ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΘΕΜΑ: «Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ» ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΒΑΣΙΛΙΚΗ-ΕΛΕΝΗ ΑΛΜΥΡΑΝΤΗ ΑΡ.ΜΗΤΡΩΟΥ: 4312013008 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΡΙΜΠΗΣ ΡΟΔΟΣ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2018 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ 3 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 3. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ...6 4. ΔΙΕΘΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟΚΙΟ.8 5. AD HOC ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΙΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΡΟΥΑΝΤΑ...10 Α) ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ (ΔΠΔΠΓ)..11 Β) ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΥΑΝΤΑ (ΔΠΔΡ).12 6. ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ AD HOC ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ..13 7. ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ..15 Α) ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ 15 Β) ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ.16 Γ) ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΥΠΟ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ RATIONE MATERIATE).17 Α) ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΗΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ 17 Β)ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ. 22 Γ) ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ 31 Δ) ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ.34 8. Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΚΑΜΠΑΛΑ.36 9. Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΗΠΕΙΡΟ..40 10. ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΥΠΟ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ.43 Ι. ΥΠΟΘΕΣΗ Omar Al-Bashir. 44 II. ΥΠΟΘΕΣΗ Muammar Mohammed Abu Minyar Gaddafi.45 III.ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΠΟΧΩΡΗΣΗΣ ΤΗΣ Ν. ΑΦΡΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ..47 11. ΑΦΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ: ΜΙΑ ΑΜΦΙΣΙΜΗ ΣΧΕΣΗ..49 12. ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ.50 13. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 51 2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΗΡΙΟ ΔΠΔ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΒΠΠ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ ΚτΕ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΟΗΕ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΣΗΕ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΕΘΝΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΥΑΝΤΑ ΣΑ ΗΕ ΑΕ ΕΔΔ ΔΑΔ ΔΠΔΠΓ ΔΠΔΡ 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα Πτυχιακή Εργασία μελετάται η ευρύτερη σπουδαιότητα της ύπαρξης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και ιδιαιτέρως η πρόσληψή του από το πρίσμα των αφρικανικών κρατών. Έχοντας την ευκαιρία να εντρυφήσω βαθύτερα στη μελέτη της Αφρικανικής Ηπείρου, μετά από την τρίμηνη πρακτική μου άσκηση στο Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, παρατήρησα το ενδιαφέρον που έχει αυτή η Ήπειρος, τόσο για την διαφορετικότητά της συγκριτικά με τις δυτικοποιημένες κοινωνίες, αλλά και την «απομόνωση» που αντιμετωπίζουν από τα υπόλοιπα κράτη. Το εν λόγω θέμα εξετάζεται από τη σκοπιά των διεθνών σχέσεων και της διπλωματίας, παράλληλα όμως γίνονται και ιστορικές αναφορές για την καλύτερη κατανόηση των όσων αναφέρονται. Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος έγινε λόγω του ότι είναι πάντα επίκαιρο. Η αρχή της παγκόσμιας δικαιοσύνης είναι ο προφανής και επιθυμητός σκοπός όλων των κρατών παγκοσμίως, ωστόσο έχει αναχθεί σ ένα αρκετά αμφιλεγόμενο ζήτημα. Ορισμένα εγκλήματα είναι τόσο σοβαρά που προσβάλλουν σε μεγάλο βαθμό τις θεμελιώδεις αξίες των περισσότερων κρατών κι επομένως θα πρέπει να επικρατήσει η τιμωρία των ιθυνόντων. Για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης, έγινε αρχικά μία ιστορική αναδρομή από την πρώιμη ιδέα σύλληψης ενός διεθνούς οργάνου το οποίο θα μπορεί να αντιμετωπίσει μείζονα ζητήματα που απασχολούσαν τη διεθνή σκηνή τα προηγούμενα χρόνια. Ένα διεθνές όργανο το οποίο δύναται να καταστείλει κάθε τύπο ειδεχθούς εγκλήματος, θα προασπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και θα συμβάλλει στη διατήρηση ειρήνης και σταθερότητας. Εν συνεχεία, αναφέρονται με αναλυτικό και κατανοητό τρόπο όλα τα στάδια που μεσολάβησαν, ώστε να φτάσουμε σήμερα να κάνουμε λόγο για ένα διεθνές δικαιοδοτικό όργανο, το ΔΠΔ. Γίνεται αναφορά στην πρώτη προσπάθεια δημιουργίας ενός δικαιοδοτικού οργάνου, το οποίο ήταν το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης το οποίο είχε συσταθεί για να δικάσει εγκλήματα πολέμου που είχαν προκαλέσει οι Ναζιστές κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Έπειτα συγκροτήθηκε το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο για την Άπω Ανατολή για την Πράξη Παράδοσης της Ιαπωνίας. Τα δύο δικαστήριο θέσπισαν βασικές αρχές για ζητήματα που αφορούσαν τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα συνομωσίας ή εγκλήματα για τον σχεδιασμό και την προετοιμασία επιθετικού πολέμου. Ακολούθως, γίνεται λόγος για τα δύο γνωστά ad hoc Δικαστήρια, που δημιουργήθηκαν εξαιτίας των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα. Στόχοι των δύο δικαστηρίων ήταν να αποτρέψουν την εκτέλεση άλλων τέτοιων εγκλημάτων, να συνεισφέρουν στην αποκατάσταση και διατήρηση της ειρήνης και να απονείμουν δικαιοσύνη. Η ανάλυση όλων των σημείων είναι εξίσου σημαντική, διότι παρουσιάζονται όλες οι διαδικασίες οι οποίες χρειάστηκαν και βοήθησαν στην ίδρυσή του Δικαστηρίου. Καταλήγουμε, στην 4

ίδρυση του Δικαστηρίου και το πώς αυτό οργανώνεται και ποιες είναι οι κύριες αρμοδιότητές του. Έπειτα, παρατίθενται αναλυτικά όλα τα εγκλήματα που υπόκεινται στη δικαιοδοσία του ΔΠΔ, όπως αναφέρονται στο Καταστατικό της Ρώμης. Τα εγκλήματα που θα αναπτυχθούν παρακάτω είναι: το έγκλημα της γενοκτονίας, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα εγκλήματα πολέμου και το έγκλημα της επίθεσης. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η σχέση που έχει το ΔΠΔ με τα κράτη της Αφρικής και γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα παραδείγματα, δηλαδή σημαντικές υποθέσεις οι οποίες έχουν απασχολήσει το Δικαστήριο, καθώς και τα αποτελέσματα αυτών. Κλείνοντας, αποτυπώνεται η ύπαρξη αμφισημίας στη σχέση μεταξύ του ΔΠΔ και της Αφρικής που μόνο ο χρόνος θα δείξει τα αποτελέσματα. Σκοπός της εν λόγω εργασίας αποτελεί η εις βάθος ανάλυση όσων προαναφέρθηκαν, ώστε να γνωστοποιηθεί το έργο και η δράση του ΔΠΔ, το οποίο έχει ιδιαίτερη σημασία ύπαρξης σ έναν κόσμο που τα ιδανικά και οι αξίες πολλές φορές καταπατούνται. Έτσι, έγινε μια προσπάθεια επισήμανσης συμπεριφορών που δε συνάδουν με το ανθρωπιστικό και διεθνές δίκαιο. Τέλος, ο Πατέρας του διεθνούς δικαίου Hugo Grotius, μιλούσε για την αδελφοσύνη της ανθρωπότητας, ενώ ο Francisco de Vitoria, ένας από τους πρώτους θεωρητικούς του διεθνούς δικαίου, κήρυττε ότι ακόμα και στον πόλεμο πρέπει να επιδιώκεται η μικρότερη ζημία του εχθρού. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η ιδέα δημιουργίας ενός Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) είχε εμφανιστεί αρκετά χρόνια πριν ακόμα αρχίσουν οι διαδικασίες ίδρυσής του. Στα βάθη της ιστορίας μπορούμε να εντοπίσουμε στοιχεία τα οποία αποδεικνύουν ότι ανέκαθεν γίνονταν προσπάθειες για την καταστολή των ειδεχθών εγκλημάτων. Πιο πρόσφατα, από το τέλος του 19 ου αιώνα, συναντάμε τη διείσδυση του ποινικού δικαίου στη διεθνή έννομη τάξη με διάφορες Συμβάσεις 1. Αναλυτικότερα, από την περίοδο πριν ακόμα ξεσπάσει ο ΒΠΠ είχαν συνταχθεί πολλά κείμενα, τα οποία αποτελούσαν είτε διμερείς ή πολυμερείς διεθνείς συμφωνίες μεταξύ κρατών, οι οποίες προέβλεπαν τη διεθνή ευθύνη κρατών που οδηγούνταν σε παράνομες πράξεις. Ανάμεσα σ αυτές τις συμφωνίες ήταν η Σύμβαση της Χάγης (Drago-Porter1907), οι Συμφωνίες Bryan (1913-14), όπως επίσης παρόμοιες διατάξεις υπήρχαν και στο Σύμφωνο της ΚτΕ (1919) και στο Πρωτόκολλο της Γενεύης (1924) για την Ειρηνική Επίλυση των Διαφορών. Από τις σημαντικότερες διεθνείς συμβάσεις, αποτελεί το «Σύμφωνο των Παρισίων» (Briand- Kellog 1928) σύμφωνα με το οποίο η επίθεση ενός κράτους σ ένα άλλο αποτελούσε παράνομη κρατική ενέργεια. Ούτε η σπουδαιότητα όμως, του τελευταίου ήταν ικανή να αποτρέψει το ξέσπασμα του ΒΠΠ. Μια τέτοια παγκόσμια τραγωδία δεν άφησε κανέναν ασυγκίνητο. Το πρέπον ήταν να τιμωρηθούν όσοι προκάλεσαν αυτά τα εγκλήματα, ώστε να αποφευχθούν παρόμοια και στο μέλλον. Οι προσπάθειες για την ίδρυση ενός τέτοιου οργάνου ξεκίνησαν εντατικότερα μετά το τέλος του ΒΠΠ (1945), καθώς αποτελεί ορόσημο για την ανθρωπότητα αφού ήταν από τις μεγαλύτερες ένοπλες συγκρούσεις όλων των εποχών, τόσο γεωγραφικά όσο και από πλευράς θυμάτων. Απαρχή της προσπάθειας ίδρυσης ενός τέτοιου δικαιοδοτικού οργάνου στάθηκε ο καταστροφικός αυτός Πόλεμος που ήταν επιζήμιος για πολλά έθνη. Συνέπεια αυτού ήταν η ίδρυση δύο δικαιοδοτικών οργάνων τα οποία θα ήταν αρμόδια για την εκδίκαση εγκλημάτων κατά του πολέμου. Συστάθηκε το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης και αντιστοίχως το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο για την Άπω Ανατολή με έδρα το Τόκιο. Αργότερα όμως ακολούθησαν θηριωδίες στην πρώην Γιουγκοσλαβία, σφαγές στη Ρουάντα και αυτό έδωσε το έναυσμα για τη δημιουργία των ad hoc δικαστηρίων για την πρώην Γιουγκοσλαβία, τη Ρουάντα και τη Σιέρρα Λεόνε. Ακολούθησε η Διπλωματική Διάσκεψη των ΗΕ στη Ρώμη, τη 17 η Ιουλίου 1998, η οποία διήρκησε τέσσερις εβδομάδες και απώτερος σκοπός ήταν η θέσπιση ενός μόνιμου και τελεσφόρου ΔΠΔ. Βέβαια, προ τετραετίας είχε συσταθεί από τη ΓΣΗΕ, μια Επιτροπή (αρχικά είχε ονομαστεί ad hoc Επιτροπή κι έπειτα 1 Κ. Αντωνόπουλος και Κ. Μαγκλιβέρας, «Το Δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας», 2η έκδοση, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2014, σελ. 782-783. 6

