ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΜΕΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Η οικογένεια στον κόσμο Α Λυκείου- 2 η ομάδα εργασίας υπεύθυνη καθηγήτρια :Γεωργούση Μαρία Σχολ. έτος 2011-12 Ν Ε Μ Ε Α
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ 2 ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΜΑΤΟΣ-ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ-ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗ- ΣΙΑΚΑ ΟΦΕΛΗ 5 ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ -ΠΟΡΟΙ-ΥΛΙΚΑ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ 6 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.Κοινωνικοποίηση..7 1.1.Τι είναι η οικογένεια;..8 1.2.Ποια είναι τα μέλη της..10 1.3.Μορφές της οικογένειας..12 1.4.Kοινωνικοί ρόλοι μέσα στην οικογένεια.14 1.5.Το έργο της οικογένειας 15 1.6.Η πορεία της οικογένειας 20 1.7.Προστασία της οικογένειας.21 1.8. Χριστιανισμός και οικογένεια.22 1.9.Τ0 μυστήριο του γάμου..23 1.10.Είδη γάμου..23 1.11. Ο γάμος σε άλλες θρησκείες 25 1.12. Οι οικογένειες στον κόσμο.. 26 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1.Παραδοσιακά σύμβολα οικογένειας..30 2.2.Έργα τέχνης με θέμα την οικογένεια 35 2.3.Το Δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα..42 2.4.Ενέργεια(ενεργειακήεπάρκεια) 42 2.5. Προστασία του χώρου 44 2.6. Υγεία Διατροφή..45 2.7.Τα καλύτερα σνακ στο σπίτι 45 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙO 3.1.Προβιομηχανικήεποχή..47 3.2.Βιομηχανικήκοινωνία 49 3.3.Ανεπτυγμένεςκοινωνίεςσήμερα 50 3.4.Μορφή της οικογένειας σήμερα 1
οικογένειας.51 3.5.Κρίση του θεσμού της οικογένειας..53. 3.6.Έφηβοι και οικογένεια.56 3.7.Τρόποιαντιμετώπισης...61 Έκθεση αξιολόγησης,.62 Βιβλιογραφία 63 Παράρτημα 64 ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α ΟΜΑΔΑ:Πίκουλας Χρήστος, Λιάκος Δημήτρης- Αλέξανδρος, Παλυβός Κωνσταντίνος-Σώζων, Ταρνάρα Αγγελική,ΚυριάκοςΓεώργιος 2
Β ΟΜΑΔΑ: Παπαμιχαήλ Μιχάλης, Σπηλιοπούλου Ηλιάνα,,Λεκουσιώτης Ηλίας,Κώστα Χριστίνα Γ ΟΜΑΔΑ: Μαργιάννη Αικατερίνη,Πάνα Υγκέρτα,Κότσανη Αγγελική,Μέτσι Άννα 3
ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνηθεί ο θεσμός της οικογένειας, η ανάπτυξη και η προσαρμογή του σε ποικίλα γεωφυσικά, κοινωνικοοικονομικά και ιστορικοθρησκευτικά πλαίσια. Τα ερευνητικά πεδία τα οποία επεξεργάστηκαν οι μαθητές ήταν: Για την Α ομάδα: α) ο ορισμός της έννοιας της οικογένειας, ποια είναι τα μέλη της β) ποιες είναι οι μορφές της, γ) πώς γεννήθηκε ο θεσμός της οικογένειας, δ) η πορεία της οικογένειας μέσα στους αιώνες, ε) οι λόγοι νομιμοποίησης της οικογένειας, στ) πώς δημιουργήθηκε ο θεσμός της οικογένεια και από πού προστατεύεται ζ) το μυστήριο του γάμου στον Χριστιανισμό η) ο γάμος σε άλλες θρησκείες και θ) τα είδη γάμων και ι)τις οικογένειες σε διάφορες ιστορικές περιόδους στον κόσμο:η οικογένεια στην Προϊστορία,στην Ρωμαϊκή εποχή,στην Αρχαία Ελλάδα,στο Μεσαίωνα,στην Αναγέννηση,στο Βυζάντιο,στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Για την Β ομάδα:α.η οικογένεια στην τέχνη α)παραδοσιακά σύμβολα της οικογένειας Β. Έργα τέχνης με θέμα την οικογένεια και Γ. Οικογενειακός προϋπολογισμός α) Δείκτες γεννητικότητας-διαγράμματα β) Το δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα γ)ενέργεια και πηγές της στο σπίτι δ) κανόνες ασφάλειας και οικογενειακή ζωή ε)υγεία και διατροφή Για την Γ ομάδα: Α. Η κρίση της οικογένειας σήμερα α) Η Βιομηχανική Επανάσταση και οικογένεια β) Οι ανεπτυγμένες κοινωνίες σήμερα γ) Ποια είναι η μορφή της οικογένειας σήμερα δ) Κρίση του θεσμού της οικογένειας ε) Αιτίες κρίσης Β. α) Γονείς και έφηβοι.τι συμβαίνει μεταξύ τους;προτάσεις για την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων. 4
