Η δηατείρηζε ηες ζήρας ζηελ Διιάδα παρειζόλ, παρόλ θαη κέιιολ

Η δηατείρηζε ηες ζήρας ζηελ Διιάδα παρειζόλ, παρόλ θαη κέιιολ Πεξηθιήο Κ. Μπίξηζαο - Γξ Γαζνιφγνο Θεξακαηνιφγνο Υξήζηνο ψθνο Γαζνιφγνο Θεξακαηνιφγνο Γηψξγνο Γέιιηνο - Πξφεδξνο ΚΟΜΑΘ, Δπ. Καζεγεηήο Ννκηθήο, Α.Π.Θ. Περίιευε Ζ ζήξα είλαη παξαδνζηαθή αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα, ζπκβαηή κε ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ εηδψλ ηεο άγξηαο παλίδαο, κε ζεκαληηθέο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζηηθέο πξνεθηάζεηο. Γηα ηελ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε ηεο ζήξαο, ησλ ζεξακάησλ θαη ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπο ρξεηάδεηαη, εθηφο ηεο απαηηνχκελεο άξηζηεο γλψζεο ησλ αξρψλ ηεο ζεξακαηνπνλίαο, αλαδηνξγάλσζε ησλ αξκφδησλ Γαζηθψλ Τπεξεζηψλ, ζηειέρσζή ηνπο κε εηδηθεπκέλνπο επηζηήκνλεο, ζηξαηεγηθφο ζρεδηαζκφο, δηαξθήο εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ, ζηελή θαη εηιηθξηλήο ζπλεξγαζία κε ηηο θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο θαη δηαξθήο ελεκέξσζε ηεο θνηλήο γλψκεο. Δπηπιένλ, ε δηαρείξηζε κηαο ηφζν πνιχπινθεο δξαζηεξηφηεηαο, φπσο ε ζήξα, ρξεηάδεηαη απαξαίηεηα: α) ζπλδπαζκφ ηεο θξαηηθήο κέξηκλαο κε ηνλ εζεινληηζκφ, ηελ ηερλνγλσζία θαη ηελ εκπεηξία ησλ θπλεγεηηθψλ νξγαλψζεσλ, θαη β) δηεπηζηεκνληθή ζπλεξγαζία απφ φινπο ηνπο ζρεηηθνχο θιάδνπο (Γαζνιφγνπο, Θεξακαηνιφγνπο, Βηνιφγνπο θ.ιπ), πνπ κφλν κε ηε δηαξθή έξεπλα θαη εθπαίδεπζε ζα κπνξέζνπλ λα ζπκβάινπλ ζηελ αλάδεημή ηεο ζήξαο ζε κεγάιεο ζεκαζίαο θνηλσληθή, πνιηηηζηηθή, νηθνλνκηθή θαη πξνζηαηεπηηθή δξαζηεξηφηεηα. Δηζαγφγή Ζ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ έρεη εηζέιζεη ζε κηα κεηά-παξαγσγηθή πεξίνδν ζηελ νπνία δεηείηαη απφ ηνπο αγξφηεο λα παξάγνπλ εθηφο απφ αγξνηηθά πξντφληα θαη πεξηβαιινληηθά αγαζά (Parry 1992). Έκθαζε δίλεηαη πιένλ ζε ελαιιαθηηθέο, ιηγφηεξν εληαηηθέο ρξήζεηο γεο, φπσο ε ζήξα θαη ν αγξνηνπξηζκφο (Adams et al. 1994). ην πιαίζην απηφ, ζθνπφο είλαη ε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ ζηηο νπνίεο ηα νθέιε απφ ηελ πνιιαπιή ρξήζε ζα είλαη πεξηζζφηεξα απφ ηελ εληαηηθή ρξήζε. Ζ ζήξα απνηειεί παξαδνζηαθή δξαζηεξηφηεηα πνπ, ζήκεξα, αζθείηαη κέζα ζε πιαίζηα πνπ ζέηεη ε επηζηήκε ηεο ζεξακαηνινγίαο. Πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ πιεζπζκψλ ησλ ζεξακάησλ θαη ηεο ζήξαο ζπκβάιιεη ζηελ πξνζηαζία φισλ ησλ εηδψλ ηεο άγξηαο παλίδαο (Graul and Miller 1984, ψθνο θ.α. 2002, Stoate 2002). Δπηπιένλ γηα λα ππάξρεη ζεξεπηηθφ ελδηαθέξνλ ζε κηα πεξηνρή πξέπεη λα εθαξκφδεηαη ζπλεηή δηαρείξηζε ησλ αλαλεψζηκσλ θπζηθψλ πφξσλ πνπ ζπλζέηνπλ ην νηθνζχζηεκα, ψζηε νη ζεξακαηηθνί πιεζπζκνί λα είλαη εχξσζηνη θαη λα παξάγνπλ ζεξεχζηκα πιενλάζκαηα. Ζ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε αλαγλσξίδεη ηε ζπλεηή θαη νξζνινγηθή εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ σο έλαλ απφ ηνπο θχξηνπο αληηθεηκεληθνχο ζθνπνχο ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Οη δηεζλείο ζπκβάζεηο αλαθέξνληαη ζηε ζπλεηή ρξήζε ησλ αλαλεψζηκσλ θπζηθψλ πφξσλ, ζηνπο νπνίνπο αλήθνπλ θαη ηα ζεξακαηηθά είδε. Γηα ηελ Παγθφζκηα Έλσζε Πξνζηαζίαο ηνπ Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο (IUCN) «ε ζπληεξεηηθή εθκεηάιιεπζε ηωλ εηδώλ θαη ηωλ νηθνζπζηεκάηωλ» απνηειεί πξσηαξρηθφ ζηφρν. Ζ Οδεγία ηεο Δ.Δ. 79/409 γηα ηελ πξνζηαζία ησλ άγξησλ πηελψλ, ε ζχκβαζε ηεο Βέξλεο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο άγξηαο δσήο θαη ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο Δπξψπεο, ε χκβαζε Ramsar γηα ηνπο δηεζλνχο ελδηαθέξνληνο πγξνηφπνπο θαη ε ζχκβαζε ηεο Βφλλεο γηα ηα κεηαλαζηεπηηθά είδε, αλαθέξνληαη 1

επίζεο ζηε ζεκειηψδε αξρή ηεο ζπλεηήο ρξήζεο. Πνπζελά δελ γίλεηαη ιφγνο γηα απαγφξεπζε ρξήζεσλ παξά κφλν γηα ξχζκηζή ηνπο. Σν πκβνχιην ηεο Δπξψπεο αλαγλσξίδεη ηε ζεκαζία ηεο ζήξαο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο (θαλνληζκφο 882/1987 on the importance of shooting for Europe s rural areas), ελψ ην ΤΠΔΥΩΓΔ απνδέρεηαη φηη «εάλ ην θπλήγη είρε ζεωξεζεί ωο θαηαξρήλ αζπκβίβαζηε ρξήζε κε ηνπο ζθνπνύο ηνπ δηθηύνπ Natura 2000, νη ζρεηηθέο Οδεγίεο (79/409 θαη 92/43) ζα ην είραλ απαγνξεύζεη ξεηώο». Δηδηθνί επηζηήκνλεο ζε ζπλέδξην γηα ηηο πεξηνρέο ηνπ δηθηχνπ Natura 2000 πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην Bath ηεο Μ. Βξεηαλίαο, ζπκπέξαλαλ φηη «ε δξαζηεξηόηεηα ηεο ζήξαο είλαη ζπκβαηή κε ηελ πξνζηαζία κηαο πεξηνρήο αξθεί λα ππόθεηηαη ζε ρξνληθνύο θαη ρωξηθνύο πεξηνξηζκνύο». Σέηνηνη πεξηνξηζκνί αθζνλνχλ ζηε ρψξα καο, ζε βαζκφ κάιηζηα πνπ εχζηνρα ν θαζεγεηήο θ. Νηάθεο, ζε ζπλάληεζε εξγαζίαο ζηελ Πεξηθέξεηα Θεζζαιίαο ηνλ Ηνχλην ηνπ 2003 επηζ φηη «.. ην θπλήγη δελ πξέπεη ππνρξεωηηθά κα απαγνξεύεηαη ζε δώλεο πξνζηαζίαο» θαη φηη «.. ηα κέηξα πξνζηαζίαο γηα έλα είδνο είλαη αλαγθαία κόλν όηαλ απηό απεηιείηαη» ηα ζπκπεξάζκαηα ηνπ 10 νπ Παλειιελίνπ Γαζνινγηθνχ πλεδξίνπ αλαθέξεηαη φηη: «Η ζήξα ωο αξρέγνλε δξαζηεξηόηεηα πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζε παγθόζκην επίπεδν έρεη αλαγλωξηζηεί ωο κία από ηηο αμίεο ηωλ πγξνηόπωλ. Τα νθέιε πνπ δεκηνπξγεί είλαη πνιιαπιά ηόζν γηα ηνπο πγξνηόπνπο (πξνζηαηεπηηθά, δηαρεηξηζηηθά θιπ.) όζν θαη γηα ηνλ άλζξωπν (θνηλωληθά, νηθνλνκηθά θιπ.). Σν Ηλζηηηνχην Σνπξηζηηθψλ Δξεπλψλ θαη Πξνβιέςεσλ ζε επίζεκε έθδνζή ηνπ ην 2001 αλαθέξεη κεηαμχ άιισλ φηη ε ζήξα απνηειεί ελαιιαθηηθή κνξθή ηνπξηζκνχ, ελψ ην Μνπζείν Φπζηθήο Ηζηνξίαο ηεο Κξήηεο ζε εηδηθή έθδνζε ηνλίδεη φηη «Σην πιαίζην ηεο αεηθνξηθήο αλάπηπμεο ηωλ νξεηλώλ θνηλνηήηωλ, ην θπλήγη έρεη αλακθίβνια ζέζε, αξθεί λα πιεξνύληαη νξηζκέλεο πξνϋπνζέζεηο όπωο. βειηίωζε ηεο επηκόξθωζεο ηωλ θπλεγώλ, επέθηαζε ηνπ κνληέινπ ηεο Οκνζπνλδηαθήο Θεξνθπιαθήο θ.ιπ.». ην άξζξν απηφ, εμεηάδνληαη νη παξάκεηξνη πνπ ζα ζπληειέζνπλ ζηελ αλάπηπμε ηεο ζήξαο θαη ηεο νξζνινγηθήο δηαρείξηζεο ηεο άγξηαο παλίδαο ζηελ Διιάδα. Διιεληθή ζερεσηηθή θηιοζοθία Σν αξραηνειιεληθφ πλεχκα ηίκεζε ηδηαίηεξα ηε ζήξα κε ηελ ηνπνζέηεζε ηνπ ηδεαιηζκνχ πάλσ απφ ηνλ πιηζκφ. χκθσλα κε ηνπο αξραίνπο Έιιελεο ηα θπλήγηα θαη ηα ζθπιηά είλαη δεκηνπξγήκαηα ησλ ζεψλ. Ο Ξελνθψληαο (430-354 π.ρ.) ζην έξγν ηνπ «Κπλεγεηηθόο» αλαδεηθλχεη ηε ζήξα ζε άξηζην κέζν δηαπαηδαγψγεζεο ησλ λέσλ. Γελ είλαη ηπραίν ην γεγνλφο φηη κπζηθνί ήξσεο φπσο ν Οδπζζέαο, ν Θεζέαο θ.α. απέθηεζαλ ππεξνρή καζεηεχνληαο ζρεηηθά κε ηα θπλήγηα θνληά ζηνλ Υείξσλα Κέληαπξν. Ζ ηδηαίηεξε αμία ηεο ζήξαο έγθεηηαη ζηε δνθηκαζία ζηελ νπνία ππνβάιιεη ην ζψκα θαη ην πλεχκα ηνπ θπλεγνχ. Μέζσ ηεο ζήξαο ραιπβδψλνληαη νη ςπρηθέο, πλεπκαηηθέο θαη ζσκαηηθέο ηθαλφηεηεο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε αλαθνξά ηνπ Αζήλαηνπ (2 νο -3 νο αηψλαο κ.υ.), ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν νη Μαθεδφλεο απέθιεηαλ απφ ηα θνηλά γεχκαηα εθείλνπο πνπ δελ είραλ ζεξεχζεη αξζεληθφ αγξηφρνηξν. Ζ ίδηα θηινζνθία γηα ηε ζήξα ζπλερίδεηαη θαη ηηο επφκελεο ρηιηεηίεο. ηελ ππνδνπισκέλε Διιάδα ε ζήξα παξακέλεη αλαθαίξεην δηθαίσκα ηνπ ιανχ θαη αλαδεηθλχεηαη ζε ζχκβνιν ειεπζεξίαο. Καηά ηελ πεξίνδν ηεο ηνπξθνθξαηίαο, νη θιέθηεο θαη αξκαηνινί εμαζθνχλ ηε ζήξα φρη κφλν σο κέζν επηβίσζεο, αιιά θαη σο δνθηκαζία γηα ηελ αλάδεημε ησλ πξσηνπαιίθαξσλ (Κακπφιεο 1991). Ζ ελδειερήο κειέηε ησλ θαηαβνιψλ ηεο ειιεληθήο ζήξαο δελ είλαη ηνπ παξφληνο. Απφ ηα ιίγα πνπ αλαθέξζεθαλ, φκσο, ζθηαγξαθείηαη ε παγησκέλε ζην ιαφ καο αληίιεςε φηη ε ζήξα είλαη ζεκαληηθή γηα ηνπο Έιιελεο σο κέζν δηαπαηδαγψγεζεο, δνθηκήο ηθαλνηήησλ θαη ζχκβνιν ειεπζεξίαο (ψθνο θαη Μπίξηζαο 2006). ηε ζχγρξνλε Διιάδα ζηνηρεία ηεο ειιεληθήο ζεξεπηηθήο θηινζνθίαο δηαηππψζεθαλ απφ ηνπο ζπλέδξνπο ηνπ 1 νπ Παλειιήληνπ Κπλεγεηηθνχ πλεδξίνπ ην 1932. Ζ θηινζνθία απηή θαίλεηαη λα επεξέαζε θαη ηε δηακφξθσζε ηνπ ζεξεπηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ ππάξρεη κέρξη θαη ζήκεξα ζηε ρψξα καο. Σν ζχζηεκα απηφ, είλαη ην πιένλ θηινιατθφ ζηελ Δπξψπε θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιινχο σο 2

