ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΟΤΑ & ΒΙΩΣΙΜΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΡΟΪΔΩ ΜΗΤΟΥΛΑ ΑΘΗΝΑ 2010
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 6 ABSTRACT 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 1.ΑΣΤΙΚΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ 11 1.1 Ορισμοί- Έννοιες 11 1.2 Κατηγορίες Αστικών Στερεών Αποβλήτων 11 1.3 Σύνθεση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων 14 1.4 Φορείς Διαχείρισης 16 1.5 Βιώσιμη Διαχείριση των Απορριμμάτων 17 2.ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 20 2.1 Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων 20 2.1.1 Προσωρινή Αποθήκευση 22 2.1.2 Συλλογή και Μεταφορά 23 2.1.3 Μεταφόρτωση 23 2.2 Μέθοδοι Επεξεργασίας των Αστικών Στερεών Αποβλήτων 24 2.2.1 Ανακύκλωση (Ανάκτηση και Επαναχρησιμοποίηση) 24 2.2.2 Βιολογική Επεξεργασία 29 2.2.3 Θερμική Επεξεργασία (Καύση/Αποτέφρωση) 31 2.2.4 Εδαφική Διάθεση (Υγειονομική Ταφή) 33 3.ΘΕΣΜΙΚΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Ε. ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 36 3.1 Θεσμικό Νομικό Πλαίσιο Διαχείρισης των Στερεών Αποβλήτων στην Ε.Ε 36 3.1.1 Έκτο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον 37 3.1.2 Στρατηγική της Ε.Ε. για τη Διαχείριση των Αποβλήτων 37 3.1.3 Ευρωπαϊκή Νομοθεσία για τη Διαχείριση των Στερεών Αποβλήτων 38 3.2 Θεσμικό Νομικό Πλαίσιο Διαχείρισης των Στερεών Αποβλήτων στην Ελλάδα 40 3.2.1 Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων 40 3.2.2 Ελληνική Νομοθεσία για τη Διαχείριση των Στερεών Αποβλήτων 42 3.2.3 Συγχρηματοδοτούμενα Αναπτυξιακά Προγράμματα 44 3.2.3.1 Γ ΚΠΣ (2000 2006) 44 3.2.3.2 Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007-2013 45 4.Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ47 4.1 Γεωγραφικά- Μορφολογικά Στοιχεία 47 4.1.1 Γενικά Χαρακτηριστικά του Δήμου Νέας Σμύρνης 47 4.1.2 Ιστορικά Στοιχεία 47 4.1.3 Χωροταξικά Διοικητικά Στοιχεία 48 4.1.4 Δημογραφικά Στοιχεία 48 4.2 Υφιστάμενη Κατάσταση Διαχείρισης των Απορριμμάτων στο Δήμο Νέας Σμύρνης 49 4.2.1 Διεύθυνση Περιβάλλοντος 49 4.2.2 Σύνθεση των Αποβλήτων του Δήμου 51 4.2.3 Στάδια Διαχείρισης των Αστικών Στερεών Αποβλήτων 52 4.2.3.1 Προσωρινή Αποθήκευση 52 4.2.3.2 Συλλογή Μεταφορά των Απορριμμάτων 52 2
4.2.4 Μέθοδοι Διαχείρισης των Απορριμμάτων 55 4.2.4.1 Εδαφική Διάθεση 55 4.2.4.2 Ανακύκλωση 56 4.2.5 Μελλοντικές Δράσεις του Δήμου 58 5.ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ 61 5.1 Μεθοδολογία Έρευνας 61 5.2 Περιγραφική Ανάλυση των Αποτελεσμάτων 62 5.2.1 Δημογραφικά Στοιχεία των Ερωτηθέντων 62 5.2.2 Ερωτήσεις Σχετικά με τη Διαχείριση των Στερεών Αποβλήτων 64 5.3 Έλεγχοι Υποθέσεων / Συσχετίσεων των Μεταβλητών 73 5.3.1 Θεωρητική Προσέγγιση 73 5.3.2 Συσχετίσεις Μεταβλητών 74 5.3.3 Ασυσχέτιστες Μεταβλητές 78 6.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 80 6.1 Γενικά Συμπεράσματα 80 6.2 Ειδικά Συμπεράσματα της Έρευνας 81 6.3 Προτάσεις 84 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 87 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 93 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I-ΠΙΝΑΚΕΣ 94 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II- ΕΙΚΟΝΕΣ 99 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III-ΧΑΡΤΕΣ 103 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV-ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 104 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V-ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI-ΠΙΝΑΚΕΣ ΔΙΠΛΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ 115 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ 118 3