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Το κριτήριο επιλογής του θέματος είναι η άποψη ότι <<για τους περισσότερους ανθρώπους το σπουδαιότερο πράγμα που γνωρίζουν γενικά σ όλη τους τη ζωή,με την καλή ή με την κακή ένοια,παραμένει στενά συνδεδεμένο με τη ζωή στην οικογένεια.>>θα ωφελήσει λοιπόν τους μαθητές να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν την προσφορά της σ αυτούς.επίσης,οι δεσμοί των συγκεκριμένων μαθητών με την οικογένειά τους είναι στενοί, λόγω της φυσικής θέσης του τόπου τους και της κλειστής δομής της κοινωνίας στην οποία ζουν. ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η ερευνητική εργασία είναι διαθεματική και συσχετίζεται με τα μαθήματα της Γλώσσας,τωνΘρησκευτικών,της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής,της Γεωγραφίας,της Ιστορίας,των Μαθηματικών,των Φυσικών Επιστημών,της Μουσικής,των Εικαστικών. ANAMENOMENA MAΘΗΣΙΑΚΑ ΟΦΕΛΗ Οι μαθητές εργάζονται ομαδικά,συνεισφέρουν στην έρευνα με πολλλούς εναλλακτικούς τρόπους,προσεγγίζουν εναργητικά τη γνώση.ο κάθε μαθητής έχει την ευχέρεια να είναι χρήσιμος και πολύτιμος,αξιοποιώντας το δικό του μορφωτικό κεφάλαιο.ο κάθε μαθητής έχει την ευχέρεια να είναι χρήσιμος και πολ υτιμος,αξιοποιώντας το δικό του μορφωτικό καφάλαιο.οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να συνδέσουν το σχολείο με το εξωτερικό περιβάλλον(οικογένεια) και να συσχετίσουν τις δραστηριότητ ες τους με τη ζωή έξω από το σχολικό χώρο.πραγματοποιούν χειροπιαστή επιστημονική και κοινωνική έρευνα και αναπαριστούν τις βασικές τους γνώσεις και δεξιότητες με ποικίλους τρόπους.μπορούν να αξιοποιήσουν και να εφαρμόσουν βασικές γνώσεις και δεξιότητες,που ήδη έχουν κατακτήσει στο σχολείο,στη ζωή τους. 5
ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κατάθεση θέματος-ενημέρωση μαθητών Ανάλυση θέματος σε υποθέματα Χωρισμός μαθητών σε ομάδες Καταμερισμός εργασιών σε ομάδες Παρατήρηση,καταγραφή δεδομένων,συγκέντρωση υλικού και πληροφοριών από κάθε ομάδα. Ταξινόμηση και ανάλυση δεδομένων Εφαρμογές Παρουσίαση εργασιών κάθε ομάδας,ερωτήσεις,συζητήσεις,σχόλια,κριτική Συνολική αξιολόγηση θέματος,συμπεράσματα Τελικήπαρουσίαση ΠΟΡΟΙ-ΥΛΙΚΑ-ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Χρήση διαδικτύου μέσω φορητού ηλεκτρονικού υπολογιστήεκτυπωτή-προτζέκτορα-usb STICK-μελάνια εκτυπωτήέντυπο υλικό (εφημερίδες-περιοδικά-βιβλία),φωτοτυπικό χαρτί-έγχρωμες κόλλες,αυτοκόλλητα. 6
1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Η κοινωνικοποίηση είναι ένας κοινωνιολογικός όρος, που εμφανίζεται στις αρχές του 20ου αιώνα τον Emile Durkeim, ο οποίος σχετίζεται με την διαδικασία μετάδοσης, εθίμων, κανόνων και ιδεολογιών. Μέσω της κοινωνικοποίησης, μεταδίδονται στο άτομο οι δεξιότητες και οι συνήθειες, οι οποίες είναι απαραίτητες για την συμμετοχή του στην κοινωνία στην οποία ανήκει. Η κοινωνία σχετίζεται από ποικιλία κοινών κανόνων, συμπεριφορών, αξιών, κινήτρων, κοινωνικών ρόλων, συμβόλων και γλωσσών. Κατ αυτόν τον τρόπο, η κοινωνικοποίηση μπορεί να οριστεί ως «το μέσο με το οποίο επιταχύνεται η ομαλή ένταξη του ανθρώπου στην κοινωνία». http://el.wikipedia.org/wiki/κοινωνικοποίηση,ψυχολογία,α τάξης Γεν.Λυκείου,σελ.155) 7
1.1. Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Η οικογένεια είναι ένας πανάρχαιος βιο-κοινωνικός δεσμός της ανθρώπινης ιστορίας. Εμφανίστηκε αμέσως με την δημιουργία του πρώτου ανθρώπου κι από τότε μας ακολουθεί χωρίς ουσιώδεις μεταβολές σ όλα τα στάδια των πολιτιστικών μας εξελίξεων. Η οικογένεια είναι η φυσική και θεμελιώδης μονάδα της κοινωνίας και χρειάζεται να προστατεύεται από την κοινωνία και το κράτος. Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την οικογένεια ως τη βασικότερη και αρχαιότερη κοινωνική ομάδα, γιατί απ αυτή ξεκίνησαν και κατά τον τύπο της δομής της διαμορφώθηκαν όλες σχεδόν οι σύγχρονες διαρθρωμένες κοινωνικές συνδέσεις. Παρά τη φαινομενική της συλλογικότητα, η οικογένεια δεν αποτελεί μια απρόσωπη ομάδα, αλλά κυρίως μια ετερόφυλη ενότητα προσώπων, που με τη τεκνογονία προδίδει στα μέλη της, την ουσιαστική τους συγγένεια. Το ζεύγος έχει δυνατότητα να εξελιχθεί σε αμοιβαία υπέρβαση της ατομικότητας και στην αμοιβαία εκδήλωση της αγάπης, που έχει ως καρπό της τη γέννηση του παιδιού. Με τις προϋποθέσεις αυτές η οικογένεια κατά βάθος είναι κάτι περισσότερο από κοινωνικό συμβόλαιο ή βιολογική συνέπεια. 8
9