«ειεχζεξν παξαδνζηαθφ θπλήγη», ζε αληηπαξάζεζε πξνο ηα θενπδαξρηθψλ θαηαβνιψλ ζπζηήκαηα ζήξαο ησλ πεξηζζφηεξσλ δπηηθνεπξσπατθψλ ρσξψλ, ζπζηήκαηα πνπ απεπζχλνληαη ζηελ «ειίη», ζηνπο ιίγνπο. Ποηόηεηα ζήρας θαη θσλεγεηηθή δήηεζε Ζ πνηφηεηα ζήξαο εμαξηάηαη απφ ην ζχλνιν ησλ παξακέηξσλ (ηξφπνο θαη κέζα άζθεζεο ζήξαο) θαη ησλ σθειεηψλ (θνηλσληθέο, πνιηηηζηηθέο, αλαςπρηθέο θ.ιπ) πνπ ζπλζέηνπλ ηε δξαζηεξηφηεηα ηεο ζήξαο θαη αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλνπνίεζε πνπ αληινχλ νη θπλεγνί ζε φια ηα ζηάδηά ηεο (πξνεηνηκαζία, πξνζπάζεηα, απνηέιεζκα, ρξήζε ζεξάκαηνο). Ζ πνηφηεηα ηεο ζήξαο επεξεάδεηαη α) απφ ηελ πεξηνρή πνπ αζθείηαη ε ζήξα (θπλεγφηνπνο, ζήξακα), β) απφ ην λνκηθφ πιαίζην, γ) απφ ηνλ ηξφπν θαη ηα κέζα ζήξεπζεο θαη δ) απφ ηε ρξήζε ηνπ ζεξάκαηνο εκαληηθά δεηήκαηα γηα ηα 2/3 ησλ θπλεγψλ ηεο Minesota ζηηο ΖΠΑ, ψζηε λα κπνξνχλ λα αζθήζνπλ πνηνηηθφ θπλήγη είλαη α) ε δηάζεζε ηθαλήο έθηαζεο ψζηε λα θπλεγήζνπλ ήζπρα, β) ε επθνιία πξφζβαζεο ζηελ θπλεγεηηθή πεξηνρή γ) ην θπλήγη άγξησλ θαη φρη εθηξεθφκελσλ ζεξακάησλ, δ) ε κηθξή ππθλφηεηα θπλεγψλ θαη ε) ε παξνπζία άιισλ εηδψλ ηεο άγξηαο παλίδαο. Ζ πνζφηεηα ησλ ζεξεπζέλησλ ζεξακάησλ αλαθέξζεθε σο ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνηνηηθνχ θπλεγίνπ κφλν απφ ην 13% ησλ θπλεγψλ (Smith et al. 1992). Οη ππεξεζίεο ζηελ Πνιηηεία ηεο Ν. Τφξθεο δέρνληαη δηαξθή πίεζε ψζηε λα εμαζθαιίζνπλ ζηνπο θπλεγνχο πςειήο πνηφηεηαο ζήξα, λα βειηηψζνπλ ηελ πξφζβαζε ζηνπο θπλεγνηφπνπο θαη λα δεκηνπξγήζνπλ ή λα απμήζνπλ ηα θαηάιιεια ελδηαηηήκαηα γηα ηελ άγξηα παλίδα (Brown and Connelly, 1994). Οη ίδηνη εξεπλεηέο αλαθέξνπλ φηη νη ππεξεζίεο δηαρείξηζεο ηεο ζήξαο πξέπεη λα είλαη ηθαλέο λα πξνβιέπνπλ ηηο αλάγθεο θαη επηζπκίεο ησλ θπλεγψλ θαη λα εθπνλνχλ θαηάιιεια δηαρεηξηζηηθά ζρέδηα θαη πξνγξάκκαηα ψζηε λα θαιχπηνπλ, θαηά πεξίπησζε, ηηο απαηηήζεηο ζε ζεξάκαηα. Ο ζρεδηαζκφο ρξήζεσλ γεο πξέπεη λα γίλεη έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ θαη επηζπκηψλ ηεο ελδηαθεξφκελεο θνηλσληθήο νκάδαο (Smith, 1979 in Layden et al. 2003). Σα πξνβιήκαηα ησλ ζεξακαηηθψλ εηδψλ ζε πεξηαζηηθέο πεξηνρέο, ν έιεγρνο ησλ αξπάγσλ, ε απψιεηα ή ππνβάζκηζε ησλ ελδηαηηεκάησλ γηα ηα είδε ηεο άγξηαο παλίδαο, ε βειηίσζε ηεο πξνζβαζηκφηεηαο ζε θαηάιιειεο γηα θπλήγη πεξηνρέο, ε πξνζηαζία ησλ εηδψλ πνπ θηλδπλεχνπλ θαη νη επηπηψζεηο ηεο άγξηαο δσήο γηα ηελ νηθνλνκία είλαη κεξηθά κφλν απφ ηα δεηήκαηα πνπ πξέπεη λα απαζρνινχλ ηνπο δηαρεηξηζηέο ηεο ζήξαο θαη ησλ ζεξακαηηθψλ εηδψλ ζε φιν ηνλ θφζκν (Layden et al. 2003). Ζ εζληθή απνγξαθή ηνπ 1985 ζηηο ΖΠΑ (US Fish & Wildlife Service, 1988) έδεημε φηη ην 75% ησλ Ακεξηθαλψλ άλσ ησλ 16 εηψλ ζπκκεηείραλ ζε αλαςπρηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζρεηηθέο κε ηελ άγξηα παλίδα. Απφ απηνχο νη θπλεγνί ήηαλ ε θνηλσληθή νκάδα πνπ εμέθξαζε ην κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηελ άγξηα παλίδα θαη δήισλαλ φηη ήηαλ έηνηκνη λα ππνζηεξίμνπλ πξνγξάκκαηα βειηίσζεο ελδηαηηεκάησλ γηα ηα είδε ηεο. Αληίζεηα απηνί πνπ ελδηαθέξνληαλ γηα ηελ άγξηα παλίδα ρσξίο λα θαξπψλνληαη ηκήκα απηήο έδεημαλ κέηξηα πξνζπκία γηα ηε βειηίσζε ελδηαηηεκάησλ θαη, ην ζπνπδαηφηεξν, δελ έδεημαλ κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ απφ ηνπο θπλεγνχο γηα ηε βειηίσζε ελδηαηηεκάησλ κε ζεξακαηηθψλ εηδψλ (Schreyer et al. 1989). Η ζεκαζία ηες δηατείρηζες ηες ζήρας Δμειηθηηθά, νη θπλεγφηνπνη θαη ε άγξηα παλίδα πξνυπήξραλ ηνπ θπλεγνχ θαη ηνλ βνήζεζαλ λα επηβηψζεη. Παξαδνζηαθά ινηπφλ ν θπλεγφο θξνληίδεη ηνλ θπλεγφηνπν θαη ηελ άγξηα παλίδα. Οη θπλεγνί ήηαλ νη πξψηνη πνπ δήηεζαλ ηελ εθαξκνγή θαλφλσλ γηα ηε ζήξα ζηελ Διιάδα (Παπαζπχξνπ 1972) θαη ζηηο ΖΠΑ (Sparrowe 1993) θαη αληέδξαζαλ ζηελ θαηαζηξνθή ησλ ελδηαηηεκάησλ. Ο Wing (1943) αλαθέξεη φηη ζηηο ΖΠΑ, ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1940, εξγάδνληαλ ζηνλ ηνκέα ηεο δηαρείξηζεο ηεο ζήξαο θαη ηεο ζεξακαηνπαλίδαο 5594 κφληκνη, 1398 επνρηαθνί θαη 322 δηνηθεηηθνί ππάιιεινη, ελψ κφλν κε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα αζρνινχληαλ 348 εηδηθνί επηζηήκνλεο. Ο ίδηνο εξεπλεηήο αλαθέξεη φηη ην 1941, απφ ηα 18 εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα πνπ παξείραλ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε ζηνλ ηνκέα ηεο 3