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΕ ΑΕΠ ΑΗΗΕ ΑΣΑ Α/Φ ΔΕΚ ΔΕΥΑ ΔσΠ ΕΔΟΕ ΕΕ ΕΕΑΑ ΕΕΔΣΑ ΕΚΑ ΕΠ ΕΠΠΕΡ ΕΠΠΕΡΑΑ ΕΟΕΔΣΑΠ ΕΣΔΚΝΑ ΕΣΔΕΑ ΕΣΔΣΑ ΕΣΠΑ ΕΤΠΑ ΚΔΑΥ ΚΠΣ ΚΥΑ ΜΒΕ ΟΤΑ ΟΗΕ ΠΕΠ ΠΕΣΔΑ ΠΔΠ ΣΑ ΣΑΑ ΣΣΕΔ ΣΔΑΣΑ ΣΜΑ ΤΕΔΚ ΥΠΕΚΑ ΥΠΕΧΩΔΕ ΦοΔΣΑ ΧΑΔΑ ΧΥΤΑ ΧΥΤΥ Ανώνυμη Εταιρία Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού Αστικά Στερεά Απόβλητα Απορριμματοφόρο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Διαλογή στην Πηγή Εναλλακτική Διαχείριση Οχημάτων Ελλάδας Ευρωπαϊκή Ένωση Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερών Αποβλήτων Ευρωπαϊκός Κατάλογος Αποβλήτων Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη Εθνικός Οργανισμός Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων Ενιαίος Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Κοινή Υπουργική Απόφαση Μηχανική Βιολογική Επεξεργασία Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον Στερεά Απόβλητα Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Σύστημα Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων 4
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θεωρώ υποχρέωση μου, να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλλαν στην ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας, ιδιαίτερα την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου κ. Ρόιδω Μητούλα, για την πολύτιμη βοήθειά της. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Πολυχρόνη Πολυχρονίδη, καθώς και όλους τους υπαλλήλους του Δήμου Νέας Σμύρνης, για την παροχή των απαραίτητων για την ολοκλήρωση της εργασίας, στοιχείων. 5
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων, αποτελεί ένα σύνθετο περιβαλλοντικό πρόβλημα με κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, η επίλυση του οποίου απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια, η συνεχώς αυξανόμενη ποσότητά τους με ρυθμούς ανάλογους της οικονομικής ανάπτυξης, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της επεξεργασίας των αποβλήτων και η ανάγκη για ένα ανθρωποκεντρικό μοντέλο ανάπτυξης, κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη για ολοκληρωμένη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης. Με την παρούσα εργασία διερευνάται το θέμα της βιώσιμης διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων, εστιάζοντας στους ΟΤΑ και ειδικότερα στο Δήμο Νέας Σμύρνης. Πρόσθετες επιδιώξεις αποτελούν η παρουσίαση και η αξιολόγηση των μεθόδων επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων, της νομοθεσίας και της υφιστάμενης κατάστασης στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη διεξαγωγή συμπερασμάτων και τη διατύπωση προτάσεων, η υλοποίηση των οποίων αναμένεται να συμβάλει στην επίτευξη της βιώσιμης διαχείρισης των απορριμμάτων στο Δήμο Νέας Σμύρνης, αλλά και στο σύνολο των ΟΤΑ, που είναι τελικά το ζητούμενο. 6
ABSTRACT The management of municipal solid waste constitutes α complicated environmental problem with social and economic impact which can only be resolved through concerted efforts at national and international level. Over the last years the increasing production of municipal solid waste at rates comparable to economic growth, the environmental impacts of waste treatment and the need for a human centered development model, have made the need of integrated management of municipal solid waste in the frames of sustainable development, imperative. With the present study the sustainable management of municipal solid waste is investigated, focusing on Local Government and specifically on the Municipality of Nea Smirni. Additional objectives are the presentation and evaluation of the solid waste management methods, the legislation and the current situation in the European Union and in Greece. The study is accomplished by carrying out conclusions and formulating proposals, whose implementation is expected to contribute to objective of sustainable waste management in the Municipality of Nea Smirni but also in all Local Government which is ultimately what matters. 7