1.2.ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Την οικογένεια αποτελεί ομάδα ανθρώπων που συνδέονται μεταξύ τους με δεσμά φυσικά (συγγένεια) ή νομικά (γάμος ή υιοθεσία), και αποτελούν στοιχειώδη πυρήνα κοινωνικής οργάνωσης. Αποτελείται από τους "ανιόντες" (συζύγους) και τους "κατιόντες" πρώτου βαθμού (τα φυσικά ή θετά παιδιά τους). Τα μέλη της οικογένειας λειτουργούν με βάση ορισμένους κανόνες συμπεριφοράς και σχέσεων (ηθικούς, οικονομικούς κ.ά.), που ανάλογα με την εποχή και τις νοοτροπίες της θεωρούνται σωστοί, θεμιτοί ή απλώς ανεκτοί. Οι κανόνες αυτοί αντικαθρεφτίζουν συνήθως τη διάταξη, τη δομή και τον πολιτισμό του κοινωνικού συνόλου και θεμελιώνουν τις λεγόμενες γενικές αρχές της οικογενειακής συμβίωσης (σεβασμός των παιδιών στους γονείς, υποχρέωση των γονιών για διατροφή, ανατροφή και κοινωνικοποίηση των παιδιών, αλληλοϋποστήριξη των μελών της οικογένειας σε περίπτωση ανάγκης,κ.ά.). (http://.wikipedia.org.wiki/οικογένεια) Δημακάκου Κ. Ηλία-Κυριαζόπουλου Π.Θανάση, Συμβολή στη διδασκαλία των εκθέσεων, σελ.92) (http://www.pemptousia.com/2011/08/πρόσωπο και οικογένεια/) 10
11
1.3. ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Οι απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνικής ζωής καθώς και ο ρυθμός της συνέβαλε στην δημιουργία διαφόρων τύπων και μορφών της οικογένειας.η βασικότερη μορφη οικογένειας είναι η πυρηνική, η οποία είναι η πιο διαδεδομένη, και απαρτίζεται από τους γονείς και τα παιδιά, τα κύρια δηλαδή μέλη μιας οικογένειας. Έπειτα ακολουθεί η μονογονεϊκή οικογένεια που αποτελείται από έναν από τους δύο γονείς και παιδιά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της κατηγορίας είναι οι ανύπαντρες γυναίκες με παιδιά. 12
Πολυμελής τύπος της οικογένειας είναι η λεγόμενη πολύτεκνη οικογένεια με παιδιά που ξεπερνούν τον αριθμό των τριών παιδιών.οι πολύτεκνες οικογένειες συνηθίζουν να επιδοτούνται από το κράτος. Η επανασυγκροτημένη συνδέεται άμεσα με την επανασύνδεση των γονέων και την οργάνωση της ίδιας οικογένειας για δεύτερη φορά. Όταν το πλήρωμα της οικογένειας δεν οριοθετείται από το πλήθος των παιδιών και το ζευγάρι,αλλά διερύνεται με την φιλοξενία ή με την συμβίωση άλλων συγγενικών μελών, ο τύπος αυτής της μορφής οικογένειας ονομάζεται διευρυμένος ή εκτεταμένος. Τέλος,η πολυπολυτισμική οικογένεια συντίθεται από 13
γονείς με διαφορετική εθνική καταγωγή, με παιδιά.(στην Αμερική,ο ένας στους εφτά γάμους είναι πλέον μεταξύ ατόμων από διαφορετικές φυλές ή εθνικότητα) 1.4.ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΡΟΛΟΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Σε κάθε ομάδα δημιουργείται σταδιακά ένα σύστημα ρόλων το οποίο ιεραρχεί τα καθήκοντα και τις δραστηριότητες των μελών. Ως παράδειγμα μπορούν να αναφερθούν οι ιεραρχημένοι ρόλοι των μελών μιας οικογένειας. Ο πατέρας, η μητέρα και τα παιδιά, ανάλογα με το φύλο τους, έχουν καθορισμένους ρόλους, που πολλές φορές είναι διαφορετικοί, ανάλογα με τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς. Η σύμπνοια και η συνοχή είναι στοιχεία απαραίτητα στα μέλη μιας ομάδας για την επίτευξη των σκοπών και των στόχων της. Ο ρόλος που χαρακτηρίζει τη δυναμική κάθε ομάδας είναι ο ρόλος του ηγέτη ή του αρχηγού. Όταν λέμε ηγέτης, εννοούμε κάθε άτομο που καθοδηγεί, διευθύνει τις δραστηριότητες των μελών μιας ομάδας. Ο ηγέτης στον οικογενειακό κύκλο ταυτίζεται με τον πατέρα, κατά βάση όμως υπάρχουν και παραδείγματα μητριαρχικής ηγεσίας στο παρελθόν. Πηγές:(Ψυχολογία Α Λυκείου,σελ.158, Δημακάκου Ηλία-Κυριαζόπουλου Θανάση, Συμβολή στη διδασκαλία των εκθέσεων,σελ.92) 14
1.5.ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Η οικογένεια είναι αναμφίβολα το πιο ζωντανό κοινωνικό κύτταρο. Είναι ο καθρέφτης ολόκληρος της κοινωνίας, είναι η κοινωνία η ίδια σε μικρογραφία. Ο θεσμός της οικογένειας είναι κατεξοχήν ιερός και χρήσιμος, αφού η οικογένεια και η ζωή μέσα σ αυτήν, όταν βέβαια είναι αρμονική, προσφέρει αμέτρητα αγαθά και ωφέλειες στον άνθρωπο. Αυτή ευθύνεται για την διαμόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα, καθώς και για την προσωπική και κοινωνική προκοπή του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Μεγάλης σημασίας είναι σίγουρα η συμβολή της οικογένειας και στην ηθική διαπαιδαγώγηση του ατόμου. Από την οικογένειά τους τα μικρά παιδιά παίρνουν τις ηθικές αρχές και αξίες, τους καλούς τρόπους συμπεριφοράς, την ευγένεια, την εντιμότητα και όλα τα