ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΟ ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ - ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Emilijana Josimovica 4, 11000 Belgrade Tel: +381-11-3231577, 3222338 Fax +381-11-3249215 E-mail: greconof@nadlanu.com Η ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΤΗ ΣΕΡΒΙΑ Συντάκτης: MΑΡΙΟΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ Ο.Ε.Υ. Γ ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007 1
H ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΤΗ ΣΕΡΒΙΑ 1. Εισαγωγή Η διεθνής φαρμακευτική βιομηχανία, με συνολικό τζίρο $ 500 δισ. αποτελεί μία από τις πιο αναπτυσσόμενες και πιο κερδοφόρες βιομηχανίες παγκοσμίως. Η ραγδαία ανάπτυξη του φαρμακευτικού τομέα τροφοδοτείται από την καινοτομία και την πρόοδο στην έρευνα και τεχνολογία (R&D). O ανταγωνισμός μεταξύ των φαρμακευτικών εταιρειών για δημιουργία νέων φαρμάκων γίνεται ολοένα και περισσότερο οξύς, δεδομένου ότι τούτες προσπαθούν να προωθήσουν στην αγορά φάρμακα τα οποία θα καταστούν ευρέως γνωστά. Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες προκειμένου να επεκταθούν είτε εξαγοράζουν άλλες μικρότερες είτε συγχωνεύονται ώστε να δημιουργήσουν πιο αποδοτικά σχήματα που θα είναι ανταγωνιστικά στη διεθνή φαρμακευτική αγορά.. Οι σερβικές φαρμακευτικές εταιρείες αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν τις νέες παγκόσμιες τάσεις που περιγράφησαν παραπάνω. Εταιρείες όπως η Hemofarm ή η Galenika, οι οποίες επένδυσαν μεγάλα χρηματικά ποσά για την ανάπτυξή τους, επεκτείνονται πέρα από τα σερβικά σύνορα στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Άλλες όπως η Zdravlje Actavis παράγουν φάρμακα χαμηλού κόστους προκειμένου να έχουν οι περισσότεροι ασθενείς πρόσβαση σ αυτά. Επισημαίνεται ότι οι σερβικές φαρμακευτικές εταιρείες θα πρέπει τα επόμενα δύο χρόνια να προσαρμοστούν με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές κατασκευής φαρμάκων. Πιο συγκεκριμένα ο παρόντας σερβικός νόμος περί φαρμάκων και ιατρικών μηχανημάτων (Law on Drugs and Medical Devices - 2004) προβλέπει ότι ένας εγχώριος κατασκευαστής φαρμάκων δεν θα μπορεί να πωλεί φάρμακα στη σερβική αγορά μετά την 1 η Αυγούστου 2009, εάν δεν τα κατασκευάζει σύμφωνα με τους Κανόνες Καλής Παρασκευής (GPM) όπως αυτοί ορίζονται από την Ε.Ε. Οι επενδύσεις στον φαρμακευτικό τομέα της Σερβίας παραμένουν ακόμη σε πολύ χαμηλά επίπεδα. 2
2. Η αγορά φαρμάκων στη Σερβία Με ετήσιο κύκλο εργασιών 350 εκατ.ευρώ, η σερβική φαρμακοβιομηχανία αντιπροσωπεύει το 3,3% της συνολικής εδώ βιομηχανικής παραγωγής με συνεχείς αυξητικές τάσεις. Παρουσιάζει ρυθμό ανάπτυξης 15% ετησίως και καλύπτει το 60% της σχετικής εγχώριας ζήτησης. Το 20% της παραγωγής εξάγεται, κυρίως, προς τη Ρωσία, Βοσνία, Ρουμανία, Σλοβενία και πγδμ. Τα εισαγόμενα φάρμακα καλύπτουν το 40% της εγχώριας κατανάλωσης, η δε συνολική τους αξία ανέρχεται σε 200 εκατ.usd περίπου, τούτα δε προέρχονται κυρίως από την Ελβετία, τη Γερμανία, τη Δανία, τη Γαλλία και την Αυστρία. Στη Σερβία ειναι εγκατεστημένες αρκετές ξένες εταιρείες παραγωγής φαρμάκων με γραφεία αντιπροσωπείας, τα οποία έχουν ως κύριο στόχο, εκτός από την προώθηση των προϊόντων τους, την παρακολούθηση των διαδικασιών έγκρισης εισαγωγής φαρμάκων από την Ανεξάρτητη Υπηρεσία Φαρμάκων και Ιατρικών Μηχανημάτων της Σερβίας (Medicines and Medical devices Agency of Serbia www.alims.sr.gov.yu), διαδικασίες οι οποίες διαρκούν περίπου 7 μήνες από την ημέρα κατάθεσης της αίτησης και των απαραίτητων διακαιολογητικών. Οι τελωνειακοί δασμοί για την εισαγωγή φαρμάκων στη Σερβία κυμαίνονται απο 1%-3% και το ΦΠΑ για τη μεγάλη πλειοψηφία των φαρμάκων ανέρχεται στο 8%. Η ένταξη ενός φαρμάκου στον κατάλογο συνταγογράφησης των ταμείων δεν είναι δυνατή, εφόσον παρόμοιο φάρμακο παρασκευάζεται στη Σερβία και είναι τουλάχιστον 20% φθηνότερο από το εισαγόμενο. Σημειώνεται ότι οι τιμές των φαρμάκων εγχώριας παραγωγής ανέρχονται, γενικά, στο 35% της τιμής των φαρμάκων εισαγωγής. Στη σερβική αγορά φαρμάκων