δηαρείξηζεο ηεο άγξηαο παλίδαο, απνθνίηεζαλ 97 ζπνπδαζηέο κε βαζηθφ πηπρίν (bachelor), 39 κε master θαη 8 κε δηδαθηνξηθφ. Απφ απηνχο πξνζιήθζεθαλ άκεζα ζε ζρεηηθή εξγαζία νη 45 κε βαζηθφ πηπρίν, νη 30 κε master θαη νη 8 κε δηδαθηνξηθφ. ηελ Διιάδα κε αίηεκα ησλ θπλεγψλ ζεζκνζεηήζεθε ην Κεθάιαην Θήξαο, κε ζθνπφ ηελ απνθιεηζηηθή δηάζεζε ησλ εζφδσλ ηνπ θξάηνπο απφ ηε ζήξα γηα ηελ αλάπηπμε ησλ πιεζπζκψλ ησλ ζεξακάησλ. Αλάινγεο είλαη νη πξνζπάζεηεο ησλ θπλεγψλ ζε πνιιά Δπξσπατθά θξάηε, θπξίσο ζηα πιαίζηα ηδησηηθψλ πξσηνβνπιηψλ (Lecocq 1993, 1996). ηηο ΖΠΑ, νη πξφζνδνη απφ ηε ζήξα θαιχπηνπλ ην 75% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο άγξηαο παλίδαο (Sparrowe 1993). Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη, φηη ε ηάζε κείσζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ θπλεγψλ ζηηο ΖΠΑ έρεη πξνθαιέζεη αλεζπρία, γηαηί κπνξεί λα νδεγήζεη ζηνλ πεξηνξηζκφ ησλ πξνγξακκάησλ πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζηαζία ηεο άγξηαο παλίδαο (DiCamillo and Schaefer 2000, Enck et al. 2000). Γηα ηνλ ιφγν απηφ, μεθίλεζαλ νξγαλσκέλεο πξνζπάζεηεο γηα ηελ αχμεζε ηεο ελαζρφιεζεο ησλ πνιηηψλ κε ηε ζήξα (Jackson 1988, Thomas and Peterson 1993 απφ Enck et al. 2000, DiCamillo and Schaefer 2000). Η περίπηφζε ηες άζθεζες ζήρας ζηοσς σγροηόποσς Ζ δηαρείξηζε ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηδηαίηεξα ε άζθεζε ηεο ζήξαο ζηνπο πγξνηφπνπο έρεη πξνθαιέζεη ζπδεηήζεηο κεηαμχ Πνιηηείαο, Γεκφζησλ Τπεξεζηψλ θαη Κπλεγεηηθψλ Οξγαλψζεσλ. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, φκσο, εθαξκφδνληαη αδηθαηνιφγεηεο, επηζηεκνληθά, απαγνξεχζεηο πνπ νδεγνχλ ηνπο πγξνηφπνπο ζε ππνβάζκηζε θαη ηνπο θαηνίθνπο ησλ γεηηνληθψλ δήκσλ ζε νηθνλνκηθφ καξαζκφ. Κη απηφ γηαηί ηα νθέιε ηεο ζήξαο είλαη πνιιαπιά: Γηα κελ ηνπο πγξνηφπνπο είλαη θπξίσο πξνζηαηεπηηθά θαη δηαρεηξηζηηθά γηα δε ηνλ άλζξσπν είλαη θπξίσο θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά. Σα νθέιε ηεο ζήξαο γηα ηνπο πγξνηφπνπο Πξνζηαηεπηηθά νθέιε Ζ ζήξα απνηειεί παξάγνληα απνηξνπήο ηεο ππνβάζκηζεο ησλ πγξνηφπσλ, π.ρ.: Ζ θπλεγεηηθή νξγάλσζε Ducks Unlimited ζηηο ΖΠΑ (ηδξχζεθε ην 1937), ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο ηδηνθηήηεο γεο θαη ηνπο θξαηηθνχο θνξείο δηαηήξεζε πγξνηφπνπο ζπλνιηθνχ εκβαδνχ ηξεηζήκηζη εθαηνκκπξίσλ εθηαξίσλ, πνπ αληηζηνηρεί ζην 1/4 πεξίπνπ ηνπ εκβαδνχ ηεο Διιάδαο (J. Payne απφ Freese and Trauger 2000). ηηο ΖΠΑ, ην 1/3 ησλ θηλδπλεπφλησλ θαη απεηινπκέλσλ εηδψλ ηεο πηελνπαλίδαο ρξεζηκνπνηνχλ πγξνηφπνπο πνπ δηαηεξήζεθαλ κε ην έλζεκν (Duck Stamp) ησλ θπλεγψλ (US Fish and Wildlife Service 2000). ε Δζληθφ Πάξθν ηεο Απζηξίαο, ε ζήξα ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ αλάιπζε θφζηνπο νθέινπο γηα ηελ απνηξνπή ηεο θαηαζθεπήο πδξνειεθηξηθψλ θξαγκάησλ θαηά κήθνο ηνπ Γνχλαβε (Kosz 1996). Σν 1959 ζηε Γαιιία, θπλεγφο αγφξαζε έλα πγξφηνπν απνηξέπνληαο ηελ απνμήξαλζε ηνπ. Με δηθά ηνπ έμνδα απνθαηάζηεζε ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ πγξνηφπνπ θαη ζηε δηαζήθε ηνπ εμαζθάιηζε ηε δηαηήξεζε ηνπ. Ο πγξφηνπνο απηφο εληάζζεηαη ζήκεξα εληάζζεηαη ζηηο Πεξηνρέο Δηδηθήο Πξνζηαζίαο (SPA) θαη ζην Γίθηπν Φχζε 2000 (Lecocq 1998). ηε Γαιιία ζην πγξνηνπηθφ ζχκπιεγκα Camargue (πγξφηνπνο Ramsar), 5000 θπλεγνί λνηθηάδνπλ έιε πνπ δηαθνξεηηθά ζα είραλ κεηαηξαπεί ζε νξπδνθαιιηέξγεηεο (Skinner and Zalewski 1995). ηελ Διιάδα, ν θπλεγεηηθφο ηνπξηζκφο ζπκβάιιεη ζηε πξνζηαζία ησλ πγξνηφπσλ. Ο θνπγγάξεο (1996) γξάθεη γηα ηε ιίκλε ηνπ Γχζηνπ (Δχβνηα): «Πξηλ απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, φηαλ επηηξεπφηαλ ην θπλήγη ζηελ πεξηνρή, νη θάηνηθνη λαχισλαλ βάξθεο ζηνπο θπλεγνχο απφ άιια κέξε ηεο Διιάδαο. Αξγφηεξα, πνπ ην θπλήγη απαγνξεχζεθε, νη θάηνηθνη δήηεζαλ ηελ απνμήξαλζε ηεο ιίκλεο γηα λα απνθηήζνπλ ρσξάθηα». Ζ ζήξα σο πξνζηαηεπηηθφ κέηξν ρξεζηκνπνηείηαη θαη γηα αληηκεηψπηζε ηνπ ππεξπιεζπζκνχ εηδψλ ηεο πηελνπαλίδαο. ηε Βφξεηα Ακεξηθή, γηα παξάδεηγκα, ν ππεξπιεζπζκφο κεξηθψλ εηδψλ ρήλαο 4

πξνθάιεζε ζνβαξά νηθνινγηθά θαη νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα. Οη ζεξακαηνιφγνη ηφηε, επέηξεςαλ ηε ρξεζηκνπνίεζε πεξηζζφηεξσλ κέζσλ ζήξεπζεο γηα λα επηηεπρζεί ε κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο (Ankney 1996). Γηαρεηξηζηηθά νθέιε Πνιινί επηζηήκνλεο ππνζηεξίδνπλ πσο ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα ζηε δηαρείξηζε ηεο άγξηαο παλίδαο είλαη ε δηαρείξηζε ησλ αλζξψπσλ (Bellrose and Low 1978). Ζ ζήξα είλαη παξαδνζηαθή δξαζηεξηφηεηα ηεο ππαίζξνπ (Council of Europe 1995) θαη ε άκεζε επαθή ησλ θπλεγψλ κε ηε θχζε ε γλψζε ησλ ελδηαηηεκάησλ θαη ησλ ζπλεζεηψλ ησλ δψσλ απμάλεη ηελ ππεπζπλφηεηα ηνπο απέλαληη ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ (Tanner 1980, Peters-Grant 1986, Hungerford and Volk 1990, Swan 1996 απφ Holsman 2000). Απνηέιεζκα είλαη νη θπλεγνί λα πξαγκαηνπνηνχλ δξάζεηο γηα ηε βειηίσζε θαη δεκηνπξγία ησλ πγξνηφπσλ. Δλδεηθηηθά: ην κεηαλαζηεπηηθφ δηάδξνκν ηνπ Μηζηζηπή (ΖΠΑ) νη ζχιινγνη ησλ θπλεγψλ είλαη ππεχζπλνη γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ 22% ησλ πγξνηφπσλ κέζεο έσο πςειήο ζεκαζίαο (Barkley and Bednarik 1968). ε πγξφηνπν ζηελ Αγγιία, ε Βξεηαληθή Οκνζπνλδία Κπλεγίνπ (BASC) πήξε ηελ πξσηνβνπιία καδί κε ηνπο ληφπηνπο θπλεγνχο, λα ηδξχζεη επηηξνπή γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πηελψλ ζε ζπλεξγαζία κε άιιεο πεξηβαιινληηθέο νξγαλψζεηο θαη θξαηηθνχο θνξείο. Οη θπλεγνί δηαρεηξίζηεθαλ ηελ πεξηνρή, επηηπγράλνληαο ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ησλ ρελνκφξθσλ θαη ραξαδξηνκφξθσλ απφ 20.000 ζε 200.000 ζε δηάζηεκα 18 εηψλ (Lecocq 1998). ε παξάθηην πγξφηνπν (ησλ πεξηνρψλ SPA θαη ηεο πλζήθεο Ramsar) ζηελ Αγγιία νη θπλεγνί εμέθξαζαλ ηελ αλεζπρία ηνπο γηα ηελ αλεμέιεγθηε ζεξεπηηθή πίεζε. Ζ ζπδήηεζε πνπ πξνθιήζεθε κεηαμχ ησλ θπλεγεηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη ησλ θξαηηθψλ θνξέσλ είρε σο απνηέιεζκα ηνλ θαηάιιειν ζρεδηαζκφ ηεο ζήξαο. Σν θιεηδί ηεο επηηπρίαο ήηαλ ε ελεκέξσζε ησλ θπλεγψλ ψζηε λα δείμνπλ εκπηζηνζχλε ζηα δηαρεηξηζηηθά κέηξα. Ο ηνπηθφο θπλεγεηηθφο ζχιινγνο άζθεζε απζηεξφ έιεγρν θαηά ηε ρνξήγεζε ησλ αδεηψλ ζήξαο, αλέιαβε ηε ξχζκηζε ηεο ζεξεπηηθήο πίεζεο θαη ρξεκαηνδφηεζε έξγα βειηίσζεο ηνπ πγξνηφπνπ (Lecocq 1998). Σα πεξηζζφηεξα ηδξπηηθά κέιε ηνπ Οκίινπ Φίισλ ηεο Λίκλεο Μνπξηάο (Ζιεία) είλαη θπλεγνί πνπ θάλνπλ έληνλε πξνζπάζεηα, θαη πξαγκαηνπνηνχλ πξνζπάζεηεο γηα ηε ιήςε ηεο απφθαζεο επαλαδεκηνπξγίαο ηεο ιίκλεο (Θ. Γάβνο 2002, πξνζσπηθή επηθνηλσλία). Σα νθέιε ηεο ζήξαο γηα ηνλ άλζξσπν Ζ ζήξα απνηειεί κέζν κε ην νπνίν ν άλζξσπνο απνθηά αξθεηά απφ ηα νθέιε πνπ πξνζθέξεη ε άγξηα παλίδα (Gilbert and Dodds 1992). Έηζη, αλ θαη ζηνλ Παιαηφ Κφζκν ν άλζξσπνο άξρηζε λα αζρνιείηαη κε ηε γεσξγία θαη ηελ θηελνηξνθία πξηλ 12 ρηιηεηίεο πεξίπνπ, πνηέ δελ έπαςε λα είλαη θπλεγφο (Alvard and Kuznar 2001). Κνηλσληθά νθέιε Σα θνηλσληθά νθέιε ηεο ζήξαο γηα ηνλ άλζξσπν έρνπλ θαηαγξαθεί απφ ηελ αξραηφηεηα ζηνλ «Κπλεγεηηθφ» ηνπ Ξελνθψληα, ν νπνίνο κεηαμχ απηψλ ζπγθαηαιέγεη: - ηελ πγεία (ηξνθή, άζθεζε ηνπ ζψκαηνο, ησλ αηζζήζεσλ θαη ηνπ λνπ) - ηελ απφθηεζε γλψζεσλ νηθνινγίαο, θπλεγεζίαο, θπλνινγίαο - ηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ ζρέζεσλ θαη - ηελ ηέξςε. Σα νθέιε πνπ πξνζθέξεη ε ζήξα σο πνιπδηάζηαηε δξαζηεξηφηεηα, μεπεξλνχλ ηα πιαίζηα ησλ αζιεκάησλ θαη γεληθφηεξα ησλ δξαζηεξηνηήησλ αλαςπρήο. ε έξεπλεο ζηηο ΖΠΑ γηα ην επίπεδν ηεο επραξίζηεζεο πνπ πξνζθέξνπλ νη ππαίζξηεο δξαζηεξηφηεηεο (ζήξα, ζθη, θνιχκβεζε, ςάξεκα θ.η.ι.), νη θπλεγνί θαη ηδηαίηεξα απηνί ησλ πδξνβίσλ δήισζαλ ηελ πςειφηεξε επραξίζηεζε (Sparrowe 1990). Καηά ηνλ Leopold (1943), ε ζήξα έρεη πνιηηηζηηθέο αμίεο επεηδή θέξλεη ηνλ άλζξσπν ζε επαθή κε ηηο παξαδφζεηο θαη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ιανχ ηνπ, ηνπ ππελζπκίδεη φηη εμαξηάηαη απφ ηελ ηξνθηθή αιπζίδα 5

