ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ...3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η : ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ...7 1.1 ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΙΜΟΤΗΤΑ...7

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Διερεύνηση των Εμποδίων που Αντιμετωπίζουν οι Γυναίκες Επιχειρηματίες και των Ευκαιριών που Προσφέρονται για Γυναικεία Επιχειρηματική Δραστηριοποίηση ΕΜΠΟΔΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Φορέας Υλοποίησης Έκθεσης Υπουργείο Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων Διεύθυνση Σπουδών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Τομέας ΣΕΠ ΚΕΣΥΠ: Λάρισας ΓΡΑΣΕΠ: Αγιάς, Πλατυκάμπου, Συκουρίου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ...3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η : ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ...7 1.1 ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΙΜΟΤΗΤΑ...7 1.2 ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ...7 ΕΝΟΤΗΤΑ 2 Η: ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ...10 2.1 ΠΩΣ ΕΠΙΛΕΓΟΥΝ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ; ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΝΤΑΙ;...10 2.2 ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΟ ΦΥΛΟ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΣΗ ;...11 2.3 ΠΟΙΕΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥΣ;...12 3.1 ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΕΣ/ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΕΣ...13 3.2 ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΕΛΕΧΗ/ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ...13 ΕΝΟΤΗΤΑ 4 Η: ΕΜΠΟΔΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ...14 ΕΝΟΤΗΤΑ 5 Η: ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΊΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ...16 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...19 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...21 2

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Επιμέλεια έκδοσης: Βασιλειάδης Αναστάσιος Συγγραφική ομάδα: Χριστοδουλοπούλου Γεωργία Χαριτωνίδου Αλεξάνδρα Ινστιτούτο Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας Απρίλιος 2007 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια σε επίπεδο πολιτικής, παρατηρείται έξαρση του ενδιαφέροντος για την αντιμετώπιση της περιορισμένης συμμετοχής των γυναικών στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δημιουργήσει προγράμματα τα οποία απευθύνονται σε γυναίκες και έχουν σκοπό να υποστηρίξουν, να δώσουν κίνητρα και να εφοδιάσουν κατάλληλα τις γυναίκες προκειμένου αφενός να αυξηθεί η επιχειρηματική τούς δραστηριότητα και αφετέρου να εξαλειφθούν τα κοινωνικά στερεότυπα που εμποδίζουν την επαγγελματική αλλά και προσωπική εξέλιξη των γυναικών. Η συνθήκη του Άμστερνταμ θέτει την επιχειρηματικότητα και ιδιαίτερα τη γυναικεία ως έναν από τους βασικότερους πυλώνες αναπτυξιακής πολιτικής (Ευρωπαϊκή Ένωση, 1997). Εξειδικεύοντας τη συνθήκη αυτή στα Εθνικά σχέδια ενθαρρύνεται η επιχειρηματικότητα των γυναικών και ιδιαίτερα η αυταπασχόλησή τους. Ιδιαίτερα υποστηρίζεται η ίδρυση νέων επιχειρήσεων από απόφοιτους της δευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την παροχή κινήτρων προς τους νέους και τις νέες. Οι προσπάθειες προς την κατεύθυνση αυτή γίνονται και από πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η διδασκαλία της επιχειρηματικότητας έχει εισαχθεί σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης πολλών χωρών της Ευρώπης. Παρά την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των εθνικών σχεδίων στον τομέα της επιχειρηματικότητας και της αυταπασχόλησης οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι σημαντικές (Saunders, 2001; Lituchy και συν. 2003; Martino, 2001; Watson, 2003). Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα το προφίλ του Έλληνα νέου ή επίδοξου επιχειρηματία σκιαγραφείται ως εξής: Άνδρας, ηλικίας μεταξύ 25 έως 44 4

