ΚΥΠΡΟΣ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ CYPRUS AND GEOLOGY SCIENCE-ENVIRONMENT-CULTURE
Χαλκανθίτης Chalcanthite
Εισαγωγή Η έκθεση παρουσιάζει µε σύντοµα, απλά και κατανοητά κείµενα, πανοραµικές φωτογραφίες, κατατοπιστικά διαγράµµατα και χάρτες, τη γένεση και ανάδυση της Κύπρου καθώς και τις γεωλογικές διεργασίες οι οποίες δηµιούργησαν ένα νησί µε ιδιαίτερα τοπογραφικά χαρακτηριστικά, ιδιάζουσες µικρο - κλιµατολογικές συνθήκες, γόνιµα εδάφη, καλυµµένα µε πυκνά δάση και µεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας, πλούσιο σε ορυκτούς πόρους και υδρογονάνθρακες, ένα νησί µε εξαιρε - τικό φυσικό περιβάλλον για ανθρώπινη διαβίωση, πολιτιστική δηµιουργία και κοινωνικοοικονοµική ανάπτυξη. Ίσως να µην υπάρχει άλλο µέρος στη γη όπου η γεωλογία αποτελεί τον καθοριστικότερο παράγοντα όχι µόνο στη διαµόρφωση του φυσικού του περιβάλλοντος, αλλά και στην ιστορική, πολιτιστική και κοινωνικοοικονοµική του εξέλιξη τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και κατά τους νεότερους χρόνους. Η Κύπρος παρουσιάζει µια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα γεωλογία. Η γένεση της, είναι το αποτέλεσµα µιας σειράς µακραίωνων και πολύπλοκων γεωλογικών διεργασιών. Οι άφθονες και θεαµα τικές γεωλογικές εµφανίσεις που υπάρχουν στο νησί αποτελούν ένα υπέροχο και πλούσιο φυσικό αρχείο γεωλογικών διεργα σιών, που κατέστησαν την Κύπρο γεωλογικό πρότυπο για τους Η Οροσειρά του Τροόδους. The Troodos Mountain range. 3 Introduction By means of panoramic photographs, enlightening diagrams and maps, supplemented by short, uncomplicated, comprehensible texts, the exhibition showcases the genesis and emergence of Cyprus, as well as the geological processes which have created an island with specific topographic features, peculiar microclimatic conditions, fertile soils, covered by thick forests and a large variety of flora and fauna, rich in mineral resources and hydrocarbons an island boasting an excellent natural environment for human habitation, cultural output and socioeconomic development. In fact, Cyprus could well be the only place on earth where geology has been the predominant factor not only Ο Πενταδάκτυλος. Pentadaktylos.
γεωεπιστήµονες όλου του κόσµου, συµβάλλοντας έτσι στην κατανόηση της εξέλιξης των ωκεανών και του πλανήτη Γη γενικότερα. Τα µορφολογικά χαρακτηριστικά της Κύπρου καθορίζονται από τις δύο µεγάλες οροσειρές, του Τροόδους που δεσπόζει στο κεντρικό τµήµα του νησιού και του Πενταδάκτυλου που βρίσκεται στο βόρειο τµήµα του. Μεταξύ των δύο αυτών οροσειρών εκτείνεται η πεδιάδα της Μεσαορίας. Η οροσειρά του Τροόδους είναι το κυρίαρχο µορφολογικό στοιχείο και το θεµέλιο πάνω στο οποίο έχει «κτισθεί» η Κύπρος. Η Οροσειρά του Τροόδους Το Τρόοδος ή το Οφιολιθικό Σύµπλεγµα του Τροόδους όπως είναι γνωστό στη γεωλογική ορολογία, σχηµατίσθηκε µε υπο - θαλάσσια ηφαιστειακή δράση στον άξονα διάνοιξης, µεταξύ των λιθοσφαιρικών πλακών της Ευρασίας και της Αφρικής στο βυθό ενός µεγάλου αρχαίου ωκεανού γνωστού ως Τηθύς Θάλασσα πριν από 90 εκατ. περίπου, χρόνια. Στον άξονα διάνοιξης µάγµα από τον ανώτερο µανδύα της γης ανήλθε και χύθηκε στο βυθό της θάλασσας σχηµατίζοντας τις υποθαλάσ - σιες πίλλοου λάβες. Τα κανάλια ανόδου του µάγµατος αντιπροσωπεύονται από το σύστηµα πολλαπλών φλεβών γνωστό ως ιάβασης. Το µάγµα που προήλθε από τη µερική τήξη του ανώτερου µανδύα της γης και συγκεντρώθηκε σε θαλάµους, σταδιακά κρυσταλ λώθηκε (στερεοποιήθηκε) σε µεγάλα βάθη 4 Ο ορεινός όγκος του Τροόδους είναι το κυρίαρχο µορφολογικό