θαη ζπκβάιιεη ζηελ απφθηεζε εζηθήο απέλαληη ζηε θχζε. ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηνπ Γέιηα ηνπ Έβξνπ, γηα παξάδεηγκα, ζε πνιιά λνηθνθπξηά κέρξη πξφζθαηα ζπκπεξηιακβαλφηαλ ζην ρξηζηνπγελληάηηθν γεχκα ε ζηαρηφρελα (Anser anser) (Π. Πιαηήο 2002, πξνζσπηθή επηθνηλσλία). Ζ ζεκαζία ηεο ζήξαο ησλ πδξνβίσλ γηα ηνπο Έιιελεο θπλεγνχο, γίλεηαη αληηιεπηή απφ ηηο κεγάιεο απνζηάζεηο πνπ δηαλχνπλ γηα λα βξεζνχλ ζηνπο πγξνηφπνπο θαη απφ ην φηη ππάξρνπλ θπλεγνί, ηδίσο ζηε Γπηηθή θαη Βφξεηα Διιάδα, πνπ θαηά θχξην ιφγν αζρνινχληαη κε ηε ζήξα ησλ πδξνβίσλ. Οηθνλνκηθά νθέιε ηε ζήξα νθείινπλ ηελ χπαξμή ηνπο βηνκεραλίεο θαη θαηαζηήκαηα εηδψλ θπλεγίνπ, εηδηθά έληππα, θπλνηξνθεία, ζρνιέο εθπαίδεπζεο θπλεγεηηθψλ ζθχισλ θαη ζθνπεπηηθήο αγσγήο. Ζ ζήξα ζπλεηζθέξεη ζηελ νηθνλνκηθή άλζεζε επηρεηξήζεσλ, φπσο παξαγσγήο θαη πψιεζεο ζθπινηξνθψλ, πξαηεξίσλ βελδίλεο, μελνδνρείσλ θαη εζηηαηνξίσλ. νβαξά είλαη ηα νθέιε γηα ηνπο θαηνίθνπο ηεο ππαίζξνπ, ηδηαίηεξα ησλ απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ, ζε κηα επνρή πνπ είλαη πεξηνξηζκέλεο άιιεο κνξθέο ηνπξηζκνχ. Μεγάινο αξηζκφο αηφκσλ απαζρνιείηαη ζηηο θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο, ζε ππεξεζίεο, εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα θαη ηλζηηηνχηα ζρεηηθά κε ην αληηθείκελν ηεο ζήξαο. Σν 1996 ζηηο ΖΠΑ ε ζήξα πξνθάιεζε εκπνξηθή θαηαλάισζε 20,3 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ (Freese and Trauger 2000). ηελ Διιάδα δελ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί αλάινγε έξεπλα, αιιά εθηηκάηαη φηη αλέξρεηαη ζηελ ηάμε ησλ εθαηνληάδσλ εθαηνκκπξίσλ επξψ εηεζίσο (θνξδάο 2001). Γηα ηνλ θπλεγφ ησλ πδξνβίσλ πξνθαιείηαη επηπιένλ νηθνλνκηθή επηβάξπλζε επεηδή απαηηείηαη θαηάιιεινο εμνπιηζκφο (ξνπρηζκφο θ.ι.π.) θαη ζπρλά ηαμηδεχεη ζε κεγάιεο απνζηάζεηο. Έηζη: Σελ θπλεγεηηθή πεξίνδν 1997/98 ζηε θσηία, 4.150 επηζθέπηεο θπλεγνί ρήλαο παξέκεηλαλ γηα ζπλνιηθά 14.500 εκέξεο, σθειψληαο ηελ ηνπηθή νηθνλνκία κε δχν εθαηνκκχξηα ιίξεο (National Goose Forum 2000). ε έξεπλα ησλ νηθνλνκηθψλ αμηψλ παξάθηηνπ πγξνηφπνπ ηεο Αγγιίαο, βξέζεθε φηη ε ζήξα απνηειεί ηελ πςειφηεξε άκεζε αμία. Οη θπλεγνί εθεί θαηαζθεπάδνπλ θαη ζπληεξνχλ γέθπξεο, θάλνληαο δπλαηή ηελ πξφζβαζε γηα ηνπο επηζηήκνλεο θαη πεξηεγεηέο (King and Lester 1995). ηνλ πγξφηνπν Camargue ηεο Γαιιίαο, ε άζθεζε ηεο ζήξαο ησλ πδξνβίσλ δεκηνπξγεί 74 κφληκεο ζέζεηο εξγαζίαο (Skinner and Zalewski 1995). Οηθνλνκηθφ φθεινο πξνθχπηεη θαη απφ ηε ρξεζηκνπνίεζε ηεο ζήξαο σο κέζνπ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θαιιηεξγεηψλ απφ ηηο δεκηέο πνπ πξνθαινχλ ηα ρελφκνξθα, κε ηνπο εμήο ηξφπνπο: α) ηελ απνδεκίσζε ησλ γεσξγψλ κε έζνδα απφ ηνπο θπλεγνχο (Patterson 1991, Reed 1991, Zaccagnini 1993), β) ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ πηελψλ εληφο ζπγθεθξηκέλσλ δσλψλ (Owen and Black 1990) θαη γ) ηε ξχζκηζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηα επηζπκεηά επίπεδα (Owen and Black 1990, Reed 1991). Σσζηήκαηα ζήρας Ύζηεξα απφ ηε δεκνζίεπζε ηνπ άξζξνπ ηνπ Garret Hardin ζην πεξηνδηθφ Science (Hardin 1968), ε θξάζε «ηξαγσδία ησλ θνηλψλ πφξσλ» (tragedy of commons) ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα ζπκβνιίζεη ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ πξέπεη λα αλακέλεηαη ζηελ πεξίπησζε πνπ πνιιά άηνκα ρξεζηκνπνηνχλ έλαλ πεξηνξηζκέλν πφξν. Αηψλεο πξηλ, ν Αξηζηνηέιεο (384-322 π.υ.) παξαηήξεζε πσο: φζν κεγαιχηεξνο είλαη ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ θαηέρνπλ απφ θνηλνχ θάηη, ηφζν απηφ ηπγράλεη ιηγφηεξεο κέξηκλαο (Ostrom 1990). Ζ κέξηκλα απηή είλαη απαξαίηεηε γηα ηνλ θπζηθφ πφξν πνπ νλνκάδεηαη πιεζπζκφο ησλ ζεξεπζίκσλ εηδψλ ηεο άγξηαο παλίδαο. Σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη ινηπφλ είλαη, πνην ην θαηάιιειν ζχζηεκα ζήξαο ην νπνίν ζα εμαζθαιίζεη ηε κέξηκλα απηή; Οη δηαθνξεηηθέο θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ δηακνξθψλνπλ δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα ζήξαο θαη θαηά επέθηαζε θαλνληζκνχο γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο αεηθνξηθήο θάξπσζεο θαη ηεο πνηφηεηαο ζήξαο. Με βάζε ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ ζεξάκαηνο δηαθξίλνληαη ηξία θχξηα ζπζηήκαηα ζήξαο: 6

Σν ζήξακα αλήθεη ζηνλ θπλεγφ κηαο επξείαο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο (εθαξκφδεηαη ζηελ Διιάδα θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο ησλ ΖΠΑ). Σν ζήξακα αλήθεη ζηνλ ηνπηθφ θπλεγεηηθφ ζχιινγν (εθαξκφδεηαη θπξίσο ζηελ αλαηνιηθή Δπξψπε). Σν ζήξακα αλήθεη ζηνλ ηδηνθηήηε ηεο γεο (εθαξκφδεηαη θπξίσο ζηε δπηηθή Δπξψπε). Σν ηξίην ζχζηεκα (ζην εμήο δπηηθνεπξσπατθφ), δελ έρεη ελδηαθέξνλ γηα ηελ Διιάδα επεηδή: α) νη ηδησηηθέο εθηάζεηο είλαη κηθξνχ εκβαδνχ, β) αληηηίζεηαη ζηελ ειιεληθή ζεξεπηηθή θηινζνθία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε ζήξα απνηειεί αλαθαίξεην δηθαίσκα θαη ζχκβνιν ειεπζεξίαο, θαη γ) ν ηδηνθηήηεο ηεο γεο έρεη ζε κεγάιν βαζκφ απηνλνκία ζηε δηαρείξηζε, θάηη ην νπνίν ελέρεη θηλδχλνπο γηα ηελ πινχζηα βηνπνηθηιφηεηα ησλ ειιεληθψλ νηθνζπζηεκάησλ. Σν πξψην ζχζηεκα (ζην εμήο ειιελνακεξηθαληθφ) εθαξκφδεηαη ζηε κεγαιχηεξε έθηαζε ηεο ειιεληθήο γεο θαη αλαθέξεηαη σο ειεχζεξν παξαδνζηαθφ θπλήγη. ην ειιελνακεξηθαληθφ ζχζηεκα ηθαλνπνηείηαη ε αλάγθε γηα δηαηήξεζε ηεο ειιεληθήο ζεξεπηηθήο θηινζνθίαο, φκσο, εκθαλίδεηαη ην πξφβιεκα ηεο έιιεηςεο κέξηκλαο ηνπ θπζηθνχ πφξνπ ιφγσ αδπλακίαο αλάιεςεο ζπγθεθξηκέλσλ επζπλψλ (Ostrom 1990). ην δεχηεξν ζχζηεκα (ζην εμήο αλαηνιηθνεπξσπατθφ) επηθξαηεί κηα ελδηάκεζε θαηάζηαζε. Σελ ειεπζεξία ηελ απνιακβάλνπλ κφλν ηα κέιε ηνπ ηνπηθνχ ζπιιφγνπ, ζπλάκα φκσο, ην θάζε κέινο ζπκβάιιεη ζε κεγάιν βαζκφ ζηε κέξηκλα γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ ζεξάκαηνο. Κπλεγνί απφ άιιεο πεξηνρέο κπνξνχλ λα επηζθεθηνχλ ηα θπλεγνηφπηα ηνπ ζπιιφγνπ κφλν κεηά απφ πξφζθιεζε θαη θαηαβνιή ηεο αλάινγεο νηθνλνκηθήο εηζθνξάο γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ ζεξάκαηνο. πγθξίλνληαο ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηελ Διιάδα θαη ζηηο ΖΠΑ, δηαπηζηψλεηαη πσο, αλ θαη ην ζχζηεκα ζήξαο είλαη ην ίδην, νη Ακεξηθαλνί απνιακβάλνπλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ηε ζήξα ηνπ θαζηαλνχ (π.ρ. Frey et al. 2003), ζε αληίζεζε κε ηνπο Έιιελεο (Θ. Καξακπαηδάθεο 2003 πξνζσπηθή επηθνηλσλία). Ζ δηαθνξά απηή πξέπεη λα απνδνζεί: ην κεγαιχηεξν εκβαδφλ ησλ θπλεγνηφπσλ ζηηο ΖΠΑ, κε απνηέιεζκα νη πιεζπζκνί λα δέρνληαη κηθξφηεξε ζεξεπηηθή πίεζε. Δπηπξφζζεηα, ν εληνλφηεξνο ηεκαρηζκφο ησλ ελδηαηηεκάησλ (habitat fragmentation) ζηελ Διιάδα θάλεη πην δχζθνιε ηελ αλάθακςε ηνπ πιεζπζκνχ ζε ζρέζε κε ηηο ΖΠΑ. ηνπο ιαλζαζκέλνπο θαλνληζκνχο ζήξαο πνπ εθαξκφδνληαη ζηελ Διιάδα (βι π.ρ. Δηήζηα Ρπζκηζηηθή Θήξαο 2005 2006 πνπ επηηξέπεη ηε ζήξεπζε ηνπ ζειπθνχ θαζηαλνχ (Allen 1947, Dale 1951). ηελ ηθαλνπνηεηηθή ζηειέρσζε θαη νξγάλσζε ησλ αξκφδησλ θξαηηθψλ ππεξεζηψλ ζηηο ΖΠΑ πνπ επηηξέπεη ηε ζπλερή παξαθνινχζεζε ησλ πιεζπζκψλ ηνπ θαζηαλνχ θαη ηελ πξνζαξκνγή ησλ θαλνληζκψλ ζήξαο ζχκθσλα κε ηελ θαηάζηαζή ηνπο (δηάξθεηα θπλεγεηηθήο πεξηφδνπ, φξην θάξπσζεο, π.ρ. Iowa Department of Natural Resources 2005). Απφ ηηο παξαπάλσ δηαθνξέο κε ηηο ΖΠΑ ε πξψηε είλαη αγεθχξσηε, ελψ ε ηξίηε θξίλεηαη αγεθχξσηε ηνπιάρηζηνλ γηα ην άκεζν κέιινλ. Οργάλφζε ηες ζήρας ζηελ Διιάδα Ζ Θεξακαηνπνλία ζηελ Διιάδα απνηειεί έλαλ απφ ηνπο θιάδνπο ηεο Γαζνπνλίαο. Σελ επζχλε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δξαζηεξηφηεηαο ηεο ζήξαο θαη ηε ράξαμε ηεο ζεξεπηηθήο πνιηηηθήο ηελ έρεη ε Γαζηθή Τπεξεζία ηνπ Τπνπξγείνπ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ Γεσξγίαο. Σελ αξκνδηφηεηα γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ζηξαηεγηθψλ γηα ηε ζήξα θαη ηε δηαρείξηζε ησλ ζεξακάησλ θαη ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπο ζηελ Διιάδα ηελ έρεη ε Γ/λζε Αηζζεηηθψλ Γαζψλ Γξπκψλ θαη Θήξαο (Αξακπαηδήο 2000). Ζ νπζηαζηηθή επζχλε βέβαηα ηεο εθαξκνγήο ηεο πνιηηηθήο θαη ηεο λνκνζεζίαο γηα ηε ζήξα αλήθεη ζηελ αξκνδηφηεηα ησλ Πεξηθεξεηαθψλ Γαζηθψλ Τπεξεζηψλ (Πεξηθεξεηαθέο Γηεπζχλζεηο Γαζψλ, Γηεπζχλζεηο Γαζψλ Ννκψλ, Γαζαξρεία). ήκεξα ππάξρνπλ 83 Γαζαξρεία, δηάζπαξηα ζε φιε ηε ρψξα, πνπ απνηεινχλ ηηο βαζηθέο κνλάδεο εθαξκνγήο ηεο πνιηηηθήο θαη ηεο λνκνζεζίαο γηα ηα δάζε θαη ην 7

