ίκαια αµοιβή για τους εργαζόµενους στο δηµόσιο τοµέα Μια σύντοµη ενηµέρωση για την ευρωπαϊκή συζήτηση πάνω στις αποδοχές Τον τελευταίο χρόνο, οι αποδοχές και ο πληθωρισµός αναδείχθηκαν σε κεντρικά ζητήµατα της ευρωπαϊκής πολιτικής, καθώς οι οικονοµολόγοι, οι υπουργοί οικονοµικών και άλλοι παράγοντες µε καθοριστικό ρόλο συζητούν τις προοπτικές της ευρωπαϊκής οικονοµίας. Η παρούσα σύντοµη ενηµέρωση διερευνά κάποιες από τις βασικές υποθέσεις και δηλώσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και της Ευρωοµάδας των υπουργών οικονοµικών και εξετάζει τα εναλλακτικά επιχειρήµατα που προτάσσει η Ευρωπαϊκή Συνοµοσπονδία Εργατικών Συνδικάτων (ETUC). Μετά από το συνέδριό της το 2007 στη Σεβίλλη, η ETUC αποφάσισε να ξεκινήσει µια εκστρατεία για τις αποδοχές, η οποία στοχεύει να εξασφαλίσει για τους εργαζόµενους σε όλη την Ευρώπη, αλλά κυρίως για τις γυναίκες και τους χαµηλόµισθους, ένα αξιοπρεπές εισόδηµα. Σε εθνικό επίπεδο, τα µέλη της ETUC τόσο από το δηµόσιο, όσο και από τον ιδιωτικό τοµέα, διαπραγµατεύτηκαν για µισθολογικές αυξήσεις σε µια προσπάθεια να προστατέψουν την αγοραστική δύναµη των µελών τους και να τερµατίσουν µια περίοδο συγκράτησης των µισθών που διαρκεί εδώ και περισσότερο από 10 χρόνια. Πάνω από 35.000 µέλη συνδικαλιστικών ενώσεων παρέλασαν στους δρόµους της Λιουµπλιάνα, στη Σλοβενία, στις 5 Απριλίου, για να δείξουν την υποστήριξή τους στην εκστρατεία της ETUC και για να καταστήσουν σαφές στους Ευρωπαίους υπουργούς οικονοµικών που συσκέπτονταν εκείνη την ηµέρα ότι η εποχή της µισθολογικής συγκράτησης έφτασε στο τέλος της. Η ETUC επισηµαίνει ότι τα τελευταία 12 χρόνια το ποσοστό στη συνολική ακαθάριστη παραγωγή από τους µισθούς είχε καθοδική πορεία (βλ. παρακάτω διάγραµµα), ενώ το ποσοστό που αντιστοιχεί στα κέρδη αυξήθηκε σταθερά. Σε πολλές περιπτώσεις, οι εργαζόµενοι του δηµόσιου τοµέα αντιµετώπισαν ακόµα µεγαλύτερες προκλήσεις στο πλαίσιο των διαπραγµατεύσεων, καθώς οι κυβερνήσεις περιορίζουν τις δηµόσιες δαπάνες τους.