ετών, απόφοιτος λυκείου(global Entrepreneurship Monitor, 2005). Σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, η Ελλάδα εμφανίζει χαμηλότερα ποσοστά γυναικείας επιχειρηματικότητας. Το 2004 το ποσοστό της συνολικής επιχειρηματικής δραστηριότητας που αφορά στις γυναίκες εμφανίζεται μειωμένο συγκριτικά με το προηγούμενο έτος και εκτιμάται μόλις σε 25,1%, η επίδοση αυτή είναι η δεύτερη χαμηλότερη στην Ευρώπη. Ως αιτίες αυτής της ανισότητας έχουν αναφερθεί ο κοινωνικά εδραιωμένος καταμερισμός των ρόλων ανάμεσα στα φύλα, η παραδοσιακή αντίληψη των ρόλων και άλλοι παράγοντες όπως το έλλειμμα δεξιοτήτων στη χρήση της νέας τεχνολογίας που παρουσιάζουν οι γυναίκες. Επίσης ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν μικρότερη προθυμία για την ανάληψη ρίσκου και μικρότερη υποκίνηση για δράση (Sexton και συν. 1990; Martino, 2001). Οι γυναίκες επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα όπως η έλλειψη επιμόρφωσης, η σύνδεση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, η μικρή ικανότητα προσαρμογής στο εξωτερικό επιχειρηματικό περιβάλλον (Αρτινοπούλου, 2004) ενώ ειδικότερα αναφέρεται ότι οι γυναίκες χρησιμοποιούν την επιχειρηματικότητα ως επιλογή καριέρας η οποία βοηθάει στην ευελιξία των οικογενειακών υποχρεώσεων. Γενικά υποστηρίζεται ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα από τους άνδρες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη φάση ίδρυσης της επιχείρησης κατά την οποία οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στην εξεύρεση κεφαλαίων και στην υποστήριξη που έχουν από την Πολιτεία. Παρατηρήθηκε ακόμη ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες ζητούν λιγότερο συχνά από τους άνδρες τη γνώμη ειδικών συμβούλων της Πολιτείας, ενώ παλιότερες έρευνες υποστήριξαν ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι περισσότερο πιθανό να αντιμετωπίσουν προβλήματα κατά τη διάρκεια της επιχειρηματικής τους 5

δραστηριοποίησης. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε ότι η παράμετρος φύλο είναι σημαντικός παράγοντας διαφοροποίησης της επιτυχίας μιας επιχείρησης. 6

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 η : ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 1.1 Γυναικεία Απασχολησιμοτητα Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του ποσοστού συμμετοχής του γυναικείου εργατικού δυναμικού στον αντίστοιχο πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας, με μείωση του ποσοστού αυτού για τον ανδρικό πληθυσμό. Οι γυναίκες αποτελούν το 52,5% του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας, αλλά μόνο το 39,2% του εργατικού δυναμικού και το 36,7% των απασχολουμένων. Παράλληλα το 60,7% των ανέργων και το 67,2% των ανέργων μακράς διαρκείας είναι γυναίκες. Κατά τη περίοδο 1991 1997 το γυναικείο εργατικό δυναμικό αυξήθηκε κατά 19,8%, η απασχόληση των γυναικών κατά 15,5%, οι άνεργες γυναίκες κατά 48,6% και οι άνεργες μακράς διαρκείας κατά 76,6%. Οι αντίστοιχοι όμως δείκτες μεταβολών κατά την περίοδο 1994 1997 είναι αισθητά μειωμένοι: Αύξηση του γυναικείου εργατικού δυναμικού κατά 7,1% Αύξηση της απασχόλησης των γυναικών κατά 5,85% Αύξηση των ανέργων γυναικών κατά 14,5% Αύξηση των ανέργων μακράς διαρκείας, κατά 22,7% 1.2 Γυναικεία Επιχειρηματικότητα Από τη δεκαετία του 70 άρχισαν οι γυναίκες να επιλέγουν την επιχειρηματική καριέρα ως εναλλακτική επιλογή και την επόμενη δεκαετία εμφανίστηκαν οι περισσότερες γυναίκες επιχειρηματίες. Κατά την διαδικασία διερεύνησης της γυναικείας επιχειρηματικότητας συναντώνται αρκετές δυσκολίες αφού κάθε προσπάθεια κατανόησής της συνάδει με αντικειμενικούς αλλά και υποκειμενικούς παράγοντες. 7