Φπζηθφ Πεξηβάιινλ. ε θάζε δαζαξρείν ππάξρεη Γξαθείν Θήξαο πνπ έρεη σο ζθνπφ ηε δηαρείξηζε θαη πξνζηαζία ησλ ζεξακαηηθψλ εηδψλ θαη ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπο θαη είλαη ζηειερσκέλν κε δαζνιφγν ή δαζνπφλν. Γπζηπρψο φκσο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο απηφο δελ είλαη εηδηθά εθπαηδεπκέλνο θαη ελεκεξσκέλνο ζε ζέκαηα ζήξαο, ελψ παξάιιεια αζρνιείηαη θαη κε άιιεο εξγαζίεο εθηφο απηψλ πνπ εμππεξεηνχλ ηνπο ζθνπνχο ηνπ Γξαθείνπ Θήξαο. ε εηδηθή αλαθνξά γηα ηε ζήξα ζηελ Διιάδα ηνπ εηδηθνχ εκπεηξνγλψκνλα ηνπ FAO θ Pringale, απεζηαικέλνπ ηνπ Δηδηθνχ Σακείνπ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ην 1972, αλαθέξεηαη ραξαθηεξηζηηθά φηη «Οη Δαζηθέο Υπεξεζίεο εθηεινύλ απηή ηελ εξγαζία κε ζπλείδεζε θαη δπλακηζκό, αιιά ε απνηειεζκαηηθόηεηα ηωλ ελεξγεηώλ ηνπο, ζηνλ ηερληθό ζρεδηαζκό, ζα ήηαλ βέβαηα κεγαιύηεξε εάλ, ηόζν νη Δαζνιόγνη όζν θαη νη Πξνϊζηάκελνη ηωλ Υπεξεζηώλ, είραλ επαξθείο γλώζεηο βηνινγίαο ηωλ ζεξακάηωλ θαη ηωλ αλαγθώλ ηνπο, ην νπνίν ζπκβαίλεη κόλν γηα κηα κηθξή κεηνλόηεηα. Τν πην πάλω πξνζωπηθό δελ ιακβάλεη επαξθή κόξθωζε ζηνλ ηνκέα απηό, πξάγκα ην νπνίν είλαη αλακθίβνια ιππεξό» (, 1972). ήκεξα ιεηηνπξγνχλ 22 δεκφζηα εθηξνθεία ζεξακάησλ ζηα νπνία παξάγνληαη θαηά κέζν φξν 120.000 θηεξσηά θαη 2.000 ηξηρσηά ζεξάκαηα (Αξακπαηδήο, 2000). Απηά ζε θακία πεξίπησζε δελ πιεξνχλ ηηο πξνδηαγξαθέο γηα εγθαηάζηαζε λέσλ πιεζπζκψλ, παξά κφλν γηα άκεζε ζήξεπζε κε ην ζχζηεκα put and take (ψθνο & Μπίξηζαο, 2005). Δπίζεο έρνπλ ηδξπζεί Καηαθχγηα Άγξηαο Εσήο πνπ θαιχπηνπλ ζεκαληηθή έθηαζε ηεο επηθξάηεηαο θαη 8 θξαηηθά ειεγρφκελεο θπλεγεηηθέο πεξηνρέο νη νπνίεο θαιχπηνπλ έθηαζε κεγαιχηεξε ησλ 1.300.000 ζηξεκκάησλ πνπ «απνηεινύλ θξαηηθνδίαηηεο παζεηηθέο επηρεηξήζεηο, ελώ νη ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξνπλ ζηνπο θπλεγνύο είλαη ρακειήο πνηόηεηαο». (Αξακπαηδήο, 2000). ηελ Διιάδα ην ζήξακα αλήθεη ζε απηφλ πνπ ην ζπιιακβάλεη θαη φρη ζηνλ ηδηνθηήηε ηεο γεο, ελψ ην δηθαίσκα ζήξαο απνθηάηαη κε ηελ έθδνζε εηήζηαο άδεηαο πνπ κπνξεί λα ηζρχεη γηα έλαλ λνκφ ή γηα κηα θπλεγεηηθή πεξηθέξεηα ή γηα φιε ηελ επηθξάηεηα. Σν πιένλ επηζπκεηφ επηδεκεηηθφ ζήξακα γηα ηνπο έιιελεο θπλεγνχο είλαη ν ιαγφο (Θσκαίδεο θ. α. 2002). Οη ιαγνθπλεγνί ραξαθηεξίδνπλ ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπο άθξσο αληαπνδνηηθή, ιφγσ ησλ σθειεηψλ πνπ ηνπο πξνζθέξεη, θαη δελ ζθέπηνληαη λα ηελ αληηθαηαζηήζνπλ κε άιιε (ςάξεκα, πεδνπνξία θ.ιπ.), ελψ αθηεξψλνπλ θαηά κέζν φξν 69 εκέξεο θαη έηνο γηα ηελ άζθεζε ηεο ζήξαο ηνπ ιαγνχ θαη δαπαλνχλ, θαηά κέζν φξν, 1658 επξψ εηεζίσο (ψθνο θ. α. 2002). Ζ εκπνξηθή θαηαλάισζε πνπ πξνθαιείηαη ζε επίπεδν ρψξαο απφ ην θπλήγη ηνπ ιαγνχ εθηηκάηαη ζε δεθάδεο εθαηνκκχξηα επξψ (ψθνο θ. α. 2002). Οη ίδηνη εξεπλεηέο αλαθέξνπλ φηη νη ιαγνθπλεγνί, σο νκάδα ρξεζηψλ ησλ ιηβαδηψλ, ππνζηεξίδνπλ φηη απαηηείηαη ιήςε κέηξσλ γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ζήξαο ηνπ ιαγνχ θαη δειψλνπλ «πξνζπκία πιεξσκήο» εθφζνλ εμαζθαιηζηεί φηη ηα ρξήκαηά ηνπο ζα εμεπεξεηήζνπλ απνηειεζκαηηθά ην ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν πξννξίδνληαη. ηελ Κπλεγεηηθή Πεξηθέξεηα Μαθεδνλίαο & Θξάθεο ε δξαζηεξηφηεηα ηεο ζήξαο, πνπ είλαη κηαο κνξθήο ππαίζξηα αλαςπρή, αζθείηαη θπξίσο απφ ηηο απνθαινχκελεο «ιατθέο ηάμεηο» (εξγάηεο, αγξφηεο, θαη ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο). (Σζαραιίδεο, ππφ δεκνζίεπζε). Γπζηπρψο ε έιιεηςε πνιηηηθήο βνχιεζεο γηα ζπλέρηζε θαη ελδπλάκσζε ηεο πνιχηηκεο πξνζθνξάο ηεο Γαζηθήο Τπεξεζίαο θαη ε έιιεηςε ζηξαηεγηθνχ ζρεδηαζκνχ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζήξαο ζηελ Διιάδα νδήγεζαλ ηελ Τπεξεζία απηή ζε ζηαδηαθή απνγχκλσζε απφ πξνζσπηθφ θαη ζηφρνπο, ελψ ηαπηφρξνλα αλάγθαζαλ ηηο θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο λα αλαιάβνπλ πξσηνβνπιίεο ηφζν ζην πεδίν ηεο θχιαμεο, φζν ζηα επίπεδα ηεο έξεπλαο, ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο πινπνίεζεο δηαρεηξηζηηθψλ ζρεδίσλ. Ζ ζεκεξηλή θαηάζηαζε ησλ θξαηηθψλ ππεξεζηψλ θαη εξεπλεηηθψλ θέληξσλ ζηνλ ηνκέα ηεο ζήξαο (εθηφο ησλ Αλψηαησλ Δθπαηδεπηηθψλ Ηδξπκάησλ) κπνξεί δηθαηνινγεκέλα λα ζεσξεζεί ειιηπήο γηαηί, πιένλ, ειάρηζηνη αζρνινχληαη κε ηε δηαρείξηζε ηεο ζήξαο θαη ησλ ζεξακάησλ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο ζεσξείηαη, εζθαικέλα, φηη ε πξνζηαζία εηδψλ θαη πεξηνρψλ κπνξεί λα ππνθαηαζηήζεη ην ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ θαη ηε δηαρείξηζε. Ζ ζεκεξηλή θαηάζηαζε ζηνλ ηνκέα ηεο απαζρφιεζεο εηδηθψλ ζε ζέκαηα ζήξαο ζηα Δξεπλεηηθά Κέληξα πνπ ζπλεξγάδνληαη κε ην Τπ. Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο & Σξνθίκσλ θαη ζηηο αξκφδηεο Τπεξεζίεο έρεη ζε γεληθέο γξακκέο σο εμήο: 8

