε περιοδείες ανά τον κόσμο. Αυτή την περίοδο διευθύνει μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών (MA in Performance Design and Practice) στο Central Saint Martin s College of Art στο Λονδίνο. Η Νανά Βάχλα ζει στο Λονδίνο από το 1992. Το 1989 πήρε το Α Βραβείο Χορογραφίας στον διαγωνισμό νέων χορογράφων «Δρώμενα 1989» του Δήμου Αθηναίων. Έλαβε υποτροφία από το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης για να σπουδάσει στο Laban Centre του Λονδίνου. Είναι κάτοχος MA στη Χορογραφία από το Πανεπιστήμιο Middlesex. Έχει διδάξει χορό και έχει χορογραφήσει έργα τόσο στη Μ. Βρετανία όσο και στην Ελλάδα, τη Φιλανδία, την Πορτογαλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία, τα οποία οι κριτικοί δέχθηκαν με ενθουσιασμό. Τα τελευταία τρία χρόνια έχει επικεντρωθεί σε χορογραφίες που η ταυτότητά τους καθορίζεται από τον χώρο (site-specific). Ως δημιουργός, πειραματίζεται με την κίνηση, τον χώρο και τον ήχο. Είχε την ευκαιρία να συνεργαστεί με άλλους καλλιτέχνες και να πειραματιστεί πάνω στην σχέση θεατή-χορευτή. Η Βάσω Μπαρμπούση είναι απόφοιτος της σχολής της Ραλλούς Μάνου και τoυ ΤΕΦΑΑ Αθηνών. Συνέχισε τις σπουδές της στη Νέα Υόρκη στη σχολή της Μartha Graham και του Erick Hawkins. Σπούδασε χορογραφία και αυτοσχεδιασμό με τον Robert Dunn. Στο Columbia University (Teachers College) πήρε Master of Arts. Πήρε το διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Το 1987 δημιούργησε την ομάδα Ωκυροή με την οποία κάνει παραστάσεις. Ήταν Επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Βόλος) έως το 2005. Συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο και χορογράφησε τις τραγωδίες Μήδεια του Ευριπίδη, Οιδίποδα και Αντιγόνη του Σοφοκλή καθώς και τη Δόνια Ροζίτα του Λόρκα. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες Κ. Αρβανιτάκη, Ν. Κοντούρη, Β. Παπαβασιλείου, Ρ. Πατεράκη. Σήμερα είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στο Ναύπλιο. Η Deborah Jowitt ξεκίνησε να χορεύει επαγγελματικά το 1953, να παρουσιάζει δικές της χορογραφίες το 1962 και να αρθρογραφεί τακτικά για τον χορό στο Village Voice το 1967. Τα άρθρα της για τον χορό έχουν εκδοθεί σε δύο τόμους συμμείκτων, τους: Dance Beat (1977) και The Dance in Mind (1985) αντίστοιχα, καθώς επίσης και σε πολλά περιοδικά. Το 1988 τιμήθηκε με το βραβείο de la Torre Bueno για το τρίτο της βιβλίο με τίτλο Time and the Dancing Image. Το 1997 επιμελήθηκε τον τόμο Meredith Monk για τον εκδοτικό οίκο Johns Hopkins University Press. Οι κριτικές και ιστορικές μελέτες της απαντούν σε πολλούς συλλογικούς τόμους και ανθολογίες, συμπεριλαμβανομένου και του πρόσφατα δημοσιευμένου Reinventing Dance in the 1960s, τον οποίο επιμελήθηκε η Sally Banes. Το 2002 κέρδισε την υποτροφία Guggenheim προκειμένου να ολοκληρώσει το βιβλίο της Jerome Robbins: His Life, His Theater, His Dance, το οποίο εκδόθηκε από τους Simon & Schuster τον Αύγουστο του 2004. Πέραν των διαλέξεων που έχει δώσει και των σεμιναρίων που έχει διευθύνει τόσο στις Η.Π.Α. όσο και στο εξωτερικό, διδάσκει στο Τμήμα Χορού της Σχολής Καλών Τεχνών Tisch του New York University. Η Ana Sanchez-Colberg είναι διεθνούς φήμης χορογράφος και ειδικεύεται στο χοροθέατρο, με έργο πρωτότυπο και διακεκριμένο. Διευθύνει την ομάδα της Τheatre EnCorps, με την οποία και δίνει παραστάσεις από το 1989. Η ομάδα της έχει τιμηθεί με πολλά διεθνή βραβεία και έχει λάβει επιχορηγήσεις από το Βρετανικό Συμβούλιο και από το Συμβούλιο Καλών Τεχνών της Αγγλίας. Ως αναγνώριση της συμβολής της στη διεθνή χορευτική σκηνή το Σουηδικό Συμβούλιο Ερευνών (2006/07) της απένειμε βραβείο για τη μελέτη και τη δημιουργία του έργου We: Implicated and Complicated. Σήμερα είναι Επισκέπτρια-Καθηγήτρια Χορογραφίας και Σύνθεσης στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο της Στοκχόλμης και Σύμβουλος σε θέματα χορού στο Roehampton University του Λονδίνου. 8