Προπαρασκευαστική Επιτροπή ή Prep Com) που εργαζόταν πλέον για τη δημιουργία του Καταστατικού ενός τέτοιου δικαστηρίου 2. Η παραπάνω Επιτροπή βασίστηκε στις εργασίες που είχαν γίνει κάποια χρόνια πριν, από την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου (ΕΔΔ) και στόχος ήταν να λάβει την υποστήριξη της πλειονότητας των κρατών. Αυτό ήταν και το κείμενο το οποίο χρησιμοποιήθηκε στη Διάσκεψη της Ρώμης. Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν κατά τη διεξαγωγή της Διπλωματικής Διάσκεψης ήταν σκληρές και υπό μεγάλη πίεση, η διαδικασία αποδείχθηκε εξαιρετικά δύσκολη και χρονοβόρα. Παρόλο που υπήρχε ένα καλά προετοιμασμένο σχέδιο, για κάθε σημείο του ξεκινούσε μια νέα διαπραγμάτευση καθώς υπήρχαν πολλά και διαφορετικά συμφέροντα. Απόρροια των έντονων διαφωνιών, ήταν ο σχηματισμός τριών «ομάδων» μεταξύ των κρατών. Η πρώτη απαρτιζόταν από τις αναπτυσσόμενες Ευρωπαϊκές χώρες και λεγόταν like-minded group, αυτή ήταν υπέρ της σύστασης του ΔΠΔ. Τη δεύτερη «ομάδα» αποτελούσαν τα μόνιμα μέλη του ΣΑ των ΗΕ (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία), η λεγόμενη Non- Aligned Movement ή P-5. Το Ην. Βασίλειο προτίμησε ωστόσο, να ενταχθεί στην πρώτη ομάδα. Αν και η τελευταία ομάδα είχε τα λιγότερα μέλη επεδίωκε να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο για το ΣΑ 3. Η συνύπαρξη τόσων χωρών, ήταν αναμενόμενο να εμποδίσει την ομαλή διεξαγωγή της Συνέλευσης καθώς υπήρχαν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις. Τελικά, στις 17 Ιουλίου 1998 το Καταστατικό του ΔΠΔ υιοθετήθηκε με τη σύμφωνη γνώμη 120 κρατών, εκ των οποίων μόνο τα 96 υπέγραψαν. Συνολικά 7 κράτη το καταψήφισαν 4, 21 κράτη ψήφισαν λευκό και 12 απείχαν. Τέσσερα χρόνια μετά, η Συνθήκη της Ρώμης επικυρώθηκε από 60 κράτη, μέσω της επικύρωσης ή της προσχώρησης και όχι με consensus, έπειτα από ψηφοφορία που ζητήθηκε από τις ΗΠΑ 5. Τελικά, την 1 η Ιουλίου 2002 το Καταστατικό του ΔΠΔ τέθηκε σε ισχύ. Η Διάσκεψη της Ρώμης όριζε ότι το Καταστατικό του Δικαστηρίου, θα ετίθετο σε ισχύ μετά την επικύρωσή του από 60 κράτη και μετά το πέρας 60 ημερών. Η έδρα του οργανισμού τέθηκε στη Χάγη της Ολλανδίας. Μέχρι σήμερα 123 χώρες έχουν επικυρώσει το Καταστατικό του ΔΠΔ, με τελευταία εισχώρηση αυτή του Ελ Σαλβαδόρ στις 3 Μαρτίου 2016 6. Η συγκρότηση του ΔΠΔ καθιέρωσε τη θεμελίωση της ειρήνης, την απονομή δικαιοσύνης, κατέστειλε την ατιμωρησία, συνέβαλε στη προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και στη δημιουργία ενός πολιτισμένου κόσμου. Το ΔΠΔ είναι το πρώτο μόνιμο διεθνές δικαιοδοτικό όργανο, το οποίο είναι υπεύθυνο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τη γενοκτονία, τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα επίθεσης. 2 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, «Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο από τη Νυρεμβέργη στη Χάγη», εκδ, Νομικά Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2013, σελ. 1-2. 3 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π. σελ. 3-4. 4 ΗΠΑ, Ινδία, Τουρκία, Ισραήλ, Φιλιππίνες, Σρι Λάνκα. 5 Υπέρ του Καταστατικού ψήφισαν 120 κράτη, 21 απείχαν, ενώ 7 το καταψήφισαν, 3 εν των οποίων ήταν οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και η Κίνα. 6 https://asp.icccpi.int/en_menus/asp/states%20parties/pages/states%20parties%20_%20chronological%20list.aspx (12/4/2018). 7

ΔΙΕΘΝΗ ΣΤΑΡΤΙΩΤΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟΚΙΟ Εκτενέστερα, τον Αύγουστο του 1945, συστάθηκε το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης μετά από πρόθεση των κυβερνήσεων των Ηνωμένων Πολιτειών, της Μεγάλης Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης ώστε να καταδικασθούν οι ιθύνοντες των αποτρόπαιων εγκλημάτων που συνέβησαν εξαιτίας των χωρών του Άξονα. Οι δίκες κατά των εγκλημάτων πολέμου άρχισαν επίσημα στις 20 Νοεμβρίου 1945 και συνολικά καταδικάσθηκαν 24 ηγετικά στελέχη των Ναζί και έξι εγκληματικές οργανώσεις 7 είτε με θανάτωση ή με άλλες βαριές ποινές 8. Η Δίκη της Νυρεμβέργης αποτέλεσε πυλώνα για τη δημιουργία του ΔΠΔ και καθιέρωσε το ποινικό δίκαιο ως ξεχωριστό τμήμα του δικαίου. Καίρια σημασία αποτελούν οι αρχές που θέσπισε αυτό το στρατιωτικό δικαστήριο και αφορά τα παρακάτω ζητήματα: α) εγκλήματα της συνομωσίας ή του κοινού σχεδίου κατά της ειρήνης, β) εγκλήματα του πολέμου, γ) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, δ) εγκλήματα σχετικά με τον σχεδιασμό, την προετοιμασία, την έναρξη και την πραγματοποίηση επιθετικού πολέμου 9. Έπειτα από τη Δίκη της Νυρεμβέργης, ακολούθησε η σύσταση ενός άλλου Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου το οποίο αφορούσε την Άπω Ανατολή και την τελική Πράξη Παράδοσης της Ιαπωνίας από τα εννέα συμμαχικά κράτη. Ο Αμερικανός Ανώτατος Διοικητής των Συμμαχικών Δυνάμεων στο Νοτιοδυτικό Ειρηνικό, Douglas Macarthur (16/01/1946) εξέδωσε μια ειδική διακήρυξη η οποία ήταν συνέχεια της Διακήρυξης του Potsdam (26/07/1945) 10. Το εν λόγω Δικαστήριο συγκροτήθηκε με σκοπό να δικασθούν όσοι Ιάπωνες είχαν διαπράξει εγκλήματα πολέμου. Oι καταστάσεις όμως δεν ήταν το ίδιο ξεκάθαρες και το τελικό αποτέλεσμα της δίκης αμφισβητείται. Κατηγορίες αποδόθηκαν σε 28 άτομα τόσο της πολιτικής όσο και της στρατιωτικής και διπλωματικής ελίτ της Ιαπωνίας, σχετικά με συνομωσία για εγκλήματα κατά της ειρήνης και κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου με αφορμή επιθέσεων κατά της Κίνας (1931) και κατά των Συμμάχων (1941). Ανάμεσα στους κατηγορούμενους για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου, ήταν και ο Ιάπωνας πρωθυπουργός για την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Ακόμη παρατηρήθηκε ότι, οι Καταστατικοί Χάρτες των δύο Διεθνών 7 Αυτές ήταν: α) η κυβέρνηση του Reich, β) η ηγεσία του Ναζιστικού κόμματος, γ) η Gestapo, δ) η ηγεσία των SS, ε) τα Τάγματα εφόδου και στ) το Επιτελείο και η Ανώτατη Διοίκηση των Γερμανικών ενόπλων δυνάμεων. 8 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 5. 9 Α. Γ. Στεφανάδης, «Η Δίκη της Νυρεμβέργης όταν δικάζουν οι νικητές», εκδ. Πελασγός, 2000, σελ. 26-27. 10 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 6. 8