Οι άνδρες φαίνεται να ξεκινούν την επιχείρησή τούς επενδύοντας το διπλάσιο κεφάλαιο σε σχέση με τις γυναίκες (Global Entrepreneurship Monitor, 2005) ενώ οι περισσότερες γυναίκες επιχειρηματίες στρέφονται σε επιχειρήσεις τού τριτογενούς τομέα και κυρίως στο λιανικό εμπόριο, αυτή η επιλογή των γυναικών δεν ξενίζει αφού παραδοσιακά αποτελούν γυναικείου τύπου επιχειρήσεις. Όσον αφορά τούς λόγους έναρξης της επιχειρηματικής δραστηριότητας το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών επιθυμεί καλύτερο εισόδημα και εξασφάλιση της προσωπικής τους ανεξαρτησίας. (ΙΝ.ΑΝ.ΕΠ, 2006). Αναλύοντας την επιχειρηματικότητα ευκαιρίας και ανάγκης παρατηρούμε πως μόνο το 56,6% των γυναικών έχουν ως κίνητρο την εκμετάλλευση μιας ευκαιρίας ενώ η επίδοση αυτή αποτελεί την χαμηλότερη από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες κατά την έναρξη και λειτουργία της επιχείρησης σχετική έρευνα του Middlesex University αναφέρει ότι τα κατά σειρά σπουδαιότητας είναι τα παρακάτω: Κεφάλαιο εκκίνησης Χρηματοδότηση για την ανάπτυξη Διακρίσεις από τους προμηθευτές Έλλειψη δεξιοτήτων Marketing και πωλήσεων Αδυναμία εισόδου σε νέες αγορές Έλλειψη ικανοτήτων διοίκησης Γραφειοκρατία Ελλιπής πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες Πρόσβαση σε υποστηρικτικούς μηχανισμούς Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες υπερτερούν σε σχέση με τους άντρες στην χρήση νέων τεχνολογιών και διαδικασιών, από την 8

άλλη όμως είναι πιο απαισιόδοξες ως προς την εξέλιξη της επιχείρησής τούς σε επίπεδο απασχόλησης αφού 60% είναι το ποσοστό αυτών που θεωρούν ότι θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας μέσα στην επόμενη πενταετία, το αντίστοιχο ποσοστό για τούς άνδρες είναι 80% (Global Entrepreneurship Monitor, 2005) Τέλος, έρευνες εμφανίζουν τις γυναίκες να είναι αρκετά επιφυλακτικές στην ανάληψη επιχειρηματικού ρίσκου και να προτιμούν τις ασφαλείς στρατηγικές με μηδενική αβεβαιότητα εμποδίζοντας έτσι τον ρυθμό ανάπτυξης της επιχείρησής τούς. 9

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 η: ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Από τα στοιχεία της έρευνας του δικτύου επιχειρηματιών προκύπτει ότι οι περισσότερες Ελληνίδες στον κόσμο του επιχειρείν είναι ηλικίας από 20 49 ετών (87,3%), ειδικότερα στις ηλικίες από 30 39 ετών ανήκει το 38,8%. Στην πλειοψηφία τους είναι έγγαμες ή συζούν (63,6%), γεγονός που συνεπάγεται ότι έχουν οικογενειακές υποχρεώσεις. Το 55,9% των γυναικών έχουν παιδιά και από αυτές το 64,4% είναι μητέρες παιδιών έως 17 ετών. Σε ποσοστό 61,2% είναι απόφοιτες Α.Ε.Ι / Τ.Ε.Ι ενώ στη συντριπτική πλειοψηφία τους (76,3%) δηλώνουν ότι έχουν παρακολουθήσει εκπαιδευτικά σεμινάρια σε εξειδικευμένα θέματα όπως: πληροφορική, διοίκηση επιχειρήσεων, πωλήσεις, μάρκετινγκ, λογιστική κ.ά Σε ό,τι αφορά το μέγεθος των επιχειρήσεων, στις οποίες οι Ελληνίδες είναι ιδιοκτήτριες ή εργάζονται σε αυτές, πρόκειται για μικρές ή μεσαίες επιχειρήσεις σε ποσοστό 90,5%. Ειδικότερα το 50% είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις με 1 9 υπαλλήλους. Το 35% είναι μικρές με 10 49 υπαλλήλους και σε ποσοστό 5,5% ανήκουν στις μεσαίες με 50 249 υπαλλήλους. Μόνο το 9,5% είναι μεγάλες επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από 250 υπαλλήλους. 2.1 Πώς επιλέγουν οι γυναίκες τον επαγγελματικό τους προσανατολισμό; Από ποιους επηρεάζονται; Όπως προκύπτει από την έρευνα ένα μεγάλο ποσοστό (40,1%) δηλώνει ότι η απόφαση ήταν προσωπική. Το πατρικό πρότυπο επηρέασε το 19,7% ενώ 8,7% των γυναικών δηλώνουν ότι επηρεάστηκαν από προηγούμενους 10

