ΤΙΤΛΟΣ: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥ- ΞΗΣ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΧΕΛΜΟΥ- ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ- ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΙΤΛΟΣ: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥ- ΞΗΣ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΧΕΛΜΟΥ- ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΣΤΙΒΑΝΑΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΑ 2015 0

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Τζανουδάκης Δημήτριος, Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1. Τζανουδάκης Δημήτριος, Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών 2. Ιατρού Γρηγόριος, Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών 3. Πανίτσα Μαρία, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Πανεπιστήμιο Πατρών 1

2 Στην οικογένεια μου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ- ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ.8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...9 ΜΕΡΟΣ Α : ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΙ ΕΘ- ΝΙΚΑ ΠΑΡΚΑ 1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ- ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟ- ΧΩΝ.14 1.2 ΛΟΓΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ..17 1.3 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ- ΔΑ.18 1.4 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΒΑΣΕΙ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟ- ΜΟΘΕΣΙΑ..20 1.5 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟ..30 1.6 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ...34 1.7 ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ...36 1.8 ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ «Natura 2000» 38 1.8.1 Το Δίκτυο «Natura 2000» στην Ελλάδα..39 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ..42 2.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ.44 2.3 ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ- ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ...46 2.4 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ- ΛΟΓΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ..49 2.5 ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ..51 2.6 Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ.57 2.7 ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ.58 2.8 ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣ- ΜΟΥ..60 2.8.1 Οι κοινωνικές επιδράσεις του τουρισμού..60 2.8.2 Οι πολιτιστικές επιδράσεις του τουρισμού 62 2.9 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ...62 2.9.1 Εισαγωγή..62 2.9.2 Ο ρόλος των κύριων παραγόντων του τουριστικού τομέα 65 2.9.3 Οι βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες επιπτώσεις..66 2.9.3.1 Η τουριστική μετακίνηση.66 2.9.3.2 Τα τουριστικά καταλύματα..66 2.9.3.3 Οι δραστηριότητες αναψυχής..67 2.9.3.4 Οι εξωγενείς επιπτώσεις..67 2.10 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..69 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.71 3.2 ΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥ- ΞΗΣ..73 3.3 ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ...74 3.4 ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ..78 3.5 ΦΕΡΟΥΣΑ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ.80 3.6 ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕ- ΡΙΟΧΕΣ 81 ΜΕΡΟΣ Β : ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ / ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΧΕΛΜΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 4.1 ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ.87 4.2 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ- ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ.87 4.3 ΣΚΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΕΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ..89 4.4 ΑΒΙΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 90 4.4.1 Κλιματολογικά στοιχεία της περιοχής μελέτης.90 4.4.2 Γεωμορφολογία, Γεωλογία και Στοιχεία Εδαφών 91 4.4.2.1 Γεωμορφολογία..91 4.4.3 Υδρολογία- Υδρογεωλογία και Ποιότητα νερών..93 4.4.3.1 Υδρολογία..93 4.4.3.2 Υδρογεωλογία (υπόγεια νερά)...94 4.4.3.3 Ποιότητα νερών και υδάτινων αποδεκτών.94 4.5 ΒΙΟΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ..95 4.5.1 Χλωρίδα...95 4.5.2 Πανίδα.97 4.6 ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 98 4.6.1 Διοικητική Διάρθρωση..98 5

4.6.2 Βασικές Οικονομικές Δραστηριότητες 100 4.6.3 Οικονομικές Δραστηριότητες και τάσεις των κατοίκων της περιοχής μελέτης..103 4.7 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ.111 4.8 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ.122 4.8.1 Υπάρχουσα τουριστική κίνηση και ζήτηση για αναψυχή 124 4.8.2 Καταγραφή άλλων υφιστάμενων δραστηριοτήτων (εκτός από τον τουρισμό και την αναψυχή) 131 4.9 ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ/ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ.132 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT 5.1 Η ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT.135 5.2 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...137 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...145 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.151 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ.158 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 160 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I.169 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II 172 6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ- ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Οικολογία- Διαχείριση και Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Για τη δημιουργία και συγγραφή αυτής της μελέτης, επιθυμώ να ευχαριστήσω όλους εκείνους που με βοήθησαν με τη γνώση, την εμπειρία και την προθυμία τους. Κατ αρχάς οφείλω να εκφράσω τις θερμότατες ευχαριστίες μου στον κύριο Δημήτρη Τζανουδάκη, Καθηγητή του Τμήματος Βιολογίας, Τομέας Βιολογίας Φυτών του Πανεπιστημίου Πατρών, ο οποίος με καθοδήγησε κατά τη διάρκεια της έρευνας και κατά τη συγγραφή της εργασίας. Αξίζει να επισημάνω ότι ενίσχυσε καθοριστικά την προσπάθειά μου το ενδιαφέρον του, οι πολύτιμες γνώσεις και συμβουλές του, καθώς και οι εποικοδομητικές παρατηρήσεις για την τελική διαμόρφωση της εργασίας. Ακολούθως, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους κύριους Καθηγητές Ιατρού Γρηγόρη και Πανίτσα Μαρία, μέλη της εξεταστικής επιτροπής της μελέτης μου, για το ενδιαφέρον, τις παρατηρήσεις και τις συμβουλές τους. Επίσης, εκφράζω θερμές ευχαριστίες στην κυρία Αναλυτή Μαρία για την πολύτιμη βοήθειά της, τις εποικοδομητικές συζητήσεις που είχα μαζί της και για το κουράγιο που μου έδινε να συνεχίσω την προσπάθειά μου καθώς και στα στελέχη του Φορέα Διαχείρισης Χελμού- Βουραϊκού για τις χρήσιμες πληροφορίες που μου έδωσαν με μεγάλη προθυμία. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου για τη βοήθεια σε ηθική και οικονομική συμπαράσταση καθώς και για τις δύσκολες στιγμές που μοιράστηκαν μαζί μου και για την κατανόηση που μου πρόσφεραν. 7

