ΔΠΙΣΗΜΟΝΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ

ΔΠΙΣΗΜΟΝΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ 4 Ο Γηεζλέο Δπηζηεκνληθφ πλέδξην Ο ΡΟΛΟ ΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΗΜΔΡΑ: ΚΡΙΣΙΚΔ ΠΡΟΔΓΓΙΔΙ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΔΙ Αζήλα, 10-11 Ννεκβξίνπ 2011 Γιαγενεακή μεηαβίβαζη ηηρ θηώσειαρ και κοινυνική πποζηαζία ζηην Δλλάδα και ηην ΔΔ: Θευπηηικέρ πποζεγγίζειρ και εμπειπικέρ εκηιμήζειρ ηέθανορ A. Παπαναζηαζίος Υπ. Διδάκηορας, Τμήμα Κοινωνικής Διοίκηζης Δημοκρίηειο Πανεπιζηήμιο Θράκης, papanastasiou.stefanos@gmail.com 1

ΠΔΡΙΛΗΦΗ Η εξγαζία έρεη σο ζηφρν ηε ζεσξεηηθή αλάιπζε θαη εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο ζηελ Διιάδα θαη ηελ ΔΔ. Έκθαζε δίλεηαη ζηελ δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο πνπ αζθεί ε θνηλσληθή πξνζηαζία πνπ απνηειεί έλα βαζηθφ παξάγνληα πξνζδηνξηζκνχ ηεο δηαλνκήο ησλ πφξσλ, ηεο θηψρεηαο θαη ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο. Η ζεσξεηηθή αλάιπζε θξίλεηαη απαξαίηεηε γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ βαζηθψλ ελαιιαθηηθψλ ππνζέζεσλ θαη ηελ θαηαλφεζε ησλ κεραληζκψλ κέζσ ησλ νπνίσλ ε θηψρεηα κεηαβηβάδεηαη απφ ηελ κία γεληά ζηελ επφκελε. Η εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ζα ειέγμεη ηηο βαζηθέο ζεσξεηηθέο ππνζέζεηο θαη παξαδνρέο γηα ηελ έληαζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο ΔΔ θαζψο επίζεο θαη ηε ζπκβνιή ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. ηελ εκπεηξηθή αλάιπζε ζα αμηνπνηεζνχλ ηα κηθξνδεδνκέλα πνπ εκπεξηέρνληαη ζηε δηαγελεαθή ελφηεηα ηεο έξεπλαο EU-SILC ηνπ 2005 θαζψο θαη δεδνκέλα θαη δείθηεο απφ ηνλ OECD θαη ηελ Eurostat. Σα εκπεηξηθά επξήκαηα αλακέλεηαη λα ζπκβάινπλ ζηε δηαδηθαζία ράξαμεο θαη αμηνιφγεζεο πνιηηηθψλ πνπ απνβιέπνπλ ζηελ κείσζε ηεο θηψρεηαο θαη ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο επίδξαζεο ηεο νηθνγελεηαθήο θαη θνηλσληθήο πξνέιεπζεο ζηα κειινληηθά επηηεχγκαηα ησλ αηφκσλ. 2

1. ΔΙΑΓΧΓΗ Οη θνηλσληθνί επηζηήκνλεο ρξεζηκνπνηνχλ ηε δηαγελεαθή κεηαβίβαζε ηεο θηψρεηαο σο έλα ελλνηνινγηθφ εξγαιείν γηα λα εμεγήζνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε θηψρεηα αλαπαξάγεηαη κέζα ζην ρξφλν. Έλα θξίζηκν δήηεκα πνπ απαζρνιεί ηνπο θνηλσληθνχο επηζηήκνλεο είλαη νη κεραληζκνί κε ηνπο νπνίνπο ε θηψρεηα κεηαβηβάδεηαη κεηαμχ ησλ γελεψλ θαη ηδίσο απφ ηνπο γνλείο ζηα παηδηά. Σν δήηεκα απηφ έρεη ραξαθηεξηζηεί θαη σο «καχξν θνπηί» ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο δηφηη κεγάιν κέξνο ησλ εκπιεθφκελσλ κεραληζκψλ παξακέλεη αδηεπθξίληζην κέρξη θαη ζήκεξα (Bowles & Gintis, 2002). Η εξγαζία απηή έρεη σο πξψην ζηφρν λα ζπλνςίζεη ηε ζεσξεηηθή ζπδήηεζε θαη αλάιπζε γχξσ απφ ηνπο αηηηψδεηο κεραληζκνχο πνπ επζχλνληαη γηα ηε δηαγελεαθή κεηαβίβαζε ηεο θηψρεηαο. Έλα δεχηεξν δήηεκα πνπ βξίζθεηαη ςειά ζηελ εξεπλεηηθή αηδέληα είλαη ν ξφινο ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ρξφληαο θαη δηαγελεαθά κεηαβηβαδφκελεο θηψρεηαο (Shepherd θα, 2004). Σελ ηειεπηαία δεθαεηία έρνπλ απμεζεί νη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηε ζεκαζία ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο γηα ηελ «εμνπδεηέξσζε» ησλ κεραληζκψλ ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. Η έξεπλα απηή έρεη σο δεχηεξν ζηφρν λα ζπλνςίζεη ηα επξήκαηα ησλ εκπεηξηθψλ αλαιχζεσλ γχξσ απφ ηελ έληαζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο ζηελ Διιάδα θαη ηελ ΔΔ θαζψο επίζεο θαη λα αλαδείμεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη ζεζκηθνί κεραληζκνί ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο επηηπγράλνπλ λα κεηξηάζνπλ ηελ έληαζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. Η εξγαζία δηαξζξψλεηαη σο εμήο: ζηελ επφκελε ελφηεηα γίλεηαη κηα παξνπζίαζε ησλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ γχξσ απφ ηηο αηηίεο θαη ηνπο κεραληζκνχο κε ηνπο νπνίνπο ε θηψρεηα κεηαβηβάδεηαη απφ ηε κηα γεληά ζηελ επφκελε. ηελ ηξίηε ελφηεηα γίλεηαη κηα επηζθφπεζε ησλ επξεκάησλ ησλ εκπεηξηθψλ αλαιχζεσλ ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο πνπ έρνπλ ζην επίθεληξν ην ξφιν θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ζηελ Διιάδα θαη ηελ ΔΔ. Σέινο, ζηελ ηέηαξηε ελφηεηα δηαηππψλνληαη νξηζκέλα ζπκπεξάζκαηα κε βάζε ηε ζπδήηεζε πνπ πξνεγήζεθε ζηηο δχν πξνεγνχκελεο ελφηεηεο. 3