προϊσταμένους. Η μητέρα επηρέασε το 7,1% και οι δάσκαλοι το 6,3%. Μικρός ήταν ο ρόλος των συμβούλων επαγγελματικού προσανατολισμού (2,4%) όπως και των μέσων μαζικής ενημέρωσης(2,4%). Οι ίδιες οι γυναίκες δείχνουν να έχουν χαμηλό βαθμό αυτοπεποίθησης αφού σε ποσοστό 60,7% δηλώνουν ότι συμφωνούν με την άποψη ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να τα καταφέρουν σε οποιοδήποτε επάγγελμα ή οικονομικό κλάδο. Ωστόσο πιστεύουν (93,7%) ότι μπορούν να υπερασπισθούν τις απόψεις τους στην εργασία εξίσου καλά με τους άνδρες. Ως κορυφαίο πρόβλημα στην επαγγελματική εξέλιξη των γυναικών καταγράφεται ο συγκερασμός των καθηκόντων της μητέρας και συζύγου με τις απαιτήσεις της καριέρας. Η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα (89,9%) δηλώνει ότι ο ρόλος στο σπίτι έρχεται σε αντίθεση σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό με τον επαγγελματικό ρόλο και αυτό οδηγεί σε μειωμένες δυνατότητες επαγγελματικής επιτυχίας σε αντίθεση με τους άνδρες που δεν έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις. Η μητρότητα δεν μπορεί εύκολα να συνδυαστεί με υψηλό επαγγελματικό ή οικονομικό στάτους, πιστεύει το 81,8%. 2.2 Επηρεάζει το φύλο την επαγγελματική σταδιοδρομία και την κοινωνικοοικονομική θέση ; Οι γυναίκες σε ποσοστό 63,2% απαντούν καταφατικά στο ερώτημα. Πιστεύουν ότι θα ήταν πολύ πιο εύκολο να κάνουν καριέρα αν ήταν άνδρες. Ωστόσο η ελκυστική εξωτερική εμφάνιση φαίνεται ότι αποτελεί σημαντική προϋπόθεση επαγγελματικής επιτυχίας για την Ελληνίδα, αυτό τουλάχιστον δηλώνει το 78% των ερωτηθέντων. 11

2.3 Ποιες προκαταλήψεις αντιμετωπίζουν οι Ελληνίδες στους χώρους εργασίας τους; Οι ίδιες αναφέρουν: 1.Η επιτυχία στην καριέρα είναι πιο σημαντική για τον άνδρα (82%) 2.Οι γυναίκες είναι ιδιόρρυθμες/περίεργες (82%) 3.Οι γυναίκες πρέπει να φροντίζουν σπίτι και παιδιά και οι άνδρες να βγάζουν τα χρήματα (74%) 4.Οι γυναίκες έχουν δυσκολία στη λήψη αποφάσεων(70,8%) 5.Οι άνδρες δεν πρέπει να έχουν γυναίκες αφεντικά (61,6%) 6.Η επιχειρηματικότητα είναι καθαρά ανδρική υπόθεση (52%) 7.Οι γυναίκες είναι λιγότερο κατάλληλες για επιχειρήσεις σε σύγκριση με τους άνδρες (50%) 12