Δικαστηρίων είχαν μία μικρή αλλαγή κι αυτή αφορούσε τη προσθήκη ενός όρου για τα εγκλήματα κατά της ειρήνης. Ο όρος αυτός ήταν ότι ο επιθετικός πόλεμος μπορούσε να είναι είτε «διακηρυγμένος ή ακήρυχτος» (declared or undeclared). Ωστόσο η Επιτροπή Εγκλημάτων Πολέμου των ΗΕ δε θεώρησε ότι άλλαζε κάτι. Επίσης, η δίκη της Νυρεμβέργης και η δίκη για την Άπω Ανατολή παρουσίαζαν μία διαφορά κι αυτή αφορούσε την εκδίκαση των υποθέσεων. Η μεν πρώτη βασιζόταν σε επίσημα τεκμήρια, ενώ η δίκη του Τόκυο βασίστηκε κυρίως σε μαρτυρίες και καταθέσεις ενόρκων. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι και τα δύο Δικαστήρια αποτέλεσαν ορόσημο για το ποινικό δίκαιο και την καταπολέμηση της εγκληματικότητας διεθνώς. Με τη σύσταση των δύο διεθνών δικαστηρίων, της Νυρεμβέργης και του Τόκιο και την εμπειρία πλέον πάνω σε δίκες τέτοιου είδους, οι οποίες αφορούσαν τα διεθνή εγκλήματα, θεωρήθηκε ότι η ίδρυση ενός διεθνούς μόνιμου οργάνου που θα ασκούσε το ποινικό δίκαιο, ήταν ευκολότερη. Ο οργανισμός των ΗΕ είχε ασπαστεί την ιδέα και την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός τέτοιου οργάνου. Έτσι η ΓΣΗΕ ανέθεσε στην ΕΔΔ τη σύνταξη ενός Καταστατικού που θα αφορούσε ένα τέτοιο όργανο. Με το ξέσπασμα του Ψυχρού Πολέμου, αυτό το όραμα δε μπόρεσε να επιτευχθεί και παρέμεινε στάσιμο για τουλάχιστον σαράντα χρόνια. Από το 1990 κι έπειτα, λόγω των μεγάλων αλλαγών που προκλήθηκαν τόσο στη Σοβιετική Ένωση όσο και το ευρύτερο Ανατολικό μπλοκ, ήλθε ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα για τη σύσταση ενός διεθνούς ποινικού δικαιοδοτικού οργάνου. Η ανάγκη αυτή φάνηκε επιτακτικότερη, μετά τα στυγερά εγκλήματα που έλαβαν χώρα στην πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα κατά τη διάρκεια των πολέμων στις περιοχές. Εξαιτίας αυτών των εξελίξεων συστάθηκαν δύο ad hoc Δικαστήρια για να καταδικασθούν τα κακουργήματα που έγιναν στα προαναφερθέντα κράτη, τα οποία θα αναλυθούν εκτενέστερα στη συνέχεια. 9

ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΙΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΡΟΥΑΝΤΑ. Αν και η δίκη της Νυρεμβέργης και του Τόκιο, ήταν υψίστης σημασίας για την εξέλιξη του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, ωστόσο για σαράντα και πλέον χρόνια, δεν επιτεύχθηκε η σύσταση ενός μόνιμου διεθνούς ποινικού δικαστηρίου, το οποίο θα ήταν αρμόδιο για την εκδίκαση εγκλημάτων. Σύμφωνα με την άποψη ενός εκ των δικαστών του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΠΓ), Mohamed Bennouna 11, υπεύθυνοι για τη μη προαγωγή ενός τέτοιου οργάνου, αποτέλεσε τόσο η στάση της κρατικής εξουσίας όσο και των νομικών 12. Στον παροξυσμό του Ψυχρού Πολέμου, κάθε ενέργεια για τη δημιουργία ενός δικαιοδοτικού οργάνου έμεινε στάσιμη. Το ενδιαφέρον των ΗΕ ανακτάται μετά το 1989-1990 όπου λόγω των γεγονότων που εκτυλίσσονται στην παγκόσμια κοινότητα το ζήτημα δημιουργίας διεθνών μηχανισμών για την καταστολή των εγκλημάτων είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς τα δυσάρεστα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο. Αποτρόπαιες πράξεις και καταπάτηση του ανθρωπιστικού δικαίου σημειώνονται στις συγκρούσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα. Αυτό ήταν και το «τελειωτικό χτύπημα» ώστε να ξεκινήσουν από την αρχή οι διεργασίες για τη σύσταση ενός διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου. Το ΣΑ αποφάσισε να ιδρύσει δύο ad hoc δικαστήρια για τα εγκλήματα που εκτυλίχθηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στη Ρουάντα, το 1993 και 1994 αντίστοιχα. Τα δύο Δικαστήρια αν και δεν αλληλεπιδρούν, έχουν την ίδια σύσταση, παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά και λειτουργούν με βάση τους ίδιους θεσμούς. 11 Εν ενεργεία δικαστής στο ΔΠΔΠΓ από το 1998-2001. (https://en.wikipedia.org/wiki/mohamed_bennouna) 12 Μ. Μαρούδα, «Η διεθνής ευθύνη για παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου τελούμενες σε ένοπλες συρράξεις: η κρατική και ατομική ποινική ευθύνη σε κίνηση», Αθήνα, 2004, σελ. 574 (ΙΙ). 10

Α) ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΒΙΑ Εκτενέστερα, στη Γιουγκοσλαβία ήταν σε εξέλιξη ήδη ένας πόλεμος από το 1990, ο οποίος αρχικά καθόρισε την ύπαρξη του Βαλκανικού κράτους της Βοσνίας, είχε όμως πολλά θύματα και διαπράχθηκαν φοβερά εγκλήματα, χειρότερα κι απ αυτά που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του ΒΠΠ στην Ευρώπη. Καταλυτικό ήταν το αποτέλεσμα της θηριωδίας που εκτυλίχθηκε τον Ιούλιο του 1995, με τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα (Srebrenica) 13. Το ΣΑ αποφάσισε την ίδρυση του ΔΠΔΠΓ και υιοθέτησε το Καταστατικό του Δικαστηρίου για να τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι για τα εγκλήματα που εκτυλίχθηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Αν και ήδη από το 1991 το ΣΑ είχε εκδώσει ορισμένες σχετικές αποφάσεις, ωστόσο τον Μάιο του 1992 με την Απόφαση 757 14, ορίστηκαν οι κυρώσεις κατά της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (ΣΟΔΓ). Γενικότερα, είχε αμφισβητηθεί κατά πόσο το ΣΑ είναι αρμόδιο να ιδρύει ad hoc δικαστήρια και να ορίζει για τη δικαιοδοσία τους κι αυτό δημιούργησε έναν προβληματισμό κυρίως για τις αποφάσεις που άρχισε να κοινοποιεί το ΔΠΔΠΓ στις υποθέσεις που εκδίκαζε. Στη δικαιοδοσία του ΔΠΔΠΓ κατατάσσονται όλα τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας τα οποία γίνονται σε περιόδους πολέμου είτε είναι διεθνής ή εμφύλιος, επίσης για οποιαδήποτε μη τήρηση των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949 15, όπως και τα εγκλήματα πολέμου που συνιστούν «παραβιάσεις των νόμων και εθίμων του πολέμου» 16. Τέλος το ΔΠΔΠΓ, έχει διώξει συνολικά 161 άτομα 17 έως σήμερα κι έχει εκδικάσει 126 υποθέσεις, εκ των οποίων η σημαντικότερη ήταν αυτή του πρώην Προέδρου της Σερβίας Slobodan Milosevic. 13 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 12. 14 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 12. 15 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 13. 16 Σύμφωνα με το αρθ. 3 του Καταστατικού του ΔΠΔΠΓ, το οποίο βασίζεται στους Κανονισμούς της Χάγης για το Σεβασμό των Νόμων και των εθίμων του πολέμου. Αναφέρεται κυρίως σε εγκλήματα τα οποία δεν μπορούν να δικαιολογηθούν π.χ. χρήση δηλητηριωδών όπλων, βομβαρδισμός ανοχύρωτων πόλεων ή χωριών, καταστροφή κτιρίων που προσφέρονται για την παιδεία ή την θρησκεία κλπ. 17 http://www.icty.org/en/cases/key-figures-cases (ανακτήθηκε 9/4/2018). 11