υπάρχουν 3 κυρίως μεγάλες εταιρείες/παρασκευαστές φαρμάκων, οι οποίες παράγουν ουσιωδώς όμοια σκευάσματα (generic drugs): Ηemofarm, Galenika και Zravlje Actavis. H Hemofarm αποτελεί και τον βασικό παίκτη στην αγορά, ύστερα από την εξαγορά διάφορων τοπικών φαρμακευτικών εταιρειών όπως η Panfarma, η Zorka Pharma και η Hemomont. Συνολικά υπολογίζεται πως ελέγχει το 45% της αγοράς φαρμάκων στη Σερβία. H σερβική εταιρεία Zdravlje, με έδρα το Λέσκοβατς, η οποία εξαγοράστηκε το 2002 από την ισλανδική Actavis, αυξάνει ολοένα και περισσότερο το μερίδιό της στη σερβική αγορά. Η Galenika αποτελούσε ηγέτιδα εταιρεία, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει απωλέσει λόγω ιδιοκτησιακών προβλημάτων την κυρίαρχη θέση της στην αγορά. Η σερβική αγορά φαρμάκων χαρακτηρίζεται από την αποτελεσματική αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων και τα υψηλά επίπεδα παραγωγής. Εντούτοις, η προσέλκυση κεφαλαίου στην φαρμακευτική βιομηχανία θεωρείται απαραίτητη προκειμένου ο κλάδος να ανταπεξέλθει επιτυχώς στον συνεχώς εντεινόμενο παγκόσμιο ανταγωνισμό. Εκτός από τις παραπάνω μεγάλες εταιρείες, παρατηρούμε πως η σερβική αγορά απαρτίζεται κυρίως από μικρές ιδιωτικές εταιρείες. 3
Σε κάθε περίπτωση η σερβική φαρμακευτική αγορά δεν είναι ακόμη ανεπτυγμένη και υπολείπεται κατά πολύ των αντίστοιχων αγορών της ευρύτερης περιοχής, παρουσιάζοντας έτσι αρκετές ευκαιρίες για ενδιαφερόμενους επενδυτές. Όμιλος Hemofarm Galenika Panfama Jugoremedija Zdravlje Actavis Φάρμακα για θεραπεία μεταδοτικών & παρασιτικών νοσημάτων Φάρμακα για την θεραπεία ενδοκρινολογιών νοσημάτων Φάρμακα για την θεραπεία διατροφικών δυσλειτουργιών Φάρμακα για την θεραπεία νοσημάτων του αίματος Φάρμακα για την θεραπεία διανοητικών προβλημάτων Φάρμακα για την θεραπεία προβλημάτων νευρολογικού συστήματος Φάρμακα για την θεραπεία προβλημάτων καρδιαγγειακού συστήματος Φάρμακα για την θεραπεία προβλημάτων αναπνευστικού συστήματος Φάρμακα για την θεραπεία προβλημάτων πεπτικού συστήματος Φάρμακα για την θεραπεία δερματικών προβλημάτων Φάρμακα για υποκατάσταση αίματος Μερίδιο αγοράς επιλεγμένων σερβικών φαρμακευτικών ομίλων σε ποσοστό επί των συνολικών πωλήσεων, 2005 Πηγή: Ένωση Φαρμακοπαραγωγών Σερβίας Zorka Pharma Srbolek 12 34 29 9 6 5 1-50 26-15 1 6 - - 23 54 6 2 12 1 - - - 70-1 9 - - - - 45 6-4 30 - - 2 34 13 3 2 46 - - 15 20 15 9 16 11 3 1 9 14 25 4 19 13 15-11 7 13 2 58 1 - - 5 49 6 15 4 20 - - 66 2-1 15 - - 16 Hemomont 4
3. To νομικό πλαίσιο της φαρμακευτικής βιομηχανίας Η παραγωγή και το εμπόριο των φαρμάκων και άλλων παραφαρμακευτικών προϊόντων διέπονται από τον νόμο περί φαρμάκων και ιατρικών μηχανημάτων (Law on Drugs and Medical Devices), ο οποίος βρίσκεται σε ισχύ από την 1 η Αυγούστου 2004. Ο εν λόγω νόμος προβλέπει και την ίδρυση Aνεξάρτητης Υπηρεσίας Φαρμάκων και Ιατρικών Μηχανημάτων της Σερβίας (Medicines and Medical devices Agency of Serbia www.alims.sr.gov.yu) η οποία μεταξύ άλλων έχει ως αποστολή τα εξής: Την εξασφάλιση των προϋποθέσεων εκείνων ώστε οι Σέρβοι πολίτες να έχουν πρόσβαση σε ασφαλή και ποιοτικά φάρμακα. Την παροχή αδειοδοτήσεων για εμπόριο φαρμακευτικών ειδών καθώς και ιατρικών μηχανημάτων Την παροχή αδειοδοτήσεων για φαρμακευτική έρευνα Την παροχή έγκρισης για εξαγωγές φαρμάκων και ιατρικών μηχανημάτων σύμφωνα με τους κανόνες της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO) Την παροχή έγκρισης για εισαγωγές φαρμάκων τα οποία προορίζονται για επιστημονική χρήση Την επεξεργασία πληροφοριών σχετικά με τις πωλήσεις και την χρήση των φαρμάκων και των ιατρικών μηχανημάτων. 3.1 Η διαδικασία έγκρισης για εισαγωγή φαρμάκων στη Σερβία Σύμφωνα με τον σερβικό νόμο 93/2005 ο οποίος αφορά τους κανόνες και τις προϋποθέσεις για την εξουσιοδότηση εισαγωγής και κυκλοφορίας στην σερβική αγορά ενός φαρμάκου, εάν κάποιος θέλει να εισάγει και να κυκλοφορήσει ένα φάρμακο στη Σερβία, θα πρέπει να υποβάλλει σχετικό αίτημα στην Ανεξάρτητη Υπηρεσία Φαρμάκων και Ιατρικών Μηχανημάτων της Σερβίας (Medicines and Medical devices Agency) προκειμένου αυτό να καταχωρηθεί στη σερβική λίστα των καταγεγραμμένων φαρμάκων. Ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να διαθέτει οπωσδήποτε αντιπροσωπεία ή εκπρόσωπο με έδρα τη Σερβία. Ο νόμος προβλέπει χρονικό διάστημα 210 ημερών μέχρι η ανωτέρω ανεξάρτητη σερβική Υπηρεσία να αποφασίσει για έγκριση ή απόρριψη αντίστοιχα του αιτήματος. 5
