ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ, ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ & ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ Επιλογές Άρθρων Πολιτικής Υγείας Διευθυντής: Καθηγητής Γ.Τούντας Μάιος Ιούνιος 2013, Τόμος 3 / Φύλλο 2 Περιεχόμενα: Ανάπτυξη και Καινοτομία στο ΕΣΥ «Ανάπτυξη και Καινοτομία στο ΕΣΥ», Γ.Γερουλάκου «Ο Αργός θάνατος των Εθνικών Συστημάτων Υγείας», Θ. Δρίτσα «Ψευτοδίλημμα στη Δημόσια Υγεία», Τ.Παναγιωτόπουλου του Γεωργίου Γερουλάκου, Πρόεδρου της Βασιλικής Αγγειολογικής Εταιρείας της Μ. Βρετανίας Πηγή: «Καθημερινή», 2 Ιουνίου 2013 Η ύφεση και η λιτότητα, που είναι συνέπειες της οικονομικής κρίσης, έχουν οδηγήσει σε μεγάλη επιδείνωση τις υπηρεσίες Υγείας στην Ελλάδα. Μια σειρά από σημαντικούς δείκτες για τη δημόσια υγεία, όπως ψυχοπάθειες, αυτοκτονίες, χρήση απαγορευμένων ναρκωτικών ουσιών, επίπτωση μολυσματικών νόσων, παρουσίασε σημαντική χειροτέρευση κατά το 2010 και 2011. Σε αυτό το χρονικό διάστημα οι δαπάνες του υπουργείου Υγείας μειώθηκαν κατά 23,7% σύμφωνα με εργασία ερευνητών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η καινοτομία θα μπορούσε να είναι μέρος της λύσης του προβλήματος. Η καινοτομία είναι μία ιδέα, υπηρεσία ή προϊόν νέο για το ΕΣΥ όπως και η εφαρμογή της κατά νεωτεριστικό τρόπο. Εχει ένα ζωτικό ρόλο στην αναβάθμιση του ΕΣΥ, βελτιώνοντας την ποιότητα παροχής υπηρεσιών στους ασθενείς, αυξάνοντας διαθέσιμους οικονομικούς πόρους με αύξηση της παραγωγικότητας και συνεισφέροντας στη δημιουργία θέσεων εργασίας σε παραγωγικές μονάδες ιατρικής τεχνολογίας. Στο ΕΣΥ εργάζονται πολλοί, ικανότατοι και δημιουργικότατοι γιατροί. Ορισμένοι από αυτούς θα μπορούσαν να εισάγουν νεωτερισμούς βοηθώντας στην αναβάθμιση της υγείας και του καλού ονόματος της Ελληνικής Ιατρικής. Οι καινοτόμες ιδέες που κατ εξοχήν χρειάζεται ο χώρος της Υγείας είναι αυτές που ελαττώνουν το κόστος και βελτιώνουν την ποιότητα παροχής υπηρεσιών. Επικοινωνία: chsr@med.uoa.gr Η απόδειξη της επιπρόσθετης αξίας του νεωτερισμού έχει μεγάλη σημασία. Η επιπρόσθετη αξία θα πρέπει να αντανακλάται σε δείκτες κλινικής ή άλλης έκβασης, όπως εξέλιξη της νόσου, βελτίωση της εμπειρίας του ασθενούς κατά τη νοσηλεία του, μείωση των επιπλοκών και της ανισότητας στην παροχή υπηρεσιών, αύξηση της παραγωγικότητας και μείωση του κόστους. Το ΕΣΥ πρέπει να καλλιεργήσει και να ενθαρρύνει μια νοοτροπία καινοτομίας στο προσωπικό και να παράσχει χώρο, χρόνο και μέσα στους γιατρούς που έχουν και προωθούν νεωτεριστικές ιδέες. Η παροχή κινήτρων και ενός νομικού πλαισίου πνευματικής ιδιοκτησίας, όπου τόσο το ΕΣΥ όσο και τα μέλη του ωφελούνται από 1