Β) ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΡΟΥΑΝΤΑ Το 1994 ιδρύθηκε το ad hoc Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα (ΔΠΔΡ-ICTR) με την Απόφαση 955 του ΣΑ των ΗΕ, το οποίο ήταν το πρώτο Διεθνές Δικαστήριο που συστάθηκε εξαιτίας των πολλαπλών παραβάσεων του ΔΑΔ που έλαβαν χώρα τόσο στη Ρουάντα όσο και στις γύρω περιοχές. Η έδρα του Δικαστηρίου είναι στην Arusha της Τανζανίας 18. Στη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου ανέρχονται τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, η γενοκτονία και παραβιάσεις 19 κατά τη διάρκεια της εμφύλιας σύρραξης. Το ΔΠΔΡ έχει δικάσει έως σήμερα 55 υποθέσεις. Αφορμή για τη σύσταση του ΔΠΔΡ στάθηκε η γενοκτονία που προκλήθηκε εξαιτίας των εχθροπραξιών μεταξύ των φυλών Χούτου και Τούτσι, ώστε να καταδικαστούν οι ιθύνοντες αλλά και να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που γίνονται σε τέτοιες συρράξεις. Η λειτουργία του Δικαστηρίου παρουσιάζει έναν χρονικό περιορισμό καθώς αφορά τα εγκλήματα που έγιναν εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος (από 1 η Ιανουαρίου έως 31 Δεκεμβρίου 1994) κι αυτό προέβαλε αρχικά κάποιες αντιρρήσεις γιατί είχαν υπάρξει και νωρίτερα από αυτή τη περίοδο επιθέσεις ή σχεδιάζονταν κάποιες από αυτές. Σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι σφαγιάστηκαν και περισσότερο από δύο εκατομμύρια τράπηκαν σε φυγή. Ανεξήγητη ήταν η στάση που κράτησε η διεθνής κοινότητα καθώς φάνηκε ότι δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στη γενοκτονία που είχε πραγματοποιηθεί. Η Δύση στάθηκε αδιάφορη και απράγμων σ ένα ζήτημα το οποίο θα έπρεπε να την είχε απασχολήσει καθώς επηρεάζει ολόκληρη την ανθρωπότητα, ωστόσο μη έχοντας σπουδαίες επαφές με τα αφρικανικά κράτη, το περιστατικό πέρασε σχεδόν απαρατήρητο. Γενικά, η συμβολή του ΔΠΔΡ ήταν σημαντική στην ανάπτυξη του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και στην εφαρμογή του στους εμφύλιους πολέμους. Στη σύσταση των διεθνών ποινικών δικαστηρίων συμβάλλουν τα όργανα διεθνών οργανισμών, χωρίς όμως να υπόκεινται στην έννομη τάξη ή να συνδέονται άμεσα με αυτούς. Κάθε ad hoc δικαστήριο διαθέτει ανεξάρτητους δικαστές, εκδικάζει συγκεκριμένες υποθέσεις και συνήθως έχει προσωρινό χαρακτήρα. 18 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ.14. 19 Όπως αναφέρονται στο αρθ. 3των Συμβάσεων της Γενεύης και του Δεύτερου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου του 1977. 12

ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ AD HOC ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ Οι κύριοι στόχοι των δύο Δικαστηρίων καθορίζονται από το ΣΑ με τις Αποφάσεις 827/1993 20 και 955/1994 21 αντίστοιχα και αφορούν: I. Την απονομή της δικαιοσύνης, στο προοίμιο των δύο αποφάσεων 827 και 955 για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα, αναφέρεται ότι, «το Δικαστήριο έχει συσταθεί για να προσαχθούν ενώπιον της δικαιοσύνης τα πρόσωπα που ευθύνονται για τα εγκλήματα». II. Την αποτροπή τέλεσης νέων εγκλημάτων, στη συνέχεια του προοιμίου των δύο Αποφάσεων, το ΣΑ ορίζει ότι «το Δικαστήριο με την αποτελεσματική αντιμετώπιση των παραβιάσεων θα συμβάλλει ώστε οι παραβιάσεις αυτές να σταματήσουν και να μην επαναληφθούν στο μέλλον» 22. III. Την συνεισφορά τους στην αποκατάσταση και διατήρηση της ειρήνης, αυτό αποτελεί τον κύριο σκοπό της ίδρυσής τους, ωστόσο γίνεται επίσης αναφορά από την Απόφαση 955, σύμφωνα με την οποία το ΣΑ πιστεύει ότι «θα συμβάλλει στη διαδικασία της εθνικής συμφιλίωσης και στη διατήρηση της ειρήνης» 23. ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ Τα Καταστατικά των δύο ad hoc Δικαστηρίων (ΔΠΔΓ και ΔΠΔΡ) είναι έτσι διατυπωμένα, ώστε να μπορούν να δρουν ανεξάρτητα. Έχουν δικαίωμα στον τρόπο εκλογής σύμφωνα με τα προσόντα των δικαστών και επίσης προβλέπεται η ανεξαρτησία εισαγγελικής αρχής, Όλα τα παραπάνω αναφέρονται σε άρθρα των Καταστατικών των δύο Δικαστηρίων. Αν και διοικητικά συνδέονται με τον ΟΗΕ και αποφασίζει για συγκεκριμένα θέματα όπως είναι η έγκριση του προϋπολογισμού τους, ωστόσο αυτό δεν επηρεάζει τον αδέσμευτο χαρακτήρα τους. Αν και σε πολλές υποθέσεις τα Δικαστήρια κατηγορήθηκαν για μεροληψία των δικαστών, το Εφετείο επέμενε ότι οποιαδήποτε τέτοια κατηγορία θα πρέπει να αποδεικνύεται. 20 https://documents-dds-ny.un.org/doc/undoc/gen/n93/306/28/img/n9330628.pdf?openelement (ανακτήθηκε 10/04/2018). 21 https://documents-dds-ny.un.org/doc/undoc/gen/n95/140/97/pdf/n9514097.pdf?openelement (ανακτήθηκε 10/04/2018). 22 Believing that the establishment of an international tribunal and the prosecution of persons responsible for the above-mentioned violations of international humanitarian law will contribute to ensuring that such violations are halted and effectively redressed Απόφαση ΣΑ/ΗΕ 827/1993 (παρ.7). 23 Convinced that in the particular circumstances of Rwanda, the prosecution of persons responsible for serious violations of international humanitarian law would enable this aim to be achieved and would contribute to the process of national reconciliation and to the restoration and maintenance of peace Απόφαση ΣΑ/ΗΕ 955/1994 (Προοίμιο, παρ. 7). 13

Η ΝΟΜΟΤΥΠΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ Τα δικαστήρια αυτά, υπηρετούν την αρχή απονομής ορθής δικαιοσύνης, όπως αυτή αναφέρεται στο άρθρο 14 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του 1966 24. Στο άρθρο αυτό ξεχωρίζουν οι διαφορές των ad hoc δικαστηρίων από αυτά της Νυρεμβέργης και του Τόκιο, καθώς εφαρμόζονται όλες οι πρακτικές που αναφέρονται στο Καταστατικό τους. 24 Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, άρθ. 14. 1.Όλοι είναι ίσοι ενώπιον των δικαστηρίων. Κάθε πρόσωπο έχει το δικαίωμα η υπόθεσή του να δικαστεί δίκαια και δημόσια από αρμόδιο, ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο, που έχει συσταθεί με νόμο, το οποίο θα αποφασίσει για το βάσιμο κάθε κατηγορίας σχετικά με ποινικό αδίκημα, η οποία έχει απαγγελθεί εναντίον του, καθώς και για αμφισβητήσεις δικαιωμάτων και υποχρεώσεων αστικού χαρακτήρα. Η διεξαγωγή δίκης κεκλεισμένων των θυρών μπορεί να αποφασισθεί για το σύνολο ή μέρος της, είτε για την προστασία των χρηστών ηθών, της δημόσιας τάξης ή της εθνικής ασφάλειας σε μια δημοκρατική κοινωνία είτε όταν αυτό απαιτεί η προστασία της ιδιωτικής ζωής των διαδίκων είτε ακόμη στο μέτρο που το δικαστήριο κρίνει ότι κάτι τέτοιο είναι απολύτως απαραίτητο δεδομένου ότι, λόγω ειδικών συνθηκών της υπόθεσης η δημοσιότητα θα ζημίωνε την ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Ωστόσο, οποιαδήποτε απόφαση που εκδίδεται σε ποινική υπόθεση ή αστική διαφορά, δημοσιοποιείται, εκτός εάν το συμφέρον των ανηλίκων απαιτεί το αντίθετο ή εάν η δίκη αφορά διαφορές συζύγων ή γονική μέριμνα ή επιτροπεία ανηλίκων. 2. Κάθε πρόσωπο που κατηγορείται για ποινικό αδίκημα τεκμαίρεται ότι είναι αθώο έως ότου η ενοχή του αποδειχθεί σύμφωνα με το νόμο. 3. Κάθε πρόσωπο που κατηγορείται για ποινικό αδίκημα απολαύει, σε πλήρη ισότητα τις ακόλουθες τουλάχιστον εγγυήσεις: α) να πληροφορηθεί το συντομότερο δυνατό σε γλώσσα που κατανοεί και λεπτομερώς, τη φύση και τους λόγους της κατηγορίας εναντίον του, β) να διαθέτει επαρκή χρόνο και ευκολίες για την προετοιμασία της υπεράσπισής του και για την επικοινωνία με το δικηγόρο της επιλογής του, γ) να δικασθεί χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, δ) να παρίσταται στη δίκη και να υπερασπισθεί τον εαυτό του αυτοπροσώπως ή με τη βοήθεια του συνηγόρου της επιλογής του. Εάν δεν έχει συνήγορο, να ενημερωθεί για το δικαίωμά του αυτό και να διορισθεί συνήγορος αυτεπαγγέλτως σε κάθε περίπτωση που αυτό απαιτείται για το συμφέρον της δικαιοσύνης, χωρίς ο κατηγορούμενος να βαρύνεται με την αμοιβή του, εάν δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να τον πληρώσει, ε) να εξετάσει ή να ζητήσει την εξέταση των μαρτύρων κατηγορίας και να εξασφαλίσει την παρουσία και την εξέταση των μαρτύρων υπεράσπισης με τους ίδιους όρους που ισχύουν για τους μάρτυρες κατηγορίας, στ) να έχει την ελεύθερη συνδρομή μεταφραστή, εάν δεν μιλάει ή δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα που χρησιμοποιείται στο ακροατήριο, ζ) να μην εξαναγκάζεται να καταθέσει εναντίον του εαυτού του ή να ομολογήσει την ενοχή του. 4. Για τον καθορισμό της διαδικασίας που εφαρμόζεται στους νέους ανθρώπους που δεν είναι ακόμη ενήλικες από τη σκοπιά του ποινικού νόμου λαμβάνεται υπόψη η ηλικία τους και το συμφέρον που παρουσιάζει η αναμόρφωσή τους. 5. Κάθε πρόσωπο που κρίνεται ένοχο για παράβαση έχει δικαίωμα, η απόφαση περί της ενοχής και της καταδίκης του να εξετασθεί από ανώτερο δικαστήριο, σύμφωνα με το νόμο. 6. Εάν μια οριστική ποινική καταδίκη ακυρωθεί από ανώτερο δικαστήριο ή αν δοθεί χάρις διότι προέκυψε ένα νέο ή πρόσφατα αποκαλυφθέν γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη δικαστικής πλάνης, το πρόσωπο στο οποίο επιβλήθηκε ποινή εξαιτίας αυτής της καταδίκης αποζημιώνεται σύμφωνα με το νόμο, εκτός εάν αποδειχθεί ότι ευθύνεται το ίδιο εξ ολοκλήρου ή εν μέρει, για τη μη έγκαιρη αποκάλυψη του αγνώστου στοιχείου. 7. Κανείς δεν δικάζεται ούτε τιμωρείται για ένα αδίκημα για το οποίο έχει ήδη απαλλαγεί ή καταδικαστεί με οριστική απόφαση που εκδόθηκε σύμφωνα με το δίκαιο και την ποινική δικονομία κάθε χώρας. 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ Ι. ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η οργανωτική δομή του ΔΠΔ βασίστηκε κυρίως στην ήδη υπάρχουσα των δύο ad hoc ΔΠΔ Δικαστηρίων για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα, τροποποιώντας ορισμένα σημεία. Στο άρθρο 35 του Καταστατικού αναφέρονται τα (4) όργανα του ΔΠΔ, το Προεδρείο, τα Δικαστικά τμήματα 25, το Γραφείο του Εισαγγελέα και η Γραμματεία του Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο απαρτίζεται από 18 δικαστές, οι οποίοι πρέπει να είναι γνώστες του ποινικού δικαίου αλλά και του διεθνούς δικαίου 26. Απαραίτητα λοιπόν χρειάζονται και οι δύο ειδικότητες τόσο των ποινικολόγων όσο και των διεθνολόγων αντίστοιχα. Οι προαναφερθέντες, εκλέγονται από τη Συνέλευση των Κρατών Μερών (ΣΚΜ) και η θητεία τους είναι για εννέα χρόνια. Από τους 18 συνολικά δικαστές, οι μισοί προέρχονται από το δικαστικό κλάδο, ενώ 5 τουλάχιστον από αυτούς πρέπει να είναι διεθνολόγοι 27. Η συνεργασία μεταξύ των δύο κρίνεται απαραίτητη για την καλύτερη απονομή δικαιοσύνης. Στην εκλογή δίνεται ιδιαίτερη σημασία ώστε να μην υπάρχει ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων όπως και όσον αφορά τη γεωγραφική περιοχή. Το Προεδρείο αποτελείται από τον Πρόεδρο και τους δύο Αντιπροέδρους, οι οποίοι εκλέγονται από την πλειοψηφία του συνόλου των δικαστών. Η θητεία τους είναι τριετής και μπορούν να την ανανεώσουν για ακόμα μια φορά. Επίσης, είναι αρμόδιοι για την ορθή λειτουργία και τη γενική διοίκηση του Δικαστηρίου, εκτός από το γραφείο του Εισαγγελέα. Ακόμη, μπορούν να αποφασίζουν για τον αποκλεισμό κάποιου δικαστή από μια υπόθεση (disqualification) και να προτείνουν την αύξηση των δικαστών. Το Δικαστήριο αποτελείται από τρεις βαθμίδες δικαιοδοσίας οι οποίες είναι: η Βαθμίδα των Εφέσεων (Appeals Division), αποτελείται από 5 δικαστές μεταξύ αυτών και ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου, η Βαθμίδα της Προδικασίας (Pre-Trial Division), αποτελούμενη από 6 δικαστές και η Βαθμίδα της Εκδίκασης (Trial Division), η οποία επίσης στελεχώνεται από 6 δικαστές. Συνολικά, απαρτίζεται από 18 δικαστές, ένας εξ αυτών είναι αναπληρωματικός. Στην Βαθμίδα Προδικασίας και στην Βαθμίδα Εκδίκασης οι δικαστές ασκούν τη θητεία τους για 3 χρόνια, ενώ στη Βαθμίδα Εφέσεων οι δικαστές ολοκληρώνουν εκεί την εννεαετή θητεία τους 28. 25 Δηλαδή η Βαθμίδα Εφέσεων. Η Πρώτη Βαθμίδα και η Βαθμίδα Προδικασίας. 26 Άρθρο 36 (5) του Καταστατικού του ΔΠΔ. 27 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ.163. 28 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 165-166. 15