Στην αίτησή του ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να αναφέρει μεταξύ άλλων την ονομασία του φαρμακευτικού προϊόντος, την χημική του σύνθεση καθώς και απόδειξη ότι κυκλοφορεί ήδη και έχει λάβει έγκριση από τις αρμόδιες αρχές στην χώρα προέλευσής του ή και σε άλλες χώρες κλπ. Η Ανεξάρτητη Υπηρεσία Φαρμάκων και Ιατρικών μηχανημάτων της Σερβίας μπορεί να ζητήσει από τον αιτούντα οποιαδήποτε συμπληρωματική πληροφορία η οποία σχετίζεται με την κυκλοφορία του φαρμάκου, για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας της χώρας. 4. Οι σερβικές εξαγωγές φαρμάκων Η σερβική φαρμακευτική βιομηχανία εξάγει περίπου το 20% της ετήσιας παραγωγής της και ικανοποιεί περίπου όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα το 60% των αναγκών της εγχώριας αγοράς. Το υπόλοιπο 40% καλύπτεται από εισαγωγές φαρμάκων κυρίως από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το μεγαλύτερο μέρος των σερβικών εξαγωγών φαρμάκων κατευθύνεται προς τη Ρωσία, λόγω του καθεστώτος της Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών που υπάρχει ανάμεσα στις δύο χώρες, βάσει του οποίου ένας μακρύς κατάλογος σερβικών φαρμάκων εξάγονται στη Ρωσική αγορά χωρίς τελωνειακούς δασμούς. Αξία σερβικών φαρμάκων σε χιλ. $ ανά εξαγωγικό προορισμό Ρωσία 31.311 Βοσνία & Ερζεγοβίνη 17.270 Π.Γ.Δ.Μ. 5.752 Ρουμανία 4.005 Σλοβενία 3.848 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Σερβίας Τα δέκα πρώτα εξαγόμενα σερβικά φάρμακα σε χιλ. $ Έτοιμα φάρμακα προς πώληση 91.804 Φάρμακα περιέχοντα ινσουλίνη 11.092 Φάρμακα χωρίς προκαθορισμένη δοσολογία 10.685 Φάρμακα περιέχοντα αντιβιοτικά 10.339 Φάρμακα περιέχοντα ορμόνες 9.855 Φάρμακα αναμεμειγμένα με άλλα αντιβιοτικά 4.722 Φάρμακα περιέχοντα βιταμίνες 3.990 Φάρμακα περιέχοντα αλκαλοειδή 3.352 Διάφορες ουσίες 3.051 Αιμοσφαιρίνη & γλοβουλίνη 2.994 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Σερβίας 6
Τα δέκα πρώτα σε αξία εισαγόμενα φάρμακα στη Σερβία (αξία σε χιλ. $) Έτοιμα φάρμακα 38.286 Φάρμακα περιέχοντα 7.486 αντιβιοτικά Φάρμακα περιέχοντα ορμόνες 3.329 Φάρμακα περιέχοντα πενικιλίνη 3.169 Φάρμακα περιέχοντα βιταμίνες 2.707 Εμβόλια 1.110 Φάρμακα περιέχοντα ορμόνες 336 Οροί 281 Φάρμακα χωρίς 259 προκαθορισμένη δοσολογία Φάρμακα αναμεμειγμένα με 179 άλλα αντιβιοτικά Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Σερβίας Οι πέντε πρώτeς χώρες προέλευσης εισαγόμενων φαρμάκων στην Σερβία (αξία σε χιλ. $) Ελβετία 40.577 Γερμανία 31.495 Δανία 19.132 Γαλλία 18.423 Αυστρία 15.039 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Σερβίας Επισημαίνεται επίσης ότι βάσει αντίστοιχων συμφωνιών ελευθέρου εμπορίου που έχει υπογράψει η Σερβία με άλλες χώρες, τούτη εξάγει φαρμακευτικά προϊόντα χωρίς δασμούς στην Αλβανία, στη Βουλγαρία, στη Ρουμανία, στη π.γ.δ.μ. και στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη. 7
5. Η έρευνα & ανάπτυξη στον σερβικό φαρμακευτικό τομέα (R & D) H αναπτυξιακή έρευνα στον φαρμακευτικό τομέα της Σερβίας, πραγματοποιείται από μεγάλες εταιρείες, οι οποίες δεσπόζουν στον χώρο όπως π.χ. η Galenika, η Hemofarm και η Zdravlje. Πιο συγκεκριμένα, η εταιρεία Galenika έχει ιδρύσει το Ινστιτούτο Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D), το οποίο μάλιστα είναι και εγγεγραμμένο στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Περιβαλλοντικής προστασίας της Σερβίας. Οι δραστηριότητες του εν λόγω Ινστιτούτου περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων σύνθεση και βιοσύνθεση νέων φαρμακευτικών ουσιών, τοξικολογικές εξετάσεις, ανάπτυξη και εφαρμογή αναλυτικών μεθόδων, αξιολογήσεις μετά από πειραματική διαδικασία (clinical trials) κλπ. Το εν λόγω Ινστιτούτο απασχολεί 135 υπαλλήλους. Σημειώνεται πως η εταιρεία Galenika δίδει ιδιαίτερη σημασία στην προστασία των δικαιωμάτων της πνευματικής ιδιοκτησίας. Έτσι έχει 396 κατοχυρώσεις σημάτων στη Σερβία, 37 κατοχυρώσεις στον διεθνή οργανισμό WIPO, 96 κατοχυρώσεις στη Βοζνία- Ερζεγοβίνη, 30 στη π.