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαχείριση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων(ΑΣΑ), αποτελεί παγκοσμίως ένα από τα πιο σημαντικά, σύνθετα και ταυτόχρονα επίκαιρα περιβαλλοντικά προβλήματα. Τα τελευταία χρόνια, η παραγόμενη ποσότητα των ΑΣΑ αυξάνεται με γοργούς και ανησυχητικούς ρυθμούς, ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων μεταβολών, οι οποίες βέβαια συντελέσθηκαν και στην Ελλάδα. H έντονη οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη, η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και του μαζικού τουρισμού, η αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων και της σύνθεσης των υλικών, καθώς και η εντεινόμενη μαζική αστικοποίηση, υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες για τη μεγέθυνση του προβλήματος. Τα ΑΣΑ αποτελούν σημαντική απειλή της δημόσιας υγείας και βασική πηγή ρύπανσης και υποβάθμισης του περιβάλλοντος, ενώ συχνά η παραγωγή τους οδηγεί σε υπέρμετρη σπατάλη των πόρων. Η διαπίστωση αυτή, σε συνδυασμό με τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθιστούν αναγκαίο το σχεδιασμό και την εφαρμογή ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης των ΑΣΑ, με πρωταρχικό στόχο τη μείωση της παραγωγής τους. Η αναγκαιότητα αυτή αποτυπώνεται στην υφιστάμενη πολιτική και νομοθεσία, που υιοθετείται τόσο από την Ε.Ε. όσο και από τα κράτη μέλη. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος σε νομοθετικό επίπεδο σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων, η οποία όμως δεν συνοδεύτηκε και από την ανάλογη εφαρμογή. Η ανεξέλεγκτη διάθεση των ΑΣΑ έχει μεν μειωθεί, ωστόσο η συνεχιζόμενη λειτουργία 316 Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (Χ.Α.Δ.Α.) αποδεικνύει πως το πρόβλημα παραμένει. Η βιώσιμη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, καθίσταται σήμερα επιτακτική όσο ποτέ άλλοτε και αποτελεί κυρίαρχο στόχο κάθε κοινωνίας. Η συμβολή των Ο.Τ.Α., οι οποίοι βάσει της κείμενης νομοθεσίας αποτελούν τους αρμόδιους φορείς διαχείρισης των ΑΣΑ, κρίνεται απαραίτητη για την ευόδωση αυτού του στόχου. Η τοπική αυτοδιοίκηση, μεταξύ άλλων οφείλει να εφαρμόσει βιώσιμες μεθόδους διαχείρισης των απορριμμάτων και να αξιοποιήσει το πλεονέκτημα της εγγύτητας στους πολίτες, με στόχο την περαιτέρω περιβαλλοντική ευαισθητοποίησή τους. Διότι η βιώσιμη διαχείριση των απορριμμάτων, δεν αποτελεί μόνο ζήτημα της πολιτείας, αλλά πρωτίστως αποτελεί ένα ζήτημα που μας αφορά όλους. Σε κάθε περίπτωση, η συνεργασία και η ενεργός συμμετοχή των πολιτών, αποτελούν βασικές 8
προϋποθέσεις για την επίτευξη της βιώσιμης διαχείρισης των απορριμμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος εν γένει. Σκοπός Στόχος της εργασίας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η όσο το δυνατόν πληρέστερη καταγραφή και ανάλυση των συστημάτων διαχείρισης των ΑΣΑ, που εφαρμόζονται σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, καθώς και σε εθνικό επίπεδο, μέσω των Ο.Τ.Α. Ειδικότερα, στόχος της εργασίας, είναι η αποτύπωση της διαχείρισης των απορριμμάτων από το δήμο Νέας Σμύρνης, ο οποίος αποτελεί και τη μελέτη περίπτωσης της εργασίας. Μέσα-Μεθοδολογία Η εργασία αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά τη θεωρητική προσέγγιση του θέματος, η συγγραφή του οποίου πραγματοποιήθηκε έπειτα από τη συλλογή πληροφοριών και στοιχείων από σχετικά βιβλία, μελέτες, άρθρα και δικτυακούς τόπους. Επιπλέον, για τη θεωρητική περιγραφή του δήμου, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία τα οποία προέκυψαν έπειτα από προσωπική συνέντευξη με τον κύριο Πολυχρονίδη Πολυχρόνη, υπάλληλο του τμήματος καθαριότητας του δήμου. Το δεύτερο μέρος της εργασίας, περιλαμβάνει την έρευνα πεδίου και τη στατιστική ανάλυση 150 ερωτηματολογίων που διανεμήθησαν και συμπληρώθηκαν από κατοίκους του δήμου. Η στατιστική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του προγράμματος SPSS. Το ερωτηματολόγιο της έρευνας, περιλαμβάνει 21 ερωτήσεις κλειστού τύπου και αποτελείται από δύο ενότητες. Η πρώτη περιλαμβάνει δημογραφικές ερωτήσεις, ενώ η δεύτερη περιέχει ερωτήσεις για τη διερεύνηση των γνώσεων και των απόψεων των ερωτηθέντων σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων από το δήμο Νέας Σμύρνης. Yποθέσεις εργασίας Οι υποθέσεις εργασίας της έρευνας προέκυψαν τόσο από τη θεωρητική ανάλυση, όσο και από τη βιβλιογραφική επισκόπηση, που διεξήχθη στα πλαίσια της εργασίας. Ειδικότερα, με βάση την πρώτη υπόθεση εργασίας, το θεσμικό - νομικό πλαίσιο διαχείρισης των ΑΣΑ, είναι εν πολλοίς επαρκές, παρέχοντας τη βάση για την εφαρμογή ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης των ΑΣΑ. Βάσει της δεύτερης υπόθεσης εργασίας, οι ΟΤΑ αποτελούν τους κατεξοχήν αρμόδιους φορείς διαχείρισης των ΑΣΑ, ασκώντας σε ορισμένες περιπτώσεις πλημμελώς τις αρμοδιότητες τους. Τέλος, βάσει της τρίτης υπόθεσης εργασίας, η ενεργός συμμετοχή των πολιτών και οι συνεργασία τους με τους Ο.Τ.Α., είναι καθοριστικός παράγοντας για τη βιώσιμη διαχείριση των ΑΣΑ. Σύμφωνα με τις ανωτέρω υποθέσεις 9