ΙΙ. ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΚΑΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΠΔ Η υιοθέτηση του Καταστατικού του ΔΠΔ αποτελεί ορόσημο για την ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου γενικότερα, αλλά και για την εξέλιξη του διεθνούς ποινικού δικαίου ειδικότερα. Το Καταστατικό του ΔΠΔ είναι μια διεθνή σύμβαση, η οποία αποτελείται από το Προοίμιο και το Κυρίως Μέρος και απαρτίζεται από 128 άρθρα, τα οποία ρυθμίζουν την ίδρυση, την οργάνωση, τη λειτουργία, το δίκαιο, τη δικαιοδοσία του νεοσύστατου θεσμού και τις γενικές αρχές του Ποινικού Δικαίου. Με τη καθιέρωση του Καταστατικού τον Ιούλιο 2002, η διεθνής κοινότητα φάνηκε να κοιτά με αισιοδοξία την εξέλιξη της Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης. Οι γενικές αρχές του Καταστατικού του ΔΠΔ διέπουν τη λειτουργία του και καθορίζουν τη νομική του φύση. Οι τελευταίες, αναφέρονται στο Προοίμιο του Χάρτη και είναι οι εξής: η αρχή της ανεξαρτησίας, η αρχή της νομιμότητας, η αρχή της ειδικότητας της δικαιοδοσίας και η αρχή της συμπληρωματικότητας. Επιπροσθέτως, το ΔΠΔ δεν είναι ένα ad hoc Δικαστήριο αλλά έχει μόνιμη και διαρκή λειτουργία με οικουμενική αρμοδιότητα. Ωστόσο, το ΔΠΔ λειτουργεί σε «συνεργασία» με τα εθνικά δικαστήρια της εκάστοτε περιοχής. Σύμφωνα με την αρχή της συμπληρωματικότητας (complementarity principle), όπως αναφέρεται στο άρθρο 1 του Καταστατικού, κάποιο εγχώριο δικαστήριο, δε μπορεί ή δε θέλει να αναλάβει μια υπόθεση, τότε αναλαμβάνει το ΔΠΔ να προχωρήσει στην εκδίκαση της συγκεκριμένης υπόθεσης και να ασκήσει την ποινική δικαιοδοσία επιβάλλοντας τιμωρία στους ιθύνοντες για τα εγκλήματα που προκάλεσαν 29. Η ύπαρξη του ΔΠΔ στοχεύει στην ποινική δίωξη και τιμωρία όλων των προσώπων που διέπραξαν σημαντικά εγκλήματα κατά του Διεθνούς Δικαίου. Σ αυτά συγκαταλέγονται η γενοκτονία (The Crime of Genocide), τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (Crimes against Humanity), τα εγκλήματα πολέμου (War Crimes) και το έγκλημα της επίθεσης (The Crime of Aggression). Κοινός παρανομαστής των προαναφερθέντων εγκλημάτων είναι η ομόφωνη αναγνώριση από τη διεθνή σκηνή, ότι αυτά τα εγκλήματα έχουν σοβαρές επιπτώσεις παγκοσμίως, προσβάλλον βάναυσα την ανθρωπότητα και θέτουν σε κίνδυνο την ειρηνική συνύπαρξη των λαών. Επίσης, προσδιορίζονται αναλυτικά με εκτενείς ορισμούς κι έχουν νομική υπόσταση σε αντίθεση με τα ad hoc Δικαστήρια 30. 29 Τα εγκλήματα αναφέρονται στο άρθρο 5 [αρθ. 17-19] του Καταστατικού του ΔΠΔ. 30 Στο Καταστατικό της Ρώμης υπάρχουν αναλυτικά τα εγκλήματα [άρθρο 5(1)], Elements of Crimes. https://www.icc-cpi.int/resourcelibrary/official-journal/rome-statute.aspx#article5 (ανακτήθηκε 16/04/2018). 16

ΙΙΙ. ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΥΠΟ ΤΗ ΔΙΑΚΙΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ ΔΠΔ (ΔΙΑΚΑΙΟΔΟΣΙΑ RATIONE MATERIAE) Α. ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ Η έννοια του εγκλήματος της γενοκτονίας προσδιορίζεται στο άρθρο 6 του Καταστατικού του ΔΠΔ. Η Σύμβαση 31 κατά της γενοκτονίας προέβλεπε ρητά τη δυνατότητα δημιουργίας ενός διεθνούς ποινικού δικαστηρίου στο οποίο θα οδηγούνταν όλοι όσοι είχαν κατηγορηθεί για πράξεις γενοκτονίας. Πέρα από τη Σύμβαση για την καταστολή του apartheid,η Σύμβαση κατά της γενοκτονίας αποτελεί το μόνο διεθνές κείμενο που αναφέρεται σε διεθνή ποινικό δικαστήριο, όσον αφορά τα διεθνή εγκλήματα. Ήταν ξεκάθαρο ότι η γενοκτονία θα συμπεριλαμβανόταν στη δικαιοδοσία του ΔΠΔ καθώς ήταν ένα από τα εγκλήματα που ενδιέφερε τη διεθνή κοινότητα στο σύνολό της. Θεωρείται το «έγκλημα των εγκλημάτων», καθώς ποτέ δε σταμάτησε να διαπράττεται καθ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Το έγκλημα της γενοκτονίας συναντάται ακόμη και στον 20 ο αιώνα. Δύο πολύ μεγάλα και ηχηρά γεγονότα σημάδεψαν τη δεκαετία, αυτά ήταν η γενοκτονία των Αρμένιων 32 (1915-1917) και των Ποντίων 33 (1914-1923) από το κίνημα των Νεότουρκων, των Εβραίων και άλλων ομάδων από τη Ναζιστική Γερμανία (1939-1945) 34. Η γενοκτονία ως έγκλημα δεν είχε διαφορετική μεταχείριση από τα δικαστήρια, μέχρι πρόσφατα. Εξεταζόταν και αντιμετωπιζόταν όπως τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου. Επίσης, ο Χάρτης της Νυρεμβέργης δεν ξεχώριζε τη γενοκτονία από τα προαναφερθέντα εγκλήματα, παρόλο που είχε καταδικάσει άτομα για γενοκτονία. Μετά τον ΒΠΠ το έγκλημα της γενοκτονίας φαίνεται να αυτονομείται από τα υπόλοιπα. Λόγω των σοβαρών εγκλημάτων που είχαν διαπραχτεί κατά την περίοδο του πολέμου, ο διαχωρισμός των εννοιών ήταν αναγκαίος. Τα εγκλήματα του πολέμου δεν ήταν εφικτό να καλύψουν τέτοια κακουργήματα όπως αυτό της εξαφάνισης ενός γένους, ενός λαού, κυρίως σε περιόδους ειρήνης. Έτσι, στο άρθρο 1 της Σύμβασης γίνεται λόγος για την καταστολή και την πρόληψη του εγκλήματος της γενοκτονίας, ενώ αποτελεί έγκλημα σύμφωνα με το εθιμικό διεθνές δίκαιο, είτε διαπράττεται σε καιρό ειρήνης είτε εν μέσω πολέμου. Σύμφωνα με Απόφαση του 1946 η ΓΣ του ΟΗΕ δήλωσε ότι, «η γενοκτονία αποτελεί 31 «Σύμβαση για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας», υιοθετήθηκε από τη ΓΣ των ΗΕ το Δεκέμβριο του 1948. 32 https://el.wikipedia.org/wiki/%ce%93%ce%b5%ce%bd%ce%bf%ce%ba%cf%84%ce%bf %CE%BD%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%91%CF%81%CE%BC%CE%B 5%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD (ανακτήθηκε 16/04/2018). 33 https://el.wikipedia.org/wiki/%ce%93%ce%b5%ce%bd%ce%bf%ce%ba%cf%84%ce%bf %CE%BD%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE% AE%CE%BD%CF%89%CE%BD_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A0%CF%8C%CE%BD%CF %84%CE%BF%CF%85 (ανακτήθηκε 16/04/2018). 34 https://kis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=370:2009-06-05-11-22-37&catid=99:2009-06-04-07-06-01&itemid=76 (ανακτήθηκε 16/04/2018). 17

έγκλημα κατά το διεθνές δίκαιο, το οποίο καταδικάζει ο πολιτισμένος κόσμος» 35. Εντούτοις, η ΓΣ μία μοναδική φορά διέκρινε πράξεις, οι οποίες συγκαταλέγονταν ως γενοκτονία. Στις 16-18 Σεπτέμβρη 1982, χιλιάδες Παλαιστίνιοι και Λιβανέζοι κάτοικοι των προσφυγικών στρατοπέδων της Sabra και Shatila, κοντά στην πρωτεύουσα του Λιβάνου, δολοφονήθηκαν βάρβαρα σε μια από τις πιο τραγικές σφαγές της πρόσφατης ιστορίας. Το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα, προκάλεσαν δεξιοί φαλαγγίτες πολιτοφύλακες του Λιβάνου, με την εντολή των σιωνιστικών δυνάμεων. Εκεί βρήκαν τραγικό θάνατο γύρω στους 2.000 άμαχους 36. Η γενοκτονία συμπεριλαμβάνεται επίσης στη δικαιοδοσία των ad hoc Δικαστηρίων του ΔΠΔΠΓ και του ΔΠΔΡ, τα οποία παρέθεσαν και εφάρμοσαν πολλούς νόμους στο όνομά της. Ειδικά, το ΔΠΔΡ λόγω της άμεσης επαφής με το ζήτημα και των σημαντικών υποθέσεων που έχει χειριστεί, οι πιο γνωστές εξ αυτών Akayesu 37 και Kambanda 38, πρόσθεσε επί μέρους στοιχεία. Όσον αφορά το ΔΠΔΓ, ο Εισαγγελέας του κατηγόρησε 19 άτομα για γενοκτονία. Η πρώτη απόφαση που εξέδωσε το Δικαστήριο σχετιζόταν με την υπόθεση Krstic 39 και το έγκλημα που είχε διαπραχτεί. Ο ίδιος καταδικάστηκε από το Εφετείο ως συνεργός της σφαγής της Srebrenica 40. Για την γενοκτονία στην περιοχή καθώς και για άλλα εγκλήματα καταδικάστηκαν οι Popovic και Beara τον Ιούνιο του 2010. Επίσης, για την ίδια γενοκτονία κατηγορήθηκαν οι Radovan Karadzic και Ratko Mladic. Όμως, η εκδίκαση τη υπόθεσης τερματίστηκε λόγω του θανάτου του πρώην Προέδρου της Γιουγκοσλαβίας Slobodan Milosevic 41. Η ξέχωρη εξέταση του εγκλήματος της γενοκτονίας δεν βρήκε ιδιαίτερα ένθερμους υποστηρικτές και οι περισσότερες εθνικές νομοθεσίες δεν τη συμπεριέλαβαν στους ποινικούς τους κώδικες. Λιγοστές ήταν επίσης οι περιπτώσεις καταδίκης για γενοκτονία. Από τις πιο γνώριμες υποθέσεις υπήρξαν, οι δίκες Σέρβων διωκόμενων για εγκλήματα στην πρώην Γιουγκοσλαβία που καταδικάστηκαν για γενοκτονία στη Γερμανία τη περίοδο του 1990, η δίκη του Jorgic και η δίκη του Eichmann 42. Ο όρος «γενοκτονία» είναι σχετικά καινούριος και δόθηκε από τον Πολωνό- Εβραίο δικηγόρο Raphael Lemkin, όπου και ο ίδιος υπήρξε θύμα των Ναζιστικών διώξεων στη Γερμανία 43. Ο όρος καθιερώθηκε λίγο πριν τη Δίκη της Νυρεμβέργης. Ο πλήρης ορισμός αναφερόταν στο Καταστατικό της Ρώμης, ωστόσο τα περισσότερα 35 https://documents-ddsny.un.org/doc/resolution/gen/nr0/033/47/img/nr003347.pdf?openelement (ανακτήθηκε 16/04/2018). 36 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 19. 37 ΔΠΔΡ, Akayesu Jean-Paul (ICTR-96-4) http://unictr.unmict.org/en/cases/ictr-96-4 (ανακτήθηκε 16/04/2018). 38 ΔΠΔΡ, Kambanda Jean (ICTR-97-23) http://unictr.unmict.org/en/cases/ictr-97-23 (ανακτήθηκε 16/04/2018). 39 ΔΠΔΓ, Krstic Radislav (IT-98-33) http://www.icty.org/case/krstic/4 (ανακτήθηκε 16/04/2018). 40 H Srebrenica βρίσκεται στην Ανατολική Βοσνία. Τον Ιούλιο του 1995 δολοφονήθηκαν πάνω από 8.000 Βόσνιοι Μουσουλμάνοι, από τις δυνάμεις των Σερβοβοσνίων, κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας (1992-1995). 41 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ.19. 42 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 20. 43 https://en.wikipedia.org/wiki/raphael_lemkin (ανακτήθηκε 16/04/2018). 18