2. ΘΔΧΡΗΣΙΚΔ ΠΡΟΔΓΓΙΔΙ Οη παιαηφηεξεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο βαζίδνληαη ζηελ ππφζεζε ηεο «θνπιηνχξαο ηεο θηψρεηαο» ηνπ Lewis (1965, 1969). Οη πξνζεγγίζεηο απηέο βαζίδνληαη ζε πνιηηηζκηθά, ζπκπεξηθνξηθά θαη αμηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θησρψλ πνπ ζεσξνχληαη ππεχζπλα γηα ηε δηαγελεαθή κεηαβίβαζε ηεο θηψρεηαο. Ωζηφζν, ε γεληθεπηηθή ηάζε ησλ πξνζεγγίζεσλ απηψλ πξνζθξνχεη ζηελ πνηθηινκνξθία ηεο θαηεγνξίαο ησλ θησρψλ κεηαμχ ησλ νπνίσλ σο κφλν θνηλφ γλψξηζκα κπνξεί λα ζεσξεζεί ε βίσζε ηεο θηψρεηαο θαη ηεο απνζηέξεζεο. Παξφκνηεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ελνρνπνηνχλ ηε δηαγελεαθή «εμάξηεζε» απφ ην θνηλσληθφ θξάηνο δηφηη ζεσξείηαη φηη θαιιηεξγεί απνθιίλνπζεο αληηιήςεηο, αμίεο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ ζπληεινχλ ζηε δηαγελεαθή κεηαβίβαζε ηεο θηψρεηαο (Murray, 1984, Mead, 1986, 1992). Οη πξνζεγγίζεηο απηέο εθθξάδνπλ κηα ερζξηθή ζηάζε απέλαληη ζην θνηλσληθφ θξάηνο παξαγλσξίδνληαο ην γεγνλφο φηη ην θνηλσληθφ θξάηνο απνηειεί ηε κνλαδηθή ζηξαηεγηθή επηβίσζεο γηα άηνκα θαη νκάδεο πνπ βξίζθνληαη αληηκέησπεο κε ηελ απμαλφκελε ζπαληφηεηα θνηλσληθννηθνλνκηθψλ επθαηξηψλ θαη πφξσλ ζην ζχγρξνλν θαπηηαιηζκφ. Δπηπιένλ, νξηζκέλεο ζπληεξεηηθέο απφςεηο εζηηάδνπλ ζε γελεηηθά (Saunders, 1996, 1997, Herrnstein & Murray, 2001) ή θαη κε γελεηηθά ραξαθηεξηζηηθά (Heckman & Rubinstein, 2001, Carneiro & Heckman, 2003, Heckman θα, 2006) γηα λα εμεγήζνπλ ηε δηαγελεαθή κεηαβίβαζε ηεο θηψρεηαο. Η επίδξαζε ησλ αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ έρεη κειεηεζεί εθηελψο απφ δηάθνξνπο κειεηεηέο αιιά νη εθηηκήζεηο απηέο είλαη ακθίβνιεο γηαηί φπσο επηζεκαίλνπλ νη Franzini θαη Raitano (2008) είλαη γεληθά δχζθνιν λα εθηηκήζνπκε ην αλ θαη πφζν ηα γλσζηηθά θαη κε-γλσζηηθά γλσξίζκαηα είλαη απφξξνηα γελεηηθψλ παξά νηθνγελεηαθψλ θαη θνηλσληθψλ παξακέηξσλ (ηδηαίηεξα ζηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ησλ παηδηψλ). 1 1 Μάιηζηα ζε αληίζεζε κε ηηο πξνζεγγίζεηο απηέο ζα κπνξνχζε θαλείο λα αλαθεξζεί ζηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Bowles θαη Gintis (2002) πνπ βξίζθνπλ φηη ε γελεηηθή κεηαβίβαζε ηνπ IQ ζπκβάιιεη 4

Πάλησο, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αθαδεκατθήο θνηλφηεηαο έρεη ζηξαθεί ζηε θηψρεηα ηεο νηθνγέλεηαο πξνέιεπζεο γηα λα εμεγήζεη ηε δηαθχκαλζε ησλ αηνκηθψλ επηηεπγκάησλ (Brooks-Gunn & Duncan, 1997, Duncan & Brooks-Gunn, 1997, Ermisch θα, 2001). Η θηψρεηα ηεο νηθνγέλεηαο πξνέιεπζεο κπνξεί λα επεξεάζεη ηα κειινληηθά επηηεχγκαηα ησλ αηφκσλ είηε άκεζα (πρ θαθή δηαηξνθή, θζαξκέλε πγεία,) 2 είηε έκκεζα (πρ γνλετθέο κεηνλεμίεο, θαθή αλαηξνθή) 3. Σελ έιιεηςε ρξεκάησλ ησλ θησρψλ νηθνγελεηψλ επηθαινχληαη θαη νη ζεσξεηηθνί ηνπ «αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ» πνπ ππνζηεξίδνπλ φηη επζχλεηαη γηα ηελ ππνεπέλδπζε ζηελ «πνηφηεηα» ησλ παηδηψλ ηδηαίηεξα φηαλ ππάξρνπλ πηζησηηθνί πεξηνξηζκνί ζηελ νηθνλνκία (Becker & Tomes, 1979, 1986). Ωζηφζν, ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη κεηαγελέζηεξεο έξεπλεο ακθηζβεηνχλ έληνλα ηφζν ηε κεζνδνινγία φζν θαη ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Becker & Tomes (γηα κηα επηζθφπεζε βι Graw & Mulligan, 2002). ε έλα επξχηεξν πιαίζην, νξηζκέλεο έξεπλεο εζηηάδνπλ ζην δπζκελέο θνηλσληθννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ εληφο ηνπ νπνίνπ δνπλ νη θησρνί ζηηο θαπηηαιηζηηθέο θνηλσλίεο. Η έξεπλα ηνπ Myrdal (1963) εληνπίδεη ηε δηαξζξσηηθή αλεξγία, ηελ έιιεηςε αλαδηαλνκήο θαη ηηο δηαθξίζεηο σο ηηο βαζηθέο αηηίεο γηα ηελ αλαπαξαγσγή ηεο θηψρεηαο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο απνθαινχκελεο underclass. Μηα άιιε δνκηθή πξνζέγγηζε είλαη απηή ηεο «δπζκελνχο ελζσκάησζεο» (adverse incorporation) πνπ εζηηάδεη ζηηο δπζκελείο ζπλζήθεο ζπκκεηνρήο ησλ θησρψλ ζηηο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο δηαδηθαζίεο ηνπ ζχγρξνλνπ θαπηηαιηζκνχ πνπ εκπνδίδνπλ ηε δηαθπγή απφ ηε θηψρεηα (πρ εξγαδφκελνη θησρνί) (Murray, 2001, Bracking, 2003, du Toit, 2005). Οη αλαιχζεηο απηέο γίλνληαη κε φξνπο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο κε απνηέιεζκα ην ελδηαθέξνλ λα επηθεληξψλεηαη ζηηο ζρέζεηο εμνπζίαο θαη ηνπο ζπζρεηηζκνχο δχλακεο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ ζηηο ζχγρξνλεο θαπηηαιηζηηθέο θνηλσλίεο. Αλακθίβνια, κεγαιχηεξε απνδνρή έρεη θεξδίζεη ε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ «αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ» κε απνηέιεζκα νη πνιηηηθέο πξνηεξαηφηεηεο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαγελεαθψλ αληζνηήησλ λα ζηξέθνληαη ζηελ εμίζσζε ηεο πξφζβαζεο ησλ παηδηψλ ζηελ επίζεκε εθπαίδεπζε. Ωζηφζν, ηα ηειεπηαία ρξφληα ε αηζηνδνμία γηα ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε σο ην «κεγάιν εμηζσηή» (great leveler) ησλ κφλν θαηά 0,04 ζηε δηαγελεαθή ζπζρέηηζε ηνπ εηζνδήκαηνο, ελψ αληίζεηα ε γνλετθή πεξηνπζία ζπκβάιιεη θαηά 0,12 φηαλ ε ζπλνιηθή δηαγελεαθή ζπζρέηηζε ηνπ εηζνδήκαηνο αλέξρεηαη ζε 0,32. 2 Βι Castaneda & Aldaz-Carroll, 1997, Case θα, 2004, Eriksson θα, 2005. 3 Βι Haveman θα, 1991, Corcoran, 1995, Corcoran & Adams, 1997, Mayer, 1997, Boggess & Corcoran, 1999. 5