εργασίας, οι βασικές παράμετροι που διερευνώνται στην παρούσα εργασία είναι τα συστήματα διαχείρισης των ΑΣΑ, ο βαθμός εφαρμογής τους από τους Ο.Τ.Α. στα πλαίσια της βιώσιμης διαχείρισης, καθώς και η ανάπτυξη δράσεων από μέρους των ΟΤΑ για την ενεργοποίηση των πολιτών. Οι παράμετροι αυτοί, διερευνώνται μέσω συγκεκριμένης μελέτης περίπτωσης, η οποία αφορά το δήμο Νέας Σμύρνης. Διάρθρωση εργασίας Η εργασία διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, προσδιορίζονται ορισμένες βασικές έννοιες. Ειδικότερα, προσδιορίζεται η έννοια των ΑΣΑ, με ταυτόχρονη αποτύπωση των κατηγοριών, της σύνθεσής τους, καθώς και των αρμόδιων φορέων διαχείρισής τους στην Ελλάδα, με έμφαση στους Ο.Τ.Α. Επιπλέον, προσδιορίζεται η έννοια της βιώσιμης διαχείρισης των απορριμμάτων, αναλύοντας τους επιδιωκόμενους στόχους της καθώς και τις αρχές από τις οποίες διέπεται. Το δεύτερο κεφάλαιο, αφορά τα συστήματα διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων. Περιγράφονται τα βασικά στάδια κάθε ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων, καθώς και τα βασικά χαρακτηριστικά των μεθόδων επεξεργασίας αυτών, συμπεριλαμβανομένων των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων τους. Στο τρίτο κεφάλαιο, περιγράφεται το θεσμικό και νομικό πλαίσιο διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Αναλύονται οι υφιστάμενες πολιτικές διαχείρισης, τα σχετικά προγράμματα που εφαρμόζονται, καθώς και το σύνολο των βασικών νομοθετικών κανόνων.το τέταρτο κεφάλαιο, αφορά τη διαχείριση των απορριμμάτων στο δήμο Νέας Σμύρνης. Αρχικά περιγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν τη φυσιογνωμία του δήμου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα στάδια διαχείρισης των απορριμμάτων, με ιδιαίτερη αναφορά στο ΧΥΤΑ Φυλής όπου καταλήγουν τα απορρίμματα του δήμου, καθώς και στο πρόγραμμα ανακύκλωσης που εφαρμόζεται. Τέλος, παρουσιάζονται οι αναμενόμενες μελλοντικές δράσεις του δήμου.στο πέμπτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την επεξεργασία των 150 ερωτηματολογίων που διανεμήθησαν στους κατοίκους του δήμου Νέας Σμύρνης, προκειμένου να διερευνηθούν οι απόψεις τους σχετικά με το ζήτημα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Τέλος, η εργασία ολοκληρώνεται με το έκτο κεφάλαιο, όπου ανακεφαλαιώνονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν, αφενός από τη θεωρητική προσέγγιση του θέματος και αφετέρου από την ειδικότερη έρευνα για το δήμο Νέας Σμύρνης. Στη συνέχεια, παρατίθενται ορισμένες προτάσεις για τη βελτίωση της διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων, προκειμένου αυτή να καταστεί βιώσιμη που είναι και το ζητούμενο. 10
1. ΑΣΤΙΚΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Προκειμένου να διερευνηθεί το ζήτημα της βιώσιμης διαχείρισης των Αστικών Στερεών Αποβλήτων, κρίνεται σκόπιμος ο εννοιολογικός προσδιορισμός ορισμένων όρων. 1.1 Ορισμοί - Έννοιες Με τον όρο Στερεά Απόβλητα (ΣΑ), προσδιορίζονται «τα στερεά ή ημιστερεά υλικά, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, δεν έχουν αρκετή αξία ή χρησιμότητα για τον κάτοχό τους ώστε αυτός να συνεχίσει να υφίσταται τη δαπάνη, τη μέριμνα ή το βάρος της διατήρησής τους» (Παναγιωτακόπουλος, 2002 σελ. 3). Τα απόβλητα δεν είναι δυνατό να εξαφανισθούν, ωστόσο μπορούν να μετατρέπονται μέσω φυσικών ή τεχνικών μεθόδων, σε κάποια άλλη, στερεά, αέρια ή υγρή τελική μορφή, η οποία θα πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να μην προκαλείται ρύπανση στο περιβάλλον (Τερζής, 2009 σελ.16). Μια μεγάλη κατηγορία των ΣΑ είναι τα Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ), στα οποία και επικεντρώνεται η παρούσα εργασία. Ως ΑΣΑ ορίζονται «τα στερεά απόβλητα που παράγονται από τις δραστηριότητες των νοικοκυριών (οικιακά στερεά απόβλητα), των εμπορικών δραστηριοτήτων (εμπορικά στερεά απόβλητα), των καθαρισμών οδών και άλλων κοινόχρηστων χώρων, καθώς και άλλα στερεά απόβλητα (από ιδρύματα, επιχειρήσεις, κλπ) τα οποία μπορεί από τη φύση τους ή τη σύνθεσή τους να εξομοιωθούν με τα οικιακά στερεά απόβλητα. Τα ΑΣΑ, αναφέρονται και ως δημοτικά στερεά απόβλητα» (Παναγιωτακόπουλος, 2002 σελ.4). 