για την καλύτερη χρήση των νέων Διαρθρωτικών Ταμείων στη βιώσιμη κοινωνική κατοικία

CASH 9 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ πολιτικής για την καλύτερη χρήση των νέων Διαρθρωτικών Ταμείων στη βιώσιμη κοινωνική κατοικία Οδηγός για τους υπευθύνους λήψης αποφάσεων της ΕΕ και τις Διαχειριστικές Αρχές στα πλαίσια της Πολιτικής Συνοχής 2014-2020 Εκπονήθηκε βάσει των έγγραφων αποτελεσμάτων του έργου CASH Τελικό Συνέδριο CASH, Νοέμβριος 2012 Επικεφαλής Εταίρος

2 Συγγραφείς: Julien Dijol (Αναλυτής Πολιτικής, CECODHAS Housing Europe), Sophie Moreau (Συντονίστρια CASH, Δήμος Echirolles), Stéphanie Abrial (εκλεγμένη αξιωματούχος, Δήμος Echirolles), Stéphane Durand (Επικεφαλής τμήματος Βιώσιμης Ανάπτυξης, Δήμος Echirolles) και Τεχνική ομάδα CASH. Στοιχειοθεσία: Georges Crisci, France / Edition: Technic Color, Γαλλία, Τηλ.: +33 (0)4 76 33 28 68. Δήλωση αποποίησης ευθύνης: Η αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της παρούσας έκθεσης έγκειται στους συγγραφείς. Δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα την άποψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Γραμματείας του URBACT.

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΤΟΠΙΚΟ ΜΙΓΜΑ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πρόταση 1: προσαρμογή των συστημάτων παραγωγής ενέργειας στις τοπικές ιδιαιτερότητες και προτίμηση για τις πράσινες λύσεις Πρόταση 2: η προσιτή κατοικία να αποτελέσει τον πυρήνα της τοπικής παραγωγής ενέργειας και των δικτύων διανομής Πρόταση 3: ενίσχυση του τοπικού ανθρώπινου κεφαλαίου ΑΠΟΤΟΛΜΗΣΤΕ ΤΗΝ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ! Πρόταση 4: ενίσχυση της συμμετοχικής προσέγγισης στα πλαίσια της πολιτικής συνοχής 5 6 7 8 9 11 13 14 Πρόταση 5: χρήση των ταμείων της ΕΕ για τη συμμετοχή των ενοικιαστών σε όλα τα στάδια των προγραμμάτων βιωσιμότητας στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας ΠΑΡΟΧΗ ΣΑΦΩΝ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Πρόταση 6: ίδρυση μακροπρόθεσμων μεγάλης κλίμακας ταμείων ενεργειακής απόδοσης που να είναι προσβάσιμα σε τοπικό επίπεδο Πρόταση 7: δημιουργία ενδιάμεσων φορέων που θα συντονίζουν τα προγράμματα ενεργειακής απόδοσης και θα βοηθούν στις διαπραγματεύσεις μεταξύ ιδιοκτητών κοινωνικής κατοικίας και εταιριών ενέργειας 15 17 18 20 ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ Πρόταση 8: χρήση των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ για την παροχή τεχνικής βοήθειας με στόχο την ανάπτυξη μακροπρόθεσμων προγραμμάτων βιώσιμης κοινωνικής κατοικίας Πρόταση 9: δημιουργία τοπικών ομάδων για τη βιώσιμη κοινωνική κατοικία 21 22 24 συμπέρασμα εκπρόσωποι εταίρων 25 26

4 Δημαρχείο Echirolles, όπου έγινε η εναρκτήρια συνάντηση του δικτύου CASH το Σεπτέμβριο του 2010.

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το CASH (Cities Actions for Social Housing) είναι ένα δίκτυο 11 εταίρων με επικεφαλής την πόλη της Echirolles στη Γαλλία (10 πόλεις - Utrecht-Ολλανδία, Tatabanya-Ουγγαρία, Sonderborg-Δανία, Les Mureaux-Γαλλία, Brindisi-Ιταλία, Bridgend- Ηνωμένο Βασίλειο, Frankfurt-Γερμανία, Yambol-Βουλγαρία, Εορδαία-Ελλάδα, Echirolles-Γαλλία και μία περιφέρεια Περιφερειακό Συμβούλιο Rhône-Alpes). Φιλοδοξία του έργου CASH είναι να προτείνει νέες λύσεις και να προωθεί νέες πολιτικές για τη βιώσιμη ανακαίνιση της κοινωνικής και προσιτής κατοικίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το δίκτυο έχει οργανώσει τοπικά και διεθνικά θεματικά σεμινάρια με στόχο την ανταλλαγή εμπειριών, την ανάλυση των εμποδίων και τη συγκέντρωση καλών πρακτικών σε θέματα όπως το νομικό πλαίσιο που σχετίζεται με την ανακαίνιση της κοινωνικής κατοικίας, τη συμμετοχή των πολιτών, τις τεχνικές και οικονομικές πτυχές των ενεργειακά αποδοτικών επενδύσεων. Από τα εν λόγω τεχνικά σεμινάρια, το δίκτυο CASH έχει προτείνει κάποιες ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ πολιτικής που υποστηρίζουν το έργο της ΕΕ που συντελείται στα πλαίσια της Πολιτικής Συνοχής 2014-2020, έτσι ώστε να γίνει προτάσεις η καλύτερη χρήση των νέων διαρθρωτικών ταμείων και να ευνοηθεί το "πρασίνισμα" της κοινωνικής κατοικίας. Στόχος του παρόντος οδηγού είναι να δημιουργήσει ένα σύνδεσμο μεταξύ των τοπικών εμποδίων και λύσεων αφενός και των πολιτικών της ΕΕ αφετέρου. Τα ακόλουθα αποτελούν τις 9 κύριες ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ προτάσεις προς την ΕΕ από το CASH, οι οποίες χωρίζονται σε 4 κατηγορίες που αντιστοιχούν και στους γενικούς στόχους. ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΡΩΝ 1. Προσαρμογή των συστημάτων παραγωγής ενέργειας στις τοπικές ιδιαιτερότητες και προτίμηση για τις πράσινες λύσεις 2. Η προσιτή πράσινη κοινωνική κατοικία να αποτελέσει τον πυρήνα της τοπικής παραγωγής ενέργειας και των δικτύων διανομής. 3. Ενίσχυση του τοπικού ανθρώπινου κεφαλαίου ΑΠΟΤΟΛΜΗΣΤΕ ΤΗΝ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ! 4. Ενίσχυση της συμμετοχικής προσέγγισης στα πλαίσια της Πολιτικής Συνοχής 5. Χρήση των ταμείων της ΕΕ για τη συμμετοχή των ενοικιαστών στα προγράμματα βιωσιμότητας στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας ΠΑΡΟΧΗ ΣΑΦΩΝ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ 6. Ίδρυση μακροπρόθεσμων μεγάλης κλίμακας ταμείων ενεργειακής απόδοσης που να είναι προσβάσιμα από τοπικό επίπεδο 7. Δημιουργία ενδιάμεσων φορέων που θα συντονίζουν τα προγράμματα ενεργειακής απόδοσης και θα στηρίζουν τους ιδιοκτήτες κοινωνικής κατοικίας κατά τις διαπραγματεύσεις με τις εταιρίες ενέργειας ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ 8. Χρήση των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ για την παροχή τεχνικής βοήθειας με στόχο την ανάπτυξη μακροπρόθεσμων προγραμμάτων βιώσιμης κοινωνικής κατοικίας 9. Δημιουργία τοπικών ομάδων για τη βιώσιμη κοινωνική κατοικία Αυτές οι ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ απευθύνονται στις Διαχειριστικές Αρχές των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ αλλά και στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ στους τομείς ενέργειας, κατοικίας και αστικής ανάπλασης.