γ.δ.μ. και 20 στη Ρωσία. Από την άλλη πλευρά η εταιρεία Hemofarm διαθέτει ειδικό Κέντρο Έρευνας & Ανάπτυξης όπου αναπτύσσει μεταξύ άλλων νέα προϊόντα και προχωρά στην καταχώρηση νέων προϊόντων στη Σερβία και στο εξωτερικό. Μόνο το 2004 η Hemopharm καταχώρισε 23 νέα φαρμακευτικά προϊόντα, ενώ η Galenika το ίδιο έτος καταχώρισε 26. Έτος 2002 2003 2004 Αριθμός καταχωρημένων προϊόντων 23 6 23 Πίνακας: αριθμός καταχωρημένων προϊόντων Ηemofarm Έτος 2002 2003 2004 Αριθμός καταχωρημένων προϊόντων 7 21 26 Πίνακας: αριθμός καταχωρημένων προϊόντων Galenika 8
6. Περιβαλλοντική προστασία & διαχείριση φαρμακευτικών αποβλήτων στη Σερβία Η διαχείριση των φαρμακευτικών αποβλήτων στη Σερβία διέπεται από τον νόμο περί περιβαλλοντικής προστασίας και τον νόμο περί πρόληψης της μόλυνσης (σε ισχύ από το 2004). Οι παραπάνω νόμοι βρίσκονται σε απόλυτη συμβατότητα με τους κανονισμούς της Ε.Ε. Εντούτοις, στην παρούσα φάση δεν υπάρχει η αναγκαία υποδομή για σωστή διαχείριση των φαρμακευτικών αποβλήτων, και κατά συνέπεια οι κορυφαίες φαρμακευτικές εταιρείες εξάγουν τα απόβλητα σε ειδικούς φορείς στην Ελβετία και την Αυστρία προκειμένου να διατηρήσουν το περιβάλλον καθαρό. Υπολογίζεται πως οι σερβικές φαρμακευτικές βιομηχανίες αποβάλλουν από 15-18 τόννους απόβλητα ετησίως. Η φαρμακευτική εταιρεία Zravlje Actavis για παράδειγμα το 2004 εξήγαγε 100 τόννους φαρμακευτικά απόβλητα ενώ κατέστρεψε η ίδια 200 τόννους. Η Hemofarm εξήγαγε το 2004 18 τόννους απόβλητα. Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα πως υπάρχει διαθέσιμο πεδίο για επενδύσεις στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων. Επιπλέον, η χρηματοδότηση από την διεθνή κοινότητα και από διεθνείς οργανισμούς, τέτοιων σχεδίων που άπτονται της προστασίας του περιβάλλοντος, είναι πολύ πιθανή. 7. Η παραγωγή φαρμάκων στη Σερβία Δεδομένου πως δεν υφίσταται παραγωγή δραστικών φαρμακευτικών ουσιών στη Σερβία (Active Pharmaceutical Ingredients), (εκτός από την Galenika η οποία παράγει μερικές φαρμακευτικές πρώτες ύλες με την βοήθεια της βιοτεχνολογίας), αυτές δύνανται να εισαχθούν. Άλλες φαρμακευτικές ουσίες όπως βιταμίνες, αλκοόλη κλπ μπορούν να κατασκευαστούν στη Σερβία. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι τελωνειακοί δασμοί για την εισαγωγή φαρμάκων στη Σερβία κυμαίνονται μεταξύ 1%-3% το δε ΦΠΑ για τη πλειοψηφία των φαρμάκων ανέρχεται σε 8%. Υλικά συσκευασίας όπως χαρτόνι, πλαστικό, λάστιχο κλπ μπορούν να παραγγελθούν από εγχώριους Σέρβους προμηθευτές. Από την άλλη πλευρά, επειδή ως επί το πλείστον δεν κατασκευάζονται εδώ φιαλίδια και γυάλινες αμπούλες συσκευασίας φαρμάκων, που να είναι συμβατά με τις προδιαγραφές της Ε.Ε., τούτα εισάγονται. 9
8. Υλοποίηση ξένης άμεσης παραγωγικής επένδυσης στη Σερβία Σχετικά με την υλοποίηση ξένης άμεσης παραγωγικής επένδυσης στη Σερβία, αυτή είναι εφικτή και ενθαρρύνεται ποικιλοτρόπως από την σερβική κυβέρνηση. Με βάση τον Νόμο για τις Ξένες Επενδύσεις, που υιοθετήθηκε το 2002, ως ξένος επενδυτής λογίζεται: κάθε ξένο νομικό πρόσωπο του οποίου η έδρα βρίσκεται στο εξωτερικό. κάθε αλλοδαπό φυσικό πρόσωπο. υπήκοος Σερβίας-Μαυροβουνίου, ο οποίος έχει διαμείνει στο εξωτερικό για χρονικό διάστημα τουλάχιστον ενός έτους. Η προστασία του ξένου επενδυτή διασφαλίζεται με τους εξής τρόπους : με την εξασφάλιση μεταχείρισής του ως εγχωρίου επενδυτή, υπό την έννοια ότι απολαμβάνει πλήρους νομικής προστασίας, όμοιας με αυτήν που απολαμβάνουν οι εγχώριοι επενδυτές (αρχή της «εθνικής μεταχείρισης»). επιπλέον ο νόμος προβλέπει νομική σταθερότητα (αρχή της «νομικής σταθερότητας»). Αυτό σημαίνει, ότι ακόμη και σε περίπτωση κατάργησης/τροποποίησης του νόμου με βάση τον οποίο υλοποιήθηκε η επένδυση ή υπογράφηκε συμβόλαιο, ο επενδυτής έχει