ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: << ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ >> Φοιτήτρια: ΒΑΛΑΣΟΥΔΗ ΣΑΡΑ ΜΑΡΙΑ ΑΕΜ: 394 ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2014

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: << ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ >> Υπεύθυνος Καθηγητής: Κος ΓΚΟΥΤΖΙΒΕΛΑΚΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Φοιτήτρια: ΒΑΛΑΣΟΥΔΗ ΣΑΡΑ ΜΑΡΙΑ ΑΕΜ: 394 ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2014 2

3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την διεκπεραίωση της πτυχιακής αυτής εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον υπεύθυνο καθηγητή μου, κο Γκουτζιβελάκη Αθανάσιο για τις πολύτιμες συμβουλές του και την άριστη συνεργασία που είχαμε όλη αυτήν την διάρκεια. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω και την οικογένειά μου και τους φίλους μου για την στήριξη, την υπομονή και την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν τα χρόνια των σπουδών μου. 4

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΗΜ: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ ΤΝΜ: TUMOR NODES METASTASIS KM: ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΔΜ: ΔΕΡΜΑΤΙΚΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΚΝΣ: ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ MSH: MELANOCYTE STIMULATING HORMONE PCR: POLYMERASE CHAIN REACTION NCI: NATIONAL CANCER INSTITUTE ΛΣΓ: ΛΕΜΦΑΔΕΝΟΣΠΙΝΘΗΡΟΓΡΑΦΗΜΑ ΦΛ: ΦΡΟΥΡΟΣ ΛΕΜΦΑΔΕΝΑΣ CT: COMPUTER TOMOGRAPHY MRI: MAGNETIC RESORANSE IMAGINATION PET: POSITRONE EMISSION TOMOGRAPHY AJCC: AMERICAN JOINT COMMUNITY OF CANCER ΒΦΛ: ΒΙΟΨΙΑ ΦΡΟΥΡΟΥ ΛΕΜΦΑΔΕΝΑ ΜΤΟ: ΜΥΕΕΛΟΣ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ ΜΑΠ: ΜΕΤΡΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ INF: INTERFERON ASCO: AMERICAN SOCIETY OF CLINICAL ONCOLOGY ESMO: EUROPEAN SOCIETY FOR MEDICAL ONCOLOGY 5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το μελάνωμα αποτελεί την πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος και την πιο ραγδαία αυξανόμενη. Ένας μεγάλος αριθμός κρουσμάτων μελανώματος πιστεύεται ότι ξεκινά από δυσπλαστικούς σπίλους. Το σημείο κλειδί όσον αφορά στην θεραπεία του μελανώματος αλλά και των δυσπλαστικών σπίλων αποτελεί μέχρι σήμερα η καλή πρόληψη. Σκοπός της πτυχιακής αυτής εργασίας, είναι η ανάδειξη του μελανώματος ως μιας επιθετικής μορφής καρκίνου που αντιμετωπίζεται δύσκολα και διαγιγνώσκεται εξίσου αργά. Η εργασία αυτή αποτελεί ανασκόπηση της παρούσας βιβλιογραφίας σχετικά με το μελάνωμα. Χρησιμοποιήθηκαν τόσο Ελληνικά όσο και Αγγλικά ιατρονοσηλευτικά επιστημονικά περιοδικά και συγγράμματα καθώς και έγκυρες επιστημονικές πηγές από το διαδίκτυο. Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουμε είναι ότι πράγματι το μελάνωμα αποτελεί μια πολύ επιθετική μορφή κακοήθειας που μπορεί αν μείνει και αδιάγνωστη να οδηγήσει και στο θάνατο και σε προχωρημένο στάδιο καθώς και ότι προσπάθειες γίνονται για την καταπολέμηση της με άλλες μεθόδους που βρίσκονται σε εξέλιξη. 6

Πίνακας περιεχομένων ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 6 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ... 10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ, ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ... 13 1.1 ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ... 13 1.2 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ... 16 1.3 ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ... 20 1.4 ΤΥΠΟΙ ΔΕΡΜΑΤΟΣ... 22 1.5 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ... 23 1.6 ΠΟΙΟΤΗΤΑ... 25 1.7 ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ... 25 1.8 ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΔΡΙΚΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ... 26 1.9 ΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ... 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΔΕΡΜΑΤΟΣ... 27 2.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ... 27 2.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ... 27 2.3 ΔΙΑΙΡΕΣΗ... 27 2.4 ΔΙΑΣΠΟΡΑ... 28 2.5 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ... 28 2.6 ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ... 28 2.7 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΔΕΡΜΑΤΟΣ- ΕΙΔΗ... 29 2.7.1 ΑΚΤΙΝΙΚΗ ΥΠΕΡΚΕΡΑΤΩΣΗ... 29 2.7.2 ΒΑΣΙΚΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ... 30 2.7.3 ΑΚΑΝΘΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ... 30 2.7. 4 ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ (ΚΜ)... 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ (ΚΜ) ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ... 32 3.1 ΟΡΙΣΜΟΣ- ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ ΚΜ... 32 3.2 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΚΜ... 32 7

3.3 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΚΜ... 34 3.4 ΘΕΣΕΙΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΚΜ ΣΤΟ ΔΕΡΜΑ ΚΑΙ ΣΕ ΑΛΛΑ ΟΡΓΑΝΑ... 35 3.5 Η ΑΒ ΤΟΥ ΚΜ... 35 3.6 ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ-ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΜ... 36 3.7 ΓΕΝΕΤΙΚΗ-ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ-ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΗ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΑ... 38 3.8 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΜ... 39 3.9 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΔΙΑΤΡΕΧΟΥΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΓΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΜ... 41 3.10 ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΚΜ... 42 3.11 ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ-ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ- ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΚΜ... 43 3.12 ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΜ... 44 3.13 ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΜ... 46 3.14 ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΜ... 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΚΑΙ ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ... 52 4.1 ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ... 52 4.2 ΠΡΟΛΗΨΗ... 52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ... 53 5.1 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ... 53 5.2 ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ... 53 5.3 ΜΕΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΜ ΣΤΟΝ ΠΛΑΚΟΥΝΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΜΒΡΥΟ... 57 5.4 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΜ ΣΤΗΝ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ... 58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΜ... 60 6.1 ΤΡΟΠΟΙ- ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ... 60 6.2 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΣΤΑΔΙΟΠΟΗΣΗ ΤΟΥ ΚΜ... 61 6.3 ΜΕΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ... 63 6.4 ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ... 63 6.5 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕΤΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΓΙΑ ΜΕΛΑΝΩΜΑ... 64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΜ... 66 7.1 ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ... 66 7.2 ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΜ... 71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΜ... 75 8.1 ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ... 75 8