στοιχείο της Κύπρου. Τhe Troodos Massif is the dominant morphological feature of Cyprus. in shaping its natural environment, but also in its historical, cultural and socioeconomic evolution during ancient and modern times alike. The geology of Cyprus is unique. The birth of the island is the result of a series of long and complex geological processes. The abundance of spectacular geological occurrences on the island make up a wonderful and rich natural archive of geological processes rendering Cyprus a geological model for earth-scientists the world over, thereby contributing to the understanding of
και έδωσε τα πλουτώνια πετρώµατα στη βάση των οποίων βρίσκεται το δύστηκτο κατάλοιπο του τηγµένου ανώτερου µανδύα της γης που καλείται Χαρτζβουργίτης. Μετά τη δηµιουργία του ωκεάνιου φλοιού, η Αφρικανική Λιθοσφαιρική Πλάκα κινήθηκε προς βορρά και άρχισε να Πίλλοου λάβες και φλέβες. Pillow lavas and dykes. 5 how oceans and, by extension, how the Earth itself evolved. The morphological features of Cyprus are determined by its two large mountain ranges, namely Troodos which dominates the central part of the island, and Pentadaktylos on its northern part. Between these two ranges lies the Messaoria plain. The Troodos mountain range is the dominant morphological feature and the foundation on which Cyprus has been evolved. Troodos Mountain Range Troodos or the Troodos Ophiolite Complex in geological terms, was created by submarine volcanic activity at the spreading axis between the lithospheric plates of Eurasia and Africa, on the floor of a large ancient ocean known as the Tethys Sea, 90 million years ago. At the spreading axis, magma from the earth s upper mantle emerged and extruded into the sea floor, forming submarine pillow lavas. The magma s intrusion channels are represented by a system of multiple dykes known as Multiple Sheeted Complex or Diabase. The magma, which was derived from the partial melt of the earth s upper mantle and assembled in chambers, was gradually crystallized (solidified) at great depths and produced Plutonic Rocks, below the base of which lies the refractory residual of the molten upper mantle of the earth, called harzburgite. After the formation of the oceanic crust, the African Lithospheric Plate moved northwards and began colliding with and subducting
συγκρούεται και να καταβυθίζεται κάτω από τον ωκεάνιο φλοιό του Τροόδους µε αποτέλεσµα τη σταδιακή ανύψωση και ανάδυση του 2000 µέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η σύγκρουση της Αφρικανικής Πλάκας µε τον ωκεάνιο φλοιό του Τροόδους και η σταδιακή καταβύθισή της κάτω από αυτόν είχε ως αποτέλεσµα και την προσκόλληση τεράστιων τεµαχίων πετρωµάτων της καταβυθιζόµενης Αφρικανικής Πλάκας επάνω στα Πετρώµατα του Τροόδους. Τα τεµάχια αυτά δεν είναι άλλα από τα πετρώµατα του Συµπλέγµατος των Μαµωνιών. Η εντυπωσιακή τοπογραφία που δηµιουργήθηκε από τη ανύψωση του Τροόδους επηρέασε άµεσα ή έµµεσα το περιβάλλον και κάθε άποψη της ζωής στο νησί. Πρωταρχικά επηρέασε το κλίµα του νησιού, ιδιαίτερα τη βροχόπτωση, η οποία µε τη σειρά της επηρέασε την ανάπτυξη των δασών, τη γεωργική παραγωγή, τη φυσική οµορφιά και γενικά κατέστησε την Κύπρο ένα εξαιρετικό τόπο διαβίωσης για τον άνθρωπο και βιότοπο πλούσιας χλωρίδας και πανίδας. Η φύση προίκισε πλουσιοπάροχα το Τρόοδος µε ορυκτό πλούτο. Το οφιολιθικό σύµπλεγµα του Τροόδους συγκαταλέγεται µεταξύ των πέντε πλουσιότερων περιοχών του κόσµου σε χαλκό, ανά µονάδα επιφάνειας, έχει το µεγαλύτερο κοίτασµα χρυσοτιλικού αµιάντου στην