ην ΔΘΗΑΓΔ - Ηλζηηηνχην Γαζηθψλ Δξεπλψλ Θεζζαινλίθεο απαζρνιείηαη έλαο εξεπλεηήο ζηνλ ηνκέα ηεο δηαρείξηζεο άγξηαο παλίδαο θαη φρη εηδηθά ζηε δηαρείξηζε ηεο ζεξακαηνπαλίδαο θαη ηεο ζήξαο. Ζ Γηεχζπλζε Αηζζεηηθψλ Γαζψλ Γξπκψλ θαη Θήξαο δελ δηαζέηεη ζηηο ηάμεηο ηεο δαζνιφγν εηδηθεπκέλν ζε ζέκαηα ζεξακαηνπνλίαο. Σα Γξαθεία Θήξαο ησλ Γαζαξρείσλ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζηειερψλνληαη κε κε επαξθψο εηδηθεπκέλνπο, ζε ζχγρξνλα ζέκαηα ζεξεπηηθήο δηαρείξηζεο δαζνιφγνπο ή δαζνπφλνπο, ρσξίο επηπιένλ λα ιακβάλεηαη κέξηκλα γηα δηαξθή εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε. Έλα ιεηηνπξγηθφ θαη απνηειεζκαηηθφ ηνπηθφ γξαθείν δηαρείξηζεο ζήξαο απαηηεί ζηειέρσζε κε εηδηθνχο επηζηήκνλεο πνπ λα αζρνινχληαη κε ηε ζήξα επηζηακέλα θαη απνθιεηζηηθά θαη φρη σο «πάξεξγν», φπσο γίλεηαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ζήκεξα. Κάζε Γηεχζπλζε Γαζψλ Πεξηθέξεηαο ηεο ρψξαο επηβάιιεηαη λα απαζρνιεί έλαλ ηνπιάρηζηνλ εηδηθεπκέλν ζε ζέκαηα δηαρείξηζεο ζεξακάησλ Γαζνιφγν, πνπ ζα εθπαηδεχεηαη θαη ζα ελεκεξψλεηαη δηαξθψο γηα ηηο εμειίμεηο ηεο επηζηήκεο, ζα παξαθνινπζεί ηελ έξεπλα, ζα ζέηεη ζηφρνπο ζε ζπλεξγαζία κε ηηο πεξηθεξεηαθέο θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο πνπ εθπξνζσπνχλ ηνπο ρξήζηεο θπλεγνχο θαη ζα ζπκβάιιεη ζηνλ ζρεδηαζκφ ελφο θεληξηθνχ δηαρεηξηζηηθνχ ζρεδίνπ πνπ ζα πξέπεη λα εθπνλείηαη απφ ην Τπνπξγείν Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Κπλεγεηηθή πλνκνζπνλδία Διιάδαο. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζα εμαζθαιίδεηαη πιεξέζηεξε ελεκέξσζε θαη επξχηεξε απνδνρή απφ ηνπο ρξήζηεο. Σα Γξαθεία Θήξαο ησλ θαηά ηφπνπο Γαζαξρείσλ πξνηείλεηαη λα ζηειερψλνληαη κε: Γαζνιφγν εηδηθεπκέλν ζε ζέκαηα δηαρείξηζεο εηδψλ άγξηαο παλίδαο πνπ ζα είλαη επηθνξηηζκέλνο κε ηελ επζχλε πινπνίεζεο ησλ δηαρεηξηζηηθψλ δξάζεσλ θαη παξαθνινχζεζεο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ θάζε δηαρεηξηζηηθνχ κέηξνπ. ε ζπλεξγαζία κε ηνπο ηνπηθνχο θπλεγεηηθνχο ζπιιφγνπο ζα πξέπεη λα ζπγθξνηεζνχλ δηαρεηξηζηηθέο κνλάδεο πνπ ζα θξνληίδνπλ γηα ηε δεκηνπξγία ζεξεπηηθψλ πιενλαζκάησλ κε ζηφρν ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ζήξαο θαη ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηάο ηεο. Γαζνπφλν επηκνξθσκέλν πνπ, ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ηνπηθφ θπλεγεηηθφ ζχιινγν, ζα θξνληίδεη γηα ηνλ εληνπηζκφ πξνβιεκάησλ ζηελ εθαξκνγή ησλ δηαρεηξηζηηθψλ ζρεδίσλ θαη ησλ ζρεδίσλ θχιαμεο ηεο πεξηνρήο επζχλεο ηνπ Γαζαξρείνπ Γαζηθνχο ππαιιήινπο νη νπνίνη ζε άκεζε ζπλεξγαζία κε ηνπο νκνζπνλδηαθνχο ζεξνθχιαθεο θαη ηνπο ζεξνθχιαθεο ησλ θπλεγεηηθψλ ζπιιφγσλ ζα εξγάδνληαη θαηά βάξδηεο θαιχπηνληαο ηελ πεξηνρή επζχλεο ηνπο ηφζν ηα άββαηα - Κπξηαθέο φζν ηηο αξγίεο θαη ηηο λχρηεο. Οη θσλεγεηηθές οργαλώζεης θαη ο ρόιος ηοσς ζηε δηατείρηζε ηες ζήρας Οη θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο ζηελ Διιάδα απφ ηηο αξρέο ηνπ 20νχ αηψλα δηαδξακάηηζαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ πξνζηαζία ηεο θπζηθήο καο θιεξνλνκηάο. Σα επνλνκαδφκελα «Κπλεγεηηθά σκαηεία» κε ην Γαζηθφ Κψδηθα ηνπ 1929 απνθηνχλ εληαία θαηαζηαηηθά ιεηηνπξγίαο θαη ηίζεληαη θάησ απφ ηνλ έιεγρν θαη ηελ επίβιεςε ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο (θαζεζηψο πνπ ζε γεληθέο γξακκέο δηαηεξείηαη σο ζήκεξα). Σελ επνρή εθείλε κεηά απφ πηέζεηο ησλ θπλεγεηηθψλ Οξγαλψζεσλ: πξνζιακβάλνληαη θχιαθεο ζήξαο κε επξχηεξεο αξκνδηφηεηεο πξνζηαζίαο, πξνζηαηεχνληαη είδε πνπ θηλδχλεπαλ, ηίζεληαη απζηεξφηαηνη θαλφλεο γηα ηε ζήξα, απαγνξεχεηαη ε ζαλάησζε θαη εκπνξία πξνζηαηεπφκελσλ εηδψλ θαη ηδξχνληαη ζεξεπηηθά πάξθα νη πξψηεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. Έηζη νη θπλεγνί θαηαθηνχλ δίθαηα ζηελ θνηλσλία, ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπο σο ηνπ πξψηνπ «ιφκππ» πνπ πξνζηαηεχεη απνηειεζκαηηθά ην πεξηβάιινλ. Οη θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο απέθηεζαλ ηε ζεκεξηλή ηνπο κνξθή ην 1969 κεηά απφ Ννκνζεηηθφ Γηάηαγκα. Απφ ηφηε ηδξχζεθαλ ζηαδηαθά θαη ιεηηνπξγνχλ έσο ζήκεξα 250, πεξίπνπ, θπλεγεηηθνί ζχιινγνη, δηάζπαξηνη ζε φιε ηε ρψξα, νη νπνίνη ππάγνληαη ζηε δηθαηνδνζία 7 Οκνζπνλδηψλ (κηα γηα θάζε θπλεγεηηθή πεξηθέξεηα) πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο ζπγθξνηνχλ ηελ Κπλεγεηηθή πλνκνζπνλδία Διιάδαο (ΚΔ). Με απηφλ ηνλ ηξφπν δηακνξθψλεηαη πιένλ έλα δίθηπν νξγαλψζεσλ ειεγρφκελσλ απφ ηελ 9

Πνιηηεία, κε θνηλά θαηαζηαηηθά ιεηηνπξγίαο θαη θνηλφ ζθνπφ, πνπ δελ είλαη άιινο απφ ηελ πξνζηαζία θαη αλάπηπμε ηνπ ζεξακαηηθνχ πινχηνπ ηεο ρψξαο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηεο ζεξακαηνπνλίαο ζηελ Διιάδα δηαδξακαηίδεη ε Κπλεγεηηθή πλνκνζπνλδία Διιάδαο (ΚΔ) θαη νη ινηπέο θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο. Ζ ΚΔ έρνληαο σο βαζηθή αξρή ηελ αεηθνξηθή ρξήζε ησλ ζεξακαηηθψλ πφξσλ, κε ηε βνήζεηα εηδηθψλ ζπλεξγαηψλ, ζρεδίαζε θαη ήδε πινπνηεί πξνγξάκκαηα πνπ έρνπλ σο ζηφρν ηελ θαηαγξαθή ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο θαη ηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ηεο ζήξαο, ησλ ζεξακαηηθψλ εηδψλ θαη ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπο. Σα θπξηφηεξα απφ απηά είλαη: α) ην πξφγξακκα «ΑΡΣΔΜΗ» πνπ έρεη σο ζηφρν ηελ εθηίκεζε ηεο εηήζηαο θάξπσζεο ζεξακάησλ, β) ην πξφγξακκα βειηίσζεο ελδηαηηεκάησλ πνπ απνζθνπεί ζηελ εμαζθάιηζε θαιχηεξσλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο θαη αλάπηπμεο ησλ πιεζπζκψλ ησλ εηδψλ ηεο άγξηαο παλίδαο, γ) ην πξφγξακκα εθηίκεζεο ηεο θαηλνινγίαο ηεο κεηαλάζηεπζεο ησλ ζεξεχζηκσλ απνδεκεηηθψλ εηδψλ δ) ην πξφγξακκα «ΑΡΣΔΜΗ ΗΗ» κε ζθνπφ λα ζπιιέμεη εηδηθέο πνηνηηθέο πιεξνθνξίεο φπσο ε ειηθηαθή θαηαλνκή ησλ ζεξεχζηκσλ εηδψλ, ε αλαινγία ζειπθψλ αξζεληθψλ θ.α. πνπ ζα βνεζήζνπλ ζηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ εηδψλ, ησλ ελδηαηηεκάησλ θαη ηεο ζήξαο ηνπο θαη ε) πξφγξακκα εθπφλεζεο ζρεδίσλ δξάζεο γηα ηα ζπνπδαηφηεξα επηδεκεηηθά ζεξάκαηα. Σν κεγαιχηεξν φκσο επίηεπγκα ηεο ΚΔ είλαη φηη απφ ην 2000 νξγαλψζεθε θαη ιεηηνπξγεί, κε ρξεκαηνδφηεζε ησλ θπλεγψλ θαη επζχλε ησλ θπλεγεηηθψλ νξγαλψζεσλ, ην ψκα ηεο Οκνζπνλδηαθήο Θεξνθπιαθήο ζηειερσκέλν κε 255 ζεξνθχιαθεο απφ ηνπο νπνίνπο αξθεηνί είλαη δαζνπφλνη θαη δαζνιφγνη. ηηο θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο απαζρνιείηαη επίζεο ζε κφληκε βάζε κεγάινο αξηζκφο επηζηεκφλσλ (δαζνιφγσλ, γεσπφλσλ, δαζνπφλσλ, βηνιφγσλ) πνπ ιεηηνπξγνχλ σο εηδηθνί ζπλεξγάηεο θαη ππνζηεξίδνληαη απφ λνκηθνχο, ηερληθνχο θαη ινηπά δηνηθεηηθά ζηειέρε. Υξέε επηζηεκνληθψλ ζπλεξγαηψλ εθηεινχλ πεξηζηαζηαθά θαη νη δαζνπφλνη θαη δαζνιφγνη πνπ πξνζιήθζεθαλ σο Οκνζπνλδηαθνί Θεξνθχιαθεο. Οη Οκνζπνλδηαθνί Θεξνθχιαθεο ελεκεξψλνληαη θαη εθπαηδεχνληαη δηαξθψο θαη αμηνπνηνχληαη σο ζπλεξγάηεο ζηα πξνγξάκκαηα ησλ θπλεγεηηθψλ νξγαλψζεσλ, ελψ ηαπηφρξνλα ελεκεξψλνπλ ηνπο θπλεγνχο θαη ηελ θνηλή γλψκε, βνεζνχλ ζηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη ελεκέξσζε ησλ καζεηψλ θαη ζπκκεηέρνπλ ζε δξάζεηο θαη πξνγξάκκαηα ζπλεξγαδφκελσλ Φνξέσλ θαη Τπεξεζηψλ (Γαζηθέο, Κηεληαηξηθέο Τπεξεζίεο θ.ιπ.). Η περίπηφζε ηες Κσλεγεηηθής Οκοζπολδίας Μαθεδολίας & Θράθες (ΚΟΜΑΘ) θαη ο ρόιος ηες ζηε δηατείρηζε ηες ζήρας Ζ ΚΟΜΑΘ εδξεχεη ζηε Θεζζαινλίθε θαη έρεη ππφ ηελ επνπηεία θαη ηελ θαζνδήγεζή ηεο 62 Κπλεγεηηθνχο πιιφγνπο ζηηο ηξεηο δηνηθεηηθέο πεξηθέξεηεο αξκνδηφηεηάο ηεο (Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο θαη Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο & Θξάθεο). Λεηηνπξγεί κε πιήξε κεραλνξγάλσζε, γξακκαηεηαθή ππνζηήξημε θαη έρεη νξγαλψζεη έλα ζχζηεκα θχιαμεο ησλ ζεξακαηηθψλ θαη ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπο, απνηεινχκελν απφ 61 ζεξνθχιαθεο ηεο ΚΟΜΑΘ θαη 56 ζεξνθχιαθεο ησλ θπλεγεηηθψλ ζπιιφγσλ. ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, κεηά απφ ζρεηηθέο απνθάζεηο ησλ γεληθψλ ζπλειεχζεψλ ησλ Κπλεγεηηθψλ πιιφγσλ ηεο ΚΟΜΑΘ, μεθίλεζε ε αλαδηάξζξσζε ηεο δνκήο ηεο κε απνθνξχθσκα ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 φηαλ κε ηελ επηβνιή πξφζζεησλ έθηαθησλ εηζθνξψλ ζηνπο 56.400 θπλεγνχο κέιε ηεο (Σζαραιίδεο 2003) θαη ηε δηάζεζε ησλ ρξεκάησλ γηα αλαδηνξγάλσζε θαη ζηειέρσζε απέθηεζε ηδηφθηεηα γξαθεία (170 m²) θαη απαζρνιεί ζήκεξα, πέξα απφ ηνπο ζεξνθχιαθεο πνπ αλαθέξζεθαλ, 6 Γαζνιφγνπο (έλαο θάηνρνο δηδαθηνξηθνχ θαη δχν ππνςήθηνη κεηαπηπρηαθνί) 2 δαζνπφλνπο, 3 ππαιιήινπο γξαθείνπ θαη, σο εμσηεξηθνχο ζπλεξγάηεο, έλαλ ινγηζηή, έλαλ ηερληθφ Ζ/Τ θαη έλαλ αλαιπηή πξνγξακκαηηζηή. Σν νξγαλφγξακκα ιεηηνπξγίαο ηεο ΚΟΜΑΘ ηξνπνπνηήζεθε πξφζθαηα θαη εγθξίζεθε απφ ην Γηνηθεηηθφ πκβνχιην θαη ηε Γεληθή ηεο πλέιεπζή ηεο (Γηάγξακκα 1). 10