Η απάντηση από τους διαµορφωτές της ευρωπαϊκής πολιτικής, κυρίως εκείνους στην Ευρωοµάδα και την ΕΚΤ, ήταν προειδοποιήσεις όχι µόνο για άνοδο του πληθωρισµού, αλλά και για ένα φαύλο κύκλο παράλληλης αύξησης µισθών-τιµών. Ωστόσο, οι ισχυρισµοί τους σχετικά µε τον καθορισµό των αποδοχών στην Ευρώπη είναι παραπλανητικοί, αν όχι ανακριβείς. Για παράδειγµα, ο Πρόεδρος της ΕΚΤ, Jean-Claude Trichet, σε σύσκεψη στο Βερολίνο στις αρχές εκεµβρίου, είπε: «Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να γνωρίζουν ότι ο καθορισµός των µισθών στο δηµόσιο τοµέα πολύ συχνά εξυπηρετεί ως παράδειγµα προς µίµηση για τον ιδιωτικό τοµέα.» Ο Jean-Claude Juncker, πρόεδρος της Ευρωοµάδας, εξέφρασε παρόµοια άποψη κατά την αγόρευσή του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το Νοέµβριο του 2007. Αν και οι πρακτικές διαφέρουν από χώρα σε χώρα, κανείς δεν µπορεί να ισχυριστεί ότι οι συµφωνίες περί αποδοχών στο δηµόσιο τοµέα καθορίζουν τις τάσεις για το υπόλοιπο της οικονοµίας. Πράγµατι, τα στοιχεία που συγκέντρωσε η ETUC (βλ. σελίδα 5) και αποτέλεσαν µέρος της περσινής έκθεσης για τις συλλογικές διαπραγµατεύσεις υποδεικνύουν ότι οι αυξήσεις των αποδοχών στο συνολικό δηµόσιο τοµέα δεν µπόρεσαν να συµβαδίσουν µε τις αυξήσεις στον ιδιωτικό τοµέα τα τελευταία χρόνια. Οι ετήσιες έρευνες της EPSU απέδειξαν επίσης ότι η ευρεία πλειονότητα των µισθολογικών συµβάσεων στο δηµόσιο τοµέα συµµορφώνεται µε την κατευθυντήρια γραµµή της ETUC για τον πληθωρισµό συν ένα µέρος συµµετοχής στην παραγωγικότητα, µε περίπου µία στις τέσσερις να είναι στην πραγµατικότητα κατώτερη του πληθωρισµού (βλ. σελίδα 5). Για την ΕΚΤ και τους υπόλοιπους διαµορφωτές της ευρωπαϊκής πολιτικής, η συγκρατηµένη αύξηση των µισθών κρίθηκε σηµαντική, ώστε να ενθαρρυνθεί η αύξηση της απασχόλησης. Ωστόσο, όπως επισηµαίνει η ETUC: «Χώρες όπου υπήρξε ακραία συγκράτηση των µισθών (Γερµανία, Αυστρία) βίωσαν στάσιµα ή ακόµα και πτωτικά ποσοστά απασχόλησης.» Μια σύντοµη ενηµέρωση της ETUC 1 εξηγεί ότι η συγκράτηση των µισθών µπορεί όντως να δηµιουργήσει θέσεις εργασίας όταν επικρατούν εξαιρετικά συγκεκριµένες συνθήκες στην οικονοµία. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν ισχύει στην Ευρώπη την τρέχουσα περίοδο και ο Walter Cerfeda, επικεφαλής για τις συλλογικές διαπραγµατεύσεις στην ETUC επισηµαίνει ότι: «Η Ευρώπη πρέπει να αποβάλει την idée fixe (έµµονη ιδέα) ότι η συγκράτηση των µισθών οδηγεί αυτόµατα σε νέες θέσεις εργασίας. Σε µια ολοκληρωµένη οικονοµία όπως η ευρωζώνη, η συστηµατική συγκράτηση των µισθών δεν οδηγεί παρά στην εξασθένιση της συνολικής εγχώριας ζήτησης στην ευρωπαϊκή εσωτερική αγορά.» Οι πρόσφατες επιτυχίες των συνδικαλιστικών ενώσεων µε µισθολογικές αυξήσεις ανώτερες της µακροχρόνιας επικρατούσας τάσης ενέτειναν τους φόβους των διαµορφωτών της πολιτικής για παράλληλες αυξήσεις µισθών-τιµών. Ωστόσο, αυτοί οι φόβοι είναι υπερβολικοί, ενώ δεν υπάρχει καµία ένδειξη ότι ένας µικρός αριθµός συµβάσεων µε αυξήσεις πάνω από το επίπεδο του 3% ή του 4% πρόκειται να σηµατοδοτήσει µια µακροχρόνια ρήξη µε το πρόσφατο παρελθόν, όπως υποδεικνύεται στο παρακάτω διάγραµµα. 1 The real facts about wages, profits and jobs (Η αλήθεια για τους µισθούς, τα κέρδη και τις θέσεις εργασίας), Ενηµερωτικό δελτίο της ETUC για τις συλλογικές διαπραγµατεύσεις 1/2008, Φεβρουάριος 2008 2