απαραίτητα εφόδια που θα τους συνοδεύουν σ ολόκληρή τους τη ζωή. Με τη μητρική αγάπη και την πατρική συμβουλή, το άτομο μαθαίνει να σέβεται τον συνάνθρωπό του, μαθαίνει τι πάει να πει αγάπη, ειλικρίνεια, υπακοή, ευσέβεια, αξιοπρέπεια και πειθαρχία. Συγκεκριμένα κάποιες διαδοχικές αξίες της οικογένειας είναι τα εξής: α) Κοινωνικοποίηση των παιδιών και ομαλή τοποθέτησή τους στην κοινωνία, κάτι που ισχύει εξ αρχαιοτάτων χρόνων β) Ύπαρξη στήριξης μεταξύ των μελών της οικογένειας, σε οποιοδήποτε πρόβλημα υπάρξει και σε οποιαδήποτε ανάγκη βρεθεί κάποιο μέλος γ) Γίνεται εμπολιτισμοποίηση των νέων μελών με την εκμάθηση των ηθών και των εθίμων της κοινωνίας που ζουν, ώστε να προσαρμόζονται πιο εύκολα σ αυτή δ) Κάθε φορά που η κοινωνία αλλάζει πολιτικά, πολιτισμικά, οικονομικά, αλλάζει και η ταυτότητα της οικογένειας, αλλάζουν τα ιδανικά της αγωγής και ο τρόπος άσκησής της 15
Οι γονείς αποτελούν το κατεξοχήν πρότυπο για τα παιδιά τους, γι αυτό και πρέπει πάντα να τους δίνουν το καλό παράδειγμα. Με την αρμονική οικογενειακή ζωή οι καλές συνθήκες, τα ήθη, τα έθιμα και οι αρετές των γονέων μεταδίδονται στα παιδιά τους. Η οικογένεια είναι αναμφίβολα αυτή που βοηθά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ατόμου. Δίκαια λοιπόν πολλοί την θεωρούν ως το πρώτο και καλύτερο σχολείο. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη των παιδιών, το οποίο οφείλει να διεκπεραιώνει η οικογένεια, είναι η κοινωνικοποίηση του παιδιού, η ομαλή δηλαδή ένταξη στην κοινωνία και στους κανόνες της. Αυτή την τόσο σημαντική λειτουργία της οικογένειας δεν την αναλαμβάνει ο ένας απ τους δύο γονείς, αλλά και οι δύο πρέπει να βοηθούν στην κοινωνική τοποθέτηση του παιδιού τους, μιας και οι δύο είναι συνυπεύθυνοι για ένα τόσο μεγάλο έργο. Τέλος δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και τα υλικά αγαθά που προσφέρει τόσο απλόχερα η οικογένεια σε όλα τα μέλη της. Κάτω απ τη στέγη της μπορείς να βρεις τροφή, ένδυση, ένα χώρο για να μείνεις, καθώς και μια συνεχή οικονομική υποστήριξη. Είναι ολοφάνερο ότι τα αγαθά και οι ωφέλειες που προσφέρει η οικογενειακή ζωή στο άτομο είναι πολλές και σημαντικές, διότι είναι αποδεδειγμένο ότι μόνο μέσα στη οικογένεια το άτομo μπορεί να βρει την πραγματική χαρά και ευτυχία. (http://paroutsas.jme.gr/family/constr.htm) Δραστηριότητα Οι μαθητές συμπλήρωσαν ερωτηματολόγιο με τις εξής ερωτήσεις: 1.Κάτι καλό που έκανε η οικογένειά μου για μένα. 2.Κάτι καλό που έκανα εγώ για την οικογένειά μου. 3.Αυτά που μας συνδέουν στην οικογένειά μου είναι 4.Μια οικογενειακή μας συνήθεια. Τα συμπεράσματα από τις απαντήσεις ήταν ότι υπάρχει αλληλοϋποστήριξη και βοήθεια ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας,διάλογος,αγάπη που εκφράζεται με καθημερινές απλές συνευρέσεις τους. 16
17
18
19
1.6.Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Ο θεσμός της οικογένειας στο χθες και στο σήμερα, καθώς και ο ρόλος της, διαφέρει αρκετά. Στις πρωτόγονες κοινωνίες οι λειτουργίες της οικογένειας ήταν η οικονομική και κοινωνική οργάνωση, καθώς και η ρύθμιση της σεξουαλικής ζωής της τότε εποχής, και η ανάγκη για εκπαίδευση των παιδιών(ομόαιμη οικογένεια).οι γαμήλιες ομάδες κατατάσσονται ανάλογα με τις γενιές και όλοι μεταξύ τους είναι σύζυγοι εκτός από τους γονείς και τα παιδιά. Το δεύτερο προοδευτικό βήμα στην εξέλιξη της μορφής της οικογένειας είναι ο αποκλεισμός των σχέσεων μεταξύ των φυσικών αδελφών και η απαγόρευση του γάμου ανάμεσα σε πρώτα,δεύτερα και τρίτα ξαδέλφια. Η εξέλιξη του θεσμού συνεχίζεται με τον ομαδικό γάμο σε ορισμένα μέρη του κόσμου,όπου ο άντρας είχε μια κύρια συζύγο,ανάμεσα στις πολυάριθμες γυναίκες του,και αυτός ήταν ο κύριος άνδρας της,ανάμεσα στους άλλους.αυτό αντικαθίσταται από τη ζευγαρωτή οικογένεια, όπου ένας άνδρας έχει ελευθερία στην πολυγαμία,ενώ η γυναίκα του πιέζεται αυστηρά στο θέμα της ηθικής,όσο διάστημα συζούν. Τέλος,η μονογαμική οικογένεια είναι ένα από τα σημάδια αρχής του πολιτισμού, και σκοπό έχει τη γέννηση παιδιών με 20