το δικαίωμα διατήρησης των δικαιωμάτων που απορρέουν από το συμβόλαιο, με βάση τις διατάξεις του νόμου που ήταν σε ισχύ κατά την χρονική στιγμή υλοποίησης της επένδυσης. ο νόμος προβλέπει επίσης προστασία του ξένου επενδυτή από απαλλοτρίωση της επένδυσής του, εκτός και συντρέχουν λόγοι ζωτικού και αδιαμφισβήτητου δημοσίου συμφέροντος. Ακόμη και σ αυτή την περίπτωση όμως, προβλέπεται η υποχρέωση πλήρους αποζημίωσής του, με βάση την αγοραία αξία του υπό απαλλοτρίωση περιουσιακού του στοιχείου. τέλος, σε περίπτωση που υφίσταται διεθνής / διμερής συμφωνία που χορηγεί ευνοϊκότερο καθεστώς στον ξένο επενδυτή, τούτη υπερισχύει της εσωτερικής νομοθεσίας. 10
Τα σημαντικότερα επενδυτικά κίνητρα απορρέουν από το φορολογικό καθεστώς για τις ξένες επενδύσεις, το οποίο θεωρείται από τα ευνοϊκότερα στα Βαλκάνια. Ειδικότερα, τα σημαντικότερα φορολογικά κίνητρα είναι τα ακόλουθα: 10ετής φορολογική απαλλαγή από την ημέρα υλοποίησης της επένδυσης, για επένδυση τουλάχιστον 600 εκ. δηνάρια (περίπου 7,4 εκ. Ευρώ) και για δημιουργία τουλάχιστον 100 νέων θέσεων εργασίας. 5ετής φορολογική απαλλαγή από την ημέρα υλοποίησης της επένδυσης, για επενδύσεις τουλάχιστον 6 εκ. Δηναρίων (περίπου 74.000 Ευρώ) και για δημιουργία τουλάχιστον 5 νέων θέσων εργασίας σε υπό ανάπτυξη περιοχές. Ο φόρος επί των εταιρικών κερδών ανέρχεται σε μόλις 10% και θεωρείται από τους χαμηλότερους στην Ευρώπη. Επιταχυνόμενη απόσβεση παγίων περιουσιακών στοιχείων και εξοπλισμού που χρησιμοποιούνται για περιβαλλοντική προστασία, επιστημονική έρευνα, εκπαίδευση και επιμόρφωση προσωπικού. Επιπλέον, πρόσθετα φορολογικά κίνητρα προβλέπονται για νεοϊδρυθείσες εταιρείες, υπό την μορφή εξαίρεσης από την υποχρέωση καταβολής φόρου επί των κερδών: α) Για πέντε χρόνια, όταν εγκαθίστανται σε υπό ανάπτυξη περιοχές ή σε Ζώνες Ελευθέρου Εμπορίου, και β) Για έξι χρόνια, όταν εγκαθίστανται σε υπό ανάπτυξη περιοχές, που έχουν χαρακτηρισθεί ως ζώνες προτεραιότητας, οι οποίες αντιμετωπίζουν έντονα κοινωνικά και αναπτυξιακά προβλήματα και παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας. Άλλα επενδυτικά κίνητρα αφορούν στο δικαίωμα ατελούς εισαγωγής παγίων περιουσιακών στοιχείων (εξοπλισμού) της εταιρείας ως μέρος της αρχικής επένδυσης (εξαιρούνται τα οχήματα), ατελούς εισαγωγής παγίων περιουσιακών στοιχείων που δεν αποτελούν μέρος της αρχικής επένδυσης, υπό την προϋπόθεση ότι η αξία τους δεν υπερβαίνει το ύψος της αρχικής επένδυσης και ότι η εισαγωγή τους γίνεται εντός διετίας από την ημερομηνία καταγραφής της επένδυσης και τέλος η ατελής εισαγωγή περιουσιακών στοιχείων, η κτήση των οποίων είναι αποτέλεσμα επανεπένδυσης των κερδών της εταιρείας. Ο νόμος προβλέπει επίσης ότι ο ξένος επενδυτής, από την στιγμή που εξεπλήρωσε τις φορολογικές του υποχρεώσεις, δύναται άνευ περαιτέρω περιορισμών ή καθυστερήσεων να εξάγει ή να μεταβιβάσει τα κέρδη που δημιουργήθηκαν από την επιχειρηματική δραστηριότητα της εταιρείας στην οποία έχει εν όλω ή εν μέρει επενδύσει. Όσον αφορά στην εξαγωγή των παραγώμενων προϊόντων, αυτή ενθαρρύνεται με ποικίλα κίνητρα, όπως η απαλλαγή από την υποχρέωση καταβολής δασμών για εισαγόμενες 11
πρώτες ύλες, η επεξεργασία των οποίων γίνεται στη Σερβία, ταχύτερες διαδικασίες επιστροφής Φ.Π.Α. κ.λ.π. Υπογραμμίζεται επίσης, ότι η Σερβία έχει υπογράψει Συμφωνίες Ελευθέρου Εμπορίου με τις εξής χώρες: Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Π.Γ.Δ.Μ., Μολδαβία, Ρουμανία, Κροατία και Ρωσία. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι στο νέο Σύνταγμα που υιοθετήθηκε πρόσφατα από τη σερβική κυβέρνηση, προβλέπεται το δικαίωμα των ξένων φυσικών και νομικών προσώπων να αποκτούν ιδιοκτησία σε ακίνητα, υπό ορισμένες όμως προϋποθέσεις Όσον αφορά στο εργατικό δυναμικό της χώρας, αυτό χαρακτηρίζεται ως υψηλής κατάρτισης και ειδίκευσης, που ομιλεί άπταιστα την αγγλική γλώσσα ιδιαιτέρως όσον αφορά σε άτομα ηλικίας κάτω των 45 ετών. Το κόστος εργασίας είναι επίσης χαμηλό ακόμη, συγκριτικά με τα ισχύοντα στην Ελλάδα και τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Ειδικότερα, ο μέσος μισθός ανέρχεται σε περίπου 345 Ευρώ μηνιαίως, αν και παρουσιάζει σταθερές τάσεις συνεχούς ανόδου και τούτο παρά το γεγονός ύπαρξης εδώ υψηλής ανεργίας. Στη χώρα υφίστανται επίσης Ελεύθερες Ζώνες (free trade zones), στο Βελιγράδι, στο Νόβι-Σάντ, στο Σάμπατς, στο Σμεντέρεβο, στο Σόμπορ, στο Λάποβο, στο Κόβιν, στο Πρόχοβο,στη Σούμποτιτσα, στο Ζρένιανιν και στο Πίροτ, Τα πιο σημαντικά πλεονεκτήματα της εγκατάστασης εντός Ελεύθερης Ζώνης, είναι ότι η είσοδος αγαθών εντός αυτών εξαιρείται από την καταβολή εισαγωγικών δασμών και Φ.