1.2 Κατηγορίες Αστικών Στερεών Αποβλήτων Τα απόβλητα, μπορούν να κατηγοριοποιούνται βάσει διαφόρων κριτηρίων όπως είναι: η προέλευσή τους, η φύση τους, η χημική τους σύνθεση, οι επικίνδυνες ιδιότητες τους ή η προτεινόμενη μέθοδος απόρριψής τους. Σε κάθε περίπτωση, η ονοματολογία των αποβλήτων θα πρέπει να είναι περιεκτική, εύκολη στη χρήση και συμβατή με την νομοθεσία. (Καρβούνης, Γεωργακέλλος, 2003). Στον παρακάτω Πίνακα 1, παρουσιάζονται τα ΑΣΑ με βάση την πηγή προέλευσης και τον τύπο τους. 11
Πίνακας 1 : Αστικά Στερεά Απόβλητα Χαρακτηρισμός Πηγής Τυπικές Δραστηριότητες ή Τύποι και Συστατικά Αποβλήτων Εγκαταστάσεις όπου Αποβλήτων Παράγονται Οικιακά Απόβλητα Κατοικίες, Πολυκατοικίες Τροφικά Υπολείμματα, Ζυμώσιμα, Χαρτιά, Χαρτόνια, Πλαστικά, Υφάσματα, Δέρματα, Ξύλα, Απόβλητα Κήπων, Γυαλιά, Μέταλλα, Τέφρα, Ογκώδη Αντικείμενα, Επικίνδυνα/τοξικά οικιακά απόβλητα, Ηλεκτρικά είδη/συσκευές, κτλ Εμπορικά Απόβλητα Καταστήματα, Εστιατόρια, Χαρτιά, Χαρτόνια, Γραφεία, Ξενοδοχεία, Πλαστικά, Ξύλα, Τροφικά Μικρές Βιοτεχνίες, υπολείμματα, Γυαλιά, Τυπογραφεία, Συνεργεία, Ελαφρά Βιομηχανία, κτλ Απόβλητα Ιδρυμάτων Σχολεία, Νοσοκομεία, Διοικητήρια,κτλ (δεν περιλαμβάνονται τα μολυσματικά απόβλητα) Απόβλητα Κατασκευών και Νέες κατασκευές κτιρίων, Κατεδαφίσεων δρόμων, κτλ. Κατεδαφίσεις Μέταλλα, Ειδικά Απόβλητα (ηλεκτρικές συσκευές, άλλες συσκευές, επικίνδυνα/τοξικά απόβλητα, κτλ) Χαρτιά, Χαρτόνια, Πλαστικά, Ξύλα, Τροφικά υπολείμματα, Γυαλιά, Μέταλλα, Ειδικά Απόβλητα (ηλεκτρικές συσκευές, άλλες συσκευές, επικίνδυνα/τοξικά απόβλητα, κτλ) Ξύλα, Σκυρόδεμα, Τούβλα, Καλώδια, Μέταλλα, Χώμα, Πέτρες, κτλ Απόβλητα Καθαρισμού Καθαρισμός Οδών, Πάρκων, Σκουπίδια, Ξύλα, Κλαδιά,κτλ 12
Κοινόχρηστων Χώρων Παραλίων,Χώρων Αναψυχής Απόβλητα Εγκαταστάσεων Καύση Αποβλήτων, Επεξεργασίας Αποβλήτων Βιολογικοί Καθαρισμοί, Σηπτικές Δεξαμενές, κτλ Πηγή: Παναγιωτακόπουλος, 2002 σελ.6 Τέφρα, Ιλύς (λυματολάσπη) Για την ταξινόμηση των αποβλήτων, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) καταρτίζουν εθνικούς καταλόγους σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (ΕΚΑ), ο οποίος θεσπίστηκε με την Απόφαση 1994/3/ΕΚ. Ο ΕΚΑ είναι ένας μη εξαντλητικός κατάλογος, ο οποίος αναθεωρείται σε τακτά χρονικά διαστήματα και παρέχει μία κοινή ορολογία για όλη την ΕΕ με στόχο την αποτελεσματικότερη διαχείριση των αποβλήτων. Τα επικίνδυνα απόβλητα σημειώνονται με αστερίσκο (Τερζής, 2009 σελ.21). Στον εν λόγω κατάλογο τα δημοτικά απόβλητα ταξινομούνται με τον κωδικό 20 (Πίνακας 2-Παράρτημα Ι). Σε ορισμένα ΑΣΑ περιέχονται ουσίες που τα καθιστούν επικίνδυνα και απαιτούν ιδιαίτερη διαχείριση. Τα επικίνδυνα απόβλητα, θα πρέπει να συλλέγονται ξεχωριστά και να υπόκεινται σε ξεχωριστή επεξεργασία. Ωστόσο αρκετά συχνά, είτε λόγω της έλλειψη περιβαλλοντικής συνείδησης είτε λόγω της ελλιπούς ενημέρωσης των πολιτών, τα απόβλητα αυτά οδηγούνται προς εδαφική διάθεση μαζί με το ρεύμα των αστικών αποβλήτων, δημιουργώντας σοβαρούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται ορισμένες επικίνδυνες ουσίες που συχνά περιέχονται στα ΑΣΑ και καταλήγουν στους χώρους διάθεσης ( http://www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=95 τελευταία επίσκεψη: 9/5/2010). Πίνακας 3: Επικίνδυνες ουσίες που απορρίπτονται στα δημοτικά απόβλητα ΕΙΔΟΣ ΠΡΟΙΟΝ Υδράργυρος Μπαταρίες, Ηλεκτρικός εξοπλισμός Θερμόμετρα, Λαμπτήρες φθορίου, Μόλυβδος Λαμπτήρες, Γυαλί, Χρώματα, Κράματα Κάδμιο Επαναφορτιζόμενες μπαταρίες Χρώμιο Δέρματα Βρώμιο Πυρανθεκτικά υλικά, Πλαστικά, Υφάσματα Ηλεκτρικός εξοπλισμός Πηγή: http://www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=95 τελευταία επίσκεψη: 9/5/2010 13