6 εισαγωγή "Γνωρίζουμε πώς να περιορίσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Διαθέτουμε καλές πληροφορίες για το κόστος και αυτά είναι διαχειρίσιμα. Το μόνο που χρειαζόμαστε τώρα είναι πολιτική βούληση 1 Με αυτή την πρόταση, ο οικονομολόγος Paul Krugman (1) υπογραμμίζει την επιτευξιμότητα και την επιτακτικότητα που συνδέεται με την απαραίτητη ενεργειακή επανάσταση που θα πρέπει να ξεκινήσει ο κόσμος προκείμενου να αποφευχθούν οι καταστροφικές συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της εξάντλησης των φυσικών πόρων από τους οποίους εξαρτάται το σημερινό οικονομικό σύστημα. Ωστόσο, αυτό που δεν υπολογίζει ο P. Krugman είναι ότι ενώ γνωρίζουμε τη θεωρία που αφορά στον περιορισμό της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, εξακολουθούμε να δυσκολευόμαστε στη μετατροπή της θεωρίας σε πράξη, και στη δική μας περίπτωση τη μεταμόρφωση των πόλεων σε κινητήρες βιωσιμότητας. Η κατοικία αποτελεί ένα καλό παράδειγμα αυτής της ασυμφωνίας. Παρά τη γνώση σχετικά με τους τρόπους ενεργειακής ανακαίνισης σε υφιστάμενες κατοικίες που έχει συσσωρευτεί, τα πράγματα δεν προχωρούν όσο γρήγορα θα έπρεπε για να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των στόχων της ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση και την τρέχουσα πορεία. Στο μεταξύ, το ποσοστό των νοικοκυρών που ζουν σε κατάσταση ενεργειακής ανέχειας αυξάνεται και αυτό απαιτεί επείγουσα δράση. Η κοινωνική κατοικία αντιστοιχεί στο 12% της ευρωπαϊκής κατοικίας και ευθύνεται για το 20% των εκπομπών CO2. Επομένως, η κοινωνική κατοικία θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην τεράστια εξοικονόμηση ενέργειας που καλούμαστε να κάνουμε κατά τις επόμενες δεκαετίες. Σε αυτό το πλαίσιο δεν χρειαζόμαστε απλά πολιτική βούληση, όπως προτείνει ο Krugman, χρειαζόμαστε και πραγματική εξειδίκευση σε τεχνικά και άλλα θέματα - νομικά, οικονομικά, συμμετοχή ενδιαφερομένων, συστημική διαχείριση έργων - τα οποία στην περίπτωση της βιώσιμης κατοικίας, και ειδικότερα της βιώσιμης κοινωνικήςκατοικίας, σημαίνει ολοκληρωμένη τεχνογνωσία που να βασίζεται στις διάφορες τοπικέςεμπειρίες. Αυτό θα παρείχε στους υπευθύνους λήψης αποφάσεων, σε διάφορα επίπεδα, τις πληροφορίες σχετικά με τις διαφορετικές επιλογές που έχουν προκειμένου να καταστήσουν τις πόλεις καλύτερους τόπους διαμονής, μέσω δράσεων υπέρ της βιώσιμης και προσιτής κοινωνικής κατοικίας. Το έργο CASH έχει συλλέξει τις τοπικές εμπειρίες, βάσει της πραγματικότητας στο πεδίο, και έχει προσπαθήσει να δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη τεχνογνωσία σχετικά με τη βιώσιμη κοινωνική κατοικία σε αστικό περιβάλλον. Αυτή η τεχνογνωσία θα πρέπει να υποστηριχθεί και να εμβαθυνθεί με ενέργειες από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Βεβαίως, οι Βρυξέλλες δεν μπορούν να υπαγορεύσουν μια ενιαία προσέγγιση στις προκλήσεις της βιώσιμης κοινωνικής κατοικίας στις πόλεις. Αλλά η ΕΕ είναι η πιο κατάλληλη πλατφόρμα για τη συλλογή και τη διάδοση αυτής της τεχνογνωσίας. Επίσης είναι και το σχετικό επίπεδο πολιτικής, δεδομένου ότι οι αποφάσεις της ΕΕ ενδέχεται να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στις τοπικές πρακτικές. Επομένως, στο παρόν έγγραφο έχουμε μεταφράσει τις τοπικές εμπειρίες και γνώσεις σε ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ προτάσειςπρος τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ αλλά και σε ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ για τις Διαχειριστικές Αρχές των νέων Διαρθρωτικών Ταμείων. Πράγματι, τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ (γνωστά και ως Πολιτική Συνοχής της ΕΕ) θεωρούνται σημαντική (αν όχι κύρια) πηγή χρηματοδότησης για την επαναφορά της ΕΕ στην πορεία προς την επίτευξη του στόχου της ενεργειακής απόδοσης. Αλλά παίζει βεβαίως και ευρύτερο ρόλο σε ό,τι αφορά την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των περιφερειών και των κοινοτήτων. Ωστόσο, οι ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ δεν περιορίζονται στα Διαρθρωτικά Ταμεία καθώς υπάρχουν και άλλα νομοθετικά κείμενα της ΕΕ που έχουν αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο οι πόλεις κατασκευάζουν βιώσιμη κοινωνική κατοικία. Οι προτάσεις χωρίζονται σε 4 ενότητες, οι οποίες αντιστοιχούν στα στοιχεία ενός επιτυχούς προγράμματος CASH (City Actions for Social Housing) και αντικατοπτρίζονται στα τοπικά σχέδια δράσης που έχουν εκπονήσει οι εταίροι του CASH: οι δεξιότητες των τοπικών αρχών, η γνώση σχετικά με τις τοπικές ενεργειακές ανάγκες, οι μακρόπνοες επιλογές χρηματοδότησης, η καινοτόμος συμμετοχή χρηστών και κατοίκων. Δεν υπάρχει σειρά προτεραιότητας μεταξύ των παραπάνω στοιχείων επειδή πιστεύουμε ότι όλα αποτελούν απαραίτητα συστατικά της επιτυχίας. Επιπλέον, κάθε ενότητα αντιστοιχεί σε διεθνικά σεμινάρια που διοργανώθηκαν στα πλαίσια του CASH κατά τα οποία οι συμμετέχοντες αντάλλαξαν τοπικές πρακτικές, εμπόδια και λύσεις. (1)- Paul Krugman, νικητής του Νόμπελ Οικονομίας το 2008, The New York Times Magazine, 7 Απριλίου 2010

7 Καλύτερη παρακολούθηση τοπικών αναγκών και πόρων και προτίμηση για ένα τοπικό μίγμα πράσινης ενέργειας Πρόταση 1: προσαρμογή των συστημάτων παραγωγής ενέργειας στις τοπικές ιδιαιτερότητες και προτίμηση για τις πράσινες λύσεις Πρόταση 2: η προσιτή κατοικία να αποτελέσει τον πυρήνα της τοπικής παραγωγής ενέργειας και των δικτύων διανομής Πρόταση 3: ενίσχυση του τοπικού ανθρώπινου κεφαλαίου

8 Καλύτερη παρακολούθηση τοπικών αναγκών και πόρων και προτίμηση για ένα τοπικό μίγμα πράσινης ενέργειας Οι ενεργειακές ανάγκες και οι ιδιαιτερότητες των περιφερειών σε ό,τι αφορά τις πηγές ενέργειας μπορεί να διαφέρουν σημαντικά. Ενίοτε, οι δυνητικές τοπικές πηγές ενέργειας δεν έχουν προσδιοριστεί. Και πολύ συχνά, ο κόσμος δεν γνωρίζει την προέλευση της ενέργειας. Αλλά αυτό που χαρακτηρίζει όλες τις περιφέρειες είναι ότι διαθέτουν κάποιες δυνατότητες παραγωγής ενέργειας σε τοπικό επίπεδο και που για την εκμετάλλευση αυτών των δυνατοτήτων απαιτείται κάποια τεχνογνωσία. Sonderborg-Δανία 5ο Διεθνικό Θεματικό Σεμινάριο CASH για την Παραγωγή Ενέργειας, Μάιος 2012 Πηγή: CETE, Lyon, Γαλλία, Ιούνιος 2012 Πρόταση 1: προσαρμογή των συστημάτων παραγωγής ενέργειας στις τοπικές ιδιαιτερότητες και προτίμηση για τις πράσινες λύσεις Το μέγεθος του προβλήματος Πολλές πόλεις στοχεύουν στην ανάπτυξη ενός στρατηγικού ενεργειακού σχεδίου με στόχο μια τοπική οικονομία χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ήδη, ορισμένες έχουν υιοθετήσει μέτρα όπως η πράσινη τηλεθέρμανση στις αστικές περιοχές, οι αντλίες θερμότητας στις αγροτικές περιοχές, οι μονάδες βιοαερίου, η ανακαίνιση κατοικιών, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, κ. ά. Αλλά πολλές πόλεις πιστεύουν επίσης ότι τα παραπάνω δεν είναι επιτεύξιμα για τεχνικούς, οικονομικούς ή πολιτιστικούς λόγους. Άλλες διστάζουν μεταξύ των διαφορετικών ενεργειακών επιλογών για το μέλλον: επιλογή μιας μορφής ενέργειας που απαιτεί σχετικά μικρή αρχική επένδυση (χαμηλό πάγιο κόστος) - μετά την αρχική βιομηχανική ανάπτυξη - αλλά που θα στοιχίσει πολύ στον τελικό καταναλωτή (υψηλό μεταβλητό κόστος) π.χ. στην περίπτωση της ενέργειας που βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα, ή επιλογή μιας μορφής ενέργειας που απαιτεί υψηλό αρχικό κόστος επένδυσης αλλά που το τελικό κόστος για τον καταναλωτή θα είναι σταθερό και πολύ χαμηλότερο, στην περίπτωση της ανανεώσιμης ενέργειας που παράγεται τοπικά. Μέσω διαφόρων νομοθετημάτων που αφορούν στην ενέργεια, η ΕΕ θα έχει τεράστιο αντίκτυπο σε αυτού του είδους την επιλογή από τις πόλεις και θα πρέπει να ευνοεί την εκπόνηση πράσινης Ενεργειακής Στρατηγικήςαπό τους δήμους και τις περιφέρειες. Νομική ή πολιτική απαίτηση Η εφαρμογή της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση από τα Κράτη Μέλη (άρθρο 3α για το σχέδιο του οδικού χάρτη ενεργειακής απόδοσης και άρθρο 4 σχετικά με τον υποδειγματικό ρόλο της δημόσιας κοινωνικής κατοικίας) θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αποτελεσματικότητα συγκεκριμένων τεχνολογιών όπως η Πράσινη Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας (ΣΠΗΘ), παρέχοντας "αποκεντρωμένη ενέργεια" και ευνοώντας τις διαφοροποιημένες τοπικές πηγές πράσινης ενέργειας. Οι περιφέρειες και οι πόλεις θα πρέπει να είναι ελεύθερες να επιλέγουν τις πιο αποτελεσματικές ως προς το κόστος τεχνολογικές λύσεις αλλά θα πρέπει να παρέχονται και κίνητρα για χρήση της πιο πράσινης και τοπικά διαθέσιμης λύσης και για την προώθηση της ανάπτυξης πράσινων Στρατηγικών Ενεργειακών Σχεδίων. Οι περιφέρειες και οι πόλεις θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιήσουν τα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων σε τοπική παραγωγή πράσινης ενέργειας στα πλαίσια της επενδυτικής προτεραιότητας "στήριξη της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου άνθρακα" (άρθρο 5 της πρότασης κανονισμού σχετικά με το ΕΤΠΑ). Ωστόσο η υπερβολική εξάρτηση από μία πηγή ενέργειας θα πρέπει να αποφεύγεται έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια της προμήθειας και η σταθερότητα των τιμών.