αναμφισβήτητη πατρότητα, που είναι απαραίτητη για να κληρονομήσουν τα αγαθά του πατέρα. Η οικογένεια πλέον έχει αναπτυχθεί και υπάρχουν αρκετά είδη οικογένειας που βασίζονται στην ισότητα των δύο φύλων. Η στάση των ανθρώπων όμως απέναντι στην οικογένεια έχει αλλάξει, η οικογένεια συστέλλεται όσο ο περίγυρος διευρύνεται. http://www.xronos.gr/detail.php?id=50742 Συμβολή στη διδασκαλία των εκθέσεων,(friedrich Engels,138,54-89)σελ.96 1.7.ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Ο θεσμός της οικογένειας προστατεύεται από παγκόσμιους γραπτούς νόμους όπως : 1.Στην Οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα: Στο άρθρο 16 αναφέρονται τα δικαιώματα ενός ζευγαριού ως προς την ίδρυση της οικογένειας. <<Από τη στιγμή που θα φτάσουν σε ηλικία γάμου, ο άντρας και η γυναίκα, χωρίς κανένα περιορισμό εξ αιτίας της φυλής, της εθνικότητας ή της θρησκείας, έχουν το δικαίωμα να παντρευτούν και να ιδρύσουν οικογένεια. Και οι δύο έχουν ίσα δικαιώματα ως προς τον γάμο, κατά την διάρκεια του γάμου και κατά την διάλυσή του. >> Στο άρθρο 12 αναφέρονται τα δικαιώματα και οι περιορισμοί που έχουν τα μέλη της οικογένειας. <<Κανείς δεν επιτρέπεται να υποστεί αυθαίρετες επεμβάσεις στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία του, ούτε προσβολές της τιμής και της υπόληψής του. Καθένας έχει το δικαίωμα να τον προστατεύουν οι νόμοι από επεμβάσεις και προσβολές αυτού του είδους. 21
Στο Σύνταγμα της Ευρώπης στα άρθρα 67 και 69 αναφέρονται τα δικαιώματα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής της οικογένειας και τα δικαιώματα στο γάμο αντίστοιχα. Στο Σύνταγμα της Ελλάδας αναφέρονται στα κοινωνικά δικαιώματα,το δικαίωμα προστασίας της οικογένειας,του γάμου,της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας. (http://el.wikisource.org/wiki/οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα) Σύνταγμα της Ευρώπης Σύνταγμα της Ελλάδας 1.8. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ Στον χριστιανισμό,ο γάμος θεωρείται ένα μυστήριο, όπου αγιάζεται με τη χάρη του Αγίου πνεύματος στο όνομα του Χριστού και τη δόξα της εκκλησίας.απο τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες οι Πατέρες της εκκλησίας μας τόνισαν την σπουδαιότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος και προέβαλαν τη σημασία του για την διαμόρφωση ισχυρών προσωπικοτήτων, έτσι η οικογένεια θεωρείται ως χώρος πνευματικής συνάντησης των συζύγων,όπου είναι η δυνατή ενότητα και ο δημιουργικός διάλογος,για να συμβεί αυτό θα πρέπει να υπάρχει κατανόηση, αγάπη, υπομονή και υποχωρητικότητα.οι δύο διαφορετικές προσωπικότητες συνδέονται στα πλαίσια της συζυγίας σε μια εκπληκτική ψυχική ενότητα. Αυτό είναι και το θαύμα που συνδέεται με το μυστήριο του γάμου. Το δεύτερο θαύμα συνδέεται με την τεκνογονία και αποτελεί απαρχή και αφετηρία της πραγματικής οικογένειας που θα έρθει το γλυκό εκείνο αγγελούδι για να θρονιαστεί ανάμεσα τους. Έτσι η οικογένεια είναι ο πνευματικός χώρος, όπου η χάρη του Θεού επιτελεί το θαύμα της ενότητας δύο ξένων, πριν από λίγο 22
ανθρώπων, και το θαύμα της δημιουργίας. 1.9. ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ Είναι το μυστήριο της εκκλησίας στο οποίο,μέσα από την ιερολογία, ο φυσικός δεσμός που συνδέει τον άνδρα με την γυναίκα ευλογείται από τον Δημιουργό του ανθρώπου και υψώνεται στο χώρο της χάριτος και της αληθινής ζωής.ο άνδρας και η γυναίκα παντρεύονται ελεύθερα, και ονειρεύονται να συμβιώσουν για ολη τους τη ζωή, ευλογούνται από το Θεό ώστε ο αγώνας της σχέσης τους, να καρποφορίσει.ο Χριστός στο γάμο της Κανά στην Γαλιλαία πραγματοποίησε το πρώτο θαύμα της δημόσιας παρουσίας του.έκανε κατά κάποιο τρόπο ένα δώρο στο ζευγάρι αυτό. http://antixiliastikos.blogspot.com/2010/07/blog-post- 18html 1.10. ΕΙΔΗ ΓΑΜΟΥ Υπάρχουν δύο μορφές γάμων. Ο θρησκευτικός και ο πολιτικός. Ο πολιτικός από το 1982, που ψηφίστηκε, έχει κερδίσει αρκετό έδαφος έναντι του θρησκευτικού. Ωστόσο το 2004 έγιναν 14.000 πολιτικοί γάμοι, ενώ 27.000 θρησκευτικοί γάμοι. Οι λόγοι που οδηγούν τα ζευγάρια σε πολιτικούς γάμους είναι κυρίως οικονομικοί. Είναι χαμηλού κόστους, και ο καθένας μπορεί να πάει στο δημαρχείο και έχει λίγα έξοδα για τον γάμο του. Αν το ζευγάρι, επιλέξει τον πολιτικό δεν σημαίνει ότι είναι άθεο. http:// www.gamosgamos.gr/cs/blogs/gamos/archive/2011 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Οι μαθητές πήραν συνέντευξη από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους σχετικά με την υποδομή της δικής τους οικογένειας.τα συμπεράσματα που προέκυψαν ήταν τα εξής: 23