Π.Α., επιτρέπεται η έξοδος ημιεπεξεργασμένων προϊόντων για περαιτέρω επεξεργασία και επιτρέπεται η πώληση των παραγόμενων αγαθών απευθείας εντός της Σερβίας. 9. Ευκαιρίες για επενδύσεις στον σερβικό φαρμακευτικό τομέα από ελληνικές εταιρείες Δεδομένου ότι η σερβική φαρμακευτική αγορά δεν είναι ακόμη ανεπτυγμένη, οι επενδυτικές ευκαιρίες που παρουσιάζονται είναι αρκετές. Ασφαλώς η διακριτική μεταχείριση η οποία υφίσταται μεταξύ σερβικών και ξένων εταιρειών ( για παράδειγμα όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα, η ένταξη ενός φαρμάκου στον κατάλογο συνταγογράφησης των ταμείων δεν είναι δυνατή, εφόσον παρόμοιο φάρμακο παρασκευάζεται στη Σερβία και είναι τουλάχιστον 20% φθηνότερο από το εισαγόμενο), αποτελεί τροχοπέδη, αλλά εκτιμάται ότι η κατάσταση θα αρχίζει να αλλάζει με την σταδιακή προσέγγιση της Σερβίας με την Ε.Ε. Εντούτοις, διαπιστώνεται η ανάγκη για παραγωγή ποιοτικών φαρμάκων και δη φαρμάκων τα οποία δεν κυκλοφορούν σήμερα στη Σερβία και συνεπώς δεν είναι καταγεγραμμένα. Τέτοια ανάγκη παρατηρείται για παράδειγμα για εισαγωγή ή παραγωγή δραστικών φαρμακευτικών ουσιών (active pharmaceutical ingredients). 12
Δεδομένου ότι σύμφωνα με έρευνες, ο σερβικός πληθυσμός παρουσιάζει έναν από τους υψηλότερους δείκτες σε καρδιοαγγειακά νοσήματα, σε καρκίνο, σε κίρρωση ήπατος και σε ηπατικές νόσους, η ζήτηση εδώ για φαρμακευτικά σκευάσματα σχετιζόμενα με την θεραπεία των εν λόγω ασθενειών αναμένεται να παρουσιάσει μεγάλη αύξηση στο εγγύς μέλλον. Τοπικοί διανομείς βρίσκονται σε αναζήτηση νέων προμηθευτών από το εξωτερικό σχετικά με εισαγωγή βιταμινών και συμπληρωμάτων διατροφής (food supplements). Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί πως μεγάλες ευκαιρίες παρουσιάζονται στην αγορά ιατρικών μηχανημάτων (medical devices), όπου οι εισαγωγές κυριαρχούν, δεδομένου ότι δεν υφίσταται παραγωγή τέτοιων μηχανημάτων στη Σερβία. Οι επενδυτικές ευκαιρίες αφορούν κυρίως διαγνωστικά μηχανήματα - ιδίως καρδιοαγγειακά-, εξοπλισμό μικροβιολογικών εργαστηρίων, ηλεκτροκαρδιογράφους, μαγνητικούς τομογράφους, ενδοσκόπια, βηματοδότες, ψηφιακό εξοπλισμό με ακτίνες Χ κλπ. 10. Το προφίλ των μεγαλύτερων φαρμακευτικών βιομηχανικών στη Σερβία 10.1 ΖDRAVLJE (www.zdravlje.co.yu) H Zdravlje αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες σερβικές φαρμακευτικές βιομηχανίες, η οποία ειδικεύεται στην παραγωγή φαρμάκων γαστροεντερολογίας και καρδιολογίας. Ιδρύθηκε πριν από περίπου 50 χρόνια, ενώ το 2002 εξαγοράστηκε από την Ισλανδική εταιρεία Actavis και έκτοτε αποτελεί μέλος αυτού του Ομίλου. Η ανωτέρω εταιρεία εδρεύει στην πόλη Λέσκοβατς στην ΝΑ Σερβία και απασχολεί περίπου 1.300 εργαζομένους υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Κατασκευάζει περισσότερα από 100 καταχωρημένα (registered) φάρμακα, καθώς και φάρμακα τα οποία εμπεριέχονται σε κάψουλες, αμπούλες κλπ. Τα προϊόντα της Zdravlje κατασκευάζονται σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Ε.Ε., ενώ η ανωτέρω εταιρεία συμμορφώνεται με τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές σχετικά με την διαχείριση των αποβλήτων της. Τα φαρμακευτικά απόβλητα εξάγονται και καταστρέφονται από ειδικά εξουσιοδοτημένους φορείς στην Ελβετία και στην Αυστρία. Πρόσφατα η ανωτέρω εταιρεία ανακοίνωσε πως θα αρχίσει πειραματικά να παρασκευάζει φαρμακευτικά προϊόντα σύμφωνα με τους Κανόνες Καλής Παρασκευής (GPM) όπως αυτοί ορίζονται από την Ε.Ε., τις οδηγίες ISO 9001 και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (W.H.O.) 13