8.2 ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ... 77 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 79 ABSTRACT... 85 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 86 9

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Η ΑΒ του μελανώματος...36 Εικόνα 2: Σημεία αλλαγής ενός σπίλου σε μελάνωμα..37 Εικόνα 3: Σημεία αλλαγής ενός σπίλου σε μελάνωμα..37 Εικόνα 4: Ταξινόμηση κατά Breslow 44 Εικόνα 5: Ταξινόμηση κατά Clark 45 Εικόνα 6: Ανάπτυξη μελανώματος...47 10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το μελάνωμα του δέρματος αποτελεί κακοήθη νεοπλασία (τύπο καρκίνου) που προέρχεται από τα μελανινοκύτταρα του δέρματος δηλαδή τα κύτταρα τα οποία είναι υπεύθυνα για το μαύρισμα και το σκούρο χρώμα του δέρματος. Το μελάνωμα είναι ο πιο θανατηφόρος όγκος του δέρματος. Το μελάνωμα αποτελεί το 3% του συνόλου των καρκίνων. Εντούτοις, το μελάνωμα του δέρματος διαθέτει κλινικά χαρακτηριστικά τα οποία το καθιστούν ανιχνεύσιμο σε πρώιμο στάδιο οπότε είναι δυνατή η θεραπεία του με επαρκή χειρουργική αφαίρεση, μερικές φορές συνοδευόμενη από χημειοθεραπεία ή και ακτινοθεραπεία. Το κύριο κλινικό χαρακτηριστικό του μελανώματος είναι η μεταβολή μιας μελαγχρωματικής βλάβης σε περίοδο μηνών έως ετών. Οι μεταβολές στο σχήμα, στο περίγραμμα, στο χρώμα και στο μέγεθος των μελαγχρωματικών βλαβών συνοψίζονται στο μνημονικό κανόνα ABCD (Asymmetry, Border, Color, Diameter) o οποίος επινοήθηκε για να βοηθήσει την πρώιμη διάγνωση του μελανώματος. Ορισμένοι ερευνητές προτείνουν την προσθήκη του Ε στον μνημονικό κανόνα για την μεταβολή (Evolution) της δερματικής βλάβης. Συμπτώματα που σχετίζονται με το μελάνωμα του δέρματος είναι η τοπική αιμορραγία και τοπικός κνησμός ή ευαισθησία. Τα κλινικά χαρακτηριστικά του μελανώματος του δέρματος ποικίλλουν ανάλογα με την ανατομική εντόπιση και τον ιστογενετικό τύπο. Οι τέσσερις κύριοι ιστογενετικοί τύποι του μελανώματος του δέρματος είναι το επιφανειακώς εξαπλούμενο μελάνωμα, το οζώδες μελάνωμα, το μελάνωμα επί κακοήθους φακής και το μελάνωμα των άκρων. Το μελάνωμα χρήζει έγκαιρη πρόληψη και θεραπεία σε αρχικό στάδιο. Η παρούσα εργασία αποτελεί ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας σχετικά με το μελάνωμα. Αποτελείται από 8 κεφάλαια. Στην αρχή της εργασίας παρατίθενται οι ευχαριστίες, οι συντομογραφίες, η περίληψη και ο κατάλογος εικόνων. Στο κεφάλαιο 1 αναφέρεται η ανατομία, η φυσιολογία και η ιστολογία του δέρματος. Στο κεφάλαιο 2 αναλύονται γενικά στοιχεία για τον καρκίνο ως νοσολογική οντότητα. 11