Διοικητικό Συμβούλιο Γεν. Διεςθςνηήρ Διεύθςνζη Επιζηημονικών Δπάζεων Διεύθςνζη Θηποθςλακήρ Διεύθςνζη Υποζηήπιξηρ Κλιμάκιο Δςηικήρ Μακεδονίαρ Τομέαρ Δπάζεων Θηποθςλακήρ Κ. Σ. Τομέαρ Δπάζεων Ομ. Θηποθςλακήρ Τομέαρ Γπαμμαηειακήρ Υποζη. Έπγων & Δπάζεων Κλιμάκιο Ν.Ημαθίαρ, Πέλλαρ, Πιεπίαρ Κλιμάκιο Δςηικήρ Μακεδονίαρ Τομέαρ Οπγανωηικήρ Υποζη. Έπγων & Δπάζεων Κλιμάκιο Ν.Θεζ/νίκηρ, Φαλκιδικήρ Κλιμάκιο Ν.Ημαθίαρ, Πέλλαρ, Πιεπίαρ Τομέαρ Δημοζίων Σσέζεων & Τύπος Κλιμάκιο Ν. Σεππών, Κιλκίρ Κλιμάκιο Ν.Θεζ/νίκηρ, Φαλκιδικήρ Τομέαρ Λογιζηικήρ Υποζηήπιξηρ Κλιμάκιο Αναηολικήρ Μακεδονίαρ Κλιμάκιο Ν. Σεππών, Κιλκίρ Τομέαρ Μησανοπγάνωζηρ & Υποζηήπιξηρ Η/Υ Κλιμάκιο Θπάκηρ Κλιμάκιο Αναηολικήρ Μακεδονίαρ Τομέαρ Νομικήρ Υποζηήπιξηρ Κλιμάκιο Θπάκηρ Γηάγρακκα 1. Οξγαλφγξακκα ιεηηνπξγίαο Κπλεγεηηθήο Οκνζπνλδίαο Μαθεδνλίαο & Θξάθεο Ζ νξγάλσζε ηεο ΚΟΜΑΘ βαζίδεηαη ζε ζεξακαηνπνληθά πξφηππα πξνεγκέλσλ ρσξψλ φπσο είλαη νη ΖΠΑ, ε Γαιιία, ε Μ. Βξεηαλία θ.α. Με απηή ηελ νξγαλσηηθή δνκή ζρεδηάδεη θαη πινπνηεί δξάζεηο φπσο: α) ζπκκεηνρή ζηε θχιαμε θαη πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, β) ρεδηαζκφο θαη πινπνίεζε πξνγξακκάησλ ζρεηηθά κε ηε θαηαγξαθή εηδψλ άγξηαο παλίδαο θαη ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπο, γ) αμηνιφγεζε ηεο θαηάζηαζεο ησλ πιεζπζκψλ άγξηαο παλίδαο θαη ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπο, δ) εθαξκνγή πξνγξακκάησλ βειηίσζεο ελδηαηηεκάησλ ζηα Καηαθχγηα Άγξηαο Εσήο θαη ηνπο θπλεγνηφπνπο, ε) επηκφξθσζε ησλ ζηειέρε ηεο, ζη) εθπαίδεπζε ησλ θπλεγψλ κειψλ ησλ Κπλεγεηηθψλ πιιφγσλ αξκνδηφηεηάο ηεο, δ) παξαθνινχζεζε θαη αλάιπζε λφκσλ, ε) πιεξνθφξεζε ηεο θνηλήο γλψκεο, ζ) έθδνζε βηβιίσλ, πεξηνδηθψλ, ελεκεξσηηθψλ εληχπσλ θ.ιπ. 11

Σσκπεράζκαηα προηάζεης Δίλαη πξνθαλέο φηη ε έιιεηςε πνιηηηθήο βνχιεζεο ζηελ Διιάδα, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, νδήγεζε ηε Γαζηθή Τπεξεζία ζε απνδηνξγάλσζε θαη άθξσο ειιεηκκαηηθή ζηειέρσζε, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξεί λα αζρνιεζεί επαξθψο κε ην αληηθείκελν ηεο ζήξαο. Γηα λα γίλεη απηφ ρξεηάδεηαη α) επαλαπξνζδηνξηζκφο ζηφρσλ, β) αλαδηάξζξσζε ηεο αξκφδηαο Γ/λζεο ηνπ Τπ.Γε. γ) αλαδηνξγάλσζε ησλ Γξαθείσλ Θήξαο ησλ Γαζαξρείσλ θαη εθπαίδεπζε ηνπ ππάξρνληνο πξνζσπηθνχ δ) πξφζιεςε εηδηθψλ επηζηεκφλσλ, ε) ζπλεξγαζία κε εξεπλεηηθά θαη εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα θαη, θπξίσο, ζη) ζπλεξγαζία κε ηηο θπλεγεηηθέο νξγαλψζεηο πνπ απνηεινχλ ζήκεξα ηνπο κνλαδηθνχο θνξείο κε αλεπηπγκέλε ηερλνγλσζία θαη εκπεηξία ζην ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν. Με δεδνκέλα ηελ εκπεηξία άιισλ ρσξψλ, ηελ αλάγθε γηα βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ άζθεζεο ηεο ζήξαο, ηελ αλάγθε γηα αλάπηπμε ηεο ζεξεπηηθήο νηθνλνκίαο ζηε ρψξα καο θαη γηα άζθεζε νξζνινγηθήο δηαρείξηζεο θαη απνηειεζκαηηθήο πξνζηαζίαο ησλ εηδψλ ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ησλ ελδηαηηεκάησλ ηνπο, δελ ζα έπξεπε λα ππάξρνπλ ζήκεξα άλεξγνη δαζνιφγνη, δαζνπφλνη ή ζρεηηθνί επηζηήκνλεο. Βηβιηογραθία Αξακπαηδήο, Γ., 2000. Ννκνζεηηθά Πιαίζηα ηεο Θεξακαηνπαλίδαο θαη ηεο Θήξαο ζηελ Διιάδα. Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην 4/2000, ζει 560 572. Alvard, M.S. and Kuznar, L. 2001. Deferred harvests: The transition from hunting to animal husbandry. American Anthropologist 103(2):295-311. Allen, D.L. 1947. Hunting as limitation to Michigan pheasants. J. Wildl. Manage. 11: 232-243. Ankey, D.C. 1996. An embarrassment of riches: too many geese. Journal of Wildlife Management 60(2):217-223. Barkley, J. and Bednarik, K.E. 1968. Private waterfowl shooting clubs in the Mississippi Flyway. Pages 1074-1083 in Ratti, J.T., Flake, L.D. and Alan Wentz, W. 1982. Waterfowl ecology and management: selected readings. A Publication of The Wildlife Society. Allen Press. Lawrence, Kansas USA. pp.1328 Bellrose, F.C. and Low, J.B. 1978. Advances in waterfowl management research. Wildlife Society Bulletin 6(2):63-72. Brown, T. L., and N. A. Connelly. 1994. Predicting demand for big game and small game hunting licenses: the New York Experence. Wildlife Soc. Bul. 22: 172 178. Council of Europe 1995. How hunting and fishing can contribute to nature conservation and rural development. Colloquy organized within the framework of European Nature Conservation Year 1995. Environmental encounters, No 27. Council of Europe Publishing. 119pp. Dale, F.H. 1951. The refuge in pheasant management. J. Wildl. Manage. 15: 337-346. DiCamillo, J.A. and Schaefer, J.M. 2000. Internet program impacts youth interest in hunting. Wildlife Society Bulletin 28(4):1077-1085. Enck, J.W., Decker, D.J. and Brown T.L. 2000. Status of hunter recruitment and retention in the United States. Wildlife Society Bulletin. 28(4):817-824. Freese, C.H. and Trauger, D.L. 2000. Wildlife markets and biodiversity conservation in North America. Wildlife Society Bulletin 28(1):42-51. Gilbert, F.F. and Dodds, D.G. 1992. The philosophy and practice of wildlife management. Krieger Publishing Company. Florida USA. 313 pp. Graul, W. D. and G. C. Miller. 1984. Strengthening ecosystem management approaches. Wildl. Soc. Bull. 12: 282-289. Hardin, G. 1968. The tragedy of commons. Science 162: 1243-1248. 12