9 Εμπειρίες από τους εταίρους του έργου CASH Στρατηγικός ενεργειακός σχεδιασμός του Sonderborg και εταιρία πράσινης τηλεθέρμανσης στο Fjernvarme Η εταιρία τηλεθέρμανσης Sønderborg Fjernvarme είναι μη κερδοσκοπική εταιρία κοινής ωφελείας που ανήκει στους καταναλωτές, στην οποία κάθε ένας από τους 9000 καταναλωτές έχει μία ψήφο. Παράγει ενέργεια από μια μονάδα που χρησιμοποιεί πράσινες πηγές ενέργειας και διανέμει ενέργεια, καλύπτοντας ένα μεγάλο μέρος των αναγκών της κοινωνικής κατοικίας. Μονάδα συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας από απορρίμματα και τεμαχίδια ξύλου (ΣΠΗΘ) http://www.sonderborg-fjernvarme.dk Εξελίχθηκε από τη χρήση πετρελαίου το 1963 - με σύστημα τηλεθέρμανσης που παρήγαγε την ενέργεια και αντλίες που έκαναν τη διανομή - σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, καθώς και αποτέφρωση απορριμμάτων το 1985, σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο και μονάδα συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΠΗΘ) από την αποτέφρωση απορριμμάτων το 1996 και με καυστήρες απορριμμάτων και τεμαχιδίων ξύλου, καθώς και γεωθερμικούς το 2012. Η γεωθερμική μονάδα http://www.geothermi.dk Το ηλιακό θερμικό πάρκο Sun Park Vollerup Solar παράγει 1 900 MW/έτος από ηλιακούς συλλέκτες που καλύπτουν 6000 m2, διαθέτει δεξαμενή αποθήκευσης 4000 m3 και 2 καυστήρες, και τροφοδοτεί 1000 νοικοκυριά. Πρόταση 2: η προσιτή κατοικία να αποτελέσει τον πυρήνα της τοπικής παραγωγής ενέργειας και των δικτύων διανομής Το μέγεθος του προβλήματος Κάθε αξιόπιστο σχέδιο για ένα βιώσιμο ενεργειακό μέλλον των πόλεων θα πρέπει να περιλαμβάνει την κατοικία και ειδικότερα την κοινωνική κατοικία. Οι μονάδες κοινωνικής κατοικίας είναι κτίρια τα οποία έχουν σχεδιαστεί για κεντρικά συστήματα συμπαραγωγής (ΣΠΗΘ) η έννοια της "Αποκεντρωμένης ισχύος"- και η τηλεθέρμανση μπορεί να συνδυαστεί με πράσινη συμπαραγωγή. Ένα άλλο βασικό στοιχείο είναι να επιτραπεί ο σχεδιασμός συνδέσμων μεταξύ της τηλεθέρμανσης μέσω ενός "Χάρτη δικτύου τηλεθέρμανσης". Η παραγωγή ενέργειας κοντά στο σημείο κατανάλωσης, δηλαδή, το τοπικό επίπεδο, επιτρέπει ειδικότερα την αποφυγή απωλειών ενέργειας κατά τη μεταφορά και το υψηλό κόστος μεταφοράς, το οποίο μπορεί να αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των τιμών ενέργειας και να αποτρέψει τη μείωση στα τιμολόγια των καταναλωτών.

10 Κινητήρας ΣΠΗΘ 5 kw, ηλεκτρισμός, μηχάνημα SENERTEC «Dachs», Φρανκφούρτη, Γερμανία. Πηγή: Frankfurt am Main, Energiereferat Κινητήρας ΣΠΗΘ 50 kw, ηλεκτρισμός, υπό τη διαχείριση ιδιοκτητών κοινωνικής κατοικίας στο Rödelheim, Φρανκφούρτη, Γερμανία. Κινητήρας ΣΠΗΘ 611 kw, ηλεκτρισμός, μηχάνημα αερίου 800 kw, θερμότητα, για δίκτυο τηλεθέρμανσης, Sossenheim, Φρανκφούρτη, Γερμανία. Νομική ή πολιτική απαίτηση Οι ευρωπαϊκές οδηγίες και η χρηματοδότηση θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη το γεγονός ότι τα κτίρια κοινωνικής κατοικίας και οι περιοχές κοινωνικής κατοικίας που χρειάζονται εκσυγχρονισμό μπορεί να είναι ο πυρήνας των τοπικών δικτύων διανομής ενέργειας, παρέχοντας έτσι καλύτερες πρακτικές και οικονομικές συνθήκες για την υλοποίηση πράσινων μονάδων συμπαραγωγής και μετατρέποντας την παροχή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα σε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Οι οδηγίες της ΕΕ που αφορούν στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (EPBD) και την ενεργειακή απόδοση (ΕΑ) θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη ότι ο εκσυγχρονισμός της κοινωνικής κατοικίας μπορεί να αποτελέσει κύριο δομικό συντελεστή της εξοικονόμησης και συμπαραγωγής, καθώς και του "πρασινίσματος" των πηγών ενέργειας. Εμπειρίες από τους εταίρους του έργου CASH: Πράσινη συμπαραγωγή για κτίρια κοινωνικής κατοικίας και δικτύωση με πράσινη τηλεθέρμανση, Φρανκφούρτη. Στην περίπτωση της Φρανκφούρτης, δαπανώνται κάθε χρόνο 2 δις για την ενέργεια, που εισάγεται κυρίως από άλλες χώρες (π.χ. Ρωσία). Περισσότερο από το 50% προέρχεται από φυσικό αέριο, 23% από άνθρακα και 7% από πετρέλαιο. Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς θα εξοικονομηθούν αυτά τα χρήματα για την πόλη και για τη δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας Τα βασικά συστατικά είναι: χρήση όσο το δυνατόν περισσότερο της πράσινης ενέργειας της περιφέρειας - βιομάζα από βιολογικά απόβλητα, ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια -, μετάβαση σε πράσινη συμπαραγωγή και μείωση της ζήτησης - γνωρίζοντας ότι το 50% περίπου της πραγματικής ζήτησης για θερμότητα, ηλεκτρισμό και μεταφορά συνδέεται με τη συμπεριφορά. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η Φρανκφούρτη εκπονεί το Ενεργειακό Σχέδιο 2050. Αναλύονται τα παρακάτω βασικά βήματα: Κατανόηση της προέλευσης της ενέργειας Τρόπος μετατροπής και δυνατότητες εκτίμηση από τη βάση. Τα εμπόδια που προβλέπονται είναι η νοοτροπία και οι απόψεις για κάθε αλλαγή, καθώς και το ακατάλληλο νομικό πλαίσιο όπου πρέπει να αλλάξουν πολλοί νόμοι (δείτε 2ο Διεθνικό Θεματικό Σεμινάριο CASH σχετικά με το Νομικό Πλαίσιο, Μπρίντιζι, Ιταλία, Απρίλιος 2011). Εργαλείο λήψης αποφάσεων: ανακαίνιση σε στρατηγική χαρτοφυλακίου - Ουτρέχτη, Ολλανδία Η ολλανδική επιχείρηση στέγασης Mitros χρησιμοποιεί ένα μοντέλο αποφάσεων για τις κατοικίες της, που βασίζεται στην απόδοση των επενδύσεων από ανακαινίσεις ΕΑ. Κύριος στόχος είναι να αυξηθεί η αξία του συνόλου των κατοικιών. Εκτός από την εμπορική αξία των κατοικιών, υπάρχει και η αξία ενοικίασης, καθώς και η αξία της ποιότητας ζωής ("κοινωνική απόδοση"). Η απόδοση της επένδυσης που προκύπτει από την αυξημένη διάρκεια ζωής και την τιμή της κατοικίας αποτελεί ένα ακόμα διαχειριστικό εργαλείο. Οι αποδόσεις της ανακαίνισης μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Οι υπολογισμοί με προσανατολισμό στο μέλλον παρακινούν τους ιδιοκτήτες και ενοικιαστές να αναζητούν τις πιο αποτελεσματικές και κατάλληλες τεχνικές και τεχνολογίες ενεργειακής ανακαίνισης. Με ένα τέτοιο μοντέλο, μπορεί να ληφθεί μια ορθολογική απόφαση μεταξύ "Συνέχιση της Χρήσης", "Διάθεση", "Ανακαίνιση" ή "Κατεδάφιση / ανακατασκευή".