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 η: ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Πολύ μεγαλύτερη αποδοχή από το επαγγελματικό τους περιβάλλον και λιγότερα προβλήματα προκύπτει ότι έχουν οι γυναίκες επιχειρηματίες/αυτοαπασχολούμενες σε σύγκριση με τις εργαζόμενες με υπαλληλική σχέση. 3.1 Γυναίκες Επιχειρηματίες/Αυτοαπασχολούμενες Με βάση τα στοιχεία της έρευνας του δικτύου επιχειρηματιών, οι γυναίκες σε ποσοστό 71,8% δηλώνουν ότι ουδέποτε αντιμετώπισαν έλλειψη εμπιστοσύνης στις ικανότητές τους από την πλευρά των ανδρών συναδέλφων ή συνεργατών. Το 59% των γυναικών ουδέποτε αντιμετώπισε προβλήματα αποδοχής από το επιχειρηματικό περιβάλλον Με ποσοστό 64,1% δήλωσαν ότι δεν είχαν κανένα πρόβλημα με χρηματοοικονομικά ιδρύματα ενώ το 69,2% των γυναικών δεν είχε πρόβλημα αποδοχής ως επιχειρηματιών από την ευρύτερη κοινωνία. 3.2 Γυναίκες Στελέχη/Υπάλληλοι Το 51,7% δήλωσε ότι ουδέποτε είχε έλλειψη αυτοπεποίθησης στο επαγγελματικό περιβάλλον όμως 76,7% ήταν το ποσοστό που αντιμετώπισε σε μικρό ή μεγάλο βαθμό έλλειψη εμπιστοσύνης από την πλευρά των προϊσταμένων. Μη ισότιμη μεταχείριση στο χώρο εργασίας αντιμετώπισε το 70% ενώ το 62% των γυναικών αντιμετώπισαν αμφισβήτηση των επαγγελματικών τους ικανοτήτων. Παρόλα αυτά αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις το 6,4% των γυναικών δηλώνουν ότι προτιμούν να συνεργάζονται με άλλες γυναίκες. 13

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 η: ΕΜΠΟΔΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Δράσεις για την ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας υλοποιούνται, παρόλα αυτά οι γυναίκες συναντούν αρκετές δυσκολίες στη δραστηριοποίησή τους στον επαγγελματικό στίβο, καθώς έχουν να αντιμετωπίσουν μία σειρά από εμπόδια όπως η κοινωνική αντίληψη για την επιχειρηματικότητα, οικονομικοί αλλά και ψυχολογικοί παράγοντες. 1. Σημαντικό ζήτημα της γυναικείας επιχειρηματικότητας αποτελούν τα πρότυπα και η θέση της γυναίκας στην κοινωνία και κατ επέκταση στην επιχειρηματική αγορά εργασίας. Η δραστηριοποίηση μιας γυναίκας στον επιχειρηματικό τομέα δεν είναι πάντα αποδεκτή ως επαγγελματική επιλογή και συχνά αποθαρρύνεται από τον περίγυρό της. 2. Επίσης παρατηρείται ανισότητα ευκαιριών σε σχέση με τούς άνδρες με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η επιχειρηματική συμπεριφορά των γυναικών και να μειώνεται η αυτοπεποίθησή τους. Οι γυναίκες έχουν μικρότερη πρόσβαση σε υποστηρικτικούς μηχανισμούς, στις νέες τεχνολογίες, σε νέες αγορές, στην απαραίτητη πληροφόρηση ενώ αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην χρηματοδότηση και διακρίσεις από τους προμηθευτές. 3. Επίσης σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας είναι η αδυναμία των γυναικών να παρακολουθήσουν και να ανταποκριθούν εγκαίρως στις εξελίξεις που καθιστούν ανταγωνιστική μια επιχείρηση. Οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση της οικογενειακής εστίας, για την ανατροφή των παιδιών και σε περιπτώσεις διευρυμένης οικογένειας για την φροντίδα αδύναμων μελών. Κατά συνέπεια η έλλειψη χρόνου στερεί από τις γυναίκες την δυνατότητα είτε να 14