Η ETUC πιστεύει ότι: «Αυτή η ανάκαµψη στις διαπραγµατεύσεις για τους µισθούς απλώς θα αποτρέψει την ακόµα µεγαλύτερη αύξηση των ήδη υψηλών ποσοστών από τα κέρδη. Ενθαρρύνεται επίσης µε ενθουσιασµό η υποστήριξη της εγχώριας ζήτησης και η έναρξη αντιµετώπισης της ανισορροπίας στο εσωτερικό της νοµισµατικής ένωσης!» Η ΕΚΤ είναι επίσης ένοχη για τους ακραίους ισχυρισµούς της σχετικά µε τον αντίκτυπο της αναπροσαρµογής των µισθών στις αµοιβές σε όλη την Ευρώπη. Στην πραγµατικότητα, υπάρχουν µόνο πέντε χώρες στις οποίες η αναπροσαρµογή εξακολουθεί να παίζει ένα σηµαντικό ρόλο και αυτές αντιστοιχούν µε ένα ποσοστό εργαζοµένων κατώτερο του 16% στην ευρωζώνη. Ακόµα κι εκεί όπου η αναπροσαρµογή είναι σηµαντική, υπάρχουν παράγοντες που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη. Στο Βέλγιο, το σύστηµα αναπροσαρµογής εφαρµόζεται παράλληλα µε τη νοµοθεσία για τον ανταγωνισµό που λαµβάνει υπόψη τις µισθολογικές αυξήσεις σε γειτονικές χώρες κατά τον καθορισµό των αυξήσεων στις αποδοχές. Όπως επισηµαίνει η ETUC, αν ο µηχανισµός της αναπροσαρµογής έπαυε να υφίσταται, τότε οι συνδικαλιστικές ενώσεις πιθανώς δεν θα ήταν τόσο πρόθυµες να συνεργαστούν µεταξύ τους, όταν γίνεται λόγος για ευθυγράµµιση των αυξήσεων στις αποδοχές µε τις τάσεις στις υπόλοιπες χώρες της περιοχής. Οι διαµορφωτές της πολιτικής ξεχνούν επίσης την κοινωνική πλευρά της µισθολογικής εξίσωσης και την ανάγκη να αντιµετωπιστεί το χάσµα µεταξύ υψηλόµισθων και χαµηλόµισθων, καθώς και οι µισθολογικές διαφορές µεταξύ των δύο φύλων µε υψηλότερους κατώτατους µισθούς, θεσµοθετηµένους και/ή καθορισµένους µέσω συλλογικών διαπραγµατεύσεων. Η ΕΚΤ 2 επιλέγει να προειδοποιήσει ότι: «η νοµοθεσία περί κατώτατων µισθών και ο καθορισµός των µισθών στο δηµόσιο τοµέα δεν θα πρέπει να επιτείνουν την πίεση του πληθωρισµού στην οικονοµία.» Τα παραπάνω σχόλια από τον Πρόεδρο της ΕΚΤ, κ. Trichet, για τη σχέση µισθών-πληθωρισµού τιµών δόθηκαν ως απάντηση στα νέα από τη Φινλανδία σχετικά µε µια τετραετή συµφωνία περί αποδοχών µε αύξηση της τάξης του 28% για τις νοσοκόµες. Παρόλο που πρόκειται για µία από τις µεγαλύτερου ύψους συµφωνίες περί αποδοχών στο δηµόσιο τοµέα τα τελευταία χρόνια, η φινλανδική σύµβαση είναι µακροχρόνια και αντικατοπτρίζει την ανάγκη αντίδρασης στις κλιµακούµενες πιέσεις σε όλη την Ευρώπη για προσέλκυση προσωπικού στον τοµέα υγείας και ακόλουθη διατήρησή του. Ακόµα και ο Trichet αναγνωρίζει ότι οι αυξήσεις των αποδοχών πρέπει να αντικατοπτρίζουν τις τάσεις στην αγορά εργασίας. Ωστόσο, η αύξηση αποτελούσε επίσης µέρος της σταθερής προσπάθειας της συνδικαλιστικής ένωσης, σε συνεργασία µε πολλές άλλες συνδικαλιστικές ενώσεις εργαζοµένων στο δηµόσιο