ζπλζεθψλ ησλ αηφκσλ αξρίδεη λα αληηθαζίζηαηαη απφ κηα πην ζθεπηηθή ζηάζε σο πξνο ηελ ηθαλφηεηα ησλ πνιηηηθψλ εθπαίδεπζεο λα πξνσζήζνπλ ηε δηαγελεαθή θηλεηηθφηεηα (Breen & Goldthorpe, 2001, Erikson & Goldthorpe, 2002, Warren θα, 2002). Οη πιένλ πξφζθαηεο εκπεηξηθέο εθηηκήζεηο δείρλνπλ φηη άιιεο πνιηηηθέο εθηφο ηεο επίζεκεο εθπαίδεπζεο ίζσο κπνξνχλ λα εμεγήζνπλ πεξηζζφηεξν ηε δηαθχκαλζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο κεηαμχ ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ ζε ζχγθξηζε κε ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε. Γηα παξάδεηγκα, νινέλα θαη πεξηζζφηεξνη κειεηεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη ε δεκφζηα παηδηθή θξνληίδα πνπ ζηνρεχεη ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ γλσζηηθψλ ηθαλνηήησλ ησλ παηδηψλ ειηθίαο 0-6 εηψλ απνηειεί φρεκα γηα ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ δηαγελεαθψλ αληζνηήησλ (Brooks-Gunn θα 1993; Heckman & Lochner, 2000; Carneiro & Heckman, 2003; Esping-Andersen, 2004a, 2004b, 2005; Corak, 2006). 4 Η πξνζέγγηζε απηή ζηεξίδεηαη ζην κνληέιν «ε κάζεζε γελλά κάζεζε» (learning begets learning) πνπ δηαηππψζεθε απφ ηνπο Carneiro θαη Heckman (2003) ην νπνίν ζηεξίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη ε γλσζηηθή δηέγεξζε ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία είλαη θαίξηαο ζεκαζίαο γηα ηα κειινληηθά επηηεχγκαηα ζηελ εθπαίδεπζε, ηελ αγνξά εξγαζίαο, θνθ. Σν παξάδεηγκα ησλ ζθαλδηλαβηθψλ ρσξψλ κε ηελ πςειή πνηφηεηαο δεκφζηα παηδηθή θξνληίδα εληζρχεη ηελ άπνςε απηή. Ωζηφζν, ε Γαιιία είλαη έλα άιιν παξάδεηγκα κε αλεπηπγκέλε δεκφζηα παηδηθή θξνληίδα αιιά ρακειή δηαγελεαθή θηλεηηθφηεηα ζε ζχγθξηζε κε ηα ππφινηπα αλεπηπγκέλα έζλε (Esping-Andersen θα, 2010). Σν ζηνηρείν απηφ ππνλνεί φηη νη θαιχηεξεο επηδφζεηο ησλ θαλδηλαβηθψλ ρσξψλ ζηελ πξνψζεζε ηεο δηαγελεαθήο θηλεηηθφηεηαο ίζσο νθείινληαη ζην μίγμα πνιηηηθψλ πνπ είλαη εγγελέο ζην ζνζηαιδεκνθξαηηθφ θνηλσληθφ θξάηνο παξά ζε κηα θαη κφλε πνιηηηθή. Αλακθίβνια, ην ζηνηρείν απηφ θέξλεη ην θνηλσληθφ θξάηνο ή επξχηεξα ην θαζεζηψο επεκεξίαο ζην επίθεληξν ηεο κειέηεο ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. 3. ΔΜΠΔΙΡΙΚΔ ΑΝΑΛΤΔΙ 4 Η ειηθία ησλ 0-6 εηψλ ζεσξείηαη σο ε πην θξίζηκε θαη επαίζζεηε πεξίνδνο γηα ηελ αλαηνκηθή θαη ιεηηνπξγηθή αλάπηπμε ηνπ εγθεθάινπ ησλ παηδηψλ (McCormick θα, 1992, McEwen & Stellar, 1993, Berk, 1996, Yacub, 2000) 6

Οη πξψηεο εκπεηξηθέο έξεπλεο ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο ζηελ Διιάδα πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ηνπο Papatheodorou (1997) θαη Papatheodorou θαη Piachaud (1998) αμηνπνηψληαο ηα κηθξνδεδνκέλα κηαο εηδηθήο δεηγκαηνιεπηηθήο έξεπλαο πνπ δηελεξγήζεθε ην 1988. Οη εξεπλεηέο εμεηάδνπλ αλ ε νηθνγελεηαθή πξνέιεπζε πνπ πξνζεγγίδεηαη κε ην επάγγεικα θαη ηελ εθπαίδεπζε ησλ γνλέσλ επεξεάδεη ηελ πηζαλφηεηα ησλ απνγφλσλ λα βξεζνχλ θάησ απφ ην φξην ηεο θηψρεηαο ζηελ ελήιηθε δσή. Οη εξεπλεηέο δηαπηζηψλνπλ φηη ν θίλδπλνο ηεο θηψρεηαο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ελήιηθεο ζπλδέεηαη άκεζα κε ην γνλετθφ επάγγεικα θαη έκκεζα κε ηε γνλετθή εθπαίδεπζε κέζσ ηεο επίδξαζεο πνπ έρεη ε ηειεπηαία ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ (βι Γηάγξακκα 1). Καηά ζπλέπεηα, νη έξεπλεο απηέο δηαπηζηψλνπλ φηη ε νηθνγελεηαθή πξνέιεπζε ζηελ Διιάδα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηα κειινληηθά επηηεχγκαηα ησλ αηφκσλ. Γιάγπαμμα 1: Η ζρέζε αλάκεζα ζην επάγγεικα θαη ηελ εθπαίδεπζε ηνπ παηέξα θαη ηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ πηψλ Δπάγγεικα παηέξα Δθπαίδεπζε ελειίθσλ πηψλ Φηψρεηα ελειίθσλ πηψλ Δθπαίδεπζε παηέξα Πξνέιεπζε: Papatheodorou, 1997 Μεηαγελέζηεξεο έξεπλεο ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο ζηελ Διιάδα πηνζεηνχλ κηα παξφκνηα κεζνδνινγία εμεηάδνληαο ηελ επίδξαζε ηεο νηθνγελεηαθήο πξνέιεπζεο ζηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ (Παπαζενδψξνπ & Παπαλαζηαζίνπ, 2010). 5 Η έξεπλα ησλ Παπαζενδψξνπ θαη Παπαλαζηαζίνπ (2010) αμηνπνηεί ηα κηθξνδεδνκέλα ηεο δηαγελεαθήο ελφηεηαο ηεο έξεπλαο EU-SILC ηνπ 2005 πνπ έρεη ζπιιέμεη αλαδξνκηθέο πιεξνθνξίεο γηα ην νηθνγελεηαθφ ππφβαζξν ησλ εξσηψκελσλ θαηά ηελ ειηθία ησλ 14-16 εηψλ. Δπεηδή δελ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα 5 Ωο εμαξηεκέλε κεηαβιεηή επηιέγεηαη ν θίλδπλνο ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ αληί ηνπ εηζνδήκαηνο δηφηη φπσο επηζεκαίλνπλ νη Papatheodorou (1997) θαη Papatheodorou θαη Piachaud (1998) ε θηψρεηα δελ επεξεάδεηαη ζηνλ ίδην βαζκφ κε ην εηζφδεκα απφ αηνκηθέο πξνηηκήζεηο κεηαμχ ρξεκαηηθψλ θαη κε-ρξεκαηηθψλ αληακνηβψλ. 7