Στο κεφάλαιο 3 εξετάζονται γενικά χαρακτηριστικά για το μελάνωμα. Στο κεφάλαιο 4 παρατίθεται η συσχέτιση του μελανώματος και της ηλιακής ακτινοβολίας. Στο κεφάλαιο 5 παρουσιάζεται η περίπτωση εμφάνισης μελανώματος σε κύηση. Στο κεφάλαιο 6 αναλύονται οι τρόποι θεραπείας του μελανώματος. Στο κεφάλαιο 7 παρατίθεται η νοσηλευτική φροντίδα ενός ασθενούς με μελάνωμα. Στο κεφάλαιο 8 παρατίθενται νεότερα δεδομένα και μελλοντικές κατευθύνσεις σχετικά με την αντιμετώπιση του μελανώματος. Τέλος παρατίθενται τα συμπεράσματα η περίληψη σε αγγλική γλώσσα και η βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε. 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ, ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ 1.1 ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Το δέρμα αποτελεί το μεγαλύτερο εξωτερικό όργανο του σώματος που έχει έκταση περίπου 2cm 2.. Αποτελεί το 12-16% του βάρους του ανθρωπίνου σώματος και αποτελεί ένα όργανο με αμυντικές και αισθητηριακές λειτουργίες. Είναι ένα περίβλημα επικοινωνίας με το εξωτερικό περιβάλλον. 1 Το πάχος του δέρματος ποικίλλει από άτομο σε άτομο και για το ίδιο το άτομο ανάλογα με την μοίρα του σώματος του από την οποία προέρχεται. Είναι λεπτό στα βλέφαρα, τα αυτιά, την πόσθη και παχύ στον αυχένα, στις παλάμες, τα πέλματα, τους γλουτούς και το εφήβαιο. Επίσης ποικίλλει ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Είναι λεπτότερο στις γυναίκες, τα παιδιά και τους γέροντες και παχύτερο στους ενήλικες άνδρες. 1 Το χρώμα του δέρματος οφείλεται στην φυσιολογική χρωστική, την μελανίνη, στο πάχος της κερατίνης στιβάδας της επιδερμίδας και στην αγγειοβρίθεια και την ανατομική θέση των επιφανειακών αγγείων. 1 Το δέρμα διαφέρει από φυλή σε φυλή ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, το επάγγελμα, τον τρόπο διαβίωσης και ακόμη μπορεί να διαφέρει και στο ίδιο το άτομο ανάλογα με την θέση όπως πχ η θηλαία άλως ή και τα γεννητικά όργανα. 1 Με γυμνό μάτι ή με μεγεθυντικό φακό παρατηρούνται: τρίχες χνούδι πόροι δερματικές θηλές πτυχές δερματικές ακρολοφίες 1 Τέλος, το δέρμα παρουσιάζει συνεχή τάση, η οποία οφείλεται στην ελαστικότητα των ινών του. Η φορά της τάσης του δέρματος είναι διαφορετική σε κάθε μέρος της επιφάνειας του, γνωστές ως γραμμές διαχωρισμού του Langer. 1 Κατά μήκος ή παράλληλα με τις γραμμές αυτές πρέπει να γίνει η τομή του δέρματος σε περίπτωση χειρουργικής επέμβασης, με αποτέλεσμα να έχουμε καλή αισθητική ουλή. 1 Ξεκινώντας από μέσα προς τα έξω το δέρμα αποτελείται από τον υποδόριο ιστό που περιλαμβάνει τα λιπώδη λόβια που περιέχουν λιποκύτταρα και τα μεσολόβια διαφράγματα που περιέχουν νεύρα και αγγεία για την θρέψη του δέρματος. Πάνω από τον υποδόριο ιστό βρίσκεται το χόριο ή το κυρίως δέρμα. Χωρίζεται στο δικτυωτό και στο θηλώδες χόριο. Περιέχει τριχοειδή αγγεία και νεύρα, τους ιδρωτοποιούς και σμηγματογόνους αδένες και τους θύλακες των τριχών. 1 13

Πάνω από το χόριο βρίσκεται η επιδερμίδα που αποτελείται από 5 στιβάδες αρχίζοντας από μέσα προς τα έξω είναι η βασική, η ακανθωτή, η κοκκώδης, η διαυγής και η κερατίνη. 1 Οι αδένες του δέρματος Οι αδένες του δέρματος είναι δύο ειδών, οι σμηγματογόνοι, οι οποίοι εκβάλλουν μέσα στο τριχοσμηγματικό θύλακα και οι ιδρωτοποιοί, οι οποίοι εκβάλλουν ελεύθερα στην επιφάνεια του δέρματος. 2 α) σμηγματογόνοι αδένες: Οι σμηγματογόνοι αδένες υπάγονται στους κυψελωτούς αδένες, υπάρχουν παντού στο δέρμα από τις παλάμες και τα πέλματα. Βρίσκονται μέσα στο χόριο και υπάγονται στην κατηγορία των ολοκρινών αδένων, δηλαδή τα κύτταρα τους παθαίνουν λιπώδη εκφύλιση και αποβάλλονται ολόκληροι μαζί με το έκκριμα τους. Οι σμηγματογόνοι αδένες αποτελούνται από αδενικό σώμα: μέσα στο οποίο υπάρχουν πολλοί στίχοι αδενικών κυττάρων, τα κύτταρα αυτά γεμίζουν λίπος και όλο το κύτταρο μεταβάλλεται σε σμήγμα και από εκφορητικό πόρο: είναι φαρδύς και βραχύς και εκβάλλει στο θυλάκιο της τρίχας, διά μέσω του εκφορητικού πόρου διοχετεύεται το σμήγμα στην επιφάνεια του δέρματος. 2 Το σμήγμα αδειάζει μέσω του πόρου γύρω από την τρίχα και την επιφάνεια του δέρματος, στην εκκένωση αυτή παίζει σημαντικό ρόλο ο ορθοτήρας μυς των τριχών. Το σμήγμα που εκκρίνουν οι αδένες αυτοί υπολογίζεται σε 1-2 gr την ημέρα και χάρη σε αυτό λιπαίνεται φυσιολογικά η επιδερμίδα. Η παραγωγή του γίνεται στην βασική στιβάδα του αδένα και εξαρτάται από την ηλικία και τους ενδοκρινείς αδένες. Μεγάλο ρόλο στην αυξημένη έκκριση του παίζουν και τα ανδρογόνα. 2 β) ιδρωτοποιοί αδένες: Οι ιδρωτοποιοί αδένες βρίσκονται σε ολόκληρη την επιφάνεια του δέρματος εκτός από το δέρμα των φρυδιών, την μέσα επιφάνεια του πτερυγίου του αυτιού, τη βάλανο του πέους, του έσω πετάλου της ακροποσθίας και στα μικρά χείλη του αιδοίου. Ο αριθμός των ιδρωτοποιών αδένων είναι μεγάλος, κυμαίνεται 2 με 3.5 εκατομμύρια. Ο αριθμός αυτός δεν εξαρτάται από τη φυλή, αλλά διαφέρει από άτομο σε άτομο και από σημείο σε σημείο που βρίσκεται στην επιφάνεια του δέρματος. Στις παλάμες και στα πέλματα παρατηρούνται οι περισσότεροι ενώ στο μέτωπο, το πρόσωπο, τα άκρα και τον κορμό βρίσκονται οι λιγότεροι. Οι ιδρωτοποιοί αδένες διακρίνονται ανάλογα με την έκκριση τους σε δύο τύπους: 1. στους εκκριτικούς ή εκκρίνεις αδένες, οι οποίοι είναι μικροί σε μέγεθος, διαφορετικοί από άτομο σε άτομο. Διακρίνονται σε δύο μοίρες, στο σπείραμα ή εκκριτική μοίρα και στον εκφορητικό πόρο ή απεκκριτική μοίρα. 2 2. στους απεκκριτικούς ή αποκρινείς αδένες, οι οποίοι είναι λιγότεροι και ογκωδέστεροι των εκκριτικών, εντοπίζονται κυρίως στις μασχάλες, την θηλή των μαστών και την γεννητικοπερινεινή χώρα, εκβάλλουν στον τριχοσμηγματικό θύλακα ή γύρω από το στόμιό του, οι απεκκριτικοί αδένες αναπτύσσονται κατά την ήβη και προφανώς έχουν σχέση με την ορμονική λειτουργία. 2 14