την ανάπτυξη καινοτόμων ιδεών, θα έστελνε σίγουρα το κατάλληλο μήνυμα στο προσωπικό του ΕΣΥ. Δυστυχώς επί του παρόντος υπάρχει ένα νομοθετικό κενό στη χώρα μας γι αυτή τη δραστηριότητα. Η δημιουργία ενός ινστιτούτου με αποκλειστικό στόχο την ενίσχυση των μικρών επιχειρήσεων και των μελών του ΕΣΥ στην ανάπτυξη και εφαρμογή καινοτόμων ιδεών που βοηθούν στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων προκλήσεων στον χώρο της υγείας, θα βοηθήσει στην εδραίωση της βιοτεχνολογίας στη χώρα μας. Ένας παρόμοιος μηχανισμός στήριξης καινοτομίας και βελτίωσης λειτουργεί από το 2006 στο ΕΣΥ της Μ. Βρετανίας με κύρια αποστολή την παροχή οικονομικής ενίσχυσης και εμπορευματοποίηση καινοτόμων ιδεών που θα ωφελήσουν τους ασθενείς και την κοινωνία. Κατά το χρονικό διάστημα 2010-2011 χορήγησε 36,5 εκατ. λίρες σε 519 προγράμματα ανάπτυξης καινοτόμων ιδεών. Το ΕΣΥ της Μ. Βρετανίας στα 65 χρόνια λειτουργίας του έχει στο ενεργητικό του μια σειρά σημαντικών ανακαλύψεων, η εφαρμογή των οποίων άλλαξε τη ζωή πολλών σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη, όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση, o φορητός απινιδωτής, η μαγνητική τομογραφία, η αντικατάσταση του ισχίου και άλλες. Πολλά ιατρικά κέντρα στις ΗΠΑ έχουν δικό τους τμήμα προώθησης καινοτομίας. Η ιστοσελίδα του κέντρου καινοτομίας της Cleveland Clinic στο Οχάιο αναφέρει ότι την τελευταία 10ετία ιδρύθηκαν 55 εταιρείες εμπορικού χαρακτήρα που ξεκίνησαν από καινοτομίες του προσωπικού της και έλαβαν επενδύσεις από επιχειρηματίες άνω των 650 εκατ. δολαρίων. Ελπίζουμε να υπάρξει πολιτική βούληση στη χώρα μας για την αποτελεσματική και έμπρακτη υποστήριξη της καινοτομίας στο ΕΣΥ. Η κατά προτεραιότητα ένταξή της στην αναπτυξιακή πολιτική θα έχει τη δική της συνεισφορά στην έξοδο από την κρίση. Ο Αργός Θάνατος των Εθνικών Συστημάτων Υγείας του Θανάση Δρίτσα, Καρδιολόγου, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο Πηγή: «Ελευθεροτυπία», 10 Ιουνίου 2013 Επικοινωνία: chsr@med.uoa.gr Αποτελεί πλέον ιστορικό γεγονός η δρομολογούμενη ήδη από την 1η Απριλίου 2013 επίσημη αποτέφρωση του βρετανικού Εθνικού Συστήματος Υγείας (NHS), το οποίο αποτέλεσε πρότυπο πάνω στο οποίο χτίστηκαν σε όλη την Ευρώπη οι δημόσιες υπηρεσίες Υγείας. Το βρετανικό Σύστημα Υγείας γεννήθηκε το 1948 και ενσάρκωσε τη μεγάλη ανάγκη του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού κόσμου να αποκτήσει ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες Υγείας που θα παρέχονται 2
δίκαια και ισότιμα, χωρίς οικονομική επιβάρυνση, προς όλους τους πολίτες μιας χώρας και ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση. Στη Μεγάλη Βρετανία το Εθνικό Σύστημα Υγείας λειτούργησε ιδανικά για αρκετές δεκαετίες, τουλάχιστον μέχρι την εποχή της «σιδηράς κυρίας» Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία άρχισε πρώτη να υποσκάπτει τα θεμέλιά του με πρόσχημα το αυξανόμενο κόστος, αλλά υπόβαθρο τα νεοφιλελεύθερα επιχειρήματα του ανταγωνισμού