11 Πρόταση 3: ενίσχυση του τοπικού ανθρώπινου κεφαλαίου Το μέγεθος του προβλήματος Η έλλειψη συγκεκριμένης τεχνικής γνώσης και κατάρτισης μεταξύ των διαφορετικών ομάδων ατόμων που δραστηριοποιούνται στη μετασκευή (εργάτες, ενοικιαστές, επαγγελματίες της κοινωνικής κατοικίας, κτλ.) αποτελεί ένα από το σημαντικότερα εμπόδια για την επιτυχία των δράσεων που αναλαμβάνονται για τη βιώσιμη κοινωνική κατοικία. Η ΕΕ μπορεί μπορεί να συμβάλλει στη γεφύρωση του χάσματος σε ό,τι αφορά το ανθρώπινο κεφάλαιο, επενδύοντας σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που θα συνδυάζει το θέμα της υποδομής με εκείνο του ανθρωπίνου κεφαλαίου. Η κατάσταση στο παρελθόν χαρακτηρίστηκε πολύ συχνά από μια αποσπασματική προσέγγιση στο θέμα της βιώσιμης ενέργειας: πολύ συχνά, τα Επιχειρησιακά Προγράμματα των Διαρθρωτικών Ταμείων στοχεύουν μόνο στο θέμα των υποδομών χωρίς μέριμνα για τις ανθρώπινες δεξιότητες που απαιτούνται για να λειτουργήσουν οι εν λόγω υποδομές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυτό που καλείται "επίδραση ανάπλασης", όπου οι βελτιώσεις στην αποτελεσματικότητα αντισταθμίζονται με αλλαγές στη συμπεριφορά, όπως η αυξανόμενη ζήτηση για φθηνότερη ενέργεια. Τα έργα της ΕΕ αποδεικνύουν σαφώς το δυναμικό των αλλαγών στη συμπεριφορά 2. Πολιτικές ή νομικές απαιτήσεις Οι Διαχειριστικές Αρχές θα πρέπει να χρησιμοποιούν ένα σημαντικό μέρος του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου για την υποστήριξη έργων των οποίων οι κύριες ή βοηθητικές δραστηριότητες συνίστανται στην κατάρτιση του εργατικού δυναμικού σχετικά με τα επαγγέλματα που σχετίζονται με τη βιώσιμη ενέργεια (εγκαταστάτες, πιστοποιητές, μηχανικοί, εργάτες ικανοί να υλοποιήσουν έργα βαθιάς μετασκευής σε κτίρια κλπ.). Παραδείγματα από εταίρους του έργου CASH Echirolles, Γαλλία Η ανάπτυξη συνεργιών μεταξύ ενδιαφερομένων είναι ένα σημαντικό θέμα που χειρίζεται ο Δήμος Echirolles στη Γαλλία, στα δημόσια και ιδιωτικά έργα ΕΑ ανακαίνισης. Το παρακάτω διάγραμμα συνοψίζει τις συνέργιες που προτιμούν οι βασικοί ενδιαφερόμενοι για τη βελτιστοποίηση του χρονοδιαγράμματος, του κόστους, της αποδοτικότητας και της βιωσιμότητας τέτοιων έργων. EUC Syd, Sonderborg, Δανία Το περιφερειακό τεχνικό κολέγιο EUC Syd, με 23 000 φοιτητές ετησίως, από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έως τα προ-πανεπιστημιακά επίπεδα, έχει βιώσιμη προοπτική. Έχει αναπτύξει βασικές αρμοδιότητες σε θέματα ενεργειακής απόδοσης (ΕΑ) και κατανάλωσης ενέργειας, καθώς και στο στρατηγικό ενεργειακό σχεδιασμό. Παίζει ενεργό ρόλο συμβάλλοντας στην ουδέτερη ως προς τις εκπομπές άνθρακα περιφερειακή ανάπτυξη 2029 και παρουσιάζεται ως "Zero academy". Το EUC Syd οργανώνει προγράμματα κατάρτισης για το προσωπικό των δημοτικών φορέων σχετικά με το πώς να γίνουν πιο βιώσιμοι, πιο ΕΑ και πιο επικριτικοί σε ό,τι αφορά την κατανάλωση ενέργειας. Εκπαιδεύτηκαν 140 δημοτικοί υπάλληλοι, ειδικότερα το προσωπικό που είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση και τη συντήρηση κτιρίων. Σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Δανίας, έχει καταρτίσει 150 ενεργειακούς συμβούλους - που επιλέγουν κτίρια για ενεργειακή ανακαίνιση σε βιώσιμη βάση. Επίσης, έχει καταρτίσει άτομα που έρχονται σε επαφή με ενοικιαστές με στόχο να τους υποκινήσουν. Κέντρο κοινών ενεργειακών δεξιοτήτων - Les Mureaux Η πόλη Les Mureaux προγραμματίζει την εγκατάσταση ειδικού κέντρου κατάρτισης σε θέματα ενέργειας για τους τεχνίτες. Η πόλη έχει αναγνωρίσει ένα κοινό ενδιαφέρον αρκετών οργανισμών κατάρτισης/ έρευνας στον κλάδο για μια κοινή τεχνική πλατφόρμα. Οι εταίροι του έργου επιθυμούν να κατασκευάσουν ένα νέο κτίριο με τις πιο πρόσφατες ενεργειακά αποτελεσματικές τεχνολογίες έτσι ώστε οι τεχνικές λύσεις του κτιρίου να μπορούν να χρησιμοποιούνται για εκπαιδευτικούς σκοπούς και κατάρτιση. (2) http://www.energy.eu/publications/a03.pdf

12 Πηγή: Project Zero - για τη δημιουργία ενός Sonderborg Μηδενικών Εκπομπών Διοξειδίου του Άνθρακα, Δανία, http://www.projectzero.dk/

13 Αποτολμήστε την ενδυνάμωση των πολιτών! Πρόταση 4: ενίσχυση της συμμετοχικής προσέγγισης στα πλαίσια της πολιτικής συνοχής Πρόταση 5: χρήση των ταμείων της ΕΕ για τη συμμετοχή των ενοικιαστών σε όλα τα στάδια των προγραμμάτων βιωσιμότητας στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας

14 Αποτολμήστε την ενδυνάμωση των πολιτών! Η συμμετοχή των πολιτών και της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί πρόκληση για κάθε είδους πολιτική. Πράγματι, συχνά ακούγονται διάφορα επιχειρήματα κατά της εν λόγω συμμετοχής: "Ο άνθρωπος στο δρόμο δεν έχει επαρκή τεχνογνωσία για να λάβει μια λογική απόφαση". Επίσης, είναι εγωιστής και δε λαμβάνει αποφάσεις που δε θα του αποφέρουν άμεσο όφελος. Επιπλέον, μπορεί να γνωρίζει την αναγκαιότητα ανάληψης δράσεων προς όφελος της κοινωνίας αλλά όχι στην αυλή του. Ωστόσο, πίσω από αυτά τα επιχειρήματα, προκύπτει θέμα χρημάτων και χρόνου καθώς η συμμετοχή των πολιτών αυξάνει το χρόνο του έργου και απαιτεί οικονομικούς πόρους. Συνήθως, κανένας επενδυτής δεν θέλει να "σπαταλάει" χρόνο και χρήμα για αυτό. Ωστόσο, θα έπρεπε να αλλάξουν γνώμη βλέποντας τα αποτελέσματα των επιτυχημένων μεθόδων συμμετοχής των πολιτών που έχουν εφαρμοστεί από τους εταίρους του έργου CASH. Η συμμετοχή των πολιτών όχι μόνο αυξάνει την αποδοχή των προγραμμάτων ανακαίνισης αλλά αυξάνει και την αποτελεσματικότητα των εν λόγω προγραμμάτων, αλλάζοντας την καθημερινή συμπεριφορά ως προς την κατανάλωση ενέργειας και επιτυγχάνοντας κατά συνέπεια έως και 30% εξοικονόμηση ενέργειας! Bridgend-Ηνωμένο Βασίλειο 4ο Διεθνικό Θεματικό Σεμινάριο CASH σχετικά με τη συμμετοχή των πολιτών, Ιανουάριος 2012 Πρόταση 4: ενίσχυση της συμμετοχικής προσέγγισης στα πλαίσια της Πολιτικής Συνοχής Το μέγεθος του προβλήματος: Προβλήματα ανεπαρκούς συντονισμού και επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών κρατικών υπηρεσιών κατά την προετοιμασία των εθνικών στρατηγικών, μη συμμετοχή των φορέων ενέργειας σε περιφερειακό επίπεδο κατά την προετοιμασία των επιχειρησιακών προγραμμάτων, κ.ά. - τέτοιες καταστάσεις είναι συνηθισμένες σε πολλά κράτη μέλη και περιφέρειες. Νομική ή πολιτική απαίτηση: Τα Κράτη Μέλη και τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα πρέπει να συμφωνήσουν στο άρθρο 5 της πρότασης Κανονισμού Κοινών Διατάξεων για την αρχή εταιρικής σχέσης που απαιτεί από τα Κράτη Μέλη να εμπλέκουν τους σχετικούς εταίρους σε όλα τα επίπεδα προγραμματισμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να στηρίξει την ανάπτυξη μιας βάσης δεδομένων με καλές πρακτικές και καθοδήγηση ώστε να βοηθήσει τα Κράτη Μέλη και τις Αρχές Διαχείρισης στον τομέα αυτό. Εμπειρίες από τους εταίρους του έργου CASH: Στην Ουαλία, το πρόγραμμα "ARBED Strategic Energy Performance Investment Programme" ξεκίνησε το 2009 (με χρήση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης) με στόχο τη βελτίωση της ΕΑ σε τουλάχιστον 4800 κατοικίες στην Ουαλία έως το 2015. Η κυβέρνηση της Ουαλίας θα προσπαθήσει να συνεχίσει αυτό το μοντέλο συμπεριλαμβάνοντας τους σχετικούς ενδιαφερόμενους κατά την προετοιμασία της προγραμματικής περιόδου 2014-2020 των Διαρθρωτικών Ταμείων. Πράγματι έχει ιδρυθεί ένα Φόρουμ Εταιρικών Σχέσεων για τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα 2014-2020 (EPPF) με στόχο να συζητηθεί η ανάπτυξη των μελλοντικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων χρηματοδότησης στην Ουαλία. Το EPPF θα παρέχει συμβουλές και καθοδήγηση στους Υπουργούς της Κυβέρνησης της Ουαλίας, σχετικά με επιλογές και προτάσεις για μελλοντικά ευρωπαϊκά προγράμματα στην Ουαλία. Τα μέλη του EPPF αναμένεται να συμβουλεύονται και να επικοινωνούν με τις εκλογικές τους περιφέρειες με στόχο τη διεύρυνση της συζήτησης και την ανταλλαγή πληροφοριών. Το Φόρουμ αναμένεται να συνέρχεται σε τριμηνιαία βάση.

15 Πρόταση 5: χρήση των ταμείων της ΕΕ για τη συμμετοχή των ενοικιαστών σε όλα τα στάδια των προγραμμάτων βιωσιμότητας στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας Το μέγεθος του προβλήματος: Πρόκειται για συνηθισμένα εμπόδια στη συμμετοχή των ενοικιαστών στην κοινή σύλληψη των ενεργειακά αποδοτικών έργων ανακαίνισης της κοινωνικής κατοικίας. απροθυμία των διαφόρων ενδιαφερόμενων να εμπλέξουν τους πολίτες στις φάσεις προγραμματισμού και σχεδιασμού. Οι ιδιοκτήτες κοινωνικής κατοικίας και οι αρχιτέκτονες συχνά θεωρούν ότι οι ενοικιαστές δεν είναι ειδικοί στις κατασκευές και ότι θα δημιουργήσουν περισσότερη δουλειά εάν τους εμπλέξουν, η συμμετοχή των πολιτών δεν αποτελεί πρώτη προτεραιότητα για τους ιδιοκτήτες κοινωνικής κατοικίας και τους φορείς χρηματοδότησης, δεν υπάρχει συγκεκριμένος χρόνος και προϋπολογισμός για τη συμμετοχή των πολιτών στον κύκλο του ΕΑ έργου ανακαίνισης, μακροχρόνια διαδικασία ανακαίνισης σε αντίθεση με το χρονοδιάγραμμα των ενοικιαστών. Όταν οι ενοικιαστές ενημερώνονται πολύ πρώιμα απογοητεύονται λόγω της μακράς περιόδου που παρέρχεται μέχρι την ανακαίνιση (έως 5 χρόνια ορισμένες φορές). Ωστόσο, όπως έχει υπογραμμιστεί πολλές φορές από την εμπειρία των εταίρων του CASH, η συμμετοχή των πολιτών είναι σημαντική επειδή: τους αφορά άμεσα δεδομένου ότι επηρεάζει την κατοικία τους στην οποία περνούν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους, εμπλέκοντας τους ιδιοκτήτες και τους ενοικιαστές αναπτύσσεται μια αίσθηση ιδιοκτησίας, η καλύτερη κατανόηση αυτών που συμβαίνουν βοηθάει τη διαδικασία ανακαίνισης και την ανάπτυξη κατάλληλης συμπεριφοράς. Έχει αποδειχθεί σαφώς ότι η υποστήριξη από τους κατοίκους απαιτεί μια διαδικασία συμμετοχής των κατοίκων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το ΕΑ έργο ανακαίνισης, που σημαίνει κατά τη διάρκεια των διαφόρων φάσεων του προγράμματος: προγραμματισμός, σχεδιασμός, ανακαίνιση, εγκατάσταση. Ειδικότερα, αυτό εξασφαλίζει ότι η δυνητική εξοικονόμηση ενέργειας δεν θα διακινδυνευτεί από την ακατάλληλη συμπεριφορά των ενοικιαστών λόγω, σε μεγάλο βαθμό, της έλλειψης συμμετοχής τους, όπως τονίζεται και στο έργο SHELTER 3. Νομική ή πολιτική απαίτηση: Τα κριτήρια του κανονισμού ΕΑ και των Αρχών Διαχείρισης αναμένεται να ευνοήσουν τη συμμετοχή των πολιτών στην κοινή σύλληψη του ενεργειακά αποδοτικού έργου ανακαίνισης της κοινωνικής κατοικίας (SHEER) για την εξασφάλιση ενός σχεδίου που συνάδει με την πολιτιστική συμπεριφορά και τη βέλτιστη χρήση του εξοπλισμού και των συστημάτων ΕΑ από τους ενοικιαστές, ευνοώντας έτσι τη βέλτιστη λειτουργία των ανακαινισμένων κτιρίων και τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Οι αρχές διαχείρισης των Διαρθρωτικών Ταμείων θα πρέπει να βασιστούν στην εμπειρία των πόλεων του URBACT II που έχουν αναπτύξει τοπικά σχέδια δράσης (ΤΣΔ) τα οποία χρησιμοποιούν τη συμμετοχή των πολιτών ως τρόπο βελτίωσης της ποιότητας των πολιτικών. Θα πρέπει επίσης να υποστηριχθούν οι συνέργιες με άλλα δίκτυα της ΕΕ όπως η Συμφωνία των Δημάρχων. Σύμφωνα με το άρθρο 7 της πρότασης κανονισμού για το ΕΤΠΑ, τα κράτη μέλη μπορούν να προτείνουν έναν κατάλογο πόλεων που θα διαχειριστούν άμεσα τους πόρους για βιώσιμα και ολοκληρωμένα αστικά έργα. Η συμμετοχή σε ένα έργο URBACT II με έμφαση στη συμμετοχή των πολιτών (όπως το CASH) θα μπορούσε να αποτελέσει ένα από τα κριτήρια κατά την κατάρτιση του καταλόγου των πόλεων με δυνατότητα άμεσης διαχείρισης των πόρων. Τελικά, τα Διαρθρωτικά Ταμεία θα πρέπει να στηρίζουν πρακτικές που ενισχύουν τη συμμετοχή των κατοίκων στα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας όπως οι Πρεσβευτές Ενέργειας 4. Εμπειρίες από τους εταίρους του έργου CASH: Το πρόγραμμα Communities First (πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από την Κυβέρνηση της Ουαλίας για τη μείωση της φτώχειας), έχει βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός προγράμματος κατάρτισης σε συνεργασία με την Valleys to Coast V2C (ιδιοκτήτης κοινωνικής κατοικίας) και στοχεύει στη συμμετοχή των πολιτών στη δημιουργία σχεδίων κοινοτικής πρόσβασης. Εντοπίστηκαν εθελοντές κοινοτικοί πρωταθλητές και τους παρασχέθηκαν δεξιότητες σχεδίασης, προγραμματισμού και επικοινωνίας. Παρά το γεγονός ότι η εμπειρία δεν έγκειται στον κοινό σχεδιασμό της διαδικασίας ΕΑ ανακαίνισης, επέτρεψε να δοθεί έμφαση στις βασικές αρχές της δέσμευσης της Κοινότητας, όπως: - καθιέρωση κινήτρων - διερεύνηση επιπλέον επιλογών - διευκρίνιση και εναρμόνιση επιλογών και κινήτρων - αναγνώριση γεωγραφικών / χωρικών / κοινωνικο-οικονομικών διαφορών - αντιμετώπιση του προβλήματος ασυμμετρίας των πληροφοριών (άγνωστα γνωστά, άγνωστα άγνωστα...τυφλή, μυστική και ελλιπής γνώση) και οικοδόμηση εμπιστοσύνης - δοκιμή αντιλήψεων έναντι γεγονότων (3) http://www.shelterproject-iee.eu/ (4) www.energyambassadors.co.uk