1.3 Σύνθεση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων Τα ΑΣΑ παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις τόσο ως προς την ποιοτική όσο και την ποσοτική σύνθεσή τους. Οι βασικοί παράγοντες που επιδρούν σε αυτό είναι τα γεωγραφικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής, τα μακροοικονομικά στοιχεία (ΑΕΠ, κατανάλωση κλπ), η τεχνολογία,η εποχή, τα καταναλωτικά πρότυπα και το βιοτικό επίπεδο (Tchobanoglous et al, 1993 και Παναγιωτακόπουλος, 2002). H μέση ποιοτική σύσταση των αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα σύμφωνα με τον Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΣΔΣΑ) του 2003, παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 1, ενώ η μέση σύσταση των αστικών αποβλήτων διεθνώς, απεικονίζεται στον Πίνακα 4. Διάγραμμα 1: Μέση ποιοτική σύνθεση των αστικών αποβλήτων Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ (http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html τελευταία επίσκεψη: 2/5/2010) Πίνακας 4: Μέση σύσταση των αστικών αποβλήτων στο διεθνή χώρο Πηγή: ΕΕΔΣΑ (www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=95 τελευταία επίσκεψη: 2/5/2010) 14
Όσον αφορά την παραγωγή των ΣΑ, στην ΕΕ η ετήσια παραγωγή ανέρχεται σε 1,3 δις τόνους, εκ των οποίων το 20% είναι οικιακά.(μαυρόπουλος, 2008). Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον ΕΣΔΣΑ του 2003, παράγονται ετησίως περίπου 4,6 εκατομμύρια τόνοι αστικών αποβλήτων. Το 39% της ετήσιας ποσότητας, παράγεται στην περιφέρεια Αττικής, ενώ το 16% παράγεται στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Το 2001 η μέση παραγωγή ανήλθε σε 1,14 Kg/κάτοικο/ημέρα, έναντι του 1997, η οποία ανερχόταν σε 0,97 kg/κάτοικο/ημέρα. Η παραγωγή των αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 2. Τα τελευταία χρόνια, η ποσότητα αυτή αυξάνεται συνεχώς και εκτιμάται ότι σήμερα, μόνο στην Αττική η παραγόμενη ποσότητα των αστικών αποβλήτων ξεπερνά τους 6.000 τόνους/ημέρα (http://www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=95 τελευταία επίσκεψη: 9/5/2010). Διάγραμμα 2: Παραγωγή αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα Πηγή: ΕΕΔΣΑ (http://www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=95 τελευταία επίσκεψη: 9/5/2010) Η γνώση της ποσοτικής και ποιοτικής σύνθεσης των ΑΣΑ, αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη βιώσιμη διαχείριση τους, γι αυτό και η νομοθεσία επιβάλλει την τήρηση σχετικών αρχείων. Ωστόσο, σε αρκετές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, η τήρηση των εν λόγω αρχείων είναι πλημμελής, με αποτέλεσμα την αδυναμία ορθολογικών σχεδιασμών διαχείρισης των ΑΣΑ βάσει αξιόπιστων προβλέψεων ( Λάλας και συν. 2007, σελ. 178). 15
1.4 Φορείς Διαχείρισης Στην Ελλάδα, η αρμοδιότητα χάραξης της γενικής περιβαλλοντικής πολιτικής, ανήκει στο ΥΠΕΚΑ (πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ). Ωστόσο, ορισμένες περιβαλλοντικές αρμοδιότητες μπορεί να μεταβιβάζονται και στις Περιφέρειες, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να τις μεταβιβάζουν στους δήμους, ενώ αντίστοιχες αρμοδιότητες μπορούν να μεταβιβάζονται με Υ.Α. και στους Νομάρχες. Είναι έτσι εμφανής η τάση άσκησης της περιβαλλοντικής πολιτικής σε περιφερειακό αλλά κυρίως σε τοπικό επίπεδο μέσω των ΟΤΑ ( Τερζής, 2009 σελ.29), στους οποίους και επικεντρώνεται η παρούσα εργασία. Όσον αφορά την τοπική αυτοδιοίκηση, η ευθύνη διαχείρισης των ΣΑ ανήκει είτε στους ΟΤΑ μεμονωμένα, είτε με τη μορφή Φορέων Διαχείρισης ΣΑ (ΦοΔΣΑ). Συγκεκριμένα, βάσει της κείμενης νομοθεσίας οι ΟΤΑ είναι αρμόδιοι για τα εξής (Τερζής, 2009 σελ.34) : Εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων Υλοποίηση έργων διαχείρισης ΣΑ Λειτουργία εγκαταστάσεων Υλοποίηση έργων αποκατάστασης ΧΑΔΑ και μεταφροντίδας ΧΥΤΑ Διαμόρφωση- τήρηση οργανογράμματος Εφαρμογή τιμολογιακής πολιτικής Οι ΦοΔΣΑ, είναι οι αρμόδιοι φορείς των ΟΤΑ α βαθμού για την υλοποίηση των στόχων που θέτουν οι Περιφερειακοί Σχεδιασμοί Διαχείρισης ΣΑ, οι οποίοι αναλύονται εκτενέστερα στο κεφάλαιο 4. Οι ΦοΔΣΑ, δύναται να είναι Σύνδεσμοι ΟΤΑ ή Α.