ην εηζφδεκα ησλ γνλέσλ, ε νηθνγελεηαθή πξνέιεπζε πξνζεγγίδεηαη κε ην επάγγεικα ηνπ παηέξα πνπ ζεσξείηαη ε πην αληηπξνζσπεπηηθή κεηαβιεηή ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ έξεπλα EU-SILC 2005 (Erikson & Goldthorpe, 2002). Η έξεπλα απηή πηνζεηεί κηα ζπγθξηηηθή πξννπηηθή επηιέγνληαο ηέζζεξηο ρψξεο πνπ ζεσξνχληαη αληηπξνζσπεπηηθέο ησλ ηεζζάξσλ πξνηχπσλ θνηλσληθνχ θξάηνπο ζηελ ΔΔ (Esping-Andersen, 1990, Leibfried, 1993, Ferrera, 2000, Παπαζενδψξνπ & Πεηκεδίδνπ, 2004, 2005). Οη ρψξεο απηέο είλαη ε Γαλία, ε Γαιιία, ε Διιάδα θαη ην Ηλσκέλν Βαζίιεην. Ο Πίλαθαο 1 ζπλνςίδεη ηα απνηειέζκαηα ηεο επίδξαζεο ηεο νηθνγελεηαθήο πξνέιεπζεο ζηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ κεηά ην ζηαηηζηηθφ έιεγρν αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (επάγγεικα ησλ παηδηψλ). Όπσο θαίλεηαη ζηνλ Πίλαθα 1, ην επάγγεικα ηνπ παηέξα δελ αζθεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ζηε Γαιιία θαη ηε Γαλία, ελψ αληίζεηα αζθεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ Διιάδα θαη ην Ηλσκέλν Βαζίιεην. Πίνακαρ 1: Η επίδξαζε ηνπ νηθνγελεηαθήο πξνέιεπζεο ζηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ κεηά ην ζηαηηζηηθφ έιεγρν αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (επάγγεικα ησλ παηδηψλ) Κίνδςνορ Φηώσειαρ Γαλλία Γανία Δλλάδα Ττηλήρ ειδίκεςζηρ 0,940 0,949 0,823*** διανοηηική (0,066) (0,061) (0,056) επγαζία [0,874, 1,006] [0,887, 1,011] [0,788, 1,006] (παηέπαρ) Υαμηλήρ ειδίκεςζηρ 0,914 0,876 0,923*** ςπαλληλική (0,093) (0,085) (0,039) επγαζία [0,820, 1,007] [0,723, 1,062] [0,846, 0,999] (παηέπαρ) Ττηλήρ ειδίκεςζηρ 0,560*** 0,883* 0,510*** διανοηηική (0,020) (0,057) (0,027) επγαζία [0,521, 0,601] [0,777, 1,002] [0,459, 0,566] (παιδί) Υαμηλήρ ειδίκεςζηρ 0,783*** 0,948 0,646*** ςπαλληλική (0,026) (0,067) (0,029) επγαζία [0,731, 0,837] [0,825, 1,090] [0,590, 0,707] (παιδί) Ν 10105 3639 4561 3187 Καηεγνξία αλαθνξάο: Δηδηθεπκέλε/αλεηδίθεπηε ρεηξσλαθηηθή εξγαζία. Ηνυμένο Βαζίλειο 0,736*** (0,047) [0,648, 0,836] 0,853*** (0,041) [0,775, 0,939] 0,609*** (0,034) [0,545, 0,681] 0,807*** (0,044) [0,724, 0,899] 8

Μεηαβιεηέο ειέγρνπ: επάγγεικα ησλ παηδηψλ, ππεθνφηεηα, βαζκφο αζηηθφηεηαο ηεο πεξηνρήο θαηνηθίαο. *** p<0,01, ** p<0,05, * p<0,1 Πξνέιεπζε: Παπαζενδψξνπ & Παπαλαζηαζίνπ, 2010 Η πξναλαθεξζείζα έξεπλα εμεηάδεη φκσο θαη ελδερφκελεο έκκεζεο δηαδξνκέο κέζσ ησλ νπνίσλ ε νηθνγελεηαθή πξνέιεπζε κπνξεί λα επεξεάζεη ηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ φπσο κέζσ ηνπ επαγγέικαηνο ησλ παηδηψλ. Ο Πίλαθαο 2 δείρλεη φηη ε νηθνγελεηαθή πξνέιεπζε αζθεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ζηα επαγγεικαηηθά επηηεχγκαηα ησλ παηδηψλ ζηηο ππφ εμέηαζε ρψξεο αθφκε θαη κεηά ην ζηαηηζηηθφ έιεγρν αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ). Γειαδή, ηα παηδηά έρνπλ κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα λα επηηχρνπλ πςειά επαγγεικαηηθά επηηεχγκαηα φηαλ νη παηέξεο θαηαιακβάλνπλ πςειέο ζέζεηο ζηελ επαγγεικαηηθή ηεξαξρία θξαηψληαο φινπο ηνπο άιινπο παξάγνληεο ζηαζεξνχο. Πίνακαρ 2: Η επίδξαζε ηνπ νηθνγελεηαθήο πξνέιεπζεο ζην επάγγεικα ησλ παηδηψλ Δπάγγελμα Ηνυμένο Γαλλία Γανία Δλλάδα παιδιών Βαζίλειο Ττηλήρ ειδίκεςζηρ 1,589*** 1,435*** 1,871*** 1,647*** διανοηηική (0,053) (0,071) (0,095) (0,083) επγαζία [1,488, 1,696] [1,301, 1,583] [1,693, 2,067] [1,492, 1,820] (παηέπαρ) Υαμηλήρ ειδίκεςζηρ 1,460*** 1,418*** 1,721*** 1,422*** ςπαλληλική (0,074) (0,102) (0,110) (0,057) επγαζία [1,321, 1,614] [1,230, 1,634] [1,518, 1,952] [1,314, 1,539] (παηέπαρ) Ν 10105 3639 4561 3187 Καηεγνξία αλαθνξάο: Δηδηθεπκέλε/αλεηδίθεπηε ρεηξσλαθηηθή εξγαζία. Μεηαβιεηέο ειέγρνπ: εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ, κε-αλέπαθε νηθνγέλεηα, αξηζκφο αδεξθψλ. *** p<0,01, ** p<0,05, * p<0,1 Πξνέιεπζε: Παπαζενδψξνπ & Παπαλαζηαζίνπ, 2010 Σν εχξεκα απηφ ππνδειψλεη φηη ε νηθνγελεηαθή πξνέιεπζε κπνξεί λα ζπλδέεηαη κε ηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ φρη κφλν άκεζα αιιά θαη έκκεζα κέζσ ησλ επαγγεικαηηθψλ επηηεπγκάησλ ησλ παηδηψλ φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο θαη ηνπ Ηλσκέλνπ Βαζηιείνπ. Ιδηαίηεξα γηα ηε Γαιιία πξνθχπηεη φηη ην επάγγεικα ησλ παηδηψλ απνηειεί φρεκα κέζσ ηνπ νπνίνπ ε νηθνγελεηαθή πξνέιεπζε επεξεάδεη ηελ πηζαλφηεηα βίσζεο ηεο θηψρεηαο ζηελ ελήιηθε δσή ησλ αηφκσλ. Αληίζεηα, ε δηακεζνιάβεζε (mediation) δελ ηζρχεη γηα ηε Γαλία φπνπ ε ζπζρέηηζε ησλ απνηειε- 9