γ) άλλοι αδένες του δέρματος: Οι αδένες του Meibonious, οι οποίοι βρίσκονται στα βλέφαρα και παριστάνουν μεταπεπλασμένους σμηγματογόνους αδένες. Με την απόφραξη του πόρου αυτών σχηματίζεται το χαλάζιο. 3 Οι αδένες του Moll, οι οποίοι βρίσκονται όμοια με τα βλέφαρα, εκβάλλουν στο ελεύθερο χείλος αυτών και είναι παραλλαγή των ιδρωτοποιών αδένων. 3 Οι κυψελιδοποιοί αδένες, βρίσκονται μέσα στον ακουστικό πόρο και παράγουν την κυψελίδα, ουσία λιπαρή με χρωστική. 3 Οι μαστοί παριστάνουν άθροισμα αδένων, οι οποίοι στη γυναίκα αναπτύσσονται στο ίδιο όργανο και εκκρίνουν γάλα, ενώ στον άνδρα παραμένουν σε υποτυπώδη κατάσταση. 3 Αγγεία δέρματος Το δέρμα αιματώνεται επαρκώς από πλήθος αγγείων. Αυτά βρίσκονται στο υπόδερμα και το χόριο, ενώ η επιδερμίδα στερείται αγγεία, τρέφεται με ορό και λέμφο, αυτά εισδύουν μέσα στους μεσοκυττάριους χώρους αυτής μέσω της βασικής μεμβράνης. 3 Τα αγγεία του δέρματος διακρίνονται σε αρτηρίες, φλέβες και λεμφαγγεία. 3 Τα νεύρα του δέρματος Τα νεύρα του δέρματος είναι πολλά στον αριθμό και με ποικίλη μορφή. Μερικά ανήκουν στο εγκεφαλονωτιαίο και μερικά στο συμπαθητικό σύστημα. 3 α) τα νεύρα της επιδερμίδας Στην επιδερμίδα περιγράφονται: νευρικά ινίδια, για την αίσθηση του πόνου. τα κύτταρα των Merkel-Ranvier, τα οποία για μερικούς είναι όργανα αφής και μερικούς άλλους ταυτίζονται με τα διαυγή κύτταρα του Masson. Τα κύτταρα του Langerhans.3 β) νευρικές απολήξεις στο χόριο Τα νεύρα βρίσκονται σ αυτό ως ελεύθερα ινίδια ή με τη μορφή τελικών σωματίων. 3 Τα ελεύθερα ινίδια, εμμύελα ή αμύελα, βρίσκονται στην βασική μεμβράνη της επιδερμίδας, στις θηλές του χορίου, γύρω από τα αγγεία ή στα διάφορα επίπεδα του χορίου. 3 15

Τα τελικά σωμάτια του χορίου είναι τα ακόλουθα: τα σωμάτια του Wanger-Meisser, όργανα αφής. τα σωμάτια του Dogiel, είναι τα μικρότερα και βρίσκονται στα βαθύτερα στρώματα του χορίου. τα σωμάτια του Krause, όργανα ψύχους. τα σωμάτια του Ruffini, όργανα θερμότητας. 3 γ) νευρικές απολήξεις στο υπόδερμα: τα σωμάτια των Vater-Pacini, όργανα της αφής και της πιέσεως. Ανευρίσκονται στις παλάμες και στα πέλματα, στην πόσθη και στα μεγάλα χείλη. 6 τα σωμάτια των Golgi-Mazzoni, βρίσκονται στο χόριο ή στο υπόδερμα και αφορούν την αίσθηση των ελαφρών πιέσεων. 6 Εξαρτήματα δέρματος Στην μελέτη του δέρματος περιλαμβάνεται και η μελέτη των λεγόμενων εξαρτημάτων του δέρματος που είναι: Οι τρίχες. Οι όνυχες. Σμηγματογόνοι και ιδρωτοποιοί αδένες. 6 Τα όργανα αυτά προέρχονται εμβρυολογικά από την επιδερμίδα, βρίσκονται όμως ως επί το πλείστον μέσα στο χόριο ή στο υπόδερμα. 6 1.2 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Το δέρμα δεν αποτελεί απλό περίβλημα του σώματος, αλλά πολύτιμο όργανο. Επιτελεί και αυτό πολλές φυσιολογικές λειτουργίες. 4 Οι κυριότερες από αυτές είναι: 1) Προασπιστική ή αμυντική λειτουργία Η προασπιστική ή αμυντική ικανότητα οφείλεται στις φυσικοχημικές ιδιότητες του δέρματος. Έτσι το δέρμα αμύνεται: Εναντίον των μηχανικών κακώσεων. Αυτές εξουδετερώνονται σε τρία επίπεδα: 1. Στο επίπεδο της επιδερμίδας με την κεράτινη και την μαλπιγιανή στιβάδα. 2. Στο επίπεδο του δερμοεπιδερμικού υμένος, στο ύψος του οποίου υπάρχει σταθερή σύνδεση της επιδερμίδας με το δέρμα. 3. Στο επίπεδο του χορίου, χάρη στην ελαστικότητα και την ανθεκτικότητα που οφείλεται στην παρουσία ελαστικών ινών, στην αρχιτεκτονική των κολλαγόνων ινών και στην μικρή ποσότητα νερού. 4 16