Ε. των ΟΤΑ και σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 7 της ΚΥΑ 50910/2727/2003 είναι υπόχρεοι για την προσωρινή αποθήκευση, τη μεταφόρτωση, την αξιοποίηση και τη διάθεση των ΣΑ. Επίσης, μπορούν να μη δέχονται απόβλητα, με εξαίρεση τα αστικά, για τα οποία λόγω της σύνθεσης ή του είδους τους δεν είναι εφικτή η διαχείρισή τους και αυτή πραγματοποιείται με δαπάνες και ευθύνη του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου προέλευσης των αποβλήτων. Ωστόσο οι υφιστάμενοι ΦοΔΣΑ, με μικρές εξαιρέσεις, είναι δύσκολο να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα. Σήμερα, σε αρκετές περιφέρειες έχουν συσταθεί ΦοΔΣΑ είτε έπειτα από διαβούλευση των ΟΤΑ είτε υποχρεωτικά με απόφαση του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας βάσει της σχετικής νομοθεσίας (Τερζής, 2009 σελ.35). Επίσης, έχει συγκροτηθεί ένα άτυπο δίκτυο των ΦοΔΣΑ, στο οποίο συμμετέχουν 35 φορείς, οι οποίοι αντιστοιχούν σε 472 Δήμους, Κοινότητες, Τ.Ε.Δ.Κ. και Δ.Ε.Υ.Α. Το δίκτυο εδρεύει στη Θήβα και αναμένεται η επισημοποίηση της νομικής και διοικητικής του μορφής, σε συμμόρφωση με όσα 16
προβλέπονται στο Ν. 3688/2008 για τη δημιουργία Ένωσης των ΦοΔΣΑ (http://www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=38 τελευταία επίσκεψη:9/5/2010). Είναι επομένως εμφανής η ανάγκη συγκρότησης αξιόπιστων ΦοΔΣΑ και ταυτόχρονα ικανών να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Οι ΦοΔΣΑ και οι ΟΤΑ στο σύνολό τους, κατέχουν σημαντική θέση στο ζήτημα της διαχείρισης των ΣΑ και απαιτείται να διασφαλίζουν την ορθή ανάπτυξη και τη βιωσιμότητά του (http://www.ekke.gr/estia/cooper/pandoiko_trix/eis_barelidi.htm τελευταία επίσκεψη: 9/5/2010). 1.5 Βιώσιμη Διαχείριση των Απορριμμάτων Μέχρι τη δεκαετία του 70,η διαχείριση των ΣΑ εξαντλούνταν στην ανεύρεση χώρων για την ανεξέλεγκτη διάθεσή τους. Σταδιακά όμως, με την εμφάνιση μιας σειράς περιβαλλοντικών προβλημάτων, άρχισε να εκδηλώνεται μια παγκόσμια ανησυχία γύρω από το ζήτημα της διαχείρισης των αποβλήτων και του περιβάλλοντος εν γένει. Άρχισε να αποτελεί κοινή πεποίθηση, πως τα ΣΑ όχι μόνο αποτελούν σημαντική πηγή ρύπανσης και υποβάθμισης του περιβάλλοντος, αλλά ταυτόχρονα οδηγούν και σε αδικαιολόγητη σπατάλη των πόρων. Αυτή η γενικότερη περιβαλλοντική ανησυχία, αποτυπώθηκε στο νέο μοντέλο ανάπτυξης, αυτό της βιώσιμης ή αειφόρου ανάπτυξης. Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, ορίστηκε το 1987 στα πλαίσια των εργασιών της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη του ΟΗΕ. Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης, αποτυπώθηκε στο κείμενο «Το κοινό μας μέλλον», γνωστό και ως Έκθεση Brundtland, καθώς συντάχθηκε υπό την προεδρία της τότε πρωθυπουργού της Νορβηγίας κ. Gro Harlem Brundtland. Σύμφωνα με την εν λόγω Έκθεση, βιώσιμη ανάπτυξη είναι «η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες»(μητούλα και συν., 2008). Η Έκθεση Brundtland αποτελεί τον ιδεολογικό προπομπό και τη βάση για την Agenda 21 καθώς και για την έναρξη της έμπρακτης εφαρμογής της βιώσιμης/αειφόρου ανάπτυξης (http://www.agenda21.gr/brundt.htm τελευταία επίσκεψη:9/5/2010). Προβάλλεται πλέον επιτακτικά η διαχείριση στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης, με έμφαση στην ελαχιστοποίηση της παραγωγής και στη θεώρηση των αποβλήτων ως αξιοποιήσιμου υλικού. Η θεώρηση αυτή επιφέρει ριζικές αλλαγές στην αξιολόγηση των μεθόδων 17
διαχείρισης, με προτεραιότητα σε αυτές που συνεισφέρουν στην εξοικονόμηση των φυσικών πόρων, ώστε να εξυπηρετείται η αρχή της αειφορίας ( Ανδρεαδά κης και συν., 2003 σελ.200). Τίθεται επομένως ένα νέο πλαίσιο αρχών και πολιτικών που προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη, στο οποίο εντάσσεται και η βιώσιμη διαχείριση των ΣΑ. Βιώσιμη διαχείριση των ΣΑ είναι ο συνδυασμός εκείνων των επεξεργασιών, που εξυπηρετεί τους εξής στόχους (Παναγιωτακόπουλος, 2002, σελ.113): Μείωση των παραγόμενων ποσοτήτων ΣΑ Ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων Μετακίνηση της έμφασης από διαχείριση των ΣΑ σε διαχείριση των πόρων, με ταυτόχρονη αποφυγή της μείωσης του οικολογικού κεφαλαίου Οι επιλογές για τη διαχείριση των ΣΑ, έχουν ιεραρχηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έτσι όπως παρουσιάζονται στην Εικόνα 1. Εικόνα 1 : Ιεράρχηση επιλογών για τη διαχείριση των ΣΑ Πηγή: ΕΕΔΣΑ (http://www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=36 τελευταία επίσκεψη:9/5/2010) Η βιώσιμη διαχείριση των ΑΣΑ, ακολουθεί την εν λόγω ιεράρχηση, χωρίς ωστόσο να περιορίζεται μόνο στις συγκεκριμένες λύσεις, αλλά ταυτόχρονα περιλαμβάνει και τα στάδια κατανάλωσης και παραγωγής των προϊόντων (Τερζής, 2009 σελ.23-24). 18