αναπτύξουν μια νέα επιχείρηση είτε να βελτιώσουν τις επιχειρηματικές τούς δεξιότητες. Επίσης δεν αφιερώνουν τον απαιτούμενο χρόνο προκειμένου να αναζητήσουν επιχειρηματικές ευκαιρίες, πελάτες ή προμηθευτές, τρόπους χρηματοδότησης, κατάλληλους συμβούλους κ.α 4. Τέλος το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών επιχειρηματιών αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην χρηματοδότηση της επιχείρησής τούς Αφενός οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί εμφανίζονται αρκετά επιφυλακτικοί στην δανειοδότηση γυναικείων επιχειρήσεων και αφετέρου οι γυναίκες δείχνουν να ανησυχούν για τούς κινδύνους που μπορεί να ενέχει η δανειοδότηση. Συνέπεια όλων αυτών είναι οι γυναίκες να επενδύουν είτε ίδια κεφάλαια είτε να στηρίζονται οικονομικά σε συγγενικά πρόσωπα. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε ότι λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι γυναίκες συνηθίζουν να επιλέγουν εργασίες που τούς αποφέρουν μικρό οικονομικό όφελος (π.χ μερικής απασχόλησης) με αποτέλεσμα να μην έχουν μια καλή οικονομική βάση προκειμένου να ανταπεξέλθουν στην ανάπτυξη της επιχείρησής τούς. 15

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 η: ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΊΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Αρκετοί είναι οι βασικοί παράγοντες επιτυχίας που στηρίζουν την προώθηση της γυναικείας επιχειρηματικότητας. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν τα εξής: 1. Οι φορείς θα πρέπει να χρησιμοποιούν γυναίκες καθοδηγήτριες, εκπαιδεύτριες και συμβούλους όπου είναι δυνατόν προκειμένου να αυξηθεί η σημασία των μέτρων για τις γυναίκες και να παρασχεθούν πρότυπα. 2. Τα μετρά θα πρέπει να σχεδιάζονται τόσο σε επίπεδο ομάδων όσο και ιδιωτών. Τα μετρά σε επίπεδο ομάδας θα προσφέρουν στις γυναίκες τη δυνατότητα να κάνουν επαφές, να δικτυωθούν και να μάθουν από την εμπειρία άλλων. Τα μέτρα σε επίπεδο ιδιωτών θα επιτρέψουν στις γυναίκες τη λήψη άκρως αποτελεσματικών συμβουλών που σχετίζονται άμεσα με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. 3. Τα μετρά που υποστηρίζουν τη σύσταση επιχειρήσεων θα πρέπει να εστιάζουν σε τομείς που μπορούν να αποφέρουν στις γυναίκες επαρκές εισόδημα, ενισχύοντας έτσι την οικονομική αυτάρκεια των γυναικών. Κατά συνέπεια, σημαντικές είναι οι στρατηγικές για την προώθηση των γυναικών σε αγορές μεγαλύτερης αξίας σε παραδοσιακούς ή νέους τομείς. 4. Τα μέτρα κατάρτισης θα πρέπει να ακολουθούν μία τμηματική προσέγγιση, τόσο με ένα σύνολο βασικών αντικειμένων, όπως η κοστολόγηση, το μάρκετινγκ, η λογιστική και οι διαπραγματεύσεις, καθώς και με τη δυνατότητα επιλογής από ένα σύνολο επιπλέον αντικειμένων σε διάφορους ουσιώδεις τομείς. Το γεγονός αυτό θα καταστήσει την κατάρτιση ευέλικτη και θα δώσει στους πελάτες τη 16