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τίτλος: Προοπτικές Βιώσιμης Ανάπτυξης στην Προστατευόμενη Περιοχή του Εθνικού Πάρκου Χελμού- Βουραϊκού. Οι περιοχές που ανήκουν στο Ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο «Φύση 2000» γνωστές και ως προστατευόμενες περιοχές είναι κατάλληλες για την ανάπτυξη πολλαπλών και ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων που σκοπό έχουν εκτός από την αισθητική απόλαυση του τοπίου, τη γνωριμία με το φυσικό περιβάλλον. Η αναγκαιότητα προστασίας και ανάδειξης του φυσικού πλούτου των συγκεκριμένων περιοχών απαιτούν την εφαρμογή μιας στρατηγικής, η οποία θα αποτελείται από εξειδικευμένα μέτρα, ενέργειες και δράσεις με σκοπό τη συστηματικότερη διαφύλαξη και διαχείριση των εν λόγω περιοχών και κατ επέκταση την εξασφάλιση της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή. Αντικείμενο της παρούσης εργασίας είναι η μελέτη της προστατευόμενης περιοχής Εθνικού Πάρκου Χελμού- Βουραϊκού με στόχο την ανάδειξη των ιδιαίτερων στοιχείων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που θα χρησιμοποιηθούν για την οικοτουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Από τη μελέτη των βιοτικών και αβιοτικών στοιχειών της περιοχής και με τη χρήση της ανάλυσης SWOT, εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα για την εκτίμηση της παρούσας κατάστασης με απώτερο σκοπό την ορθολογικότερη αναβάθμιση και την επίτευξη μιας αποτελεσματικής διαχείρισης έτσι ώστε να είναι ανταγωνιστική και πιο ελκυστική για όσους επιλέγουν τέτοιου είδους προορισμούς. 8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια σημαντική και σε παγκόσμιο επίπεδο ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος, τόσο του φυσικού, όσο και του ανθρωπογενούς. Οι απαιτήσεις για βιώσιμη χρήση των πόρων, για καλύτερη ποιότητα ζωής και κάτω από την πίεση της συνεχιζόμενης υποβάθμισης της φύσης, έχουν οδηγήσει τις ατομικές και συλλογικές προσπάθειες σε μια κοινή δράση για τη «διάσωση» του γήινου οικοσυστήματος. Στην πραγματικότητα αυτή, έχει οδηγήσει φυσικά και η συνειδητοποίηση της σχέσης εξάρτησης που υπάρχει ανάμεσα στις ανθρώπινες δράσεις και στην ποιοτική κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος (Παρπαίρης, 1998). Έτσι, η διαδικασία της προστασίας του περιβάλλοντος προϋποθέτει πρώτα απ όλα μια νέα ηθική αντίληψη και αναθεώρηση σε σημαντικό βαθμό- της μεθοδολογίας, σχεδιασμού και διαχείρισης ανθρωπίνων δράσεων και περιβαλλοντικών πόρων, των οποίων η χρήση και η προστασία θα εξαρτώνται από την μακροπρόθεσμη στρατηγική διαχείρισής τους και ικανοποίηση των αναγκών του παρόντος σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μη διακυβεύεται η αντίστοιχη δυνατότητα στις μελλοντικές γενιές να ι- κανοποιήσουν τις δικές τους (IUCN, UNEP, WWF 1991). Ο τουρισμός, έχοντας λειτουργήσει τις προηγούμενες δεκαετίες σαν εργαλείο και «διαβατήριο για την ειρήνη» (Manila Declaration 1980), καλείται και πάλι να πρωτοστατήσει και στη νέα πρόκληση που αφορά την περιβαλλοντική υποβάθμιση και τις επερχόμενες συνέπειές της. Εκτιμάται ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και πάλι ως «πολιορκητικός μηχανισμός» εθνικών και θρησκευτικών αντιπαραθέσεων, ιδεολογικοπολιτικών διαφοροποιήσεων, ακόμα και πολεμικών αντιπαραθέσεων, καθώς ο κοινός εχθρός είναι πλέον η επιδείνωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής και όχι η αποκλειστική διαχείριση των πόρων, η απομονωτική πολιτική και συχνά αποπροσανατολιστική στρατηγική επιδίωξη. Η συνεργασία, η συναίνεση, η αρμονική διαχείριση και η βιώσιμη χρήση των πόρων θα πρέπει να γίνει κοινό εφαλτήριο κάθε προσπάθειας, όπως για παράδειγμα της τουριστικής ανάπτυξης. Εξάλλου, ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει στην περίπτωση αυτή ο τουρισμός, θεωρείται μονόδρομος και για τη δική του επιβίωση (Παρπαίρης 1998). 9

Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας γίνεται προσπάθεια διερεύνησης της σχέσης αλληλεξάρτησης μεταξύ του τουρισμού και της προστασίας του περιβάλλοντος. Δίνεται βαρύτητα στην περιγραφή των παραγόντων που συνθέτουν το πολύπλοκο και συνεχώς εξελισσόμενο φαινόμενο του τουρισμού, καθώς πιστεύεται ότι η παρουσίασή της θα βοηθήσει τον αναγνώστη στην κατανόηση του τρόπου και της σημασίας που έχει η επίδρασή του σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης ζωής, με ιδιαίτερη βάση στη σχέση ανθρώπου φύσης. Έτσι μελετούνται ειδικά οι μορφές του τουρισμού που σχετίζονται με τη φύση, καθώς και η σημασία των προστατευόμενων περιοχών. Ο αντικειμενικός στόχος λοιπόν της εργασίας είναι η διερεύνηση της δυνατότητας αποτελεσματικής προστασίας του περιβάλλοντος μέσα από δραστηριότητες αναβάθμισης, ανάπτυξης και αξιοποίησης περιοχών και στο πλαίσιο αυτό της εφικτότητας δημιουργίας ήπιων μορφών τουρισμού με στόχο την προστασία του Εθνικού Πάρκου Χελμού- Βουραϊκού. Έτσι λοιπόν η δομή της μελέτης αποτελείται από πέντε κεφάλαια. Στο Πρώτο Κεφάλαιο γίνεται λόγος για τις προστατευόμενες περιοχές και το Δίκτυο «Natura 2000». Το Δεύτερο Κεφάλαιο αναφέρεται στον τουρισμό δίνοντας έμφαση στους λόγους ανάπτυξης του εναλλακτικού τουρισμού. Στο Τρίτο Κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην έννοια της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Στο Τέταρτο Κεφάλαιο γίνεται α- ναγνώριση της περιοχής μελέτης και της ευρύτερης περιοχής ενώ στο Πέμπτο Κεφάλαιο μέσω της SWOT Ανάλυσης ερευνώνται οι δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής μελέτης. Τα συμπεράσματα έρχονται να συνοψίσουν και να προτείνουν, αλλά κυρίως να οδηγήσουν τον αναγνώστη στην εν μέρει εξαγωγή αποτελεσμάτων και ιδίως στη δημιουργία σκέψεων και προβληματισμών περί της πολυπλοκότητας των περιβαλλοντικών προβλημάτων και ειδικότερα περί του συγκεκριμένου θέματος της μελέτης. Τα στοιχεία στα οποία βασίστηκε η έρευνα προέκυψαν από βιβλιογραφική ε- πισκόπηση, έρευνα στο διαδίκτυο και προσωπικές ή μέσω ηλεκτρονικής επικοινωνίας με άτομα του Φορέα Διαχείρισης της περιοχής μελέτης. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η διατύπωση προτάσεων για τη δημιουργία ενός σχεδίου βιώσιμης και ο- λοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης στο Εθνικό Πάρκο Χελμού- Βουραϊκού. Ενός σχεδίου που θα εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που διαθέτει η πε- 10

ριοχή, μέσα στο πλαίσιο των περιορισμών που προσδιορίζονται από το χαρακτηρισμό της ως εθνικού πάρκου. 11

ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣ- ΜΟΣ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟ- ΧΕΣ 12

Κεφάλαιο 1 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΑ ΠΑΡΚΑ 13

1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Την εποχή που ο άνθρωπος ζούσε ως κυνηγός, ψαράς και συλλογέας φυτικών τροφών η διαφορά του από τα υπόλοιπα θηλαστικά ήταν μικρή. Αποτελούσε και εκείνος μέρος της τροφικής αλυσίδας των φυσικών οικοσυστημάτων. Από τη στιγμή αυτή που ο άνθρωπος οργανώθηκε σε κοινωνίες και άρχισε να εγκαθίσταται σε οικισμούς, ενώ παράλληλα ασχολούνταν με τη γεωργία, κτηνοτροφία και βιοτεχνία, άρχισε και η καταστροφή της φύσης, η εξάντληση των φυσικών πόρων με την αλόγιστη χρήση της και η αλλοίωση του τοπίου. Συνεπώς η καταστροφή της φύσης άρχισε νωρίς. Η δραστική καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος άρχισε στα μέσα του 19 ου αιώνα με τη βιομηχανική επανάσταση, την αστικοποίηση του πληθυσμού, την επέκταση των πόλεων που υπήρχαν, τη γρήγορη δημιουργία νέων οικισμών και βιομηχανικών περιοχών, την επέκταση και τη δημιουργία νέων συγκοινωνιακών δικτύων. Όλα αυτά επεκτάθηκαν, βελτιώθηκαν ή ιδρύθηκαν σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των δασών και των υγροτόπων (αποψίλωση δασών, αποξήρανση λιμνών και ελών, διευθέτηση ποταμών, κατασκευή φραγμάτων, εκτροπή ποταμών κλπ.). Μόνο στις Η.Π.Α. καταστράφηκαν 150 εκατομμύρια εκτάρια δάσους, στη Σοβιετική Ένωση καταστράφηκαν 140 εκατομμύρια εκτάρια δάσους ενώ στις τροπικές χώρες κάθε έτος καταστρέφεται μια έκταση τροπικού δάσους ίση με την έκταση της χώρας αυτής. Πέρα από την άμεση καταστροφή του περιβάλλοντος και την αλλοίωση του φυσικού τοπίου, άρχισε και η ρύπανση του εδάφους, των υδάτων και της ατμόσφαιρας με κάθε είδους γεωργικά φάρμακα και λιπάσματα των εντατικών γεωργικών καλλιεργειών, απόβλητα αστικών και βιομηχανικών περιοχών, πυρηνικά κατάλοιπα κ.α.. Η ανάπτυξη αυτή έγινε τις περισσότερες φορές, ιδιαίτερα στην χώρα αυτή, χωρίς σχεδιασμό και σχεδόν χωρίς καμία πρόβλεψη για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Όλα κινήθηκαν και κινούνται με βάση το κέρδος, τη μείωση του κόστους παραγωγής και την αύξηση της παραγωγικότητας και κατ επέκταση της ανταγωνιστικής ικανότητας. Η όλη προσπάθεια ανάπτυξης στηρίχθηκε στην Καρτεσιανή φιλοσοφία και λογική που θέλει τον άνθρωπο εξουσιαστή της υλικής φύσης και αυτήν υπηρέτη 14