Ευρώπη και πλούσια κοιτάσµατα χρωµίτη, έχει επίσης µεγάλα κοιτάσµατα φυσικών ορυκτών χρωµάτων και εκτεταµένα κοιτάσµατα µπεντονιτών. below the oceanic crust of Troodos, which resulted to its gradual uplift and emergence at 2000 m. above mean sea level. The collision of the African Plate with the Troodos oceanic crust and its gradual subduction below it also caused immense fragments of rocks from the subducting African Plate to attached onto the rocks of Troodos. These fragments are none other than the rocks of the Mamonia Complex. The impressive topography formed from the uplift of Troodos had an either direct or indirect effect on the environment and every aspect of life on the island. Primarily it influenced the island s climate, especially the rainfall, which in its turn had an effect on the development of forests, agricultural production and natural beauty; on the whole, it made Cyprus an excellent place for humans to live in and a habitat with abundant flora and fauna. Nature endowed Troodos with a wealth of mineral resources. The Troodos Ophiolite Complex ranks among the five areas in the world that are the richest in copper per unit of area; it has the largest deposit of chrysotile asbestos in Europe and rich deposits of chromite. It also has large deposits of natural mineral pigments and extensive deposits of bentonites. Pentadaktylos Mountain Range TThe Pentadaktylos Range is Cyprus northernmost orographic unit. It is a narrow, steep-sided chain of mountains, which consist 6
of allochthonous recrystallized hard limestones, rising abruptly from the surrounding lowlands, which are made of autochthonous sedimentary rocks. The range s prevalent geological feature is the massive masses of recrystallized limestones, dolomites and marbles, which make up its main topographical elements. These allochthonous limestone formations have been thrust southwards from the north and over the range s younger autochthonous sedimentary formations. Κουρτελλόροτσος ή Πέτρες των Χασαµπουλιών (Σύµπλεγµα Μαµωνιών). Kourtellorotsos or Hasamboulia rocks (Mamonia Complex) Η Οροσειρά του Πενταδακτύλου Η Οροσειρά του Πενταδακτύλου, αποτελεί τη βορειότερη ορογραφική ενότητα της Κύπρου. Είναι µια στενή, κρηµνώδης αλυσίδα βουνοκορφών που αποτελούνται από αλλόχθονες σκληρούς ανακρυσταλλωµένους ασβεστόλιθους που αναδύονται απότοµα από τις περιβάλλουσες πεδιάδες που αποτελούνται από αυτόχθονα ιζηµατογενή πετρώµατα. Βασικό γεωλογικό χαρακτηριστικό της οροσειράς είναι οι τεράστιοι όγκοι ανακρυσταλλωµένων ασβεστόλιθων, δολοµιτών και µαρµάρων που αποτελούν τα κύρια τοπογραφικά της στοιχεία. Οι αλλόχθονες αυτοί ασβεστολιθικοί σχηµατισµοί έχουν επωθηθεί από το βορρά προς το νότο πάνω στους νεότερους αυτόχθονες ιζηµατογενείς σχηµατισµούς της οροσειράς. Η Οροσειρά του Πενταδακτύλου. The Pentadaktylos range. 7
Χαρακτηριστική γεωµορφολογία της πεδιάδας της Μεσαορίας Typical geomorphology of the Mesaoria plain. Η πεδιάδα της Μεσαορίας Η πεδιάδα της Μεσαορίας αντιπροσωπεύει µια τοπογραφικά χαµηλή, επίπεδη επιφάνεια που επεκτείνεται µεταξύ των οροσειρών του Τροόδους και του Πενταδακτύλου. Βασικό γεωλογικό χαρακτηριστικό της Μεσαορίας είναι ότι όλα τα πετρώµατα στο χώρο αυτό αντιπροσωπεύονται από αυτόχθονα ιζήµατα που εναποτέθηκαν πάνω στις λάβες του Τροόδους. Η Ανύψωση της Κύπρου Η τελική µορφολογία και το σχήµα της Κύπρου είναι το αποτέλεσµα του συνδυασµού των τελικών σταδίων ανύψωσης του Τροόδους και της διακύµανσης της στάθµης της Μεσογείου κατά τις παγετώδεις και µεσοπαγετώδεις