Επιπλέον, η βιώσιμη διαχείριση των απορριμμάτων, υλοποιείται μέσω συγκεκριμένων αρχών, οι οποίες είναι οι εξής: Αρχή της πρόληψης ή/ και μείωσης των παραγόμενων αποβλήτων, η οποία συνίσταται στην εκτίμηση των επιπτώσεων και των αναλύσεων, για ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων και υλοποιείται μεταξύ άλλων, μέσω της θεσμοθέτησης τεχνικών προτύπων και περιορισμών, καθώς και μέσω προγραμμάτων οικολογικών ελέγχων. Σημειώνεται ότι η μείωση της παραγωγής των αποβλήτων, συνιστά την ιδανικότερη μέθοδο βιώσιμης διαχείρισης των ΑΣΑ. Αρχή της επαναχρησιμοποίησης των υλικών, που υλοποιείται μέσω της ευθύνης του παραγωγού, βάσει της οποίας οι κατασκευαστές οφείλουν όχι μόνο για να κάνουν συνετή χρήση των φυσικών πόρων αλλά και να εξασφαλίζουν τη δημιουργία τέτοιων προϊόντων, ώστε να διευκολύνεται η επαναχρησιμοποίηση και ανάκτηση τους. Αρχή της ανακύκλωσης και αξιοποίησης των υλικών, η οποία εστιάζει στην ανάκτηση υλικών, μέσω του διαχωρισμού στην πηγή και αποτελεί τον πυρήνα της βιώσιμης διαχείρισης των απορριμμάτων. Αρχή της ανάκτησης ενέργειας, που αφορά την επεξεργασία των αποβλήτων, από τα οποία λόγω τεχνικών περιορισμών δεν είναι δυνατή η ανάκτηση υλικών. Αρχή της ασφαλούς διάθεσης, βάσει της οποίας η απόρριψη των ΣΑ σε χώρους διάθεσης επιλέγεται ως έσχατη λύση και αφορά μόνο τα μη ανακτήσιμα απόβλητα. Τέλος, η βιώσιμη διαχείριση των απορριμμάτων, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών με στόχο την ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης (www.eedsa.gr/contents.aspx?catid=36 τελευταία επίσκεψη:9/5/2010). Τη βασική ευθύνη για τη βιώσιμη διαχείριση των απορριμμάτων φέρει μεν το κράτος μέσω των ΟΤΑ, ωστόσο η περιβαλλοντική συνείδηση και δράση των πολιτών, αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη βιώσιμη λειτουργία των συστημάτων διαχείρισης των ΑΣΑ, που είναι τελικά το ζητούμενο. 19
2. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Η διαχείριση των ΑΣΑ, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της πολιτικής προστασίας του περιβάλλοντος που καλείται να λύσει κάθε σύγχρονη κοινωνία και για το σκοπό αυτό, έχουν αναπτυχθεί διάφορα Συστήματα Διαχείρισης ΑΣΑ (ΣΔΑΣΑ). 2.1 Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων Ένα ολοκληρωμένο ΣΔΑΣΑ, αποτελείται από τη συλλογή, μεταφορά, αξιοποίηση και διάθεση των ΣΑ, την εποπτεία και επίβλεψη των εργασιών και των χώρων απόρριψης. Περιλαμβάνει την εφαρμογή προγραμμάτων για τον περιορισμό της παραγωγής αποβλήτων, τη βελτίωση του συστήματος συλλογής, τη διαλογή στην πηγή και την ανακύκλωση, τη μεταφόρτωση, την εφαρμογή μεθόδων επεξεργασίας για την ενεργειακή αξιοποίηση ή την επαναχρησιμοποίηση των υλικών και τη διάθεση του τελικού υπολείμματος σε σύγχρονους χώρους υγειονομικής ταφής (Τερζής, 2009 σελ. 38). Για τη διαχείριση των ΑΣΑ, δεν υπάρχει μόνο μία ορθή πρακτική, αλλά ένας συνδυασμός επιλογών. Δεδομένου ότι κάθε ΣΔΑΣΑ είναι ένας συνδυασμός επεξεργασιών, κάθε εναλλακτική επεξεργασία χαρακτηρίζεται από τη συμβολή της στην επίδοση του ΣΔΑΣΑ, βάσει της οποίας θα επιλεγεί ή όχι να συμπεριληφθεί σε αυτό (Παναγιωτακόπουλος, 2002 σελ.45). Επιπλέον, κάθε περιοχή χαρακτηρίζεται από διαφορετικά προβλήματα και η απόφαση για το ποιος είναι ο ιδανικός συνδυασμός των επεξεργασιών απαιτεί την εξέταση πολλών παραγόντων, όπως την ποσότητα και τον τύπο των ΑΣΑ, τις ιδιαίτερες γεωγραφικές και μορφολογικές συνθήκες της περιοχής κλπ.(τερζής, 2009 σελ.18). Στο παρακάτω Σχήμα 1 παρουσιάζεται μια συνοπτική εικόνα του ΣΔΑΣΑ, αποτυπώνοντας τα βασικά του στάδια, τα οποία αναλύονται στη συνέχεια. 20