κράτη ήταν ενάντια στο να προχωρήσουν σε αλλαγές του ορισμού, όπως είχε ειπωθεί αρχικά στη Σύμβαση κατά της γενοκτονίας. Όπως και τα Δικαστήρια για την πρώην Γιουγκοσλαβία κα τη Ρουάντα δεν είχαν αλλοιώσει καθόλου τον αρχικό ορισμό. Η Προπαρασκευαστική Επιτροπή και η ad hoc Επιτροπή του ΔΠΔ πρότεινε ορισμένες τροποποιήσεις, όμως φάνηκε ότι ήταν προαιρετικές. Ο ορισμός της γενοκτονίας δεν προκάλεσε ιδιαίτερες αντιπαραθέσεις καθώς ήταν ένα από τα λίγα ζητήματα τα οποία είχαν περατωθεί πριν της έναρξη της Διάσκεψης της Ρώμης. Στο άρθρο 6 του Καταστατικού του ΔΠΔ συναντάμε τις 5 κατηγορίες ενεργειών που συγκροτούν την αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος 44. Η λέξη ομάδα συναντάται και στους πέντε ορισμούς, με αυτό κατανοούμε πως κάθε μία πράξη λειτουργεί στοχευμένα για μία συγκεκριμένη ομάδα. Στο ίδιο άρθρο, τόσο του Καταστατικού του ΔΠΔ όσο και της Σύμβασης κατηγοριοποιούνται οι ομάδες που μπορούν να αποτελέσουν θύματα γενοκτονιών. Οι κατηγορίες αυτές χωρίζονται σε: εθνικές, εθνοτικές, φυλετικές και θρησκευτικές ομάδες. Το εύρος των προστατευόμενων ομάδων που αναφέρονται στο Καταστατικό του ΔΠΔ φαίνεται να είναι αρκετά περιορισμένο καθώς θα μπορούσαν να είχαν ενταχθεί επίσης πολιτικές και κοινωνικές ομάδες. Επί παραδείγματι, τα τραγικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στην Καμπότζη, εξαιτίας της σφαγής που προκάλεσαν οι Ερυθροί Χμερ (Khmers Rouges) έγιναν υπό τη σκιά πολιτικών και κοινωνικών κριτηρίων. Αυτό το γεγονός, αν και έχει αποδοθεί ως η γενοκτονία της Καμπότζης, μολαταύτα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο είναι ανακριβές. Όπως παρατηρήθηκε το Καταστατικό αναφέρει τις ομάδες ονομαστικά, δεν κάνει λόγο όμως για συγκεκριμένους ορισμούς επ αυτών. Το ΔΠΔΡ κατά τη διάρκεια της μελέτης της υπόθεσης Akayesu, αποφάσισε να παραθέσει τους ορισμούς των τεσσάρων ομάδων: (α) ως «εθνική ομάδα ορίζεται μια ομάδα ατόμων (collection of people), για την οποία θεωρείται ότι μοιράζονται ένα νομικό δεσμό βασισμένο σε κοινή ιθαγένεια, σε συνδυασμό με αμοιβαιότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων», (β) η «εθνοτική ομάδα ορίζεται γενικά ως μια ομάδα που τα μέλη της έχουν κοινή γλώσσα και πολιτισμό», (γ) η «φυλετική ομάδα βασίζεται στα φυσικά χαρακτηριστικά, που συνήθως ταυτίζονται με τη γεωγραφική περιοχή, ανεξαρτήτως 44 «Για τους σκοπούς του παρόντος Καταστατικού, «γενοκτονία» σημαίνει οποιαδήποτε από τις ακόλουθες πράξεις οι οποίες διαπράττονται με την πρόθεση καταστροφής, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας, ως τέτοιας: (α) Ανθρωποκτονία με πρόθεση μελών της ομάδας (β) Πρόκληση βαρείας σωματικής ή διανοητικής βλάβης σε μέλη της ομάδας (γ) Με πρόθεση επιβολή επί της ομάδας συνθηκών ζωής υπολογισμένων να επιφέρουν τη φυσική καταστροφή εν όλω ή εν μέρει (δ) Επιβολή μέτρων που σκοπεύουν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων εντός της ομάδας (ε) Δια της βίας μεταφορά παιδιών της ομάδας σε άλλη ομάδα.» https://www.icc-cpi.int/nr/rdonlyres/ea9aeff7-5752-4f84-be94-0a655eb30e16/0/rome_statute_english.pdf (ανακτήθηκε 16/04/2018). Αυτολεξεί αναφέρεται επίσης στο άρθρο 2 της Σύμβασης κατά της γενοκτονίας. https://www.oas.org/dil/1948_convention_on_the_prevention_and_punishment_of_the_crime_of_ge nocide.pdf (ανακτήθηκε 16/04/2018). 19

γλωσσικών, πολιτιστικών, εθνοτικών ή θρησκευτικών παραγόντων» και (δ) η «θρησκευτική ομάδα, της οποίας τα μέλη έχουν την ίδια θρησκεία, δόγμα ή πρακτική λατρείας» 45. Οι ορισμοί των παραπάνω εννοιών δεν αποτελούν τους μοναδικούς, καθώς μπορούν να προστεθούν, να αφαιρεθούν ή να αλλαχθούν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά που παρατέθηκαν. Τέλος, το έγκλημα της γενοκτονίας μπορεί να λάβει χώρα, είτε υπάρχουν αυτά τα χαρακτηριστικά σε μια ομάδα είτε όχι. Συνήθως, οι δράστες δρουν συγκεκριμένα αλλά δεν είναι απαραίτητο, καθώς υπάρχουν πολλές υποομάδες που δεν έχουν προσδιορισθεί. Παράδειγμα αποτελεί, η γενοκτονία των φυλών Χούτου και Τούτσι στη Ρουάντα, όπως προαναφέρθηκε, όπου έχουν κοινή γλώσσα, θρησκεία και πολιτισμό, ωστόσο διαφέρουν ως προς την κοινωνία της χώρας. Έτσι, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι δεν είναι υψίστης σημασίας να υπάρχει η αντικειμενική υπόσταση μιας ομάδας όπως προαναφέρθηκε, αλλά μόνο το στοιχείο του ειδικού δόλου, που θα οδηγήσει τον θύτη να καταστρέψει μία ολόκληρη ομάδα ή ένα μέρος αυτής, χαρακτηρίζεται ως γενοκτονία 46. Ι. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ Η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της γενοκτονίας (actus reus),αφορά πράξεις οι οποίες στρέφονται ενάντια ορισμένων ομάδων, είτε είναι εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική. Δηλαδή, ο θύτης στοχεύει σε μία από τις προστατευόμενες ομάδες, με σκοπό να πληγεί η υγεία τους, την πρόκληση θανάτου ή την προσβολή της ψυχικής και σωματικής τους ακεραιότητας. Αναλόγως την «κατηγορία» που θα επιλέξει να πλήξει ο δράστης αλλάζει και ο τρόπος επίθεσης του. Σύμφωνα με το περιεχόμενο των εδαφίων (α) έως (γ), που προαναφέρθηκαν, κάθε τέτοια ενέργεια αποτελεί μία μορφή «φυσικής γενοκτονίας». Ενώ, τα υπόλοιπα δύο εδάφια (δ) και (ε) αναφέρονται στη λεγόμενη «βιολογική γενοκτονία» 47. Η μεταξύ τους διαφορά βασίζεται, στο ότι η μεν πρώτη προσβλέπει στη διεξαγωγή του εγκλήματος με πρόθεση, όπως για παράδειγμα «η ανθρωποκτονία από πρόθεση», ή την πρόκληση σωματικής ή διανοητικής βλάβης μόνιμης ή προσωρινής, με διάφορες μορφές ορισμένες εκ των οποίων είναι τα βασανιστήρια, η εξευτελιστική ή απάνθρωπη μεταχείριση, η υποδούλωση, η χορήγηση ναρκωτικών κοκ. Ακόμη, το εδάφιο (γ), αναφέρεται στην επιβολή ορισμένων συνθηκών ζωής στην ομάδα-θύμα που θα επιφέρουν την ολοκληρωτική ή εν μέρει καταστροφή της. Η «βιολογική γενοκτονία» παρουσιάζεται στα εδάφια (δ) και (ε), έτσι χαρακτηρίζεται κάθε πράξη η οποία παρεμποδίζει τις γεννήσεις στην ομάδα. Η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος συνίσταται στην επιβολή των μέτρων και όχι αν έχουν επιφέρει αποτελέσματα. Ακόμη, δεν απαιτείται να αποδειχθεί ότι τα μέτρα που θα παρεμποδίσουν τις γεννήσεις της ομάδας-θύματος είναι ικανά να αφανίσουν ολόκληρη την ομάδα ή ένα μέρος αυτής. Αντιθέτως, με το εδάφιο (γ), 45 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 23. 46 Μ. Μαρούδα, όπ. π., σελ. 257. 47 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 23-29. 20