και της ελεύθερης αγοράς. Πρακτικά η αποτέφρωση του βρετανικού Συστήματος Υγείας, που δρομολογήθηκε με το βούλευμα Health and Social Act 2012, παραχωρεί πλέον τη διαχείριση των νοσοκομείων και κλινικών σε ιδιωτικές εταιρείες και δίδει προτεραιότητα στον ανταγωνισμό και την κερδοσκοπία. Η βρετανική κοινωνία στέκει εξαιρετικά ανήσυχη απέναντι στις εξελίξεις αυτές, όπως και μεγάλη μερίδα του ιατρικού κόσμου της Βρετανίας αλλά και της Ευρώπης. Η τρέχουσα καυτή αρθρογραφία αρκετών ειδικών του χώρου της Υγείας στο δημοφιλές ιατρικό περιοδικό «British Medical Journal» θεωρεί τη δρομολογούμενη μεταβολή επικίνδυνη για την Υγεία, τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή, μάλιστα ο αρχιτέκτονας και εισηγητής των δραματικών αλλαγών στην Υγεία, Andrew Lansley, κατηγορήθηκε ότι ως νεοφιλελεύθερος βλέπει ψυχρά τον τομέα της Υγείας σαν να ήταν απλά «εταιρεία ηλεκτρισμού ή φυσικού αερίου». Είναι βέβαιο ότι το κόστος παροχής υπηρεσιών Υγείας είναι σήμερα υπερ-πολλαπλάσιο σε σχέση με τις δεκαετίες '60-'70 και σε αυτό βοήθησε η ταχεία εξέλιξη της βιοϊατρικής τεχνολογίας, που έπρεπε να απορροφηθεί, αλλά και η εκρηκτική αύξηση προσωπικού στο πλαίσιο της εξειδίκευσης των επαγγελματιών Υγείας. Η τεράστια αύξηση του κόστους της περίθαλψης είναι γεγονός ότι έχει γονατίσει τις δημόσιες οικονομίες πολλών κρατών της Ευρώπης και η χρηματοδότηση της Υγείας αποτελεί πλέον το νούμερο ένα ζήτημα στην ατζέντα των συνόδων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως η εμπειρία από τις προσπάθειες ιδιωτικοποίησης της εθνικής Υγείας σε άλλα κράτη, π.χ. στη Σουηδία, έδειξε ότι η κερδοσκοπική φιλοσοφία αύξησε φοβερά τις ανισότητες στον τομέα της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ευνόησε τις μεγάλες αστικές περιοχές σε σχέση με την επαρχία, αύξησε τις ανισότητες στην περίθαλψη μεταξύ πλούσιων και φτωχών περιοχών στην ίδια πόλη και ακόμη μείωσε σημαντικά τη δυνατότητα πρόσβασης στην πρωτοβάθμια περίθαλψη των οικονομικά ασθενεστέρων. Μια πρόσφατη αναφορά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την Ευρώπη προβλέπει ότι το προσδόκιμο επιβίωσης του μέσου Ευρωπαίου θα αυξηθεί κατά 5 χρόνια και θα φτάσει μεν τα 81 χρόνια το 2050, αλλά με κόστος τη σημαντική αύξηση της ανισότητας μεταξύ διαφορετικών περιοχών, π.χ. το προσδόκιμο επιβίωσης σήμερα στην Ελβετία αγγίζει τα 83, ενώ στο Καζακστάν τα 68 χρόνια. Στη χώρα μας βέβαια η διαφθορά, η έλλειψη αξιολόγησης στελεχών και η ανεπαρκής διοίκηση είχαν ήδη αλλοιώσει πλήρως τις αρχικές 3