ζκάησλ ζηε βάζε ηεο θιίκαθαο δηαγελεαθήο θηλεηηθφηεηαο δελ νδεγεί ζε αχμεζε ηνπ θηλδχλνπ ηεο θηψρεηαο ζηελ ελήιηθε δσή ησλ αηφκσλ δεδνκέλνπ φηη ην επάγγεικα ησλ παηδηψλ δελ αζθεί ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε ζηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο (ηνπιάρηζηνλ ζε επίπεδν ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο 0,05) (βι Πίλαθαο 3). Πίνακαρ 3: Η επίδξαζε ηεο νηθνγελεηαθήο πξνέιεπζεο ζηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ παηδηψλ Άμεζη Έμμεζη Γαλλία - Γανία - - Δλλάδα Ηνυμένο Βαζίλειο Πξνέιεπζε: Παπαζενδψξνπ & Παπαλαζηαζίνπ, 2010, Papanastasiou & Papatheodorou, 2010 Σα επξήκαηα απηά πξνζθέξνπλ ελδείμεηο φηη ε Γαλία πνπ έρεη αλαπηχμεη ζνζηαιδεκνθξαηηθφ θνηλσληθφ θξάηνο ζεκεηψλεη ηηο θαιχηεξεο επηδφζεηο ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. Σν ελδηαθέξνλ ζηνηρείν είλαη φηη ε Γαλία εκθαλίδεηαη λα έρεη θαη ηελ πςειφηεξε δηαγελεαθή θηλεηηθφηεηα ζχκθσλα κε δηεζλείο εκπεηξηθέο έξεπλεο (Corak, 2006, d Addio, 2007). Η Γαιιία πνπ έρεη αλαπηχμεη ζπληεξεηηθφ-θνξπνξαηηζηηθφ θνηλσληθφ θξάηνο θαηαιακβάλεη κηα ελδηάκεζε ζέζε θαζψο ε επίδξαζε ηεο νηθνγελεηαθήο πξνέιεπζεο ζηνλ θίλδπλν θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ είλαη έκκεζε κέζσ ηνπ επαγγέικαηνο ησλ παηδηψλ. Αληίζεηα, νη ρψξεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη θηιειεχζεξν θνηλσληθφ θξάηνο θαη νη ρψξεο ηεο λφηηαο Δπξψπεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη έλα ηδηφηππν θνηλσληθφ θξάηνο εκθαλίδνπλ ηηο ρεηξφηεξεο επηδφζεηο ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. Αλακθίβνια, ην θνηλσληθφ θξάηνο ή επξχηεξα ην θαζεζηψο επεκεξίαο (welfare regime) θαίλεηαη φηη παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ έληαζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο ζηελ ΔΔ. Η εκπεηξηθή έξεπλα ησλ Papanastasiou θαη Papatheodorou (2011) εζηηάδεη ζην δήηεκα απηφ εμεηάδνληαο ελδερφκελεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαζεζηψησλ επεκεξίαο ζηελ ΔΔ σο πξνο ηελ έθηαζε θαη ηελ έληαζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. Πξάγκαηη, ε εκπεηξηθή αλάιπζε βξίζθεη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θαζεζηψησλ επεκεξίαο ζηελ ΔΔ. Όπσο 10

θαίλεηαη ζην Γηάγξακκα 1, ην ζνζηαιδεκνθξαηηθφ θαη ην ζπληεξεηηθφ-θνξπνξαηηζηηθφ θνηλσληθφ θξάηνο ζεκεηψλνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο ζε ζχγθξηζε κε ην θνηλσληθφ θξάηνο ησλ ρσξψλ ηεο λφηηαο Δπξψπεο θαη ην θηιειεχζεξν θνηλσληθφ θξάηνο. Σν εχξεκα απηφ ππνλνεί φηη νη ζεζκνί θαη νη πνιηηηθέο ησλ πξνηχπσλ θνηλσληθνχ θξάηνπο ίζσο νθείινληαη γηα ηε δηαθχκαλζε ηεο έληαζεο ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο ζηελ ΔΔ. Γιάγπαμμα 2: Γηαθνξέο ηνπ βαζκνχ επίδξαζεο ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ παηέξα ζηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ παηδηψλ κεηαμχ ησλ θαζεζηψησλ επεκεξίαο Α. Γιανοηηική vs σειπυνακηική επγαζία Β. Τπαλληλική vs σειπυνακηική επγαζία 0,220*** 0,157*** Φηιειεχζεξν Φηιειεχζεξν Ννηηνεπξσπατθφ Ννηηνεπξσπατθφ -0,060*** πληεξεηηθφ νζηαιδεκνθξαηηθφ -0,187*** πληεξεηηθφ νζηαιδεκνθξαηηθφ -0,209*** -0,466*** -0,4-0,2 0,0 0,2 0,4-0,6-0,4-0,2 0,0 0,2 Καηεγνξία αλαθνξάο: Ννηηνεπξσπατθφ θαζεζηψο επεκεξίαο (ηηκή 0). *** p<0,01, ** p<0,05, * p<0,1 Πξνέιεπζε: Papanastasiou & Papatheodorou, 2011. Γη απηφ ην ιφγν, νη Παπαζενδψξνπ θαη Παπαλαζηαζίνπ (ππφ δεκνζίεπζε) εμεηάδνπλ ηελ ελδερφκελε επίδξαζε πνιηηηθψλ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο ζηε δηαγελεαθή κεηαβίβαζε ηεο θηψρεηαο ρξεζηκνπνηψληαο ζπγθεληξσηηθνχο δείθηεο ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο απφ ηνλ OECD θαη ηελ Eurostat. Σα κέρξη ζηηγκήο απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη νη ζπλνιηθέο δαπάλεο ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο κεηψλνπλ ηελ έληαζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. Ωζηφζν, νη πνιηηηθέο πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ επξεία αλαδηαλνκή ησλ πφξσλ επηηπγράλνπλ ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα γηα ηε κείσζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη παξνρέο πνπ ρνξεγνχληαη κε βάζε ηελ αξρή ηεο θαζνιηθφηεηαο, νη ινηπέο θνηλσληθέο κεηαβηβάζεηο φπσο ηα επηδφκαηα πξφλνηαο, αλεξγίαο, νηθνγέλεηαο, θιπ θαη νη παξνρέο ζε είδνο γηα ηελ πγεία, ηελ εθπαίδεπζε, ηε ζηέγαζε θιπ εκθαλίδνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή κείσζε ηεο επηξξνήο ηεο νηθνγελεηαθήο 11