Εναντίον των θερμικών επιδράσεων. Το δέρμα είναι φορτισμένο αρνητικά, η αντίσταση του δέρματος βρίσκεται στην κεράτινη στιβάδα της επιδερμίδας. Εάν, η επιδερμίδα είναι λεπτή και υγρή, τότε η αντίσταση μειώνεται και ο κίνδυνος ηλεκτροπληξίας είναι μεγαλύτερος. 4 Έναντι της ηλιακής ακτινοβολίας. Το δέρμα προφυλάσσεται και προφυλάσσει με τη βασική στιβάδα της επιδερμίδας που βρίσκεται η μελανίνη, γι αυτό το δέρμα της μαύρης φυλής είναι ανθεκτικό στην ηλιακή ακτινοβολία ενώ το δέρμα της λευκής φυλής είναι περισσότερο ευαίσθητο στην ηλιακή ακτινοβολία την άνοιξη ή το καλοκαίρι, τότε με την προοδευτική επίδραση του ήλιου σχηματίζεται μεγαλύτερη ποσότητα μελανίνης. 4 Έναντι χημικών προσβολών. Μέσω της κεράτινης στιβάδας της επιδερμίδας, η οποία είναι ανθεκτική στα ασθενή οξέα και αλκάλια του όξινου μανδύα του δέρματος και του λεπτού στρώματος σμήγματος το οποίο καλύπτει την επιδερμίδα. 4 Έναντι μικροβιακών και παρασιτικών προσβολών. Το δέρμα προφυλάσσεται με την κεράτινη στιβάδα της επιδερμίδας, η οποία είναι αδιάβατη στα μικρόβια και στους μύκητες, με την συχνή απολέπιση της αποβάλλει συγχρόνως και τους μικροοργανισμούς. Επιπλέον, με τον όξινο μανδύα της επιδερμίδας, ο οποίος δεν εννοεί την ανάπτυξη των μικροβίων και των μυκήτων. Τέλος, με τη συνεχή αποβολή ιδρώτα και σμήγματος αποβάλλονται μικρόβια και μύκητες. 4 2) Θερμορρυθμιστική λειτουργία Η σταθερή θερμοκρασία του σώματος είναι 37 C, διατηρείται σταθερή εξαιτίας της ισορροπίας της παραγόμενης και αποβαλλόμενης θερμότητας, η οποία ρυθμίζεται από το κέντρο του υποθαλάμου. Στην θερμορύθμιση αυτή το δέρμα παίζει σημαντικό ρόλο μέσω δύο μηχανισμών: της παραγωγής και εξάτμισης του ιδρώτα και της διαστολής ή συστολής των επιπολής αγγείων. 4 3) Απεκκριτική και απορροφητική λειτουργία Το δέρμα αποτελεί σημαντικό όργανο ελέγχου αποβολής ουσιών απο τον οργανισμό (απεκκριτική λειτουργία) αλλά και εισαγωγής ουσιών από έξω προς αυτόν (απορροφητική λειτουργία). Από το δέρμα αποβάλλονται κυρίως ο ιδρώτας και το σμήγμα. 4 Ο ιδρώτας παράγεται από τους ιδρωτοποιούς αδένες και η ποσότητα του σε ηρεμία υπό φυσιολογική κατάσταση ανέρχεται στα 500-700 gr ημερησίως. Με τον ιδρώτα αποβάλλεται νερό (το οποίο αποτελεί 99% στον ιδρώτα) χλωριούχο νάτριο και διάφορες ουσίες όπως ούρια, ουρικό οξύ, κρεατίνη, χολίνη, αμινοξέα, γλυκόζη, γαλακτικό οξύ κτλ. Επίσης αποβάλλονται ουσίες που μπορούν να βρίσκονται 17

περιστασιακά στον οργανισμό, όπως το αρσενικό, ο υδράργυρος, οινόπνευμα, αιθέρα κτλ. Ο ιδρώτας είναι όξινος με ph 4-6. 4 Το σμήγμα παράγεται στους σμηγματογόνους αδένες, περιέχει σε μεγάλη αναλογία λίπη ή ελεύθερα λιπαρά οξέα και λιποειδή, όπως η χοληστερίνη ίσως ακόμη και η βιταμίνη D, βιταμίνη Α και καροτίνη. Η ημερήσια έκκριση των σμηγματογόνων αδένων υπολογίζεται στα 1-2 gr. 4 Όσον αφορά την απορροφητική λειτουργία είναι σημαντική. Η είσοδος των διαφόρων ουσιών γίνεται δια της επιδερμίδας και των τριχοσμηγματικών θυλάκων. 4 Το νερό και οι υδροδιαλυτές ουσίες απορροφώνται σε ελάχιστες ποσότητες επειδή παρεμποδίζονται από το σμήγμα που βρίσκεται στην επιφάνεια της κεράτινης στιβάδας της επιδερμίδας. 4 Οι λιποδιαλυτές ουσίες απορροφούνται ευκολότερα μέσω των μεμβρανών των κυττάρων της επιδερμίδας. 4 Η απορρόφηση των φαρμάκων γίνεται καλύτερη: 1. Με την ενσωμάτωση τους σε κρέμες ή σε αλοιφές με κατάλληλο έκδοχο για να μπορούν να απορροφηθούν από το δέρμα. 2. Με την ενσωμάτωση σε έκδοχα τα οποία διαλύουν το σμήγμα (οινόπνευμα, αιθέρα, χλωροφόρμιο κτλ.) 3. Με την εντριβή και πίεση, για να βγουν από τους τριχοσμηγματικούς θύλακες οι φυσαλίδες αέρα. 4. Με την εφαρμογή στεγανών επιδέσμων, με τον τρόπο αυτό έχουμε εικοσαπλάσια απορρόφηση ποσότητας του φαρμάκου, κυρίως στα κορτικοειδή. 5. Τέλος, με την χρησιμοποίηση καταλυτικών αλοιφών, με τον τρόπο αυτό εισάγουμε επιτυχώς ικανές ποσότητες φαρμάκων, όπως αντιβιοτικά, κορτικοειδή, οιστρογόνα, ανδρογόνα κτλ. 4) Το δέρμα ως αισθητήριο όργανο 4 Στο δέρμα εδράζεται το αισθητήριο όργανο της αφής, της πίεσης, του θερμού, του ψυχρού, του πόνου, το οποίο πραγματοποιείται ανατομικά μέσω των νευρικών απολήξεων και νευρικών σωματιδίων. 4 Συγκεκριμένα: 1. Η αίσθηση της αφής βρίσκεται στα σωμάτια του Wanger-Meissner. 2. Η αίσθηση της πίεσης βρίσκεται στα σωμάτια του Vater-Pacini. 3. Η αίσθηση του θερμού βρίσκεται στα σωμάτια του Ruffini. 4. Η αίσθηση του ψυχρού βρίσκεται στα σωμάτια του Krause, και τέλος 18