Περιεχόμενα: «Ανάπτυξη και Καινοτομία στο ΕΣΥ», Γ.Γερουλάκου «Ο Αργός θάνατος των Εθνικών Συστημάτων Υγείας», Θ. Δρίτσα «Ψευτοδίλημμα στη Δημόσια Υγεία», Τ.Παναγιωτόπουλου καλές προθέσεις και την ουσία της δημιουργίας του ελληνικού ΕΣΥ αρκετό καιρό προτού φτάσει η τρέχουσα βαθιά κοινωνική και οικονομική κρίση, η οποία του έδωσε και τη χαριστική βολή. Ο αργός θάνατος του ιστορικού βρετανικού μοντέλου παροχής δημόσιων υπηρεσιών Υγείας πιστεύω ότι ίσως προκαλέσει ένα φαινόμενο «ντόμινο» στον τομέα της Υγείας και άλλων ευρωπαϊκών λαών, εκεί όπου οι αχόρταγες ύαινες των ιδιωτικών συμφερόντων καραδοκούν. Θεωρώ ότι ο αργός θάνατος των δημόσιων συστημάτων Υγείας συμβαδίζει πλέον με τον αργό θάνατο της δημοκρατίας στην Ευρώπη σήμερα. Η απόφαση των ευρωπαϊκών λαών να στηρίξουν το κατακτημένο δικαίωμα των πολιτών να έχουν ισότιμη και δίκαιη πρόσβαση στις υπηρεσίες Υγείας είναι καθαρά πολιτική και όχι οικονομική, αλλά δυστυχώς δεν υπάρχουν σήμερα στην Ευρώπη ισχυροί πολιτικοί άνδρες οι οποίοι θα έπαιρναν στις πλάτες τους το ρίσκο τέτοιων αποφάσεων. Ψευτοδίλημμα στη Δημόσια Υγεία Η επαναφορά της διάταξης για τον έλεγχο οροθετικών συνιστά ιδεοληπτική εμμονή του Τάκη Παναγιωτόπουλου, Καθηγητή της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας Πηγή: «Τα Νέα», 9 Ιουλίου 2013 Λίγες μόλις μέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο νέος υπουργός Υγείας Αδ.Γεωργιάδης επανέφερε σε ισχύ την, περιβόητη πλέον, υγειονομική διάταξη 39 Α, που είχε θεσμοθετήσει τον Απρίλιο του 2012 ο τότε υπουργός Α.Λοβέρδος Πρόκειται για τη διάταξη βάσει της οποίας οργανώθηκε, λίγο πριν από τις εκλογές του 2012, επιχείρηση μαζικού εργαστηριακού ελέγχουν για HIV/AIDS σε εκδιδόμενες γυναίκες και εξαρτημένα άτομα χωρίς τη θέληση τους. Ακολούθησαν δίωξη και η δημοσιοποίηση φωτογραφιών και στοιχείων ταυτότητας περίπου 30 οροθετικών γυναικών, παραβιάζοντας με πρωτοφανή τρόπο όλους τους κανόνες δεοντολογίας. Πολλοί ελληνικοί και διεθνείς φορείς, μεταξύ των οποίων η UNAIDS, καταδίκασαν τόσο τις πρακτικές όσο και την υγειονομική διάταξη και η Ελλάδα διασύρθηκε διεθνώς. Τον Απρίλιο του 2013 η υγειονομική διάταξη 39 Α καταργήθηκε με απόφαση της υφυπουργού Φ.Σκοπούλη. Η επαναφορά της συνιστά ιδεοληπτική εμμονή που εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους για τη δημόσια υγεία και αντιστρατεύεται τα επιστημονικά δεδομένα. Επιχειρείται να προβληθεί το ψευδές δίλημμα: ή δεοντολογία και δικαιώματα ή προστασία της δημόσιας υγείας. Τα πράγματα δεν είναι έτσι. Η βία προς τις ευάλωτες ομάδες οδηγούν τα άτομα των ομάδων αυτών στην αυτοπεριθωριοποίηση και την αποφυγή των 4
Περιεχόμενα: «Ανάπτυξη και Καινοτομία στο ΕΣΥ», Γ.Γερουλάκου «Ο Αργός θάνατος των Εθνικών Συστημάτων Υγείας», Θ. Δρίτσα υπηρεσιών διάγνωσης και θεραπείας, με συνέπεια τη μεγαλύτερη διασπορά των λοιμωδών νοσημάτων. Τα τελευταία δύο τρία χρόνια έχει εκδηλωθεί πρωτόγνωρη επιδημία HIV/AIDS στη χώρα μας, κυρίως ανάμεσα σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών: μεταξύ 2010 και 2012 σημειώθηκε αύξηση περισσότερο από 3.000% (ή 30 φορές πάνω) στα περιστατικά οροθετικών ατόμων σε αυτή την ομάδα. Η επιδημία αυτή εστιάζεται κυρίως στο κέντρο της Αθήνας και οφείλεται σε ένα σύμπλεγμα παραγόντων όπως η αύξηση της φτώχειας και της ανεργίας, αύξηση της χρήσης ενδοφλέβιων ναρκωτικών, πιθανή αύξηση της επανάχρησης συρίγγων, μείωση των προγραμμάτων πρόληψης στο διάστημα που προηγήθηκε της επιδημίας κ.