του ανθρώπου. Κοινωνίες, ήθη, οικονομικά συστήματα, πολιτικά και εκπαιδευτικά ρεύματα επηρεάστηκαν και επηρεάζονται από το ανθρωποκεντρικό πνεύμα του ορθολογισμού, το οποίο κυριολεκτικά εξωθεί στην αλόγιστη εκμετάλλευση και κατασπατάληση των φυσικών πόρων και την καταστροφή του περιβάλλοντος στο οποίο ο άνθρωπος ζει. Παράλληλα με την καταστροφή του περιβάλλοντος ξεκίνησε και η λήψη μέτρων προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Η συνειδητοποίηση της συνεχιζόμενης υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος και της διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας οδήγησε στη λήψη μέτρων και στη θεσμοθέτηση των προστατευόμενων περιοχών σε μια αγωνιώδη προσπάθεια της ανθρωπότητας να προφυλάξει και να διατηρήσει ό, τι μπορούσε από την καταστροφή. Ως προστατευόμενες περιοχές ορίζονται οι περιοχές που είναι αφιερωμένες πρωταρχικά στην προστασία της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, των φυσικών λειτουργιών και των ιδιαίτερων αξιών του φυσικού περιβάλλοντος. Πρόκειται για περιοχές με ειδικό καθεστώς προστασίας, οι οποίες διακρίνονται για την ιδιαιτερότητα ή τη μοναδικότητα της χλωρίδας, της πανίδας, των οικοσυστημάτων, των γεωμορφολογικών σχηματισμών, το κάλλος των τοπίων και πέρα από την προστασία και διατήρηση αυτής της ιδιαιτερότητάς, εξυπηρετούν ανάγκες επιστημονικής έρευνας, υπαίθριας αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Ιστορικά, η πρώτη αναφερόμενη ενέργεια προστασίας τοποθετείται στα 1122 π.χ., όταν στην Κίνα δημοσιεύεται διάταγμα το οποίο παίρνει μέτρα προστασίας του δάσους. Το 252 π.χ. ο Ασόκα, αυτοκράτορας της Ινδίας, εκδίδει διάταγμα, για την προστασία των ζώων, των ψαριών και των δασών. Στην Αρχαία Ελλάδα και στη Ρώμη είναι γνωστά τα ιερά άλση, τα οποία ήταν αφιερωμένα σε θεότητες, των οποίων η προστασία ήταν απόλυτη. Το πρώτο φυσικό απόθεμα στον δυτικό κόσμο είναι ίσως αυτό που δημιουργήθηκε κοντά στη Βενετία τον 8 ο π.χ. αιώνα ως καταφύγιο για ε- λάφια και αγριογούρουνα. Στο τέλος του Μεσαίωνα και κατά την Αναγέννηση δημιουργούνται από τους πρίγκιπες και τους ευγενείς φυσικά καταφύγια θηραμάτων ύστερα από τη διαπίστωση ότι η θηρευόμενη πανίδα μειωνόταν εξαιτίας της δημογρα- 15

φικής αύξησης και των μεθόδων θήρας. Έτσι δημιουργήθηκε το παλαιότερο επίσημο φυσικό απόθεμα για την προστασία των θηραμάτων στην Πολωνία. Οι προσπάθειες αυτές ήταν από τη φύση τους περιορισμένες και κυριαρχούσαν κυρίως σκοποί οι οποίοι επικεντρώνονταν στη διατήρηση και προστασία της θηρευόμενης πανίδας. Με τη βιομηχανική επανάσταση και τη ραγδαία οικονομική α- νάπτυξη που ακολούθησε αλλά και με την κυριαρχία του ορθολογισμού άρχισε και η εντονότερη και ταχύτερη καταστροφή του περιβάλλοντος, η οποία στις μέρες μας έ- χει πάρει δραματικές διαστάσεις. Οι πρώτες φωνές για την προστασία της φύσης και την επιστροφή σε αυτήν υψώθηκαν από τους ρομαντικούς και τους διαφωτιστές ήδη από τον 18 ο αιώνα (Jean-Jacques Rousseau, Βολταίρος κ.α.). Νομοθετικές ρυθμίσεις ξεκίνησαν τον 20 ο αιώνα. Στη Γαλλία το 1853 δημιουργήθηκε το πρώτο φυσικό απόθεμα των σύγχρονων χρόνων με την ανακήρυξη του δάσους οξιάς του Fontainebleau ως προστατευόμενης περιοχής, όπου με νόμο διαφυλάχθηκε ανέγγιχτη η φυσική ο- μορφιά αυτού του δάσους. Το 1909 ψηφίστηκε στη Γαλλία ο νόμος προστασίας τοπίων και φυσικών μνημείων. Επιπρόσθετα την ίδια χρονολογία η σουηδική βουλή ψήφισε νόμο για τα εθνικά πάρκα, τα φυσικά μνημεία και την προστασία της πανίδας και της χλωρίδας. Στην Ρωσία τον ίδιο χρόνο συστήθηκαν οι πρώτοι σύνδεσμοι προστασίας της φύσης, στο πλαίσιο επιστημονικών συλλόγων και το 1910 ψηφίστηκε ο πρώτος νόμος προστασίας της φύσης. Το 1906 ψηφίστηκε στην Πρωσία νόμος προστασίας της φύσης και στη Γερμανία το 1926. Στις Η.Π.Α. ανακηρύχθηκε η περιοχή του Yellowstone εθνικό πάρκο το 1872 και ακολούθησε η ανακήρυξη άλλων εθνικών πάρκων όπως του Josemite στη Sierra Nevada της Καλιφόρνιας, του Grand- Canyon κλπ. Το παράδειγμα των ανωτέρω χωρών ακολούθησαν και χώρες όπως η Ολλανδία, η Φιλανδία, η Μ. Βρετανία, ο Καναδάς, η Αυστραλία κ.α. Το εθνικό πάρκο της Ελβετίας αποτέλεσε το πρώτο φυσικό απόθεμα. Σήμερα που η καταστροφή της φύσης έχει πάρει δραματικές διαστάσεις, μερικές φορές μη αναστρέψιμες, δεν υπάρχει σε καμία χώρα κυβέρνηση που να μην περιλαμβάνει στο πρόγραμμα της μέτρα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. 16