όπου η προσταγή απάνθρωπων συνθηκών ζωής, πρέπει να φέρει αυτά τα αποτελέσματα. Το τελευταίο εδάφιο (ε), αναφέρεται στη έννοια του παιδιού και προστατεύει τα ανήλικα άτομα (μέχρι 18 ετών). Μία από τις θετικές εξελίξεις είναι η απαγόρευση εμπλοκής παιδιών σε ένοπλες συρράξεις κάτω των 15 ετών 48. Συμπερασματικά, το έγκλημα της γενοκτονίας υφίσταται όταν γίνουν πράξη όσα σημεία θεωρούνται απαγορευμένα στα εδάφια (α) έως (ε) στο άρθρο 6 του Καταστατικού. Οι δράστες που προκαλούν τέτοιου είδους εγκλήματα θέτουν από μόνοι τους το «πλαίσιο» της γενοκτονίας και δεν μπορούν να το αποκρύψουν. ΙΙ. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ Η υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος της γενοκτονίας (mens rea), δεν χαρακτηρίζει την ενέργεια σύμφωνα μόνο με την πρόθεση ή τη γνώση του δράστη, όπως λειτουργούν τα υπόλοιπα εγκλήματα που εξετάζονται από το ΔΠΔ. Αλλά, πρέπει να αποδειχθεί ότι ο εκάστοτε δράστης είχε την ειδική πρόθεση (dolus specialis) να καταστρέψει ολόκληρη ή ένα μέρος της εκάστοτε ομάδας. Όσα κι αν ήταν τα θύματα, όσο φρικτός κι αν ήταν ο τρόπος που τελέσθηκε το έγκλημα, δεν θεωρείται ένοχος γενοκτονίας αν δεν έπραξε με την ειδική πρόθεση να καταστρέψει μια ομάδα 49. Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά στη φράση του «αφανισμού μιας ολόκληρης ομάδας ή ενός μέρους της». Σύμφωνα με κάποιους σχολιαστές, η φράση «εν μέρει», μπορεί να έχει κάποιο βαθύτερο νόημα. Λέγεται ότι, μπορεί να αναφέρεται στην καταστροφή ενός «πιο σημαντικού μέρους», δηλαδή στην πολιτική ή πνευματική ηγεσία, ή ακόμα και σε μέλη της ομάδας που καλύπτουν μια ορισμένη γεωγραφική περιοχή. Μ αυτή την αιτιολογία αναφέρονται στην ποιοτική αποδυνάμωση της ομάδας κι όχι τόσο στην ποσοτική. Ακόμη ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι, η γενοκτονία δεν υφίσταται αν κάποιο άτομο δράσει μεμονωμένα, αλλά το συγκεκριμένο έγκλημα είναι αποτέλεσμα ενέργειας πολλών ατόμων. Ενώ, μία και μόνο πράξη είναι αρκετή για να προκαλέσει την καταστροφή μιας ομάδας, εφόσον διατίθενται τα κατάλληλα μέσα (βιολογικό, πυρηνικό όπλο). 48 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 27. 49 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 29. 21

Β. ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ Στη δικαιοδοσία του ΔΠΔ εντάσσεται ακόμη μία κατηγορία εγκλημάτων κι αυτή αφορά τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η κατηγορία αυτή δεν είχε χαρακτηριστεί από την αρχή της λειτουργίας του Δικαστηρίου κι έτσι πολλά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τύχαιναν της ίδιας νομικής επεξεργασίας όπως τα εγκλήματα πολέμου. Αυτό παρατηρείται μέχρι και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Πλέον, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας έχουν ξεχωριστή σημασία τόσο για το διεθνές δίκαιο γενικότερα όσο και για το διεθνές ποινικό δίκαιο ειδικότερα. Βέβαια, ακόμη και σήμερα που τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα, μπορεί ένα έγκλημα να συμπεριληφθεί σε μία διαφορετική κατηγορία διεθνών εγκλημάτων όπως η γενοκτονία, η επίθεση ή τα εγκλήματα πολέμου. Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας τα συναντάμε στο πέρασμα των αιώνων. Η Διακήρυξη της Αγίας Πετρούπολης του 1868, ήταν το πρώτο διεθνές κείμενο το οποίο απέδωσε τη σύγχρονη έννοια του όρου. Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας παρατέθηκαν το 1915, στην Κοινή Δήλωση της Βρετανίας, Γαλλίας και Ρωσίας, η οποία καταδίκαζε τη σφαγή 1,5 εκατομμυρίων Αρμενίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι πράξεις που διαδραματίστηκαν, χαρακτηρίσθηκαν ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Αργότερα, η Συνθήκη των Σεβρών του 1920 προέβλεπε τη σύσταση δικαστηρίου, ώστε να τιμωρηθούν όσοι ευθύνονταν για τα εγκλήματα που προκλήθηκαν κατά των Αρμενίων, όμως δεν έγινε εμπράκτως. Με τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) που αντικατέστησε αυτή των Σεβρών, όλοι οι κατηγορούμενοι εγκλημάτων απαλλάχθηκαν από τις κατηγορίες για τα εγκλήματα που είχαν διαπραχθεί από το 1914 έως το 1922 50. Ο Χάρτης της Νυρεμβέργης αναφέρει ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας «τη δολοφονία, εξόντωση, υποδούλωση, εκτόπιση και άλλες απάνθρωπες πράξεις που διεπράχθησαν κατά του άμαχου πληθυσμού, πριν ή κατά τη διάρκεια του πολέμου ή διώξεις για πολιτικούς, φυλετικούς ή θρησκευτικούς λόγους ή σχετικά με οποιοδήποτε έγκλημα υπό τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, είτε κατά την παραβίαση των νόμων της χώρας όπου διεπράχθη ή όχι 51. Το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης είχε τη δικαιοδοσία να δικάσει εγκλήματα που έγιναν από ένα κράτος κατά του άμαχου πληθυσμού του. Για τις ίδιες υποθέσεις υπάρχουν και τα εθνικά δικαστήρια του εκάστοτε κράτους με την ίδια δικαιοδοσία. Μια ασάφεια που παρατηρείται στην απόφαση του Στρατιωτικού Δικαστηρίου (Nuremberg Judgment) είναι ο διαχωρισμός των εννοιών μεταξύ εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Ο Νόμος αρ. 10 του Συμμαχικού Συμβουλίου Ελέγχου (Allied Control Council Law No. 10) του 1945, εκδόθηκε από τις 4 Συμμαχικές Δυνάμεις στο Βερολίνο (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία και Σοβιετική Ένωση), συμπλήρωσε τον κατάλογο του Χάρτη της Νυρεμβέργης για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα βασανιστήρια, τη φυλάκιση και τον βιασμό. Σύμφωνα με το Νόμο, τα εγκλήματα 50 Φ. Δασκαλοπούλου-Λιβαδά, όπ. π., σελ. 32-33. 51 Murder, extermination enslavement, deportation and other inhumane acts committed against any civilian population, before or during the war, or persecutions on political, racial or religious grounds in execution of or in connection with any crime within the jurisdiction of the Tribunal, whether or not in violation of the law of the country where perpetrated. 22