πξνέιεπζεο ζηνλ θίλδπλν θηψρεηαο ησλ ελειίθσλ. Αληίζεηα, νη παξνρέο πνπ ρνξεγνχληαη κε βάζε ηνλ έιεγρν ησλ πφξσλ θαη νη ζπληάμεηο (γήξαηνο θαη επηδήζαληνο) δελ έρνπλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή επίδξαζε, ελψ νη παξνρέο ζε ρξήκα εκθαλίδνπλ κηθξφηεξε επίδξαζε ζε ζρέζε κε ηηο παξνρέο ζε είδνο (βι Πίλαθαο 4). Καηά ζπλέπεηα, ην γεληθφ ζπκπέξαζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε είλαη φηη νη πνιηηηθέο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο «παζεηηθέο» απφ ηελ θπξίαξρε ξεηνξεία εκθαλίδνληαη παξ φια απηά λα απνηεινχλ ηα πην απνηειεζκαηηθά εξγαιεία θνηλσληθήο πνιηηηθήο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαγελεαθψλ αληζνηήησλ. Πίνακαρ 4: Η επίδξαζε ησλ πνιηηηθψλ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο ζηε δηαγελεαθή κεηαβίβαζε ηεο θηψρεηαο Κίνδςνορ θηώσειαρ Γιανοηηική επγαζία (παηέπαρ) Τπαλληλική επγαζία (παηέπαρ) Γιανοηηική επγαζία (παηέπαρ)* Πολιηική Τπαλληλική επγαζία (παηέπαρ)* Πολιηική ςνολικέρ δημόζιερ κοινυνικέρ δαπάνερ -0,094*** (0,026) [-0,146, - 0,041] -0,123*** (0,034) [-0,192, - 0,055] 0,073** (0,028) [0,017, 0,129] 0,015 (0,035) [-0,054, 0,085] Κοινυνικέρ παποσέρ ζε σπήμα -0,114*** (0,038) [-0,191, - 0,038] -0,142*** (0,026) [-0,194, - 0,090] 0,044** (0,021) [0,001, 0,087] 0,036 (0,043) [-0,048, 0,121] Κοινυνικέρ παποσέρ ζε είδορ -0,075** (0,034) [-0,141, - 0,008] -0,117*** (0,028) [-0,173, - 0,060] 0,097** (0,038) [0,022, 0,173] 0,002 (0,044) [0,084, 0,088] ςνηάξειρ -0,077*** (0,028) [-0,132, - 0,021] -0,111** (0,035) [-0,180, - 0,042] -0,031 (0,028) [-0,087, 0,023] -0,019 (0,036) [-0,091, 0,051] Λοιπέρ κοινυνικέρ μεηαβιβάζειρ -0,068** (0,027) [-0,122, - 0,014] -0,103*** (0,036) [-0,174, - 0,032] 0,069*** (0,024) [0,021, 0,116] 0,033 (0,034) [-0,035, 0,101] Καθολικέρ παποσέρ -0,083*** (0,026) [-0,136, - 0,031] -0,120** (0,035) [-0,189, - 0,050] 0,070*** (0,025) [0,019, 0,120] 0,005 (0,034) [-0,062, 0,072] Παποσέρ μεηά ηον έλεγσο ηυν πόπυν - 0,090*** (0,026) [-0,143, - 0,037] - 0,122*** (0,034) [-0,189, - 0,055] 0,031 (0,027) [-0,021, 0,083] 0,007 (0,036) [-0,063, 0,078] N 26541 Καηεγνξία αλαθνξάο: Δηδηθεπκέλε/αλεηδίθεπηε ρεηξσλαθηηθή εξγαζία. Μεηαβιεηέο ειέγρνπ: θνηλσληθή πνιηηηθή, επάγγεικα ησλ παηδηψλ, βαζκφο αζηηθφηεηαο ηεο πεξηνρήο θαηνηθίαο. *** p<0,01, ** p<0,05, * p<0,1. Πξνέιεπζε: Παπαζενδψξνπ & Παπαλαζηαζίνπ (ππφ δεκνζίεπζε 2011) 12

4. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Η έξεπλα απηή επηβεβαηψλεη φηη ε δηαγελεαθή κεηαβίβαζε ηεο θηψρεηαο παξακέλεη κηα κεγάιε πξφθιεζε γηα ηνπο εξεπλεηέο θαη ηνπο ζρεδηαζηέο θνηλσληθήο πνιηηηθήο. Η πνιπγλσκία πνπ δηέπεη ηε ζπδήηεζε γχξσ απφ ηνπο κεραληζκνχο κε ηνπο νπνίνπο ε θηψρεηα κεηαβηβάδεηαη απφ ηε κηα γεληά ζηελ επφκελε θαη ηδίσο απφ ηνπο γνλείο ζηα παηδηά θαλεξψλεη ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ δεηήκαηνο. Δπηπιένλ, ε έσο πξφζθαηα επηθξαηνχζα ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ «αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ» έρεη αξρίζεη λα δέρεηαη έληνλε θξηηηθή θαζψο ε εμίζσζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ εθπαίδεπζε φπνπ επεηεχρζε δελ επέθεξε ηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα ηεο εμίζσζεο ησλ επθαηξηψλ κεηαμχ ησλ αηφκσλ αλεμαξηήησο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο πξνέιεπζεο (Heineck & Riphahn, 2007). Δπίζεο είλαη ελδεηθηηθφ φηη νη δηαθνξέο ζηηο δεκφζηεο επελδχζεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε δελ κπνξνχλ λα εμεγήζνπλ ηε δηαθχκαλζε ηεο δηαγελεαθήο θηλεηηθφηεηαο κεηαμχ ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ (Shavit & Blossfeld, 1993; Erikson & Jonsson, 1996; Esping-Andersen, 2007). Αληίζεηα, πξφζθαηεο εκπεηξηθέο έξεπλεο επαλεηζάγνπλ ηελ θνηλσληθή πξνζηαζία σο ελδεδεηγκέλν εξγαιείν πνιηηηθήο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο (Παπαλαζηαζίνπ & Παπαζενδψξνπ, ππφ δεκνζίεπζε 2011). Πην ζπγθεθξηκέλα, νη έξεπλεο απηέο δείρλνπλ φηη νη θνηλσληθέο πνιηηηθέο πνπ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ραξαθηεξίδνπλ ην ζνζηαιδεκνθξαηηθφ θνηλσληθφ θξάηνο ζεκεηψλνπλ ηηο θαιχηεξεο επηδφζεηο ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο φπσο νη θαζνιηθέο παξνρέο, νη ινηπέο θνηλσληθέο κεηαβηβάζεηο θαη νη παξνρέο ζε είδνο. Σν εχξεκα απηφ δηθαηνινγεί ηε ζθαλδηλαβηθή αλσηεξφηεηα (Scandinavian exceptionalism) ζην πεδίν ηεο δηαγελεαθήο θηλεηηθφηεηαο θαζψο νη ζθαλδηλαβηθέο ρψξεο θαηαιακβάλνπλ ηηο πξψηεο ζέζεηο ζηελ θιίκαθα ηεο δηαγελεαθήο θηλεηηθφηεηαο ζε δηεζλέο επίπεδν. Σν ελδηαθέξνλ ζηνηρείν είλαη φηη νη πνιηηηθέο απηέο έρνπλ θαηαζηεί αληηδεκνθηιείο ηα ηειεπηαία ρξφληα εμαηηίαο ηνπ δεκνζηνλνκηθνχ θφζηνπο κε απνηέιεζκα λα ραξαθηεξίδνληαη σο «παζεηηθέο» θαη άξα αλαπνηειεζκαηηθέο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο. Ωζηφζν, φπσο πξνθχπηεη απφ ηηο εκπεηξηθέο αλαιχζεηο πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα νη «παξαδνζηαθέο» πνιηηηθέο ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο πνπ απνβιέπνπλ ζηελ επξεία αλαδηαλνκή ησλ πφξσλ ζεκεηψλνπλ ηηο 13

θαιχηεξεο επηδφζεηο γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο δηαγελεαθήο κεηαβίβαζεο ηεο θηψρεηαο. Καηά ζπλέπεηα, κηα ζπλεθηηθή θαη νινθιεξσκέλε ζηξαηεγηθή γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαγελεαθψλ αληζνηήησλ πξνυπνζέηεη ηελ ελίζρπζε ησλ αλαδηαλεκεηηθψλ κεραληζκψλ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο πξνο φθεινο ηφζν ησλ γνλέσλ αιιά ηδηαίηεξα ησλ παηδηψλ πνπ ζα απνηειέζνπλ ηνπο βαζηθνχο ζπληειεζηέο ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο νηθνλνκίαο ζην κέιινλ. 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Becker G & Tomes N, (1979), An equilibrium theory of the distribution of income and intergenerational mobility, Journal of Political Economy, Vol. 87, pp. 1153-1189 Becker G & Tomes N, (1986), Human capital and the rise and fall of families, Journal of Labour Economics, Vol. 4, pp. 1-39 Berk L, (1996), Infants, children and adolescents, Allyn & Bacon: Boston Boggess S & Corcoran M, (1999), Cycles of disadvantage? In Boggess S, Corcoran M & Jenkins S (Eds.): Cycles of disadvantage?, Wellington: Institute of Policy Studies Bowles S & Gintis H, (2002), The inheritance of inequality, Journal of Economic Perspectives, Vol. 16 (3), pp. 3-30 Bracking S, (2003), The political economy of chronic poverty, CPRC Working Paper 23, Manchester: Chronic Poverty Research Centre Breen R & Goldthorpe J, (2001), Class, mobility and merit: The experience of two British birth cohorts, European Sociological Review, Vol. 17 (2), pp. 81-101 Brooks-Gunn J & Duncan G, (1997), The effects of poverty on children, The Future of Children, Vol. 7(2), pp. 55-71 Brooks-Gunn J, Klebanov P, Liaw F and Spiker D, (1993). Enhancing the development of low-birthweight, premature infants: Changes in cognition and behavior over the first three years, Child Development, Vol. 64, pp. 736-753 Case A, Fertig A & Paxson C, (2004), The lasting impact of childhood health and circumstances, Center for Health and Wellbeing Discussion Paper, Princeton Castaneda T & Aldaz-Carroll E, (1999), The intergenerational transmission of poverty: some causes and policy implications, Inter-American Development Bank, Discussion Paper Corak M, (2006), Do poor children become poor adults? Lessons from a cross country comparison of generational earnings mobility, Discussion Paper No. 1993, Bonn: IZA 14

Corcoran M, (1995), Rags to rags: Poverty and mobility in the United States, Annual Review of Sociology, Vol. 21, pp. 237-267 Corcoran M & Adams T, (1997), Race, sex and the intergenerational transmission of poverty, In Duncan G & Brooks-Gunn J (Eds.): Consequences of growing up poor, New York: Russell Sage Foundation, pp. 461 517 Duncan G & Brooks-Gunn J, (1997), Consequences of growing up poor, New York: Russell Sage du Toit A, (2005), Poverty measurement blues: Some reflections on the space for understanding chronic and structural poverty in South Africa, CPRC Working Paper 55/PLAAS Chronic Poverty and Development Series 6, Manchester & Bellville: Chronic Poverty Research Centre and PLAAS Erikson R & Goldthorpe J, (2002), Intergenerational inequality: A sociological perspective, Journal of Economic Perspectives, Vol. 16 (3), pp. 31-44 Erikson R & Jonsson J, (1996), Can education be equalized? The Swedish case in comparative perspective, Boulder, Col: Westview Press Ermisch J, Francesconi M & Pevalin D, (2001), Outcomes for children of poverty, Department for Work and Pensions Research Report No. 158, Corporate Document Services, Leeds Eriksson T, Bratsberg Β & Raaum Ο, (2005), Earnings persistence across generations: Transmission through health?, Memorandum n. 35/2005, Department of Economics, University of Oslo Esping-Andersen G, (1990), The three worlds of welfare capitalism, Princeton: Princeton University Press Esping-Andersen G, (2004a), Unequal opportunities and the mechanisms of social inheritance, In Corak M (Ed.): Generational Income Mobility, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 289-314 Esping-Andersen G, (2004b), Untying the Gordian knot of social inheritance, Research in Social Stratification and Mobility, Vol. 21, pp. 115-139 Esping-Andersen G, (2005), Social inheritance and equal opportunities policies, In Delorenzi S, Reed J & Robinson P (Eds.): Maintaining momentum, Promoting social mobility and life chances from early years to adulthood, London: Institute for Public Policy Research, pp. 10-30 Esping-Andersen G, (2007), Investing in children and their life chances, Paper prepared for the Foundation Carolina International Workshop Welfare State and Competitivity, Madrid Esping-Andersen G, Nolan Β, Whelan C & Wagner S, (2010), The role of social institutions in intergenerational mobility, In Erikson R, Jantti M & Smeeding T (Eds.): Intergenerational mobility within and across nations, New York: Russell Sage 15