τοµέα, για µια πραγµατική σφοδρή επίθεση στις µισθολογικές διαφορές µεταξύ των δύο φύλων. Εκατοµµύρια γυναίκες εργάζονται στους τοµείς υγείας και κοινωνικής πρόνοιας όπου, ωστόσο, η εργασία τους είναι υποτιµηµένη. Τον Απρίλιο, συνδικαλιστικές ενώσεις του δηµόσιου τοµέα σε ανία και Σουηδία κατέβηκαν σε απεργία προκειµένου να διασφαλίσουν υψηλότερες αυξήσεις για τα µέλη τους, στην πλειονότητά τους γυναίκες, που εργάζονται σε νοσοκοµεία, γηροκοµεία και παιδικούς 2 Μηνιαίο δελτίο Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάρτιος 2008 3
σταθµούς, και να φέρουν µια πραγµατική αλλαγή στα µισθολογικά επίπεδα των συγκεκριµένων τοµέων. Η EPSU υποστηρίζει την εκστρατεία της ETUC για: αύξηση της δίκαιας αµοιβής και της αγοραστικής δύναµης, ώστε να τονωθεί η οικονοµία και να δηµιουργηθούν περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας ισχυρότερες συλλογικές διαπραγµατεύσεις, ώστε να µπει ένα τέλος στη στρατηγική συγκράτησης των µισθών µε την οποία οι Ευρωπαίοι εργαζόµενοι κινδυνεύουν να στραφούν ο ένας ενάντια στον άλλον γνήσια µισθολογική ισότητα για άνδρες και γυναίκες ίσες αποδοχές για ίση εργασία για όλους τους εργαζόµενους, συµπεριλαµβανοµένων των εποχιακών και των αποσπασµένων εργαζοµένων αξιοπρεπείς κατώτατοι µισθοί που θα σταµατήσουν την εκµετάλλευση των πιο ευπαθών στρωµάτων µισθολογική συγκράτηση για ανώτερα διοικητικά στελέχη και παρακολούθηση των υψηλότερων αποδοχών και των µισθολογικών ανισοτήτων µάχη ενάντια στην ανασφάλεια των εργαζοµένων µε ισχυρότερα δικαιώµατα για όλους περισσότερες ευκαιρίες δια βίου εκπαίδευσης. 4
Αυξήσεις αποδοχών σε δηµόσιο και ιδιωτικό τοµέα Αυξήσεις αποδοχών στις δηµόσιες υπηρεσίες για την περίοδο 2005-2007 Στα γκρι πλαίσια δίνονται πληροφορίες για τον πληθωρισµό και την αύξηση της παραγωγικότητας µαζί µε το όνοµα κάθε χώρας, ενώ τα κίτρινα πλαίσια υποδεικνύουν τις περιπτώσεις όπου οι συµβάσεις συµµορφώνονται µε τις κατευθυντήριες οδηγίες της ETUC, ότι οι µισθολογικές αυξήσεις πρέπει να αντισταθµίζουν τον πληθωρισµό συν ένα µέρος συµµετοχής στην παραγωγικότητα. Έτσι, για παράδειγµα, η αύξηση κατά 4,5% των µισθών στον τσεχικό τοµέα το 2007 είναι πάνω από την άνοδο του πληθωρισµού κατά 2,4% τη φετινή χρονιά και σηµαίνει ότι οι εργαζόµενοι λαµβάνουν ένα µέρος από την αύξηση κατά 3,8% στην παραγωγικότητα. 2005 2006 2007 Austria 2.1/1.2 1.7/1.7 1.3/1.3 Public administration 2.3 2.7 2.35 Utilities 2.45 3.1 2.55 Bulgaria 6.0/3.8 7.4/3.3 4.2/ National and local administration 5.0 6.0 Health 11.0-15.0 Czech Republic 1.6/4.9 2.1/3.8 2.4/3.8 Waste 4.6 4.6 4.5 Gas 6.5 7.5 6.3 Heating 3.3 4.3 4.7 Health and social care 4.8 Denmark 1.7/1.3 1.9/1.2 1.9/1.9 Local government 9.3 National administration 6.96 Estonia 4.1/7.6 4.4/3.7 5.1/6.0 Local government and social services 11.9 11.6 Health 25.0 14.0 Finland 0.8/1.9 1.3/3.8 1.5/2.0 Local government 2.5 2.4 State 3.5 Electricity municipalities 2.5 1.9 Electricity private sector 2.2 1.8 France 1.9/2.0 1.9/1.2 1.5/1.5 Public sector 