Οι παππούδες και οι γιαγιάδες στην σημερινή εποχή έχουν τις ηλικίες των 60-65 χρόνων. Έχουν παντρευτεί όμως από την ηλικία των 18-20, και παραμένουν για περίπου 40-45 χρόνια μαζί, (πιθανότητες χωρισμού δεν υπήρχαν στα πιο παλιά χρόνια).παραμένουν τόσα χρόνια μαζί αποκτούν 4-5 παιδιά, ενώ στην σημερινή εποχή οι οικογένειες αποκτούν 1-2 παιδιά το πολύ. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες έμεναν συνήθως στα πατρικά σπίτια των οικογενειών τους από το γάμο μέχρι το τέλος της ζωής. Τα παιδιά τους που ωστόσο έμεναν μαζί τους, φεύγουν από το πατρικό σπίτι όταν παντρεύονται. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ 1.Πόσων χρονών είστε;πόσα παιδιά είχε ως μέλη η οικογένειά σας; 2.Πόσων χρόνων ήσαστε όταν παντρευτήκατε; 3.Πόσα μέλη είχε η οικογένειά σας μετά τη γέννηση των παιδιών; 4.Πού μένατε όταν παντρευτήκατε; 5.Για πόσο χρονικό διάστημα; 6.Πού μένατε όταν παντρεύτηκε το πρώτο παιδί σας; 7.Πού έμεινε το πρώτο παιδί μετά τον γάμο του; 8.Πόσα παιδιά απέκτησε το πρώτο παιδί σας; 9.Πόσα παιδιά απέκτησε το δεύτερο παιδί σας; 10.Πού μένουν σήμερα τα παιδιά σας; 1.11.Ο ΓΑΜΟΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ Σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες,από τις πιο πρωτόγονες μέχρι τις πιο εξελιγμένες,ο γάμος αποτελεί πάντα ένα γεγονός σταθμό.η τελετή του γάμου στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων να περιορίζεται στο αυστηρό πρωτόκολλο της θρησκείας. 24
Στο Ισλάμ ο άνδρας είναι ο απόλυτος κυρίαρχος της γυναίκας και επιλέγεται από τους γονείς της.το τελετουργικό του γάμου είναι πολύ απλό.στην ουσία δε γίνεται τελετή,απλά ο ιμάμης διαβάζει μερικές ευχές και οι μελλόνυμφοι.αλλά και οι γονείς τους υπογράφουν τα επίσημα έγγραφα που τους καθιστούν ζευγάρι στα μάτια του κράτους.ε ιθισται να υπογράφουν και κάποιοι που δεν έχουν σχέση με την οικογένεια,ως μάρτυρες του μυστηρίου,κι αυτοί αποκαλούνται κουμπάροι,αν και δεν παίζουν κάποιο ρόλο στην τελετή. Ο εβραϊκός γάμος έχει κάποια χαρακτηριστικά που μοιάζουν με τα χριστιανικά.η τελετή γίνεται στη συναγωγή.ο ραβίνος,με τη συνοδεία χορωδίας,όταν υπάρχει η δυνατότητα,υποδέχεται με ύμνους και προσευχές το ζευγάρι,το οποίο οδηγείται κάτω από το σάλι της προσευχής.αυτό το κρατούν τέσσερις άνδρες από τις ισάριθμες γωνίες του, ετσι ώστε να σχηματίζει ένα σκέπαστρο,το οποίο συμβολίζει τη μελλοντική του εστία και την προστασία του Θεού.Ο ραβίνος ευλογεί το κρασί,πίνει πρώτα ο ίδιος και μετά το ζευγάρι με την παρουσία δύο μαρτύρων.ο γαμπρός φορά στη νύφη το δαχτυλίδι τιυ γάμου,απαγγέλοντας μια προσευχή υπόσχεση.ο ραβίνος διαβάζει το γαμήλιο συμβόλαιο,που περιάχει όρους και δεσμεύσεις για την έγγαμη ζωή και η τελετή ολοκληρώνεται μα μια συμβολική κίνηση του γαμπού,που σπάζει με το πόδι του ένα ποτήρι,σε ανάμνηση της καταστροφής του Ναού του Σολομώντα και της Ιερουσαλήμ. 1.12.ΟΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Υπήρχαν ποικίλες μορφές οικογένειας σε όλο τον κόσμο οι οποίες διάφεραν ανάλογα με τον τόπο, την εποχή κτλ.ο 25
θεσμός της οικογένειας εμφανίστηκε από την προϊστορική εποχή. Στις πρωτόγονες κοινωνίες διατυπώθηκε η μητριαρχική οικογένεια, δηλαδή η ιδιότητα μέλους ενός κοινωνικού συνόλου ορίζεται με βάση την καταγωγή από την μητέρα ή όχι τον πατέρα. Τα οικονομικά θέματα καθορίζονται από την μητέρα. Τέλος, στον αδελφικό τύπο οικογένειας διατυπώθηκε στις κοινωνίες των Χετταίων και Χουρριτών την κυρίαρχη θέση την είχε ο μεγαλύτερος αδερφός. Ο αδελφός αντικαθιστούσε το πατρικό και μητρικό πρότυπο. Στην ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ,όπου επικρατούσε ο θεσμός της μητριαρχικής οικογένειας,η γυναίκα είχε τον κυρίαρχο ρόλο στην οικογένεια, όλοι όφειλαν σεβασμό.σημαντικό είναι επίσης ότι την λάτρευαν ως θεά-μητέρα και την θεωρούσαν θεά της γονιμότητας μιας και αυτή έφερνε τα παιδιά στον κόσμο αυτή αναλάμβανε την αγωγή και την ανατροφή τους, και είχε την αποκλειστική μέριμνα.η περιουσία περνούσε στα χέρια των κοριτσιών, καθώς και το όνομα της μητέρας ήταν αυτό που έπαιρναν τα παιδιά για το οτιδήποτε θα μπορούσε να φανεί χρήσιμο για την επιβίωση τους.η εμφάνιση του αρότρου όμως ανέτρεψε τα πάντα.eτσι η εξουσία περνά στα χέρια των ανδρων.καταρρίπτεται ο θεσμός τις μητέρας -θεάς. ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ:Η οικογένεια έχει σπουδαία θέση στη ζωή των ανθρώπων. Ο άντρας ήταν η κεφαλή της οικογένειας, όπως και η γυναίκα κατείχε σημαντική θέση και εμφανίζονταν στο πλευρό του άντρα, με σημαντικά καθήκοντα. ΠΗΝΕΛΟΠΗ-ΟΔΥΣΣΕΑΣ 26