16 Echirolles, Γαλλία Η πόλη του Echirolles απέδειξε ότι οι πολίτες συμμετέχουν από την έναρξη της διαδικασίας, όπως περιγράφεται παρακάτω, αλλά μόνο μέσω διαβούλευσης και ενημέρωσης, εκτός εάν οι ενοικιαστές συμβάλλουν στη χρηματοδότηση του έργου ανακαίνισης μέσω της αύξησης του ενοικίου: Φάση προγραμματισμού: - σύλληψη της ιδέας ανακαίνισης μέσω συναντήσεων και "διάγνωσης εν ώρα περιπάτου", Φάση σχεδιασμού: - κατά την παραλαβή της συμφωνίας χρηματοδότησης σε ενημερωτική συνάντηση από τον οργανισμό κοινωνικής κατοικίας, - κατά την εκπόνηση του προκαταρκτικού προγράμματος μέσω ατομικής έρευνας που εστιάζει στα θέματα άνεσης, - κατά την απόδοση των αποτελεσμάτων της έρευνας και του προκαταρκτικού προγράμματος εργασιών μέσω ενημερωτικής συνάντησης όπου συζητιούνται τα έργα που αφορούν στην άνεση, - εάν ζητείται από τους ενοικιαστές να συνεισφέρουν στη χρηματοδότηση του έργου ανακαίνισης, τα σενάρια ανακαίνισης που εκπονεί ο οργανισμός κοινωνικής κατοικίας και οι σχεδιαστές παρουσιάζονται και η διαπραγμάτευση επικεντρώνεται στο κόστος. Η μεθοδολογία ανακαίνισης παρουσιάζεται από τον οργανισμό κοινωνικής κατοικίας και επικυρώνεται κατά τη διάρκεια συνάντησης με τους ενοικιαστές. Φάση ανακαίνισης: - η ανάληψη έργων ανακαίνισης παρουσιάζεται από τον οργανισμό κοινωνικής κατοικίας και η παρακολούθηση των έργων επιτυγχάνεται μέσω τακτικών συναντήσεων έξω από το κτίριο, με στόχο την ανάλυση τυχόν δυσλειτουργιών και της εξέλιξης των έργων. Φάση εγκατάστασης: - η παρακολούθηση της κατανάλωσης ενέργειας με στόχο το σωστό έλεγχο του λειτουργικού κόστους εκτελείται από τον οργανισμό κοινωνικής κατοικίας και τα αποτελέσματα κοινοποιούνται μέσω του συμβουλίου ενοικιαστών ή μέσω τριμηνιαίων συναντήσεων. Οι επιμέρους πληροφορίες αποστέλλονται ταχυδρομικά από τον οργανισμό κοινωνικής κατοικίας με στόχο τη διάδοση των καλών πρακτικών, - ο έλεγχος των λειτουργικών δαπανών και χρεώσεων πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της ετήσιας συνάντησης μεταξύ του οργανισμού κοινωνικής κατοικίας, του συνδικάτου των ενοικιαστών και της ένωσης ενοικιαστών / εκπρόσωποι - τα πρώτα αποτελέσματα της παρακολούθησης παρουσιάζονται σε δημόσια συνάντηση που συντονίζεται από τον οργανισμό κοινωνικής κατοικίας και το δήμο. Βάσει αυτής της ανάλυσης, οι ιδιοκτήτες κοινωνικής κατοικίας OPAC38 και SDH έχουν συμφωνήσει να ενσωματώσουν στις προδιαγραφές τους μια γνήσια συμμετοχή των ενοικιαστών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στις διάφορες φάσεις που περιγράφονται.

17 Παροχή σαφών και σταθερών επιλογών χρηματοδότησης Πρόταση 6: ίδρυση μακροπρόθεσμων μεγάλης κλίμακας ταμείων ενεργειακής απόδοσης που να είναι προσβάσιμα από τοπικό επίπεδο Πρόταση 7: δημιουργία ενδιάμεσων φορέων που θα συντονίζουν τα προγράμματα ενεργειακής απόδοσης και θα βοηθούν στις διαπραγματεύσεις μεταξύ ιδιοκτητών κοινωνικής κατοικίας και εταιριών ενέργειας