δυνατότητα ανεξάρτητης επιλογής των δεξιοτήτων στις οποίες θέλουν να εστιάσουν. 5. Τα μετρά κατάρτισης θα πρέπει, επίσης, να περιλαμβάνουν κατάρτιση ανάπτυξης επιχειρηματικότητας προς υιοθέτηση της στάσης που απαιτείται για το ξεκίνημα και τη διαχείριση μίας νέας επιχείρησης. Οι επιχειρηματικές δεξιότητες ίσως να μην είναι επαρκείς για τις γυναίκες που συχνά στερούνται σιγουριάς και εμπιστοσύνης στις ικανότητές τους ως επιχειρηματίες. 6. Οι εκπαιδευόμενοι θα πρέπει να λαμβάνουν υποστήριξη μετά το ξεκίνημα, αφού εφαρμόσουν τις δεξιότητες που έχουν μάθει από την έως τώρα κατάρτιση. Η υποστήριξη αυτή μπορεί, για παράδειγμα, να παρασχεθεί μέσω καθοδήγησης, εξετάζοντας τα συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιχειρηματίες. Επιπλέον, η καθοδήγηση πριν την έναρξη θα βοηθήσει τις γυναίκες που σκέφτονται να δημιουργήσουν δική τους επιχείρηση να κρίνουν αν πρόκειται για σωστή επιλογή σταδιοδρομίας. 7. Οι γυναίκες επιχειρηματίες δεν θα πρέπει να είναι το μόνο σημείο εστίασης των μέτρων επιχειρηματικής υποστήριξης και προσωπικής ανάπτυξης. Σημαντική είναι και η προσέγγιση νεαρών γυναικών που θα τις ενθαρρύνει να γίνουν επιχειρηματίες και να αναπτύξουν εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους. 8. Η πρόσβαση στην πίστωση θα πρέπει να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο της υποστήριξης των επιχειρήσεων καθώς η περιορισμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση αποτελεί εμπόδιο που αντιμετωπίζουν πολλοί επιχειρηματίες, άντρες και γυναίκες. Διαφορετικές μέθοδοι παροχής πρόσβασης στη χρηματοδότηση, όπως εγγυήσεις δανείων ή συνεταιρισμοί με επίσημα χρηματοοικονομικά ιδρύματα θα μειώσουν 17

το κόστος παροχής πίστωσης, ειδικά σε μικροεπιχειρηματίες και γυναίκες επιχειρηματίες. 9. Η δικτύωση μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη πηγή έμπνευσης για ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ επαγγελματικών οργανώσεων. Μπορεί, επίσης, να προσφέρει στις επίδοξες επιχειρηματίες την απαραίτητη αυτοπεποίθηση προκειμένου να ενασχοληθούν με επιχειρηματικές δραστηριότητες. 10. Εκδηλώσεις που προσελκύουν το ενδιαφέρον των μέσων ενημέρωσης μπορούν να ενισχύσουν το προφίλ των γυναικών επιχειρηματιών, ευαισθητοποιώντας σχετικά με τα προβλήματα, αλλά και τις δυνατότητές τους. 11. Η δομημένη αξιολόγηση των μέσων υποστήριξης αποτελεί αποτελεσματικό μέσο που βοηθά τους παράγοντες λήψης αποφάσεων στον καλύτερο σχεδιασμό μελλοντικών πρωτοβουλιών και τον επαναπροσανατολισμό πόρων. 12. Η αλληλεπίδραση μεταξύ διαφόρων εθνικών ή κοινοτικών πολιτικών που επηρεάζουν τις γυναίκες επιχειρηματίες μπορούν να εντείνουν την αποτελεσματικότητα της προώθησης της γυναικείας επιχειρηματικότητας. 18