α. «Ψευτοδίλημμα στη Δημόσια Υγεία», Τ.Παναγιωτόπουλου Η κατάργηση της διάταξης έδινε το μήνυμα προς τους δυνητικούς κρίκους στην αλυσίδα διασποράς της επιδημίας HIV/AIDS: «Η Πολιτεία δεν έχει πρόθεση να σας καταδιώξει ή να σας διαπομπεύσει», ως εκ τούτου «ελάτε να ελεγχθείτε και να λάβετε θεραπεία εάν χρειάζεται». Παράλληλα δίνουν καρπούς οι παρεμβάσεις ειδικών προγραμμάτων, αρμοδίων φορέων και ΜΚΟ που βασίζονται στην εθελοντική εξέταση ατόμων υψηλού κινδύνου για HIV/AIDS, ανταλλαγή συρίγγων σε χρήστες και άλλα μέτρα πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας. Η επαναφορά της υγειονομικής διάταξης δίνει το μήνυμα: «Το κράτος ετοιμάζεται να σας κυνηγήσει για να εξεταστείτε με το ζόρι και εάν είστε οροθετικοί, πιθανώς να σας φυλακίσει και να δώσει στη δημοσιότητα τα στοιχεία σας» (καθώς οι πρακτικές αυτές δεν έχουν καταδικαστεί ούτε από τον νυν υπουργό ούτε από τα κόμματα της σημερινής κυβέρνησης), ως εκ τούτου «κρυφτείτε, κλειστείτε στον κύκλο σας». Έχει δειχθεί επανειλημμένα ότι η προσέγγιση αυτή φέρνει τελείως αντίθετα αποτελέσματα και οδηγεί στην εξάπλωση του AIDS. Ο σεβασμός στα ατομικά δικαιώματα δεν είναι λεπτομέρεια και δεν αντιστρατεύεται την αποφασιστική προστασία της δημόσιας υγείας, όπως συχνά προβάλλεται. Ακριβώς το αντίθετο. Οι κώδικες ιατρικής δεοντολογίας συμπυκνώνουν τη «σοφία» και μακρόχρονη εμπειρία των κοινωνιών για το πώς προστατεύεται καλύτερα η υγεία του συνόλου. Το ζήτημα δεν είναι θεωρητικό, είναι πολύ πραγματικό και εξαιρετικά σοβαρό. Η υγειονομική διάταξη 39 Α πρέπει να καταργηθεί άμεσα γιατί μπορεί να οδηγήσει στην εξάπλωση του HIV/AIDS στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα προσβάλλει βάναυσα τον πολιτισμό μας. Η επαναφορά της υγειονομικής διάταξης αναδεικνύει ένα σοβαρό θεσμικό ζήτημα. Πώς γίνεται ο υπουργός Υγείας της Ελλάδας να λαμβάνει αποφάσεις χωρίς την πρόσβαση στην τεκμηριωμένη 5
επιστημονική γνώση; Γιατί οι υπάρχοντες θεσμοί δημόσιας υγείας δεν επιτελούν το έργο της έγκυρης επιστημονικής γνωμοδότησης; Η σοβαρότητα των προβλημάτων υγείας, το μεγάλο ανθρώπινο και οικονομικό κόστος που έχουν οι χειρισμοί που βασίζονται σε «ιδεολογική προσέγγιση» και όχι σε επιστημονικά δεδομένα δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για συνέχιση της λειτουργίας των θεσμών δημόσιας υγείας στη χώρα μας με αδιαφάνεια και ανεπάρκεια. Η ανάγκη μεταρρυθμίσεων εξυγίανσης και εξορθολογισμού είναι επείγουσα. Επικοινωνία: chsr@med.uoa.gr 6