Σημειώνεται πως από το 2002, όταν η Zdravlje εξαγοράστηκε από την Actavis, η τελευταία έχει επενδύσει περισσότερο από ευρώ 14 εκατ. για την αναδιάρθρωσή της. Τέλος να αναφερθεί πως η εν λόγω εταιρεία εκτός από την ισχυρή θέση που κατέχει στη σερβική αγορά, εξάγει σημαντικές ποσότητες φαρμακευτικών προϊόντων στις γειτονικές χώρες. Έτσι το 2006 εξήγαγε φάρμακα συνολικής αξίας πάνω από ευρώ 5 εκατ. 10. 2 ΗEMOFARM (www.hemofarm.co.yu) H φαρμακευτική εταιρεία Hemofarm με έδρα την πόλη Vrsac, αποτελεί μία από τις παλαιότερες φαρμακευτικές εταιρείες στη Σερβία. Τον Σεπτέμβριο του 2006 η γερμανική φαρμακοβιομηχανία Stada AG εξαγόρασε το 100% των μετοχών της ανωτέρω σερβικής εταιρείας. Η εταιρεία που διαθέτει 21 θυγατρικές στη Σερβία και στο εξωτερικό, απασχολεί 3.000 εργαζομένους και κατασκευάζει φάρμακα που εμπεριέχονται σε αμπούλες, σε κάψουλες και σε χάπια. Επίσης κατασκευάζει διαλύματα, βιταμίνες αλοιφές κλπ. Όλα τα φαρμακευτικά προϊόντα της Hemofarm παρασκευάζονται στη Σερβία, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Ε.Ε.. Μάλιστα η Hemofarm είναι η μόνη εταιρεία στη Σερβία στην οποία έχει χορηγηθεί το πιστοποιητικό MCA που εγγυάται την υψηλή ποιότητα των προϊόντων της. Η Ηemofarm εξάγει κυρίως προς τη Ρωσία, την Ε.Ε. καθώς και τις ανεπτυγμένες χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. 10.3 GALENIKA (www.galenika.co.yu) H εταιρεία Galenika a.d. μία από τις μεγαλύετερες φαρμακοβιομηχανίες στα Βαλκάνια, ιδρύθηκε το 1945 και αποτελεί κρατική εξ ολοκλήρου σερβική εταιρεία (σύμφωνα με 14
απόφαση του Διεθνούς Διαιτητικού Δικαστηρίου των Παρισίων το 2004). Ήδη από το 1949 η Galenika αποτελούσε μία από τις τέσσερις εταιρείες οι οποίες παρήγαγαν πενικιλλίνη. Η εν λόγω εταιρεία απασχολεί περί τους 2.949 εργαζομένους και παρασκευάζει φάρμακα σε αμπούλες, κάψουλες και ταμπλέτες, αντιβιοτικά, αλοιφές, προϊόντα οδοντικής φροντίδας, κτηνιατρικά προϊόντα κλπ. Η Galenika έχει ένα μερίδιο της τάξεως του 30% στη σερβική αγορά φαρμάκων, ενώ εξάγει στη Ρωσία, στις Βαλτικές χώρες και στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Τα φαρμακευτικά προϊόντα της Galenika παρασκευάζονται σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Ε.Ε. 10. 4 WEST PHARMACEUTICAL SERVICES (www.westpharma.com) H φαρμακευτική εταιρεία West Pharmaceutical Services Beograd d.o.o., με έδρα την πόλη της Σερβίας Kovin, που αποτελεί θυγατρική της αμερικάνικης εταιρείας West Pharmaceutical Services, διαθέτει μία αξιόλογη παρουσία στην εγχώρια αγορά. H εταιρεία που απασχολεί 130 εργαζομένους, δραστηριοποιείται στην κατασκευή φιαλιδίων που περιέχουν πενικιλλίνη, στην παρασκευή εμβολίων σε σύριγγες κλπ. Η West Pharmaceutical Services Beograd, η οποία σημειωτέον είναι κάτοχος του διεθνούς πιστοποιητικού DIN EN ISO 9001: 2000, τα τελευταία χρόνια έχει επενδύσει περισσότερα από Ευρώ 10 εκατ. για την κατασκευή μίας νέας μονάδας παραγωγής. 15
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Α. ΦAΡMAKEYTIKEΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ 1. ZDRAVLJE GORAN STOJILKOVIĆ Generalni direktor Zdravlja Tel: +381 16 242 414 Fax: +381 16 50 511 gstojilkovic@actavis.co.yu Vlajkova 199, 16000 Leskovac ANA MITROVIĆ VASIĆ Direktor Sektora za ljudske resurse Tel: +381 16 55 826 amitrovic@actavis.co.yu MILAN ANĐELKOVIĆ Direktor proizvodnje Tel: +381 16 246 680 mandjelkovic@actavis.co.yu TATJANA CVETKOVIĆ Direktor PJ1 Farmacija Tel: +381 16 55 986 tcvetkovic@actavis.co.yu SAVA STANKOVIĆ Direktor PJ2 Medicina Tel 381 16 243 862 Fax: 381 16 55 621 sstankovic@actavis.co.yu BOJAN DJORDJEVIĆ Direktor PJ3 Kozmetika 16
Tel: +381 16 241 030 bojdjordjevic@actavis.co.yu OZRENKA SPASIĆ Direktor marketinga i prodaje Tel: +381 16 242 421 ospasic@actavis.co.yu DRAGOSLAV PEŠIĆ Direktor Sektora logistike Tel: +381 16 52 972 dpesic@actavis.co.yu DUŠAN MILUTINOVIĆ Finansijski direktor Tel: +381 16 252 947 dmilutinovic@actavis.co.yu MILAN TEOFILOVIĆ Menadžer Centra za IT Tel: +381 16 255 642 mteofilovic@actavis.co.yu VALENTINA MARINKOVIĆ Direktor Sektora kvaliteta Tel: +381 16 241 664 vmarinkovic@actavis.co.yu MILAN MARKOVIĆ Direktor Centra za istraživanje i razvoj Tel: +381 16 51 297 mmarkovic@actavis.co.yu MIOMIR NIKOLIĆ Direktor Sektora inženjering Tel: +381 16 246 910 mnikolic@actavis.co.yu 17