Ferrera M, (2000), Restructuring the welfare state in Southern Europe, In Kuhnle S (Ed): Survival of the European welfare state, London: Routledge, pp. 131-155 Franzini M & Raitano M, (2008), Intergenerational transmission of income inequality: channels, methods, evidence and policy implications, Working Paper No. 31, CRISS Graw N & Mulligan C, (2002), Economic interpretations of intergenerational correlations, Journal of Economic Perspectives, Vol.16 (3), pp. 45 58 Haveman R, Wolfe B & Spalding J, (1991), Childhood events and circumstances influencing high school completion, Demography, Vol. 28, pp. 133-157 Heckman J & Lochner L, (2000), Rethinking myths about education and training: Understanding the sources of skill formation in a modern economy, In Danziger S & Waldfogel J (Eds.): Securing the future: Investing in children from birth to college, New York: Russell Sage Foundation Heckman J & Rubinstein Y, (2001), The importance of non-cognitive skills: Lessons from the GED testing program, American Economic Review, Vol. 91(2), pp. 145-149 Heckman J & Carneiro P, (2003), Human capital policy, NBER Working Paper 9495, Cambridge: National Bureau of Economic Research Heckman J, Stixrud J & Urzua S, (2006), The effects of cognitive and non-cognitive abilities on labor market outcomes and social behavior, NBER Working Papers 12006, National Bureau of Economic Research, Inc Heineck G & Riphahn R, (2007), Intergenerational transmission of educational attainment in Germany: The last five decades, Discussion Paper No. 2985, Bohn: IZA Herrnstein R & Murray C, (1994), The bell curve: Intelligence and class structure in American life, New York: Free Press Leibfried S, (1993), Towards a European welfare state? On integrating poverty regimes into the European Community, In Jones C. (Ed.): New perspectives on the welfare state in Europe, London & New York: Routledge Lewis O, (1965), La Vida: a Puerto Rican family in the culture of poverty, New York: Random House Lewis O, (1969), The culture of poverty, In Moynihan D (Ed): On understanding poverty, New York: Basic Books, pp. 187-200 Mayer S, (1997), What money can t buy: Family income and children s life chances, Cambridge: Harvard University Press McCormick M, Brooks-Gunn J, Workman-Daniels K, Turner J & Peckham J, (1992), The health and developmental status of very low-birth weight children at school age. Journal of American Medical Association, Vol. 267 (16), pp. 2204-2208 McEwen B & Stellar E, (1993): Stress and the individual: Mechanisms leading to disease, Archives of Internal Medicine, Vol. 153, pp. 2093-2101 16

Mead L, (1986), Beyond entitlement: The social obligations of citizenship, New York: Free Press Mead L, (1992), The new politics of poverty: The nonworking poor in America, New York City: Harper Collins Murray C, (1984), Losing ground: American social policy, 1950-1980, New York: Basic Books Murray C, (2001), Livelihoods research: Some conceptual and methodological issues, CPRC Background Paper 5, Manchester: Chronic Poverty Research Centre Myrdal G, (1963), Challenge to affluence, London: Gollancz Papatheodorou C, (1997), Poverty and family background in Greece: The role of father s occupation and education, Welfare State Programme No. WSP/ 133, LSE-STICERD, London: London School of Economics and Political Science Papatheodorou C & Papanastasiou S, (2010), Intergenerational transmission of poverty in the EU: An empirical analysis, Paper presented at the 1st International Conference in Political Economy, Crete: Rethymno Papatheodorou C & Papanastasiou S, (2011), Intergenerational transmission of poverty and welfare regimes in the EU, Paper presented at the 2 nd International Conference in Political Economy Neoliberalism and the Crises of Economic Science, Istanbul Papatheodorou C & Piachaud D, (1998), Family background, education and poverty in Greece, In Korayem K & Petmesidou M (eds.): Poverty and social exclusion in the Mediterranean area, Bergen: CROP Saunders P, (1996), Unequal but fair? A study of class barriers in Britain, London: IEA Saunders P, (1997), Social mobility in Britain: An empirical evaluation of two competing theories, Sociology, Vol. 31, pp. 261-288 Shavit Y & Blossfeld H, (1993), Persistent inequality, Boulder: Col: Westview Press Shepherd A, Marcus R & Barrientos A, (2004), Policy paper on social protection, Paper presented at CPRC-IIPA seminar on Chronic poverty: Emerging policy options and issues, Indian Institute of Public Administration, New Delhi Warren J, Hauser R & Sheridan J, (2002), Occupational stratification across the life course, American Sociological Review, Vol. 67, pp. 432-455 Yaqub S, (2002), Poor children grow into poor adults: harmful mechanisms or overdeterministic theory, Journal of International Development, Vol. 14 (8) Παπαζενδψξνπ Χ & Παπαλαζηαζίνπ, (2010), Διαγενεακή μεηαβίβαζη ηης θηώτειας και κοινωνική προζηαζία ζηην Ελλάδα και ηην ΕΕ: Θεωρηηικές προζεγγίζεις και εμπειρική ανάλσζη, Παξαηεξεηήξην Κνηλσληθψλ, Οηθνλνκηθψλ, Γεκνζηνλνκηθψλ εμειίμεσλ, Φηψρεηαο θαη Αληζνηήησλ, Ιλζηηηνχην Δξγαζίαο, Μειέηεο 7, Αζήλα, ΙΝΔ-ΓΔΔ 17

Παπαζενδψξνπ Χ & Παπαλαζηαζίνπ,(ππφ δεκνζίεπζε 2001), Η επίδραζη ηοσ κοινωνικού κράηοσς ζηη διαγενεακή μεηαβίβαζη ηης θηώτειας, Παξαηεξεηήξην Κνηλσληθψλ, Οηθνλνκηθψλ, Γεκνζηνλνκηθψλ εμειίμεσλ, Φηψρεηαο θαη Αληζνηήησλ, Ιλζηηηνχην Δξγαζίαο, ΙΝΔ-ΓΔΔ Παπαζενδψξνπ Χ & Πεηκεδίδνπ Μ (2004), Αληζφηεηα, θηψρεηα θαη αλαδηαλνκή κέζσ ησλ θνηλσληθψλ κεηαβηβάζεσλ: Η Διιάδα ζε ζπγθξηηηθή πξννπηηθή, ζην Πεηκεδίδνπ Μ & Παπαζενδψξνπ Χ, (επηκ.): Φηώτεια και κοινωνικός αποκλειζμός, Αζήλα: Δμάληαο, ζει. 307-366 Παπαζενδψξνπ Χ & Πεηκεδίδνπ Μ, (2005), Αληζφηεηα, αλαδηαλνκή θαη θαζεζηψηα επεκεξίαο: Η Διιάδα ζε ζχγθξηζε κε ηηο άιιεο ρψξεο ηεο ΔΔ, ζην Αξγείηεο Γ (επηκ.): Οικονομικές αλλαγές και κοινωνικές ανηιθέζεις ζηην Ελλάδα: Οι προκλήζεις ζηις αρτές ηοσ 21 οσ Αιώνα, Αζήλα: Σππσζήησ Γηψξγνο Γαξδαλφο, ζει. 213-254 18