περιόδους. Κατά την περίοδο των παγετώνων η στάθµη της Μεσογείου κατέβαινε περισσότερο 8 The Messaoria plain The Messaoria plain represents a topographically low, even surface which extends between the ranges of Troodos and Pentadaktylos. Its main geological characteristic is that all rocks in this area are represented by autochthonous sediments deposited over the lavas of Troodos. The Uplift of Cyprus The eventual morphology and shape of Cyprus resulted from the final stages of the Troodos uplift, combined with the fluctuation of the Mediterranean sea level during the ice and interglacial periods. During the glacial age, the level of the Mediterranean fell more than 100 m. beneath its present-day level. Under these circumstances, small islands rose at some
Σχηµατική παλαιογεωγραφική ανακατασκευή του ευρύτερου γεωγραφικού χώρου της Κύπρου. Schematic paleogeographic presentation of the broader geographic region of Cyprus Σχηµατική απεικόνιση της δηµιουργίας του Οφιόλιθου του Τροόδους και της γένεσης της Κύπρου. Schematic presentation of the genesis of the Troodos Ophiolite and the geological evolution of Cyprus. Απλοποιηµένη γεωλογική τοµή της Κύπρου. Simplified geological section of Cyprus. 9
από 100 µέτρα κάτω από το σηµερινό της επίπεδο. Υπό τις συνθήκες αυτές µικρά νησιά πρόβαλλαν σε αρκετή απόσταση ανατολικά του σηµερινού ανατολικότερου άκρου της Κύπρου. Τα νησιά αυτά χρησιµοποιήθηκαν από τα διάφορα θηλαστικά, περιλαµβανοµένων ελεφάντων και ιπποπόταµων, που ζούσαν στις γειτονικές ακτές της Ασίας, για να εποικίσουν την Κύπρο. Ορυκτοί πόροι Το κυπριακό τοπίο και γεω-περιβάλλον, όπως διαπλάστηκαν µέσα από τις γεωλογικές διεργασίες, όχι µόνο µε την εξωτερική, ορατή τους όψη, αλλά και µε την κρυµµένη στο υπέδαφος σύστασή τους, αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία οικοδοµήθηκε η ιστορία και ο πολιτισµός µας. Το νησί µας κέρδισε τη θέση του στην ιστορία ταυτιζόµενο µε τα δώρα της γης του, είτε αυτά είναι γεωργικά προϊόντα, είτε δάση, κυρίως όµως µε τον πλούτο του υπεδάφους του, ιδιαίτερα τον χαλκό. Ο πρόσφατος εντοπισµός του πλούτου που χάρισε στο νησί µας η φύση σε υδρογονάνθρακες, αναβαθµίζει τη γεωστρατηγική του σηµασία και το εισάγει στον παγκόσµιο ενεργειακό χάρτη. ίνεται έτσι η ευκαιρία η Κύπρος να διαδραµατίσει τον ουσιαστικό ρόλο που διαδραµάτισε στην Αρχαιότητα, και παράλληλα διανοίγονται καινούριες, ευοίωνες οικονοµικές προοπτικές για το µέλλον του νησιού. Το µεταλλείο Σκουριώτισσας. The Scouriotissa mine. 10
distance to the east of what is today Cyprus easternmost edge. These islands were used by various mammals, including elephants and hippopotami living on the neighbouring shores of Asia, in order to settle in Cyprus. Mineral resources The Cypriot landscape and geo-environment, in the form they came to acquire through geological processes, not only in their external, visible aspect, but also in their underground composition, have provided the base upon which our history and culture have been developed. Our island has won its place in history as a land identified with the gifts of the earth, whether they be agricultural products or forests but mainly with the richness of its subsoil, copper especially. The recent discovery of the wealth nature has offered our island in hydrocarbons upgrades its geostrategic importance and introduces it into the international energy map. In this manner, an opportunity presents itself for Cyprus to play the essential role it played in Antiquity, whilst at the same time new, propitious economic perspectives are opening up for the future of the island. Πεδία φυσικού αερίου µεταξύ Κύπρου και Ισραήλ. Gas fields between Cyprus and Israel. 11