Στην ισραηλιτική κοινωνία υπήρχαν τρία διαφορετικά είδη οικογένειας.αρχικά είναι η πατριαρχική(τις αποφάσεις τις έπαιρνε αποκλειστικά και μόνο ο πατέρας),η μητριαρχική(οι αποφάσεις λαμβάνονταν από την σύζυγο και μητέρα)και τέλος η αδερφαίκη εξουσία (εξουσιάζεται η οικογένεια μόνο από τον μεγαλύτερο αδελφό).στην αρχαιότερη εποχή το είδος της οικογένειας στην Παλαιστίνη είναι το πατριαρχικό έννοια της οικογένειας εκφραζόταν με τον όρο <<οίκος του πατρός >>,ο άνδρας ονομαζόταν <<κύρος της γυναίκας >>και είχε απόλυτη εξουσία στα παιδιά του και στις γυναίκες του. Στην αρχαία Ρώμη τα παιδιά είχαν πολύ μειονεκτική θέση,θεωρούνταν δούλοι και ήταν κτήση του πατέρα ο οποίος μπορούσε μέχρι και να τα σκοτώσει.ο ίδιος δεν είχε καμία σχέση με την ανατροφή των παιδιών.η μητέρα είχε αναλάβει πλήρως την ανατροφή τους. Στον Μεσαίωνα η αγωγή των παιδιών ήταν κυρίως έργο των δασκάλων, καθώς και της μητέρας.ο πατέρας δεν είχε καμιά ανάμειξη.αντιθέτως προσπαθούσε να βρει δουλειά. Στην αναγεννησιακή εποχή, επειδή οι συνθήκες ήταν πολύ ευνοϊκές, τα παιδιά είχαν πολύ καλύτερη διαπαιδαγώγηση από παιδαγωγούς Οι ευκατάστατες οικογένειες γονείς δεν 27
είχαν καμία σχέση με την ανατροφή.ο ρόλος του πατέρα ήταν η προσπάθεια για εύρεση δουλειάς,ενώ η μητέρα ήταν αναγκασμένη να είναι στο σπίτι. Στην Τουρκοκρατία επειδή οι συνθήκες ήταν άθλιες,τα παιδιά στις οικογένειες δεν είχαν την ανάλογη ανατροφή.ο πατέρας ήταν μακριά από το σπίτι και η μητέρα δεν ήταν σε θέση να διαπαιδαγώγησει τα παιδιά. Την ευθύνη την είχαν αναλάβει ενίοτε τα κρυφά σχολειά. 28
2 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1.Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Η εστία: Μέσα σε κάθε παραδοσιακό σπίτι υπάρχει η εστία. Η εστία δεν αποτελεί απλώς ένα χώρο όπου μαγειρεύουν οι άνθρωποι και ζεσταίνονται, αλλά είναι το σύμβολο της ενότητας της οικογένειας. Δεν είναι άσχετο το έθιμο που συναντάμε σε περιοχές του βορειοελλαδικού χώρου κατά την διαίρεση της μεγάλης πολυπυρινικής οικογένειας : μεταφέρεται φωτιά από την εστία του πατρικού σπιτιού στα σπίτια των γιων. Με τον τρόπο αυτό προβάλλεται η συνέχεια της οικογένειας. Σε ορισμένες περιοχές της Ηπείρου όταν η νύφη εισέρχεται στο σπίτι του πεθερού, μια από τις πρώτες ενέργειες της είναι να προσκυνήσει την εστία. 29
Το εικονοστάσι: Πιθανή επιβίωση της αρχαίας εστίας,όπου τοποθετούνται οι εικόνες των αγίων της οικογένειας η των αγίων των οποίων τα ονόματα έχουν ο αρχηγός και τα μέλη της οικογένειας. 30
Τα στέφανα: Ισχυρό σύμβολο του γάμου, αρκετές φορές τοποθετούνται σε στεφανοθήκες, δίπλα στο εικονοστάσι, για να δείξουν ότι ο γάμος είναι τόσο ιερός δεσμός, όσο και η εκκλησία που τον ευλόγησε, ή όσο οι εικόνες των αγίων που φυλάσσονται στο εικονοστάσι. o Το φίδι και η νεράιδα του σπιτιού: Εκτός από τα σύμβολα που συνδέονται με τη φωτιά (εστία, καντήλι) σε όλη την Ελλάδα υπήρχε παλιότερα η πίστη σε εν «φίδι του σπιτιού», το οποίο προστατεύει την οικογένεια και δεν πρέπει να το πειράξει. Πιστεύεται ότι αν κάποιος πειράξει ή σκοτώσει το φίδι, τότε θα πεθάνει ένα μέλος της οικογένειας. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος το φίδι αυτό είναι θηλυκό και συνδέεται με μια φανταστική γυναικεία μορφή. 31
http://el.wikipedia.οrg/wiki/oικογένεια 1 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΥΓΓΕΝΩΝ Οι μαθητές της 2 ης ομάδας έθεσαν ερωτήσεις στους συγγενείς τους σχετικά με τις παραδόσεις και τα έθιμα της οικογένειάς τους ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:1.Ποιες είναι οι παραδόσεις της οικογένειάς σου(έθιμα,συνήθειες,ρήσεις); 2.Γνωρίζετε παραδόσεις άλλων οικογενειών; 3.Συγκρίνετε τις παραδόσεις αυτές. Από τις απαντήσεις των συγγενών τους οι μαθητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι παραδόσεις συνήθως σχετίζονται με θέματα θρησκείας και εορτών της Εκκλησιαστικής παράδοσης,καθώς και τοπικών ασχολιών και συνηθειών του τόπου τους.οι συνήθειες αυτές 32