Στο πλαίσιο της προσπάθειας να διασωθεί, έστω και την τελευταία στιγμή, ό, τι ακόμα είναι δυνατό από τη φύση και το φυσικό περιβάλλον εντάσσεται η δημιουργία και η ίδρυση προστατευόμενων περιοχών. Σήμερα υπάρχουν συνολικά γύρω στις 7.000 νομικά προστατευόμενες περιοχές σε όλο τον πλανήτη, οι οποίες καλύπτουν το 5% της χερσαίας έκτασής του. Εάν μάλιστα σε αυτές συμπεριληφθούν και οι περιοχές που δεν έχουν νομικό καθεστώς προστασίας αλλά βρίσκονται κάτω από κάποια διαδικασία διαχειριστικής προστασίας, τότε ο συνολικός αριθμός ανέρχεται σε περισσότερες από 30.000 καλύπτοντας σχεδόν το 10% της χερσαίας επιφάνειας του πλανήτη (Αναγνωστοπούλου, 1996, http://www.ekby.gr). 1.2 ΛΟΓΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Τίθεται λοιπόν το ερώτημα ποιοι είναι οι λόγοι δημιουργίας των προστατευόμενων περιοχών, όπως είναι τα Εθνικά Πάρκα. Συνοπτικά θα λέγαμε ότι οι λόγοι για τους οποίους πρέπει οι συγκεκριμένες περιοχές να βρίσκονται υπό καθεστώς απόλυτης ή μερικής προστασίας είναι οι εξής: Αποτελούν αποθέματα πλούσιου γενετικού υλικού και παρουσιάζουν ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον για μελέτες και πειράματα. Είναι περιοχές με μοναδική φυσική ομορφιά, οι οποίες αποτελούν κληρονομιά όλων και γι αυτό πρέπει να τις διατηρήσουμε ανέπαφες. Για λόγους εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς. Παρέχουν ευκαιρίες υπαίθριας αναψυχής στους πολίτες. Για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Επομένως δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι τα οικοσυστήματα αυτά, για όλους τους παραπάνω λόγους, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα. Οπότε είναι πολύ πιο εύκολη ή καταστροφή τους, αλλά πολύ πιο δύσκολη ή και αδύνατη κάποιες φορές η κατάσταση και επαναδημιουργία τους. 17

1.3 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η διατήρηση της φύσης μέσω της δημιουργίας προστατευόμενων περιοχών έχει θεσμοθετηθεί στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια. Οι Εθνικοί Δρυμοί του Ολύμπου και του Παρνασσού ήταν οι πρώτες περιοχές που κηρύχθηκαν προστατευόμενες το 1983 βάσει του Ν.856/1937 Περί Εθνικών Δρυμών. Από τότε, η όλο και μεγαλύτερη αναγνώριση της υψηλής βιοποικιλότητας της ελληνικής φύσης και της υποχρέωσης της πολιτείας για τη διατήρησή της, σε συνδυασμό με τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα του φυσικού περιβάλλοντος, οδήγησαν στην κήρυξη νέων προστατευόμενων περιοχών και ειδικότερα στη θεσμοθέτηση νέων κατηγοριών προστατευόμενων περιοχών. Η κήρυξη των προστατευόμενων περιοχών σε διάφορες κατηγορίες προστασίας βασίστηκε, έως τη δεκαετία του 80, σε διατάξεις κυρίως του Δασικού Κώδικα. Οι Εθνικοί Δρυμοί, τα Αισθητικά Δάση και τα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης προβλέπονται από τον Ν.996/1971 που αποτελεί μέρος του Ν.86/1969 Περί Δασικού Κώδικος. Τα Καταφύγια Άγριας Ζωής, οι Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές και τα Εκτροφεία θηραμάτων προβλέπονται από τον Ν.177/75, ο οποίος τροποποιήθηκε από τον Ν.2637/1998. Τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους προβλέπονται από τον Ν.1465/1950, ο οποίος συμπληρώνει τον Ν.5351/1932 Περί αρχαιοτήτων. Η προσέγγιση που ακολουθήθηκε στα πρώτα στάδια του θεσμού των προστατευόμενων περιοχών ήταν η απόλυτη προστασία φυσικών περιοχών και ο αποκλεισμός των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Στην πορεία, η προσέγγιση αυτή εγκαταλείπεται και δίνει τη θέση της στην αντίληψη ενσωμάτωσης της προστατευόμενης περιοχής στον περιβάλλοντα χώρο και της στενής σύνδεσης της προστασίας με την αειφορική χρήση των φυσικών πόρων. Σημαντικό βήμα στη νέα αντίληψη για τις προστατευόμενες περιοχές αποτελεί ο Νόμος Πλαίσιο 1650/1986 Για την προστασία του περιβάλλοντος. Ο νόμος αυτός, στο Κεφάλαιο Δ Για την προστασία της φύσης και του τοπίου περιέχει τέσσερα σημαντικά άρθρα (18, 19, 21 και 22). Τα πρώτα δύο άρθρα (18,19) σχετίζονται με την κατηγοριοποίηση των προστατευόμενων περιοχών σε πέντε επιμέρους κατηγορίες ( Περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης, Εθνικό Πάρκο, Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί και Τοπία, Περιοχές Οικοανάπτυξης), ενώ τα επόμενα δύο άρθρα (21,22) σχετίζονται με την διαχείριση των προστα- 18