Έκδοση: Κύπρος και Γεωλογία. Επιστήµη-Περιβάλλον-Πολιτισµός Η έκθεση αποτελεί µια περιδιάβαση στο περιεχόµενο της οµότιτλης έκδοσης του Πολιτιστικού Ιδρύµατος Τραπέζης Κύπρου και µε αυτή δίνεται η ευκαιρία σε όλους να γνωρίσουν την «άγνωστη» Κύπρο. Συγγραφείς της έκδοσης είναι οι ρ Γιώργος Κωνσταντίνου και Ιωάννης Παναγίδης. Στην έκδοση παρουσιάζονται πληροφορίες για την επιστήµη της γεωλογίας, τη γένεση και ανύψωση της Κύπρου, την παλαιογεωγραφική της εξέλιξη, τον εποικισµό της από τα πρώτα ζώα και φυτά, τους ορυκτούς και τους υδατικούς πόρους καθώς και τους υδρο γονάνθρακες. Παρουσιάζονται επίσης πληροφορίες και στοιχεία για τη συµβολή της γεωλογίας και των φυσικών πόρων στην ιστορική, πολιτιστική, κοινωνικοοικονοµική και τεχνολογική εξέλιξη του νησιού. Στόχος της έκθεσης και της έκδοσης είναι να παρακινήσει τον επισκέπτη να γνωρίσει κα λύτε ρα το νησί µας και παράλ λη λα να τον προβληµατίσει, να τον ευαισθητοποιήσει και να τον ωθήσει να αναζητήσει τρόπους για την διάσωση, την διατήρηση και την αειφόρο αξιοποίηση των φυσικών πό ρων και του περιβάλλοντος. ΓΕΩΡΓIΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ - ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙ ΗΣ ΚΥΠΡΟΣ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΚΥΠΡΟΥ 12 Publication: Cyprus and Geology. Science-Environment-Culture The exhibition is a tour around the content of the homonymous publication of the Bank of Cyprus Cultural Foundation, offering everyone the opportunity to know the unknown Cyprus. The book was authored by Dr George Constantinou and Ioannis Panayides. It presents information on the science of geology, the origin and uplift of Cyprus, its palaeogeographic evolution, its colonization by the first animals and plants, its mineral and water resources, as well as its hydrocarbons. Also put forward is information and evidence for the contribution of geology and natural resources to the island s historical, cultural, socioeconomic and technological development. Both the exhibition and the publication aim to urge visitors to acquire a better knowledge of our island; at the same time the goal is to make visitors think, to sensitize and encourage them to seek ways to rescue, preserve and exploit natural resources and the environment in a sustainable manner.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΚΘΕΣΗΣ: Κώστας Παπαλεοντίου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΚΕΙΜΕΝΑ: Γεώργιος Κωνσταντίνου, Ιωάννης Παναγίδης ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ: Εν Τύποις Βούλα Κοκκίνου Λτδ ΙΑΡΚΕΙΑ: 12 Ιουνίου 2013 30 Ιουνίου 2014 ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ: 10.00 19.00 ευτέρα Κυριακή ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: Tηλ.: 22 128157, www.boccf.org BANK OF CYPRUS CULTURAL FOUNDATION EXHIBITION DESIGN: Costas Papaleontiou CURATORS-TEXTS: George Constantinou, Ioannis Panayides BROCHURE DESIGN: En Typois Voula Kokkinou Ltd TRANSLATION: Despina Pirketti DURATION: 12 June 2013 30 June 2014 OPENING HOURS: 10.00 19.00 Monday to Sunday INFORMATION: Tel.: 22 128157, www.boccf.org
Πολιτιστικό Ίδρυµα Τραπέζης Κύπρου Φανερωµένης 86-90, 1515 Λευκωσία, Kύπρος Tηλ.:+ 357 22 128157 Φαξ: +357 22 662898 www.boccf.org Bank of Cyprus Cultural Foundation 86-90 Phaneromenis str. 1515 Nicosia, Cyprus Tel.: +357 22 128157 Fax: +357 22 128157 www.boccf.org