BOJAN STAMENKOVIĆ Direktor Sektora obezbeđenja i protivpožarne zaštite Tel: +381 16 55 826 bostamenkovic@actavis.co.yu ELIZABETA KOSTIĆ Direktor Sektora zaštite životne sredine, zdravlja i bezbednosti Tel: +381 16 51 297 ekostic@actavis.co.yu JOVAN MARINKOVIĆ Dir Tel: +381 16 55 826 jomarinkovic@actavis.co.yu 2. HEMOFARM Tel: +381-13-803-100 Media Centre Hemofarm Group PR Centre Tel: 013/803-686 803-696 Address: Hemofarm A.D. Beogradski put bb 26300 Vršac Serbia Marketing Nives Čpajak Devrnja Address: HEMOFARM Poslovni centar Beograd Prote Mateje 70 11000 Belgrade 18
Serbia Human Resources Ljiljana Vučković Address: Hemofarm A.D. Beogradski put bb 26300 Vršac Serbia 3. GALENIKA E-mail: galenika@galenika.co.yu Tel. centrala: (+381 11) 307 1000 Generalni direktor - Aleksandar Pravdić Telefoni: (+381 11) 190 902; 192 931; 307 1415; 307 1670 Fax: (+381 11) 616-306 E-mail: kabinet@galenika.co.yu Pomoćnik generalnog direktora za organizaciona pitanja - Slavica Žugić Telefoni: (+381 11) 190 902; 192 931 Fax: (+381 11) 616 306 E-mail:szugic@galenika.co.yu kabinet@galenika.co.yu Pomoćnik generalnog direktora za finansije i računovodstvo - Ljiljana Radoman Telefoni: (+381 11) 219 0810; 307 1432; 307 1411 Fax: (+381 11) 616 347 E-mail: lradoman@galenika.co.yu 19
Pomoćnik generalnog direktora za farmaceutska pitanja - Mirjana Vučičević Telefoni: (+381 11) 307 1043; 307 1380; 307 1381; 307 1382 Fax: (+381 11) 307 1079 E-mail: mvucicevic@galenika.co.yu Direktor marketinga i prodaje - Bogdan Nešković Telefoni: (+381 11) 307 1555; 307 1032; 3071951 Fax: (+381 11) 307 1059 E-mail: bneskovic@galenika.co.yu Direktor prodaje - Vera Mirosavić-Selić Telefoni: (+381 11) 307 1412; 307 1048 Fax: (+381 11) 307 1395 E-mail: vselic@galenika.co.yuu Direktor fabrike lekova - Ljiljana Stojanović Telefon: (+381 11) 307 1981 Fax: (+381 11) 307 1238 E-mail: lstojanovic@galenika.co.yu Direktor pravnih i opštih poslova - Branka Vidić Telefoni: (+381 11) 307 1693 Fax: (+381 11) 307 1061 E-mail: bvidic@galenika.co.yu Direktor izvoza - Snežana Jovanović Telefoni: (+381 11) 307 1555; 307 1236; 307 1067 Fax: (+381 11) 307 1059 20
E-mail: snezanajovanovic@galenika.co.yu PR menadžer - Ivana Rokvić Telefoni: (+381 11) 307 1063; 307 1954 Fax: (+381 11) 307 2074 E-mail: irokvic@galenika.co.yu Program dentala - Gordana Adamović Telefoni: (+381 11) 307 1017 Fax: (+381 11) 307 1055 E-mail: gadamovic@galenika.co.yu Program parafarmaceutike - Dušanka Stanišić Telefoni: (+381 11) 307 1566 Fax: (+381 11) 307 2026 E-mail: dustanisic@galenika.co.yu Program veterine - Sonja Petrović Telefoni: (+381 11) 307 1738 Fax: (+381 11) 307 1064 Sektor Informatika - Milorad Komljen Telefoni:(+381 11) 307 1927 Fax: (+381 11) 307 1278 E-mail: mkomljen@galenika.co.yu 21
Direktor instituta za istraživanje i razvoj - Radmila Popović Telefoni: (+381 11) 307 1625; 307 1446; Fax: (+381 11) 307 1042 E-mail: rpopovic@galenika.co.yu E-mail: galenika@galenika.co.yu Tel. centrala: (+381 11) 307 1000 Generalni direktor - Aleksandar Pravdić Telefoni: (+381 11) 190 902; 192 931; 307 1415; 307 1670 Fax: (+381 11) 616-306 E-mail: kabinet@galenika.co.yu Pomoćnik generalnog direktora za organizaciona pitanja - Slavica Žugić Telefoni: (+381 11) 190 902; 192 931 Fax: (+381 11) 616 306 E-mail:szugic@galenika.co.yu kabinet@galenika.co.yu Pomoćnik generalnog direktora za finansije i računovodstvo - Ljiljana Radoman Telefoni: (+381 11) 219 0810; 307 1432; 307 1411 Fax: (+381 11) 616 347 E-mail: lradoman@galenika.co.yu 4. JUGOREMEDIJA Fabrika lekova Jugoremedija AD Zrenjanin ul. Pančevačka bb tel: 023.546.820 fax: 023.541.615 e-mail: jugoremedija@jugoremedija.co.yu 22