5. Η αίσθηση του πόνου η φύση της οποίας δεν έχει ακόμη καθοριστεί. Σαν υποδοχέας του πόνου λειτουργούν ελεύθερες νευρικές απολήξεις του χορίου και της επιδερμίδας. 4 5) Μεταβολικές λειτουργίες Στο δέρμα γίνονται ορισμένες μεταβολικές λειτουργίες όσον αφορά τα λευκώματα, τους υδατάνθρακες, τα λίπη, το νερό, τις βιταμίνες και του ηλεκτρολύτες. Οι μεταβολικές λειτουργίες γίνονται με τη βοήθεια διαφόρων παραγόντων και μηχανισμών. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται: Τα ένζυμα, στα οποία συγκαταλέγονται οι πρωτεϊνάσες, οι λιπάσες, οι φωσφατάσες, βρίσκονται αδρανείς ή δεσμευμένες. Με την επίδραση ενός συνενζύμου και τη βοήθεια φυσικοχημικών παραγόντων, τα ένζυμα ενεργοποιούνται και έτσι επιτυγχάνεται ο αναβολισμός ή καταβολισμός των λευκωμάτων, των υδατανθράκων και των λιπών του δέρματος. 4 Οι βιταμίνες. Η βιταμίνη Α δρα ανασταλτικά στην κερατινοποίηση. Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β ενεργούν ως συνένζυμα σε διάφορες οξειδοαναγωγικές επεξεργασίες και στο μεταβολισμό των υδατανθράκων. Η βιταμίνη C, δρα όμοια με τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β στις οξειδοαναγωγικές λειτουργίες του δέρματος και συντελεί στην χρησιμοποίηση της βιταμίνης Α από τον οργανισμό. Οι βιταμίνες D συντίθενται στο δέρμα από τις στερόλες αυτού με την επίδραση υπεριώδους ακτινοβολίας. Η βιταμίνη Κ έχει αντιαιμορραγική δράση. Η βιταμίνη Ρ επιδρά ευεργετικά στην περίπτωση ευθραυστότητας των μικρών αγγείων και των τριχοειδών. 4 Τα μέταλλα. Ο ψευδάργυρος, το σίδηρο, το ασβέστιο, το μαγνήσιο και ο χαλκός του δέρματος εισέρχονται το καθένα με διαφορετικό τρόπο στο μηχανισμό της μεταβολικής λειτουργίας του δέρματος. 4 Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί στις μεταβολικές λειτουργίες του δέρματος, η αποταμίευση ουσιών, η οποία αφορά το λίπος που αποταμιεύεται στην υποδερμίδα. 4 6) Ανοσοποιητική λειτουργία του δέρματος Είναι γνωστό από την ανοσολογία ότι στην παραγωγή αντισωμάτων συμμετέχουν τα λεμφοκύτταρα και τα πλασματοκύτταρα του δέρματος. Από τα λεμφοκύτταρα σχηματίζονται τα κύτταρα αντισώματα κατά τον μηχανισμό της κυτταρικής ανοσίας. Από τα πλασματοκύτταρα σχηματίζονται οι ανοσοσφαιρίνες κατά τον μηχανισμό της χημικής ανοσίας. 4 7) Κερατινοποίηση Η κερατινοποίηση αποτελεί ειδική λειτουργία της επιδερμίδας, η οποία πραγματοποιείται κατά τη φυσιολογική ωρίμανση των κυττάρων της. Είναι αρκετά 19