τευόμενων περιοχών και με την προστασία και διατήρηση των ειδών αυτοφυούς χλωρίδας και πανίδας (http://www.mio-ecsde.org). Οι κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών σύμφωνα με την υφιστάμενη εθνική νομοθεσία είναι οι ακόλουθες: Εθνικοί Δρυμοί (Ν.996/71). Εθνικά Πάρκα (Ν.1650/86). Αισθητικά Δάση (Ν.996/71). Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (Ν.996/71). Καταφύγια Άγριας Ζωής (Ν.177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν.2637/98). Ελεγχόμενες κυνηγετικές περιοχές (Ν.177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν.2637/98). Εκτροφεία θηραμάτων (Ν.177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν.2637/98). Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (Ν.1650/86). Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ν.1650/86). Προστατευτικά Δάση (Ν.Δ86/1969, τις ισχύει). Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί και Τοπία (Ν.1650/86). Περιοχές Οικοανάπτυξης (Ν.1650/86). Εκτός από την εθνική νομοθεσία, θεσμοί για την προστασία της φύσης απορρέουν και από Διεθνείς Συμβάσεις και από Ευρωπαϊκές Οδηγίες, τις οποίες η χώρα της έχει ενσωματώσει στη νομοθεσία της. Σύμφωνα με τα ανωτέρω οι προστατευόμενες περιοχές διεθνούς σημασίας είναι οι ακόλουθες: Υγρότοποι διεθνούς σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ. Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομίας. Αποθέματα Βιόσφαιρας. Βιογενετικά Αποθέματα. Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βαρκελώνης (Πρωτόκολλο 4). Περιοχές για τις οποίες έχει απονεμηθεί Ευρωδίπλωμα. Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ). 19

Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ). Σύμφωνα με τον Ν.1650/86 η κήρυξη μιας περιοχής ως προστατευόμενης περιλαμβάνει τρία στάδια. Το πρώτο είναι η εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ) και η σύνταξη σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος (ΠΔ). Οι ΕΠΜ αποσκοπούν: Στην τεκμηρίωση και αξιολόγηση του προστατευτέου αντικειμένου. Στη διατύπωση προτάσεων και μέτρων προστασίας ή και διαχείρισης του προστατευτέου αντικειμένου ή και της ευρύτερης περιοχής του και στην τεκμηρίωση αυτών. Στην προετοιμασία της δημοσιοποίησης του σχεδίου ΠΔ που αφορά στην κήρυξη της περιοχής ως προστατευόμενης. Ακολουθεί η διαδικασία διαβούλευσης με το κοινό και τους αρμόδιους φορείς και στη συνέχεια εκδίδεται η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ), ισχύς μέχρι 2 έτη και με δυνατότητα παράτασης μέχρι 1. 1.4 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕ- ΣΙΑΣ Εθνικοί Δρυμοί- Εθνικά Πάρκα Οι Εθνικοί Δρυμοί περιλαμβάνουν εκτάσεις, στις περισσότερες από τις οποίες κυριαρχεί ο δασικός χαρακτήρας, με ιδιαίτερο οικολογικό και επιστημονικό ενδιαφέρον. Στην Ελλάδα έχουν κηρυχθεί 10 Εθνικοί Δρυμοί, με συνολική έκταση 68.732 εκτάρια (0,58% της συνολικής χερσαίας έκτασης της χώρας), βάσει του Ν.996/1971 που αποτελεί μέρος του Ν.86/1969 Περί Δασικού Κώδικος. Οι Εθνικοί Δρυμοί Πρεσπών, Βίκου- Αώου, Πίνδου, Οίτης και Σουνίου περιλαμβάνουν πυρήνες και περιφερειακές ζώνες, ενώ οι υπόλοιποι περιλαμβάνουν μόνο πυρήνες. 20