18 Παροχή σαφών και σταθερών επιλογών χρηματοδότησης Η χρηματοδότηση βιώσιμης κοινωνικής κατοικίας σε μια περίοδο με λιγοστούς δημόσιους πόρους και μικρού ενδιαφέροντος εκ μέρους του ιδιωτικού τομέα λόγω της χαμηλής απόδοσης των επενδύσεων αποτελεί πραγματική πρόκληση. Ωστόσο, η εμπειρία που έχει συσσωρευτεί στην Ευρώπη παρέχει σαφείς ενδείξεις για το τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστεί αυτή η πρόκληση. Frankfurt am Main 3ο Διεθνικό Θεματικό Σεμινάριο CASH σχετικά με τα Χρηματοοικονομικά Μέσα, Σεπτέμβριος 2011 Πρόταση 6: ίδρυση μακροπρόθεσμων μεγάλης κλίμακας ταμείων ενεργειακής απόδοσης που να είναι προσβάσιμα από τοπικό επίπεδο Το μέγεθος του προβλήματος: Έχει υπολογιστεί ότι το κόστος ενός ολοκληρωμένου έργου ενεργειακής ανακαίνισης μιας κατοικίας, ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 23.000 Ευρώ (στη Γαλλία). Για την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων μείωσης των εκπομπών CO2 για την κατοικία, θα πρέπει να ανακαινιστούν περίπου 70 έως 180 εκατομμύρια κατοικίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), σύμφωνα με τα πρότυπα χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης. Αυτό απαιτεί από 1,5 έως πάνω από 4 τρις Ευρώ σε επενδύσεις ενεργειακής ανακαίνισης στον τομέα κατοικίας πριν από το 2050, που αντιστοιχεί στο 27% περίπου της ενεργειακής κατανάλωσης στην ΕΕ. Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό γνωρίζοντας ότι το ενεργειακό κόστος θα πρέπει να μειωθεί κατά 3 με 4 φορές και ότι τα 2/3 έως 3/4 του κόστους ανακαίνισης συχνά αφορούν σε γενικά μέτρα συντήρησης; Η τάση, σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, συνίσταται στην κάλυψη αυτού του κόστους από την προστιθέμενη αξία του κτιρίου, ενώ σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα μέσω υψηλότερων ενοικίων. Ωστόσο, στην περίπτωση της κοινωνικής κατοικίας η αύξηση του ενοικίου είναι συχνά αδύνατη και βεβαίως δεν υπερβαίνει την αναμενόμενη μείωση του κόστους θέρμανσης. Επομένως, απαιτούνται πρόσθετα χρηματοοικονομικά μέσα. Οι περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες για συγχρηματοδοτούμενες επενδύσεις καθιστούν απαραίτητη την αναζήτηση δημοσίων πόρων. Για αυτό το λόγο, το 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε ένα νέο μηχανισμό: το Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas (JESSICA) 5. Η κύρια καινοτομία και το όφελός του καθίσταται σαφές στο επίπεδο των έργων προς χρηματοδότηση: αντί να καταβάλλεται κεφάλαιο με τη μορφή επιχορήγησης, το κεφάλαιο είναι ανανεώσιμο και μπορεί επομένως να επανεπενδυθεί σε νέα έργα (επιτρέποντας την "ανακύκλωση των πόρων"). Επομένως, το JESSICA δημιουργήθηκε με στόχο να παρέχει νέες ευκαιρίες στις Αρχές Διαχείρισης που είναι υπεύθυνες για την εφαρμογή των Διαρθρωτικών Ταμείων σύμφωνα με τα Επιχειρησιακά Προγράμματα που έχουν συμφωνηθεί για την τρέχουσα προγραμματική περίοδο. Ωστόσο, η στήριξη της ανάδυσης καινοτόμων τοπικών / περιφερειακών χρηματοδοτικών μέσων, μειώνοντας το επίπεδο παρέμβασης της ΕΕ, αποτελεί και ανάγκη πεδίου. Εξακολουθεί όμως να υπάρχει ένα ερώτημα σχετικά με την καταλληλότητα των εν λόγω χρηματοδοτικών μέσων στην περίπτωση των μεγάλης κλίμακας και μακροπρόθεσμων ενεργειακών επενδύσεων μεγάλων ακινήτων και ειδικότερα της ανακαίνισης κτιρίων κοινωνικής κατοικίας όπου η κερδοφορία είναι περιορισμένη. (5) http://www.eib.org/attachments/documents/jessica_horizontal_evaluation_study _udf_en.pdf

19 Νομική ή πολιτική απαίτηση: Τα Κράτη Μέλη και τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα πρέπει να υποστηρίξουν την ενσωμάτωση των χρηματοοικονομικών μέσων όπως προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (αρ. 56 της πρότασης Κανονισμού Κοινών Διατάξεων), καθώς και την ανάπτυξη καινοτόμων τοπικών / περιφερειακών χρηματοοικονομικών μέσων. Συνεπώς, ένα μέρος των πόρων του ΕΤΠΑ που προβλέπεται για τεχνική βοήθεια θα πρέπει να αφιερωθεί στη δημιουργία των εν λόγω μέσων και των ανανεώσιμων κεφαλαίων, ειδικότερα, όπως τα κεφάλαια αστικής ανάπτυξης JESSICA. Εμπειρίες από τους εταίρους του έργου CASH: Το Danish Building Fund: Αυτό το εθνικό ταμείο δημιουργήθηκε το 1966 και τροφοδοτείται από τα ενοίκια, αφού αποπληρωθούν τα δάνεια που χορηγούνται από την "Τοπική Διεύθυνση Κοινωνικής Κατοικίας" (ιδιοκτήτης κοινωνικής κατοικίας) για την κατασκευή του κτιρίου. Το κράτος εποπτεύει το εν λόγω ιδιοχρηματοδοτούμενο ταμείο, μέσω ενός συμβουλίου που απαρτίζεται από 9 εκλεγμένα μέλη. Τα ενοίκια καλύπτουν τα εξής κόστη: κόστος βελτίωσης: 21%, κοινόχρηστες δαπάνες (ανελκυστήρες, χώροι πρασίνου ): 17%, Τοπική Διεύθυνση Κοινωνικής Κατοικίας: 28%, Δάνεια ή Εθνικό Ταμείο Στέγασης (ανάλογα με το εάν αποπληρώνονται τα στεγαστικά δάνεια): 20%, Αποθεματικό (για επισκευές στα διαμερίσματα): 14%. Αυτό σημαίνει ότι το 20% των ενοικίων επιστρέφει στο Εθνικό Ταμείο Στέγασης αφού αποπληρωθεί το κτίριο. Το 2010, η αξία του Ταμείου ήταν 9.000.000 εκατομμύρια ευρώ. Για την κάλυψη επενδύσεων ανακαίνισης: το 50% της επένδυσης προέρχεται από το Εθνικό Ταμείο Στέγασης (μετά από συμφωνία) και το υπόλοιπο 50% από δάνειο. Ωστόσο: Η Τοπική Διεύθυνση Κοινωνικής Στέγασης δεν έχει πρόσβαση σε πράσινα δάνεια και υποχρεούται να συνάπτει κοινά δάνεια. Η διαδικασία δεν είναι απλή και απαιτείται χρόνος για την εκταμίευση των χρημάτων. Εθνικό σχέδιο ενοικίων και σύστημα βαθμολογίας, Ολλανδία Στην Ολλανδία, το μέγιστο ενοίκιο της κοινωνικής κατοικίας καθορίζεται από ένα εθνικό σχέδιο βαθμολογίας. Όσο υψηλότερη η ποιότητα της κατοικίας τόσο υψηλότερο είναι το ενοίκιο. Μια πρόσφατη προσαρμογή του συστήματος περιλαμβάνει το σήμα ενεργειακής απόδοσης της κατοικίας στη μεθοδολογία βαθμολόγησης παρέχοντας κίνητρα στους ιδιοκτήτες κοινωνικής κατοικίας να επενδύουν σε ενεργειακές βελτιώσεις. Εάν οι ιδιοκτήτες βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση κάποιου σπιτιού, μπορούν να χρεώνουν υψηλότερο ενοίκιο. Από την άλλη, εάν δεν γίνει καμία ενεργειακή βελτίωση έως το 2014, η βαθμολογία θα είναι χαμηλότερη και τα ενοίκια θα μειωθούν. Η βαθμολόγηση του σήματος ενεργειακής απόδοσης κυμαίνεται από 0 έως 44 βαθμούς και μπορεί να αποτελεί σημαντικό μέρος της συνολικής βαθμολογίας κάποιου διαμερίσματος ή σπιτιού. Green Deal, Ηνωμένο Βασίλειο Στο Νόμο περί Ενέργειας του 2011, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ανακοίνωσε ένα "Green Deal" που στοχεύει στη μείωση των εκπομπών άνθρακα από τα κτίρια, από τον Οκτώβριο του 2012, με τα εξής χαρακτηριστικά: Κάθε κατοικία και επιχείρηση στη Βρετανία θα μπορεί να εγκαθιστά πακέτα τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας, όπως μόνωση, χωρίς να προκαταβάλει το κόστος. Η αποπληρωμή θα πραγματοποιείται σταδιακά από την εξοικονόμηση ενέργειας. Θα σχηματιστεί ένα ανανεούμενο κεφάλαιο. Θα καθοριστούν αυστηρά πρότυπα για την προστασία των καταναλωτών. Μια νέα απαίτηση για τις εταιρίας ενέργειας είναι να παρέχουν υποστήριξη, με εκτιμώμενη αξία 1,3 δις λίρες Αγγλίας το χρόνο, για την εξασφάλιση της ίσης πρόσβασης στο Green Deal - ανεξαρτήτως εισοδήματος ή τύπου κατοικίας. Θα διατίθεται επιπλέον βοήθεια ώστε να εξασφαλιστεί ότι όσοι αδυνατούν να θερμάνουν σωστά την κατοικία τους θα μπορούν να προμηθευτούν καλύτερους καυστήρες και να επισκευάσουν τα σημεία που ευθύνονται για απώλειες θερμότητας, ενώ θα παρέχονται επιδοτήσεις για τις κατοικίες που είναι δύσκολο να μονωθούν, συμπεριλαμβανομένων και των κατοικιών με συμπαγείς τοίχους. Το Green Deal αναμένεται να οδηγήσει σε ιδιωτικές επενδύσεις ύψους 14 δις λιρών περίπου κατά την επόμενη δεκαετία. Έως το 2015, αναμένεται να υποστηρίξει τουλάχιστον 65.000 θέσεις εργασίας στον τομέα της μόνωσης και της κατασκευής. Προγράμματα KfW, Γερμανία Στη Γερμανία, η αναπτυξιακή τράπεζα KfW χειρίζεται προγράμματα χρηματοδότησης για την ενέργεια και τον εκσυγχρονισμό πολυκατοικιών για περισσότερα από 15 χρόνια. Τα εργαλεία χρηματοδότησης περιλαμβάνουν δάνεια με ευνοϊκούς όρους και άμεσες επιδοτήσεις (Zuschuss). Υπάρχει μεγάλο εύρος προγραμμάτων μείωσης της ζήτησης για θέρμανση, προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και εκσυγχρονισμού των πηγών ενέργειας και των κατοικιών. Ο βασικός κανόνας της KfW είναι ότι όσο μεγαλύτερη είναι η εξοικονόμηση τόσο χαμηλότερο είναι το επιτόκιο ή υψηλότερη η επιδότηση. Επιπρόσθετα, χρηματοδοτούνται και οι υπηρεσίες συμβουλευτικού φορέα για τον προσδιορισμό των δυνατοτήτων εξοικονόμησης και την παρακολούθηση των έργων για την εξασφάλιση καλών αποτελεσμάτων. Κατά το τελευταίο έτος, η KfW διαθέτει και ολοκληρωμένη χρηματοδότηση για τις συνιδιοκτησίες (Wohnei-gentümergemeinschaften). Αφενός, τα προγράμματα της KfW δέχονται κριτική ορισμένες φορές επειδή έχουν την τάση να αλλάζουν αρκετά γρήγορα. Αφετέρου, παρέχουν αρκετές κατευθυντήριες οδηγίες για την επίτευξη καλών αποτελεσμάτων και εξοικονόμησης, συμβάλλοντας έτσι στη σωστή χρήση των δημοσίων πόρων. Από 1ης Απριλίου 2012, χρηματοδοτούνται και τα διατηρητέα κτίρια. Τα προγράμματα της KfW έχουν αξιολογηθεί πολλές φορές σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητά τους στη μείωση των εκπομπών CO2 και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. www.kfw.de