πολύπλοκη τόσο από άποψη μορφολογίας, όσο και από άποψη βιοχημείας. Βασίζεται στην μετατροπή των σφαιρικών πρωτεϊνών σε ινώδεις πρωτεΐνες, ενώ συγχρόνως αποσυντίθεται το πρωτόπλασμα και εξαφανίζεται ο πυρήνας του κυττάρου. 4 8) Μελανινογέννεση Το χρώμα του δέρματος οφείλεται στην φυσιολογική χρωστική, την μελανίνη, το πάχος της κεράτινης στιβάδας της επιδερμίδας, στην αιμάτωση του δέρματος και στην κοκκώδη στιβάδα της επιδερμίδας. 4 Η μελανίνη παράγεται σε ειδικά κύτταρα που βρίσκονται στην βασική στιβάδα της επιδερμίδας, τα μελανινοκύτταρα. 4 Είναι πολυγωνικά κύτταρα, με μικρό βαθυχρωματικό πυρήνα και διαυγές πρωτόπλασμα και απαντώνται και ως κύτταρα του Masson. 4 Η μελανίνη είναι σύμπλοκη λευκωματούχα ουσία φαιομέλανου χρώματος και προέρχεται από την τυροσίνη. Η τυροσίνη με την επίδραση του ενζύμου τυροσινάση, μετατρέπεται με οξείδωση στην διοξυφαινυλαλανίνη σε δεύτερο χρόνο, με την επίδραση πάλι της τυροσινάσης μεταβάλλεται με οξείδωση σε διάφορα ενδιάμεσα σώματα και τελικά σε μελανίνη. 4 Η μελανίνη που σχηματίστηκε παραμένει στα μελανινοκύτταρα ή με την βοήθεια των δενδρικών προσεκβολών τους, διοχετεύουν τη μελανίνη στην μαλπιγιανή στιβάδα ή στο χόριο. 4 Στο χόριο, η μελανίνη βρίσκεται συνήθως μέσα στο πρωτόπλασμα μεγάλων κυττάρων, των μελανινοφάγων. 4 Στην μελανινογέννεση σημαντικό ρόλο παίζουν εκτός από την τυροσίνη και άλλες ουσίες, όπως ο χαλκός και το θείο. 4 1.3 ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Η βασική στιβάδα αποτελείται από μια σειρά κυλινδρικών ή κυβοειδών κυττάρων που είναι συνήθως διατεταγμένα κάθετα στην επιφάνεια του δέρματος και με τον κατώτερο πόλο τους συνδέονται με την βασική μεμβράνη η οποία χωρίζει την επιδερμίδα από το χόριο. Στο Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο (ΗΜ) τα επιθηλιακά κύτταρα της βασικής στιβάδας παρουσιάζουν 2 υπομικροσκοπικά οργανίδια: τα τονοινίδια που αποτελούνται από κερατίνη και είναι διατεταγμένα σε δέσμες και απαντώνται είτε ελεύθερα στο κυτταρόπλασμα, είτε προσκολλημένα στην εσωτερική επιφάνεια της μεμβράνης και τα δεσμοσώματα που σχηματίζονται από τοπική πάχυνση της μεμβράνης και τα προσκολλημένα σε αυτήν τονοινίδια. Εντός της βασικής στιβάδας υπάρχουν μελανινοκύτταρα τα οποία παράγουν την μελανίνη, τα κύτταρα του Langerhans, τα οποία αποτελούν μέρος του ανοσολογικού συστήματος 20

και τα κύτταρα του Merkel που αποτελούν το περιφερικό άκρο του νευρικού συστήματος. 5 Η ακανθωτή στιβάδα αποτελείται από 2-8 σειρές πολυεδρικών επιθηλιακών κυττάρων τα οποία συνδέονται με μεσοκυττάριες γέφυρες που προσδίδουν σταθερότητα στην επιδερμίδα. Στο ΗΜ οι περιοχές αυτές φαίνονται σαν 2 πλάκες που περιλαμβάνουν τις κυτταρικές μεμβράνες των γειτονικών κυττάρων και στις οποίες τα τονοινίδια των κυττάρων έρχονται σε επαφή με την πλευρά του κυττάρου. 5 Η κοκκώδης στιβάδα αποτελείται από 2-3 σειρές πεπλατυσμένων επιθηλιακών κυττάρων στο πρωτόπλασμα των οποίων παρατηρούνται βασεόφιλα κοκκία που καλούνται κοκκία κερατουαλίνης. Στο ΗΜ στα κύτταρα αυτής της στιβάδας διαπιστώνεται η ύπαρξη τονοινιδίων, δεσμοσωμάτων και κοκκίων κερατουαλίνης τα οποία έχουν μεγάλη οπτικά πυκνότητα και μεγάλη ποικιλία σχήματος και μεγέθους. Στην κοκκώδη στιβάδα παρατηρείται μετακίνηση των κερατινοσωμάτων από το κυτταρόπλασμα των επιθηλιακών κυττάρων στο μεσοκυττάριο χώρο όπου με τη βοήθεια του ενζύμου που περιέχουν διασπούν τα δεσμοσώματα συμβάλλοντας στην διαμόρφωση της κερατίνης στιβάδας. 5 Η κερατίνη στιβάδα αποτελείται από 10-20 σειρές πεπλατυσμένων κερατινοκυττάρων τα οποία στερούνται οργανιλίων, είναι αφυδατωμένα και περιέχουν κερατίνη η οποία διαθέτει ελαστικότητα αντοχή και ανθεκτικότητα στις χημικές επιδράσεις του περιβάλλοντος. Έτσι, η σημασία της στιβάδας αυτής για την αμυντική λειτουργία του δέρματος είναι σημαντική. Τα κερατινοκύτταρα τοποθετούνται σε κάθετες στήλες στο τριχωτό δέρμα ενώ στην περιοχή των παλαμών και των πελμάτων το ένα καλύπτει το άλλο. Το άμορφο υλικό μεταξύ των δοκίδων της κερατίνης είναι από μια πρωτεΐνη που είναι πλούσια σε ιστιδίνη. Από την επιφάνεια της κερατίνης απολεπίζονται συνεχώς κερατινοκύτταρα καθώς και μικρόβια και ουσίες βλαβερές για τον οργανισμό. 5 Μεταξύ της κοκκώδους και της κερατίνης στιβάδας παρεμβάλλεται στο δέρμα των παλαμών και των πελμάτων η διαυγής στιβάδα που αποτελείται από μια σειρά πεπλατυσμένων κυττάρων με κεντρικό στρογγυλό πυρήνα. 5 Η βασική μεμβράνη αποτελεί το όριο μεταξύ της επιδερμίδας και του χορίου. Το δερμοεπιδερμιδικό όριο σε κάθετη τομή είναι συνήθως κυματοειδές που οφείλεται στις καταδύσεις της επιδερμίδας και στις αντίστοιχες αναδύσεις του θηλώδους χορίου. Συμβάλλει στην συνοχή της επιδερμίδας με το χόριο και περιέχει κολλαγόνο τύπου 4, μια πρωτεΐνη την λαμινίνη και πρωτεογλυκάνες και αντιγόνα. 5 Το χόριο περιλαμβάνει κυτταρικά στοιχεία, ίνες συνδετικού ιστού, θεμέλια ουσία, αγγεία και νεύρα. Τα κυριότερα κύτταρα που απαντώνται στο χόριο είναι οι ινοβλάστες, τα ιστιοκύτταρα, τα κύτταρα του Langerhans, τα μαστοκύτταρα, τα λεμφοκύτταρα και τα πλασματοκύτταρα. Οι κυριότερες ίνες του χορίου είναι οι κολλαγόνες και οι ελαστικές που είναι διατεταγμένες σε χαλαρές δέσμες στην ανώτερη μοίρα του χορίου και συμπαγέστερες στην κατώτερη. 5 21