1.8 1.5 EDF 1.375 0.5 0.8 Germany 1.9/1.3 1.8/2.1 1.9/1.3 Federal and local government lump sum only lump sum only lump sum only Regional government lump sum only lump sum only lump sum only AVEU 2.4 2.7 3.1 E.ON 2.2 2.9 2.7 NRW-GWE 1.8 3.1 TVV public sector utilities 1.0 1.5 Greece 3.5/2.8 3.3/2.2 3.2/1.7 DEI power company 6.0 4.0 3.9 EYDAP water company 5.6 3.0 5.15 Hungary 3.5/4.3 4.0/3.6 7.5/3.1 Public service 6.0 5.1 6.65 Energy 6.5 4.5 Water 8.0 Ireland 2.2/1.2 2.7/1.8 2.6/1.9 National agreement public sector 5.3 5.5 2.0 Italy 2.2/0.6 2.2/0.0 1.9/1.0 Public sector 3.1 1 6.0 Lithuania 2.7/1.5 3.8/6.6 4.7/6.1 Electricity Lietuvos Energija 10.3 13.2 4.3 Gas Lietuvos Dujos 10.9 14.4 13.2 National administration 4.5 Luxembourg 3.8/0.9 3.0/3.3 2.4/2.2 Local government 3.5 3.3 5
2005 2006 2007 Netherlands 1.5/2.2 1.7/2.1 1.5/1.7 National administration 1.25 1.5 2.3 Local government 1.0 1.6 Energy 1.25 1.5 2.5 Waste and environment 1.25 2.3 Social welfare 2.0 Norway 1.5/1.4 2.4/0.8 Local government 3.4 4.0 4.9 National administration 3.4 3.9 4.8 Electricity 3.5 3.5 Portugal 2.1/1.0 3.0/0.5 2.3/1.1 Public sector 2.5 1.5 Electricity EDP 2.88 2.74 Slovak Republic 2.8/2.6 4.3/5.4 1.7/6.6 National and local administration 5.0 6.0 7.0 Slovenia 2.5/3.6 2.5/3.0 2.6/2.5 National and local administration 2.0 1.3 Spain 3.4/0.9 3.6/0.5 2.4/0.6 Public administration 2.9 4.0 Sweden 0.8/2.3 1.5/2.7 1.2/1.9 Local government blue collar 2.9 2.9 lump sum only Local government white collar 2.6 (counties) 3.4 3.5 (municipal) Waste sector 2.83 2.75 UK 2.1/0.7 2.7/2.6 2.3/2.6 Health 3.225 2.5 2.5 (staged) Local government England/Wales 2.95 2.95 3.4 Department for Work and Pensions 4.0 5.0 Local government Scotland 2.95 2.5 2.5 EDF Energy 3.5 4.2 E.ON UK 4.2 3.4 1. Στην Ιταλία, γίνονται διαπραγµατεύσεις για τις αποδοχές στο δηµόσιο τοµέα κάθε δύο χρόνια και η αύξηση το 2004-2005 ισοδυναµούσε µε 6,2% στα µέσα όρια µισθών, συνεπώς υποθέσαµε απλώς µια αύξηση 3,1% για το 2005. Συµφωνίες περί αποδοχών κατόπιν συλλογικών διαπραγµατεύσεων στο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα για την περίοδο 2005-2007. 2005 2006 2007 Private Public Private minus public Private Public Private minus public Private Public Private minus public Belgium 1.8 4.7-2.9 3.1 3.5-0.4 2.7 3.0-0.3 Bulgaria 15.4 9.3 6.1 10.1 9.5 0.6 20.1 13.1 7.0 Czech Rep 5.1 5.7-0.6 6.8 5.4 1.4 8.0 5.8 2.2 Germany 1.7 0.9 0.9 1.6 0.4 1.2 2.7 0.7 2.0 Denmark 2.9 2.7 0.2 3.1 3.4-0.3 Estonia 12.2 10.5 1.7 15.6 13.5 2.1 23.3 20.1 3.2 Spain 4.0 3.1 0.9 3.6 3.1 0.5 2.7 Finland 3.9 4.2-0.3 3.0 3.0 0 3.0 3.0 0 Hungary 6.9 12.8-5.9 9.3 6.4 2.9 10.5 3.8 6.7 Italy 3.4 0.7 2.7 2.6 4.4-1.8 2.0 1.3 0.7 Luxembou 3.7 2.4 1.3 3.8 3.5 0.3 rg Netherland 1.0 0.9 0.1 1.6 2.4-0.8 1.6 2.5-0.9 s Norway 4.0 3.4 0.6 4.3 4.1 0.2 5.0 4.75 0.25 Poland 3.7 5.4-1.7 5.4 4.7 0.7 Portugal 3.1 2.2 0.9 3.1 1.5 1.6 1.5 UK 2.1 5.8-3.7 4.4 3.4 1.0 Πηγή: Έρευνες για τις συλλογικές διαπραγµατεύσεις ETUC 2005-2007 6