διατηρούνται έως σήμερα. 2 η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ:ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΔΕΝΤΡΟΥ ΚΑΙ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΡΙΖΕΣ Όλοι οι μαθητές συμπλήρωσαν το γενεαλογικό τους δέντρο γράφωντας τα ονόματα των προγόνων τους από τη μεριά της μητέρας και του πατέρα. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:Τα Βαπτιστικά ονόματα που έπαιρναν και παίρνουν τα παιδιά μέχρι σήμερα προέρχονται συνήθως από την οικογένεια και των δύο γονιών.ωστόσο υπερίσχυαν παλαιότερα τα ονόματα από την πλευρά του πατέρα. 33
2.2.EΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 34
ΓΥΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ,ΚΟΥ-ΚΟΥ 35
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΛΥΤΡΑΣ EΠΙΣΤΡΟΦΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΖΑΡΙ HENRY MOORE, FAMILY GROUP (1950) 36
Η ΜΑΝΑ 37
Η ΜΑΝΑ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ 38
Η ΜΑΝΑ 39
ΘΑΡΡΩ ΠΩΣ ΕΙΝ ΚΙ ΑΛΗΘΕΙΑ Πήγα σε δάσκαλο στιχουργική να μάθω να γράφω τα η αγάπη μ έκαμε να πάθω. Τηράει δυο στίχους και του κάκου,λεει, πασκίζω, γιατί να βάζω δοτικές δε συνηθίζω Θαρρώ πως ειν κι αλήθεια να ψέλνω τέτοια στο πουλί μου κολοκύθια. Ρωτώ γιατρό τι ναχω μέσα στην καρδιά μου, και κάθε νύχτα, ξαγρυπνώ, και στα όνειρα μου μια λάβα, που δε σβήνεται ανέπαβα με φλέγει; Βάζει τ αυτί στο στήθος μου, και γρί δε λέγει. Θαρρώ πως ειν κι αλήθεια, Για τέτια αρρώστια να ζητάω γιατρού βοήθεια. Πηγαίνω στον παππά να με παρηγορήσει και με τα σένα, φως μου, να με σφιχτοδέσει. Τι μου απαντάει θαρρείς; Πως είμαι του διαβόλου και πως ο θεός αυτά δεν τα σχωρνάει καθόλου. Θαρρώ πως ειν κι αλήθεια, Να σ αρνηθώ για του παππά τα παραμύθια. Τρέχω να πω της μάνας σου, πως πάει σε θέλω ακόμα δεν της βγάζω ο δόλιος το καπέλο και με ρωτάει σαν πόσα νάχω στο πουγκί μου. Να, στίχους διαλεχτούς Δε γίνεται παιδί μου. Θαρρώ πως ειν κι αλήθεια, να μετρηθεί η αγάπη μου σαν τα ρεβίθια. Tρυγόνη τότες χύνουμε στην αγκαλιά σου και στέλνω δασκάλους,παππάδες,μακριά σου, ο γέρος σου ο χρυσός, μας δίνει την ευχή του τώρα δυο κοιτάζει τρυγόνια στο κλουβί του.γιατ είδε την αλήθεια πως έχεις τρυφερή καρδία σε αφράτα στήθια. ΜΑΝΝΑ ΚΑΙ ΓΙΟΣ Μια μάννα πολυστένακτη,χαροκαμένη μάννα, που είχε μικρούλα για σχολειό κι αγόρι για τα ξένα, φιλιά το γιο της με καημό, κι ένα σταυρό μου δίνει. Συρε και πααινε στο καλό, μονάκριβο παιδί μου.κράτα σταυρό για φυλακτό μαζί με την ευχή μου, και σα γυρίσεις φερ τονα σταυρό μαλαματένιο,να τον κρεμάσεις στο λαιμό της ώριας αδελφής σου. Παίρνει του ο μικρός στην ξενιτειά μισεύει κι εκεί, που τύχη γύρευε, να, κι μπροστά του η τύχη, - Σύρε, του λέει, προς το βουνό που βλέπεις εκεί επάνω τον δρόμο πάρε το μακρύ και πίσω μην γυρίζεις. Σαν πας στην άψιλη κορφή, ροβόλα από την άλλη κι εκεί θα βρεις το μάλαμα,θα βρεις το βιος που θέλεις.το μονομάτη του βουνού σιγά σιγά να ανεβαίνεις, περούνε χρόνια δεκαοκτώ και στην κορφη του φτάνει. Σε πέτρα Πάνου κάθισε,κι αρχίνισε το κλάμα.αλλοί στη δόλια μάννα μου,που τα προικιά προσμένει.με μαύρη και βαριά κάρδια τον κάτω δρόμο παίρνει, χρόνια περούνε δώδεκα και μες στον κάμπο φτάνει. Βρίσκει φλουριά και μάλαμα και τον σταυρό χρυσώνει παίρνει καράβι σαν πουλί καράβι κι αρμενίζει, φτάνει στο σπίτι τ αραχνο,την μάννα του δεν βρίσκει. Ζητεί την αδερφούλα του,και εκείνη δεν την βρίσκει.να τάξει ασημί στους αγίους στην εκκλησία πηγαίνει. Κι εκεί, που βαθιοστέναζε, κι εκεί, που προσκυνούσε, βγαίνει απ τη μαύρη γης φωνή και την καρδιά του σκίζει.-παιδί μου αχ, πως μας άργησες, και τώρα εμείς αργούμε, και τώρα εμείς επήγαμε στο αγύριστο ταξίδι. Πάρε λιβάνι και φωτιά κι έλα χαιρέτησε μου,και βάλε το χρυσό σταυρό στην αδερφή σου επάνω. Παίρνει λιβάνι και φωτιά, και το σταυρό μαζί του,και επάνω σε δύο μνήματα τα άσπρα μαλλιά του σέρνει. 40