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα τελευταία χρόνια η θεώρηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών στο επίπεδο της Ε.Ε. γίνεται και από τη σκοπιά του οικονομικού της ενδιαφέροντος, ως παραγωγικού συντελεστή, όπως προκύπτει από τη σύνδεσή της με το δημογραφικό ζήτημα και την αγορά εργασίας αφενός, με την κοινωνική συνοχή αφετέρου. Η Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών (2004), που υποβλήθηκε στην Εαρινή Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών (Μάρτιος του 2004), αναφέρει ειδικότερα την Ελλάδα, από κοινού με την Ισπανία και την Ιταλία, ως αρνητικό παράδειγμα χωρών που παρουσιάζουν ποσοστά γυναικείας απασχόλησης κατώτερα του 50% και οι οποίες πρέπει να καταβάλουν αυξημένες προσπάθειες προκειμένου να επιτύχουν το στόχο της Λισσαβόνας. Ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φύλων, εκτός από την άνιση κατανομή στα ποσοστά ανεργίας, απασχόλησης και στη συμμετοχή στις άτυπες μορφές απασχόλησης, εντοπίζεται και στις διαφορές ως προς α) τους μισθούς, όπου σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Τράπεζας της Ελλάδος, το μισθολογικό χάσμα στη Χώρα μας ανέρχεται, κατά μέσον όρο, σε 25% και υπερβαίνει κατά πολύ τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ε.Ε. (16%), β) τη συμμετοχή σε κλάδους οικονομικής δραστηριότητας και επιμέρους επαγγέλματα (επαγγελματικός διαχωρισμός) και γ) την επαγγελματική εξέλιξη. Καθώς στο πλαίσιο των νέων δημογραφικών δεδομένων ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Ε.Ε. διαρκώς συρρικνώνεται, έχει γίνει αντιληπτό ότι, εάν θέλει να παραμείνει ανταγωνιστική η Ε.Ε., πρέπει να αξιοποιήσει πλήρως όλο το εργατικό δυναμικό της με πολιτικές που θα διευκολύνουν 19

ιδιαίτερα τις κατηγορίες εκείνες που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Η ένταξη των γυναικών, που αποτελούν κατά κανόνα την πλειοψηφία του πληθυσμού, στην πολιτική, οικονομική, επαγγελματική και κοινωνική δραστηριότητα, με όρους ίσων δικαιωμάτων, υποχρεώσεων, και ευκαιριών με αυτούς των ανδρών, εξασφαλίζει αντιπροσωπευτικότερη συμμετοχή του συνόλου της κοινωνίας, επιτυγχάνοντας έτσι ευρύτερη κοινωνική συνοχή. Η Σύνοδος Κορυφής για την Απασχόληση το Νοέμβριο του 1997 στο Λουξεμβούργο αναγνώρισε για πρώτη φορά σε πολιτικό επίπεδο ότι η ισότητα ευκαιριών αποτελεί ζήτημα όχι μόνο κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και οικονομικού ενδιαφέροντος. Πρόσφατα δε, στα Συμπεράσματα της Προεδρίας της Εαρινής Συνόδου Κορυφής των Βρυξελλών (Μάρτιος 2004) αναγνωρίσθηκε ρητά ότι «οι πολιτικές για την ισότητα των φύλων συνιστούν εργαλεία οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής». 20

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Saunders, P. (2001), Minority and female entrepreneurship, Advances in the Study of Entrepreneurship, Innovation, & Economic Growth 13, p. 223 280 Lituchy, T, Reavley, M., Bryer, P. (2003) WOMEN ENTREPRENEURS: AN INTERNATIONAL COMPARISON, Advances in the Study of Entrepreneurship, Innovation, & Economic Growth, 13, Pages 161 193 Martino, R. (2003), Differences Differences between women and men MBA entrepreneurs: exploring family flexibility and wealth creation as career motivators, Journal of Business Venturing 18(6): 815 832 Watson, J. (2003), Adjusting for risk in comparing the performances of male and female controlled SMEs, Journal of Business Venturing 18(6): 773 788 Sexton, D. Bowman, N., Upton, D. (1990), Female and male entrepreneurs: Psychological characteristics and their role in genderrelated discrimination, Journal of Business Venturing 5(1): 29 36 Αρτινοπούλου, B. (2004) Η γυναικεία επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα σήμερα και ο ρόλος του ΚΕΘΙ, άρθρο στο διαδίκτυο, διαθέσιμο στο www.istoselides.gr προσπελάσθηκε 31/08/2004 ΙΝ.ΑΝ.ΕΠ, 2006, Έρευνα διάγνωσης επιχειρηματικών προβλημάτων των γυναικών Έρευνα του Middlesex University Global Entrepreneurship Monitor, 2005, Η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2004 2005 Εθνικό Δίκτυο Γυναικών Επιχειρηματιών της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων Ελλάδος, πανελλαδική έρευνα για τα εμπόδια στην γυναικεία επιχειρηματικότητα, 2005 21

22