Εθνικοί Δρυμοί Εμβαδόν ΦΕΚ(εκτάρια) ΦΕΚ Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας 3.812 ΒΔ 644/1961 ΦΕΚ 155/Α/1961 Εθνικός Δρυμός Σουνίου 3.500 ΠΔ 182/1974 ΦΕΚ 80/Α/1974 Εθνικός Δρυμός Πίνδου 6.927 ΒΔ 487/1966 ΦΕΚ 120/Α/1966 Εθνικός Δρυμός Οίτης 7.210 ΒΔ 218/1966 ΦΕΚ56/Α/1966 Εθνικός Δρυμός Πρεσπών 19.470 ΠΔ 46/1974 ΦΕΚ 19/Α/1974 Εθνικός Δρυμός Βίκου Αώου 12.600 ΠΔ 213/1973 ΦΕΚ 198/Α/1973 Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς 4.850 ΒΔ 731/1962, ΦΕΚ200/Α/1962 ΒΔ 74/1964, ΦΕΚ33/Α/1964 Εθνικός Δρυμός Παρνασσού 3.513 ΒΔ 25.07.1938, ΦΕΚ 286/Α/38 ΒΔ 23.12.1939, ΦΕΚ 1/Α/1939 Εθνικός Δρυμός Αίνου 2.862 ΒΔ 776/1962 ΦΕΚ 199/Α/1962 Εθνικός Δρυμός Ολύμπου 3.988 ΒΔ 09.06.1938 ΦΕΚ 248/Α/1938 Σύμφωνα με τον Ν.1650/1986 (άρθρα 18,19) τα Εθνικά Πάρκα εισάγονται ως νέα κατηγορία προστατευόμενων περιοχών. Όταν το Εθνικό Πάρκο ή μεγάλο τμήμα του, καταλαμβάνει εκτάσεις δασικού χαρακτήρα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως Εθνικός Δρυμός. Ανάλογα, όταν το Εθνικό Πάρκο καταλαμβάνει θαλάσσιες περιοχές μπορεί να χαρακτηριστεί ως Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο. Στην Ελλάδα, βάσει του Ν.1650/1986, έχουν κηρυχθεί 2 Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα, με συνολική έκταση 222.210 εκτάρια, και 1 Εθνικό Πάρκο, με έκταση 1.382 εκτάρια. 21

Εθνικά πάρκα Εμβαδόν ΦΕΚ (εκτάρια) ΦΕΚ Περιφερειακή ζώνη Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βόρειων Σποράδων (Ε.Θ.Π.Α.Β.Σ.) 208.713 Διάταγμα, ΦΕΚ 519/Δ/28.05.1992 Απόφαση 23537, ΦΕΚ 621/Δ/19.06.2003 Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου Εθνικό Πάρκο Σχινιά Μαραθώνα Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων των λιμνών Κορώνειας Βόλβης και των Μακεδονικών Τεμπών ΠΔ, ΦΕΚ 906/22.12.1999 13.500 Τροποποίηση Διάταγμα, ΦΕΚ 1272/Δ/27.11.2003 1.382 Διάταγμα, ΦΕΚ 395/Δ/03.07.2000 16.388 Απόφαση 6919, ΦΕΚ 248/Δ/05.03.2004 Ναι Ναι Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου Εθνικό Πάρκο Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού, κάτω ρου και εκβολών ποταμών Αχελώου και Ευήνου και νήσων Εχινάδων Απόφαση 23069, ΦΕΚ 639/Δ/14.06.2005 33.470.62 Απόφαση 22306, ΦΕΚ 477/Δ/31.03.2006 Ναι Ναι Εθνικό Πάρκο δάσους Δαδιάς Λευκίμμης Σουφλίου 42.800 Απόφαση 35633, ΦΕΚ 911/Δ/13.10.2006 Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης Εθνικό Υγροτοπικό Πάρκο Δέλτα Έβρου Εθνικό Πάρκο Υγρο- Απόφαση 42699, ΦΕΚ 98/ΤΑΑΠΘ/08.11.2006 Απόφαση 4110, ΦΕΚ 102/Δ/16.03.2007 Απόφαση 11989, Ναι Ναι 22

τόπων Αμβρακικού Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (Ε.ΠΑ.Μ.Θ.) Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων Περιστερίου και χαράδρας Α- ράχθου Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Κοτυχίου Στροφιλιάς Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα (Ε.Π.Δ.Α.Λ.Α.) ΦΕΚ 123/Δ/21.03.2008 72.677,503 Απόφαση 44549, ΦΕΚ 497/Δ/17.10.2008 Διάταγμα, ΦΕΚ 49/Δ/12.02.2009 Απόφαση 12365, ΦΕΚ 159/Δ/29.04.2009 33.800 Απόφαση 12966, ΦΕΚ 220/Δ/14.05.2009 Εθνικό Πάρκο Πρεσπών (Ε.ΠΑ.Π.) 32.700 Απόφαση 28651, ΦΕΚ 302/Δ/23.07.2009 Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης (Ε.Π.Ο.Ρ.) 173.115 Απόφαση 40379/09, ΦΕΚ 445/Δ Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού Απόφαση 40390/09, ΦΕΚ 446/Δ Αισθητικά Δάση Τα Αισθητικά Δάση έχουν θεσμοθετηθεί βάσει της δασικής νομοθεσίας και περιλαμβάνουν δασικά τοπία με ιδιαίτερο αισθητικό και οικολογικό ενδιαφέρον, που έχουν σκοπό εκτός από την προστασία της φύσης να δώσουν την ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει και να απολαύσει το φυσικό περιβάλλον με διάφορες δραστηριότητες αναψυχής. Ως Αισθητικά Δάση έχουν χαρακτηριστεί 19 περιοχές, με συνολική έκταση 32.506 εκτάρια. 23