Η θεμέλια ουσία είναι άμορφη και περιβάλλει τα κύτταρα, τις ίνες του χορίου, τα αγγεία και τα νεύρα του. Η βασική αυτή ουσία είναι σε κατάσταση γέλης και αποτελείται από διάφορες ουσίες όπως νερό, ανόργανα ιόντα, πρωτεΐνες και ουρία, αλλά και μεταβολικούς παράγοντες των παρεγχυματωδών οργάνων και του συνδετικού ιστού. 5 Το υπόδερμα αποτελείται από ένα δίκτυο συνδετικού ιστού μέσα στο οποίο υπάρχουν τα λόβια του λιπώδους ιστού μαζί με τα αγγεία και τα νεύρα καθώς και τα αισθητήρια όργανα της αφής, και της πίεσης, οι τριχοσμηγματογόνοι θύλακοι και οι ιδρωτοποιοί αδένες. 5 Ο λιπώδης ιστός αποτελεί αποθήκη ενέργειας και προστατεύει τον οργανισμό από τραυματισμό και το ψύχος. 5 1.4 ΤΥΠΟΙ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Βασικός τύπος ή κατηγορία δέρματος αποτελεί την φυσική εμφάνιση του δέρματος όπως αυτή καθορίζεται από το πάχος της υδρολιπιδικής μεμβράνης ή όξινου μανδύα του δέρματος. 7 Οι βασικοί τύποι ή κατηγορίες του δέρματος είναι οι εξής: 1. Το φυσιολογικό ή ισορροπημένο δέρμα: Σε αυτόν τον τύπο/κατηγορία υπάρχει σχεδόν απόλυτη ισορροπία μεταξύ υδατικότητας και λιπαρότητας στην επιφάνεια του και το πάχος της υδρολιπιδικής μεμβράνης είναι φυσιολογικό 0.05-1.5 mm. 7 2. Το ξηρό δέρμα: σε αυτός ο τύπος/κατηγορία διακρίνεται στις εξής υποκατηγορίες: Στο ξηρό που δημιουργείται λόγω μειωμένης παραγωγής σμήγματος στην επιφάνεια του, ενώ η υδατικότητα του παραμένει σε σχετικά φυσιολογικά επίπεδα. Στο ξηρό που δημιουργείται λόγω μειωμένης υδατικότητας στην επιφάνεια του, ενώ η λίπανση του βρίσκεται σε σχετικά φυσιολογικά επίπεδα (αφυδατωμένο δέρμα). 7 Ακόμα πρέπει να αναφερθεί ότι το πάχος της υδρολιπιδικής μεμβράνης είναι ελάχιστο. 7 3. Το λιπαρό δέρμα: εδώ υπερισχύει η λιπαρότητα σε σχέση με την υδατικότητα στην επιφάνεια του. 7 Διακρίνεται στις εξής υποκατηγορίες: Το τυπικά λιπαρό δέρμα, όπου το σμήγμα εκχύνεται στην επιφάνεια του, προδίδοντας μια συνεχή γυαλάδα στην όψη του. 22

Στο ασφυξιακό δέρμα όπου παρατηρείται υπερέκκριση σμήγματος, που ωστόσο δεν εκχύνεται στην επιφάνεια του δέρματος λόγω υπερκεράτωσης, δηλαδή αύξηση του πάχους της κεράτινης στιβάδας. 7 Έτσι παρατηρείται ότι η όψη του δέρματος είναι ξηρή. 7 4. Το μικτό δέρμα: εδώ παρατηρείται συνδυασμός των τριών παραπάνω τύπων δέρματος. 7 Διακρίνεται σε: Λιπαρό στη ζώνη Τ (μέτωπο, μύτη, πτερύγια μύτης, πηγούνι) και φυσιολογικό στην περιφέρεια. Επίσης μπορεί να συμβεί και τον αντίστροφο. Ξηρό στη ζώνη Τ και φυσιολογικό στην περιφέρεια. Επίσης μπορεί να συμβεί και το αντίθετο. Λιπαρό στη ζώνη Τ και ξηρό στην περιφέρεια. Επίσης μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο. 7 1.5 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 1) Φυσιολογικό ή ισορροπημένο δέρμα: Είναι ελαστικό, καθαρό, απαλό στην υφή του, λαμπερό αλλά χωρίς να γυαλίζει. Η διατομή των πόρων του είναι φυσιολογική, άρα είναι και το πάχος της επιδερμίδας κανονικό. Το πάχος της υδρολιπιδικής μεμβράνης είναι φυσιολογικό. Το ph του έχει τιμή 4.7 5.7 περίπου. Καλύπτεται από χνοώδες τρίχωμα, το οποίο αποτελεί ένα βελούδινο απαλό κάλυμμα για το δέρμα. Η δομή των αγγείων στο χόριο είναι καλή, το πάχος του χορίου είναι ικανοποιητικό και η περιεκτικότητα του σε νερό φυσιολογική. 2 Αυτός ο τύπος δέρματος παρουσιάζει όπως παρατηρείται απόλυτη αρμονία και ισορροπία. Ακόμη πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτός ο τύπος αποτελεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα των αισθητικών φροντίδων του προσώπου. 2 2) Το ξηρό δέρμα: όπως αναφέρεται παραπάνω παρουσιάζει δύο υποκατηγορίες: a) ξηρό με μειωμένη έκκριση σμήγματος και σταθερή υγρασία, b) ξηρό με μειωμένη υγρασία και φυσιολογική έκκριση σμήγματος. 2 Έτσι έχουμε αντίστοιχα: a) i. Είναι λεπτό, καθόλου ανθεκτικό και καθαρό, χωρίς σχεδόν καθόλου φαγέσωρες. 23