Holsman, R.H. 2000. Goodwill hunting? Exploring the role of hunters as ecosystem stewards. Wildlife Society Bulletin 28(4):808-816. Ηλζηηηνχην Σνπξηζηηθψλ Δξεπλψλ θαη Πξνβιέςεσλ. 2001. Ο Υεηκεξηλφο Σνπξηζκφο ζηελ Διιάδα, Αλάιπζε πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο. ει 110. Iowa Department of Natural Resources 2005. Frequently Asked Questions about Small Game Hunting. http://www.iowadnr.com/wildlife/files/upfaq.html Κακπφιεο, Β. 1991. Κπλεγεηηθφο εμάληαο. Αζήλα. 126 ζει.. Κακπνχξνγινπ Π. (πληνληζηήο έθδνζεο), 2001. Ννκηθφ Πιαίζην, Θήξα θαη Πεξηβάιινλ. Κπλεγεηηθφο χιινγνο Καιηζέαο, Αζήλα. ει. 231. Κνπηξάθεο, Δ.Θ. (ζπλη. έθδ.). Διιεληθνί Τγξφηνπνη. Μνπζείν Γνπιαλδξή Φπζηθήο Ηζηνξίαο, Διιεληθφ Κέληξν Βηνηφπσλ Τγξνηφπσλ. Αζήλα. 381 ζει Κπλεγεηηθή Οκνζπνλδία Μαθεδνλίαο & Θξάθεο. Δλεκεξσηηθέο εθδφζεηο. Κπλεγεηηθή πλνκνζπνλδία Διιάδαο. Δλεκεξσηηθέο εθδφζεηο. King, E.S. and Lester, J.N. 1995. The value of salt marsh as a sea defence. Marine Pollution Bulletin 30(3):180-189. Kosz, M. 1996. Valuing riverside wetlands: the case of the Donau-Auen national park. Ecological Economics 16:109-127. Layden, P. C., M. J. Manfredo, and P. Tucker. 2003. Integrating public values toward wildlife into land use planning: acase study in La Plata County, Colorado. Wildlife Soc. Bull. 31 (1): 174 184. Lecocq, Y. 1993. Wise use of waterfowl: a European perspective. Pages 87 89 in Moser, M., R., Prentice, C. and van Vessem, J. (eds.). Waterfowl and wetland conservation in the 1990s a global perspective. Proceedings of an IWRB Symposium, St Petersburg Beach, Florida, USA, November 1992. IWRB Special Publication No. 26. Slimbridg, UK. Lecocq, Y. 1996. The European hunter and his contribution to nature conservation. Pages 245 248 in From research to action plans conservation and management of the migratory birds in the Western Palearctic up to year 2000. Proceedings of an International Symposium, Bologna, Italy, March 1996. National Wildlife Institute, Bologna, Italy. Lecocq, Y. 1998. Hunting and habitat conservation in the European Union. Pages 50 52 in: Natura 2000 and people a partnership. Proceedings of a Conference, Bath UK, June 1998. Leopold, A. 1943. Wildlife in American culture. Journal of Wildlife Management 7(1):1-6. Μνπζείν Φπζηθήο Ηζηνξίαο Κξήηεο, 2002. Οξεηλέο Πεξηνρέο, Πξνβιήκαηα θαη Πξνηάζεηο Γηαρείξηζεο. ει 31. National Goose Forum 2000. Policy Report and Recommendations of the National Goose Forum. http://www.scotland.gov.uk/nationalgooseforum/ngf-00.asp Newton, I. 1998. Population limitations in birds. London, Academic Press Limited Ostrom, E. 1990. Governing the Commons. Cambridge University, Cambridge, England Owen, M. and Black, J.M. 1990. Waterfowl Ecology. Blackie and Son. London UK. 194pp. Παπαγεσξγίνπ, Ν., 1982. Μαζήκαηα Θεξακαηνπνλίαο. Θεζζαινλίθε. Παπαγεσξγίνπ, Ν., 1995. Οηθνινγία θαη Γηαρείξηζε Άγξηαο Παλίδαο. University Studio Press. Θεζζαινλίθε. Παπαγεσξγίνπ, Ν., 1996. Δθηξνθή Θεξακάησλ. University Studio Press. Θεζζαινλίθε. Παπαζπχξνπ,. 1972. Σν εγθφιπην ηνπ θπλεγνχ. Αζήλα. 175 ζει. Papeschi, Α. and Dessi-Fulgheri, F.. 2003. Multiple ornaments are positively related to male survival in the common pheasant. Animal Behaviour 65: 143-147. Parry, Μ. 1992. Agricultural as a resource system. I. Bowler ed. The geography of agriculture in developed market economies. Longman Group UL, London. Patterson, J. 1991. The need for crop damage mitigation in North American waterfowl conservation. Pages 53-58 in Roomen, M.V. and Madsen, J. (eds.). Farmers and Waterfowl: Conflict or 13

Coexistence. Proceedings of an International workshop, Lelystad, Netherlands, October 1991. IWRB Special Publication No. 21. Slimbridge, UK. Pringale, G., 1972. Ζ Θήξα εηο ηελ Διιάδα, Αλάιπζηο ησλ Πξνβιεκάησλ θαη πζηάζεηο. ει. 49. Reed, A. 1991. Management of Greater Snow Geese in relation to crop-damage: the need for a diversified and integrated approach. Pages 93-100 in Roomen, M.V. and Madsen, J. (eds.). Farmers and Waterfowl: Conflict or Coexistence. Proceedings of an International workshop, Lelystad, Netherlands, October 1991. IWRB Special Publication No. 21. Slimbridge, UK. θνξδάο, Κ. 2001. Ζ ζεκαζία ηνπ θπλεγίνπ σο βαζηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. ει. 40-48 από θνξδάο, Κ., Π. Μπίξηζαο θαη Ο. Μαζιαξηλνχ (ζπλη. έθδ.). ΠΑΝ-ΘΖΡΑ, ηα πάληα πεξί ζήξαο. Κπλεγεηηθή Οκνζπνλδία Μαθεδνλίαο Θξάθεο. Θεζζαινλίθε. 160 ζει. θνξδάο, Κ., Π. Μπίξηζαο & Ο. Μαζιαξηλνχ (ζπληνληζηέο έθδνζεο). 2001. Παλ-Θήξαο, Σα Πάληα Πεξί Θήξαο. Κπλεγεηηθή Οκνζπνλδία Μαθεδνλίαο & Θξάθεο. ει.159. θνξδάο, Κ., Π. Μπίξηζαο & Ο. Μαζιαξηλνχ (ζπληνληζηέο έθδνζεο). 2002. Παλ-Θήξαο, Σα Πάληα Πεξί Θήξαο. Κπλεγεηηθή Οκνζπνλδία Μαθεδνλίαο & Θξάθεο. ει.220. θνξδάο, Κ. & Π. Μπίξηζαο (ζπληνληζηέο έθδνζεο). 2003. Παλ-Θήξαο, Σα Πάληα Πεξί Θήξαο. Κπλεγεηηθή Οκνζπνλδία Μαθεδνλίαο & Θξάθεο. ει.239. θνξδάο, Κ. & Π. Μπίξηζαο (ζπληνληζηέο έθδνζεο). 2004. Παλ-Θήξαο, Σα Πάληα Πεξί Θήξαο. Κπλεγεηηθή Οκνζπνλδία Μαθεδνλίαο & Θξάθεο. θνξδάο, Κ. & Π. Μπίξηζαο (ζπληνληζηέο έθδνζεο). 2005. Παλ-Θήξαο, Σα Πάληα Πεξί Θήξαο. Κπλεγεηηθή Οκνζπνλδία Μαθεδνλίαο & Θξάθεο.. θνπγγάξεο, Α. 1996. Ζ ιίκλε ηνπ Γχζηνπ. ει. 317-319 από Γεξάθεο, Π.Α. ψθνο, Υ., Κ. Δ. θνξδάο θαη Π. Κ. Μπίξηζαο, 2002. Αμηνιφγεζε ηεο ζήξαο θαη δηαρείξηζε ηνπ ιαγνχ (Lepus europaeus) ζηα ιηβαδηθά νηθνζπζηήκαηα. 3 ν Παλειιήλην Ληβαδνπνληθφ πλέδξην. ψθνο, Υ, Κ., Π. Κ. Μπίξηζαο θαη Ν. Κ. Παπαγεσξγίνπ. 2002. Θήξα θαη πγξφηνπνη: εθαξκνγή δηαρεηξηζηηθψλ κέηξσλ ή απαγνξεπηηθψλ δηαηάμεσλ; 10 ν Παλειιήλην Γαζνινγηθφ πλέδξην. ψθνο, Υ. Κ. θαη Π. Κ. Μπίξηζαο. 2006. Ζ αιινηξίσζε ηεο ζήξαο: ε πεξίπησζε ηνπ «put and take» ζηηο Δ.Κ.Π.. Δπηζη. Δπεηεξίδα Γαζνι. & Φπζ. Πεξηβ. Α.Π.Θ., Σφκνο ΜΒ: (ππφ εθηχπσζε). Schreyer, R., R. S. Krannich, and D. T. Cundy. 1989. Public support for wildlife resources and programs in Utah. Wildlife Soc. Bul. 17: 532 538. Skinner, J. and Zalewski, S. 1995. Functions and values of Mediterranean Wetlands. A MedWet Publication. Tour du Valat, Arles. France. 80pp. Smith, J. L.D., A. H. Berner, F. J. Cuthbert, and J. A. Kitts. 1992. Interest in fee hunting by Minnesota small-game hunters. Wlidlife Soc. Bull. 20: 20-26. Sokos, C. and P. Birtsas. (ππφ θξίζε). Galliformes release: expediency and choice of techniques Game and Wildlife Science. Sparrowe, R.D. 1990. Co-operative approaches to managing hunting of waterfowl in North America. Pages 155-158 in Matthews G.V.T. (ed.). Managing Waterfowl Populations. Proceedings of an IWRB Symposium, Astrakhan, USSR, October 1989. IWRB Special Publication No. 12. Slimbridge, UK. Sparrowe, R.D. 1993. What is wise use of waterfowl populations? Pages 85 86 in Moser, M., R., Prentice, C. and van Vessem, J. (eds.). Waterfowl and wetland conservation in the 1990s a global perspective. Proceedings of an IWRB Symposium, St Petersburg Beach, Florida, USA, November 1992. IWRB Special Publication No. 26. Slimbridge, UK. Stoate, C. 2002. Multifunctional use of a natural resource on farmland: wild pheasant (Phasianus colchicus) management and the conservation of farmland passerines. Biodiv. Conserv. 11: 561-573. Σζαραιίδεο, Δ. Π., 2003. Γηαρξνληθή εμέιημε ησλ αδεηψλ ζήξαο ζηε Μαθεδνλία θαη Θξάθε, θαηά ην δηάζηεκα 1975-2000. Γεσηερληθά Δπηζηεκνληθά Θέκαηα. Σζαραιίδεο, Δ. Π.,. Α. Γαιαηζίδαο θαη Γ. Δ. Σζαληφπνπινο. Τπφ δεκνζίεπζε. Υαξαθηεξηζηηθά ησλ θπλεγψλ ηεο Κπλεγεηηθήο Πεξηθέξεηαο Μαθεδνλίαο Θξάθεο. Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα Γαζνινγίαο. 14

Σζαραιίδεο, Δ. Π. θαη Γ. Δ. Σζαληφπνπινο. Τπφ δεκνζίεπζε. Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θπλεγψλ θαη ζρέζεηο απηψλ κε ηελ θαηνρή θαη ην είδνο θπλεγεηηθνχ ζθχινπ. Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα Γαζνινγίαο. US Fish & Wildlife Service 2000. Hunting and Migratory Birds: How hunters benefit many migratory species. http://training.fws.gov/library/pubs9/imbd_hunting.pdf Wing, L., 1943. Employment in the Wildlife Field. Journal of Wildlife Management. 7: (3). Zaccagnini, M.E. and Venturino, J.J. 1993. Ducks in Argentina a pest or a tourist hunting resource? A lesson for sustainable use. Pages 97 101 in Moser, M., R., Prentice, C. and van Vessem, J. (eds.). Waterfowl and wetland conservation in the 1990s a global perspective. Proceedings of an IWRB Symposium, St Petersburg Beach, Florida, USA, November 1992. IWRB Special Publication No. 26. Slimbridge, UK. 15