20 Πρόταση 7: δημιουργία ενδιάμεσων φορέων που θα συντονίζουν τα προγράμματα ενεργειακής απόδοσης και θα βοηθούν στις διαπραγματεύσεις μεταξύ ιδιοκτητών κοινωνικής κατοικίας και εταιριών ενέργειας Το μέγεθος του προβλήματος: Αυτός ο χρηματοδοτικός μηχανισμός αφορά στη χρηματοδότηση από εξωτερική εταιρία επενδύσεων ενεργειακών υπηρεσιών (ESCO) ή από πάροχο ενέργειας. Στη συνέχεια, αυτές οι επενδύσεις αποπληρώνονται μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας που επιτυγχάνεται. Ο επενδυτής εγκαθιστά αποδοτική τεχνολογία και συντηρεί το σύστημα ώστε να εξασφαλίζεται η εξοικονόμηση ενέργειας. Για παράδειγμα, αυτό μπορεί να αφορά την παροχή εξοπλισμού θέρμανσης, καυσίμων και συντήρησης, καθώς και μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας ή επενδύσεων σε εργασίες ανακαίνισης που εξοφλούνται μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας. Σε ορισμένες χώρες, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχουν νομικές υποχρεώσεις που υποχρεώνουν τις εταιρίες ενέργειας να συμβάλλουν στο κόστος των έργων ενεργειακά αποδοτικής ανακαίνισης. Στις Συμβάσεις Εξοικονόμησης Ενέργειας, ο ανάδοχος (δημόσιο ή ιδιώτης, ή κάποια εταιρία συμμετοχών) προτείνει στον ιδιοκτήτη μέτρα που θα οδηγήσουν σε μετρήσιμη εγγυημένη εξοικονόμηση, με δέσμευση στην επίτευξη του επιπέδου εξοικονόμησης που ορίζεται στη σύμβαση. Τα έργα χρηματοδοτούνται μερικώς μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας και στο μέλλον είναι πιθανό να δημιουργήσουν έσοδα για τον ιδιοκτήτη. Η συμμετοχή τρίτου στη χρηματοδότηση όπου η αρχική επένδυση για την ανακαίνιση μιας κατοικίας γίνεται από μια εταιρία ενέργειας και η οποία αποπληρώνεται μέσω της εξοικονόμησης που γίνεται στο λογαριασμό ενέργειας, αποτελεί ελπιδοφόρο επιλογή χρηματοδότησης για τη βιώσιμη κοινωνική κατοικία. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η λύση αυτή είναι πολύπλοκη στην εφαρμογή όχι μόνο λόγω της δυσκολίας που έγκειται στην εγγύηση της αναμενόμενης εξοικονόμησης ενέργειας και του γεγονότος ότι οι ιδιοκτήτες κοινωνικής κατοικίας δεν έχουν τον ίδιο έλεγχο της διαδικασίας ΕΑ ανακαίνισης που σημαίνει ότι πρέπει να αναπτύξουν δεξιότητες παρακολούθησης, αλλά και επειδή οι εταιρίες ενέργειας χρειάζονται (όπως και κάθε ιδιώτης επενδυτής) μεγάλης κλίμακας έργα για να ανακτήσουν το κόστος της συναλλαγής. Αυτό δεν ισχύει στον τομέα της κατοικίας, και ειδικότερα της κοινωνικής κατοικίας. Νομική ή πολιτική απαίτηση: Σε ό,τι αφορά τα Διαρθρωτικά Ταμεία, η χρηματοδότηση από τρίτους θα πρέπει να θεωρηθεί ως εγκεκριμένη συγχρηματοδότηση παρά το γεγονός ότι δεν αποτελεί δαπάνη που καταβάλλεται από τους δικαιούχους (άρθρο 59 της πρότασης Κανονισμού Κοινών Διατάξεων για τα Διαρθρωτικά Ταμεία). Όπως συστήνεται από το δίκτυο CASH, στα πλαίσια της εφαρμογής της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση, θα πρέπει να δημιουργηθούν ανεξάρτητοι φορείς διαχείρισης για τη διαχείριση των τεχνικών, οικονομικών και οργανωτικών πτυχών, καθώς και των μέτρων παρακολούθησης. Οι εν λόγω φορείς θα ενεργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ των ιδιοκτητών κοινωνικής κατοικίας/ συνιδιοκτήτες και των ενοικιαστών. Το ρόλο μπορούν να αναλάβουν τοπικά/περιφερειακά ιδρύματα ή εταιρίες παροχής υπηρεσιών ενέργειας ή ακόμη και οργανώσεις ενοικιαστών. Εμπειρίες από τους εταίρους του έργου CASH: Tatabanya - Ουγγαρία Επανεπένδυση του κέρδους των δημοτικών μονάδων παραγωγής ενέργειας για τη χρηματοδότηση του εκσυγχρονισμού του συστήματος θέρμανσης, καθώς και πώληση ποσοστώσεων εκπομπής CO2 (πρωτόκολλο Κιότο). Η εταιρία τηλεθέρμανσης, συνιδιοκτήτης της οποίας είναι ο δήμος της Tatabanya, αναπτύσσει διάφορα μέτρα υποστήριξης των ιδιοκτητών και των συνιδιοκτητών για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και των εκπομπών CO2: Ανάπτυξη ταμείου εκσυγχρονισμού του συστήματος θέρμανσης για τη σύνδεση των νοικοκυριών στο δίκτυο τηλεθέρμανσης - από 1.700 έως 2.400 ευρώ, με συμμετοχή της τάξης του 25-33% -. Κατά τα πρώτα δύο χρόνια, το 10% των σχετικών διαμερισμάτων έχουν συνδεθεί και έχει επιτευχθεί εξοικονόμηση ενέργειας της τάξης του 31%, Τοποθέτηση συσκευών μέτρησης στα σώματα του καλοριφέρ, Πληροφορίες και προσωπικές συμβουλές. http://www.trf-kft.hu Τοπικό χρηματοοικονομικό μέσο, Μπρίντιζι, Ιταλία Στο Μπρίντιζι της Ιταλίας, ο ιδιοκτήτης κοινωνικής κατοικίας IACP (Istituto Autonomo Case Popolari) ρυθμίζει τις σχέσεις του με τους ενοικιαστές μέσω μιας μεικτής επιτροπής, της "Commissione di Gestione della Carta dei Servizi", σύμφωνα με τη χάρτα "Carta dei Servizi". Μέσω δημοτικής διαβούλευσης, έχει τροποποιηθεί ώστε να επιτρέπει στην Ένωση ενοικιαστών να λαμβάνει το 30% των ενοικίων (30 κατ' ελαχ.) για αυτοδιαχείριση, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βελτιώσεις σε συμφωνία με τον IACP. Πραγματοποιούνται συζητήσεις για να συμπεριληφθεί η ενεργειακά αποδοτική ανακαίνιση στις βελτιώσεις. http://www.unioneinquilini.it