Αισθητικά Δάση Εμβαδόν ΦΕΚ (εκτάρια) ΦΕΚ Φοινικόδασος Βάι Λασιθίου 20 170/Α/1973 Δάσος Καισαριανής Αττικής 640 31/Α/1974 Κοιλάδας Τεμπών Λάρισας 1.762 31/ΤΑ/1974 Αγ. Γεωργίου Καραϊσκάκη Καρδίτσας 252 31/ΤΑ/1974 Δάσος Πευκιάς Ξυλοκάστρου Κορινθίας 27,5 31/Α/1974 Περιαστικό Δάσος Ιωαννίνων 86 306/ΤΑ/1976 Δάσος Χειμάρρων Σελεμνού και Χαράδρων 1.850 99/Α/1974 Δάσος Φαρσάλων Λάρισας 34,5 103/Δ/1977 Δάσος Στενής Εύβοιας 674 108/Δ/1977 Δρυοδάσος Μογγοστού Κορινθίας 520 175/Δ/1977 Δασικό Σύμπλεγμα Όσσας Λάρισας 16..900 175/Δ/1977, 160/Α/1985 Παραλιακό Δάσος Νικοπόλεως Μύτικα Πρέβεζας 66 183/Δ/1977 Δάση Νήσου Σκιάθου Μαγνησίας 3.000 248/Δ/1977 Στενά Νέστου Καβάλας Ξάνθης 2.380 283/Δ/1977 Δάσος Εθνικής Ανεξαρτησίας Καλαβρύτων Αχαϊτις 1.750 404/Δ/1977 Περιαστικό δάσος Τιθορέας Φθιώτιδας 200 125/Δ/1979 Δάση Αμυγδαλέων Καβάλας 2.216 606/Δ/1979 Δάσος Λόφων Κάστρου και Αηλιά Τρικάλων 28 609/Δ/1979 Δρυοδάσος Κουρί Αλμυρού Μαγνησίας 100 99/Α/1980 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης Σε αυτά περιλαμβάνονται μεμονωμένα δένδρα ή συστάδες δένδρων με ιδιαίτερη βοτανική, οικολογική, αισθητική ή ιστορική και πολιτισμική αξία. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν εκτάσεις με σπουδαίο οικολογικό, παλαιοντολογικό, γεωμορφολογικό ή άλλο ενδιαφέρον. Η θεσμοθέτησή τους υλοποιήθηκε βάσει του δασικού κώδικα. Έχουν κηρυχθεί 51 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης, με συνολική έκταση 16.840 εκτάρια. Αξιοπρόσεχτο είναι ότι μόνο το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου καταλαμβάνει το 89% της συνολικής έκτασης των Διατηρητέων Μνημείων της Φύσης. 24

Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης 25 Εμβαδόν* ΦΕΚ (εκτάρια) ΦΕΚ Οι δύο Πλάτανοι του Σχολαρίου - 281/Β/1975 Το κλήμα των Καλαβρύτων - 738/Β/1975 Το Πεύκο της Νικήτης Χαλκιδικής - 738/Β/1975 Ο Πλάτανος στον Γεροπλάτανο Χαλκιδικής - 738/Β/1975 Ο Πλάτανος της Βάβδου - 738/Β/1975 Ο Πλάτανος του Παυσανία στο Αίγιο - 738/Β/1976 Οι Δώδεκα Βρύσες του Αιγίου - 738/Β/1976 Οι Πλάτανοι των Κομποτάδων - 113/Β/1976 Ο Πλάτανος της Άρτας - 1113/Β/1976 Ο αειθαλής Πλάτανος της Φαιστού - 590/Β/1977 Οι Πλάτανοι της Βέροιας - 590/Β/1977 Ο Πλάτανος του Ναυπλίου - 590/Β/1977 Η Ελιά του Ναυπλίου - 590/Β/1977 Ο Φοίνικας του Ναυπλίου - 590/Β/1977 Οι Ίταμοι Κρυονερίου Αργολίδας - 590/Β/1977 Οι Ελιές της Δημαίνης Αργολίδας - 590/Β/1977 Οι Ελιές του Αλμυροποτάμου Εύβοιας - 590/Β/1977 Ο Πλάτανος της Δημητσάνας Αρκαδίας - 121/Δ1980 Ο Σφένδαμος του Σιδηροκάστρου Μεσσηνίας - 121/Δ/1980 Η Ελιά της Καλαμάτας - 121/Δ/1980 Το Δάσος Δενδροκέρδων στην Κυνουρία Αρκαδίας 74 121/Δ/1980 Η Δρυς του Περιθωρίου Αρκαδίας - 121/Δ/1980 Συστάδα Δρυός και Φράξου (Μουριών) 9,2 121/Δ/1980 Η Δρυς της Κορφές Ηρακλείου - 121/Δ/1980 Οι Βελανιδιές στην Καλαμιά Αιγίου - 121/Δ/1980 Η Δρυς της Δόριζας Αρκαδίας - 121/Δ/1980 Ο Πλάτανος Βλάτους Χανίων - 121/Δ/1980 Ο Πλάτανος της Αγ. Μαρίνας Φθιώτιδας - 121/Δ/1980 Οι Πλάτανοι της Λαμίας - 121/Δ/1980 Το Δάσος της Οξιάς στην Τσίχλα Χαϊντού Ξάνθης 18 121/Δ/1980 Το Δάσος Οξιάς στο Πευκωτό Πέλλας 3,2 121/Δ/1980 Το Παρθένο Δάσος της Κεντρικής Ροδόπης 550 121/Δ/1980 Το νησί Πιπέρι της Βόρειες Σποράδες 438 121/Δ/1980 Ο Πλάτανος στην Ελαία Θεσπρωτίας - 173/Β/1981 Η Φτελιά της Αηδόνας Καλαμπάκας - 173/Β/1981