Η Κάτια Σαβράμη σπούδασε χορό στη Σχολή της Ραλλούς Μάνου στην Αθήνα. Είναι κάτοχος M.A. και Ph.D. από το City University, Laban Centre του Λονδίνου, όπου ειδικεύτηκε στις χορολογικές σπουδές, στη χορογραφία και στην παιδαγωγική του χορού. Ως ειδική συνεργάτης, δίδαξε χορολογία στο Tμήμα Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου θράκης. Ως διδάσκουσα (Π.Δ. 407/80), συνεργάστηκε με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Δίδαξε χορολογία στην επαγγελματική σχολή της Ραλλούς Μάνου, στη Λυρική Σκηνή και στην Κρατική Σχολή Χορού. Σήμερα είναι Λέκτορας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών. Συγγραφέας και κριτικός αναγνώστης στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, έχει δημοσιεύσει βιβλία για τον έντεχνο χορό στην Ελλάδα. Άρθρα της έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά. Έχει τιμηθεί με διακρίσεις και επαίνους στη χορογραφία. Είναι μέλος και tutor του Imperial Society of Teachers of Dancing του Λονδίνου. Μετέχει ως ειδική γραμματέας στο Διοικητικό Συμβούλιο Υποτρόφων του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης και είναι μέλος της επιτροπής αξιολόγησης του Ιδρύματος για τη χορήγηση υποτροφιών στον έντεχνο χορό. Διετέλεσε ιδιοκτήτρια της ομώνυμης ιδιωτικής σχολής χορού στην Αθήνα από το 1979 έως το 2006. Η Efva Lilja είναι γνωστή ως εξέχουσα Σουηδή χορογράφος με ξεχωριστό ρεπερτόριο, στο οποίο πολλοί έχουν αναφερθεί. Μετά από πολύχρονη χορευτική καριέρα, παρουσίασε για πρώτη φορά χορογραφία της το 1982. Το 1985 συγκρότησε την ομάδα της E.L.D., της οποίας διετέλεσε καλλιτεχνική διευθύντρια για 20 χρόνια. Μέσα από ένα ευρύ φάσμα συνεργασιών με άλλους καλλιτέχνες, δημιούργησε πρωτοποριακό έργο, ιδιαίτερης σημασίας για τον σουηδικό και τον διεθνή χορό. Το καλλιτεχνικό της έργο έχει παρουσιαστεί σε περισσότερες από 25 χώρες στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας της έχει λάβει πολλά βραβεία και επιχορηγήσεις. Το 2003 εκλέχθηκε Καθηγήτρια Χορογραφίας και το 2006 έγινε Αντιπρύτανης του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου Χορού της Στοκχόλμης. Η Έρση Πήττα είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Σορβόννης στην Ιστορία της Τέχνης. Υπήρξε μέλος της ομάδας σύγχρονου χορού του Zerome Andrews και της Suzan Buirge στο Παρίσι. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη χορογραφία με τον Alwin Nikolai στη Νέα Υόρκη. Έχει παρουσιάσει τις προσωπικές της συνθέσεις ως σολίστ σε πολλά θέατρα και πολιτιστικά κέντρα στη Γαλλία. Είναι ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Χορού στη Γαλλία και του Κέντρου Έρευνας Αρχαίου Δράματος στην Αθήνα. Έχει χορογραφήσει πάνω από σαράντα έργα κλασικού και σύγχρονου θεατρικού ρεπερτορίου. Με τη δική της ομάδα ΙΜΕΡΟΣ έχει παρουσιάσει χορογραφίες της στη Γαλλία και στην Αμερική. Mαρίζα Βινιεράτου, MFA, DIP (Dance Theatre). Σπούδασε χορό στο Laban Centre του Λονδίνου και ειδικεύτηκε στη χορογραφία στο New York University, όπου απέκτησε Master of Fine Arts. Ίδρυσε τη χορευτική ομάδα XIPóLYTOS D.T. με την οποία έδωσε παραστάσεις στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο (1993-1999). Οργάνωσε τα σεμινάρια χορογραφίας της Bessie Schönberg στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Από το 2000 διδάσκει χορογραφία στην Κρατική Σχολή Χορού και στο ΙΕΚ Ακμή ενώ έχει διδάξει και σε σεμινάρια χορογραφίας σε ιδιωτικές σχολές. Έχει συγγράψει διδακτέα ύλη στον τόμο Πολιτιστική Διαχείριση για το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο βιβλίο Τερψιχόρη: Επτά κινήσεις στη σειρά «Τέχνες» των εκδόσεων Dian. Έχει χορογραφήσει θεατρικές παραστάσεις και είναι συνεργάτης του Ε.Κ.Ε.Θ.Ε.Χ. στην επιτροπή επιχορηγήσεων. 9