Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τσουκο Ολσι ΒΥΠ/Β3 Ο τουρισµός στην Ελλάδα αποτελεί ένα σηµαντικό κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας, η συµβολή του οποίου στην αντιµετώπιση του συναλλαγµατικού προβλήµατος της εθνικής µας οικονοµίας δεν µπορεί να αµφισβητηθεί. Η Ελλάδα διαθέτει σηµαντικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα που µπορούν να αξιοποιηθούν. Παρ' όλα αυτά, οι σύγχρονες εξελίξεις της τουριστικής βιοµηχανίας σε παγκόσµιο επίπεδο, η προοπτική της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η υπερτµηµατοποίηση της τουριστικής ζήτησης, η νέα αντίληψη για διακοπές, η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη και οι αλλαγές των τουριστικών προτύπων, επιβάλλουν τον επαναπροσδιορισµό της πολιτικής για τον τουρισµό. Εντός του προαναφερόµενου γενικού πλαισίου αναφοράς, τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, η τουριστική πολιτική της χώρας έχει αρχίσει να διαµορφώνεται σε νέα βάση προκειµένου να αντιµετωπίσει τις νέες προκλήσεις της παγκοσµιοποίησης, να αξιοποιήσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήµατα και να βελτιώσει την υποδοµή της µε την παράλληλη προσέλκυση τουριστών υψηλού εισοδηµατικού επιπέδου. Ο ελληνικός τουρισµός, εκτός από το διεθνή ανταγωνισµό από άλλους τουριστικούς προορισµούς, έχει πλέον να αντιµετωπίσει και τις ολιγοψωνιακές έως και µονοψωνιακές καταστάσεις, που κατευθύνουν τις µαζικές τουριστικές ροές. Υπάρχει βεβαίως διαπιστωµένη και µια τάση ενός µικρού αλλά διευρυνόµενου τµήµατος της διεθνούς αγοράς, που επιδιώκει την ανεξάρτητη µεταφορά σε επιλεγµένους προορισµούς µε αποφυγή του µαζικού τουρισµού και την αναζήτηση εναλλακτικών δυνατοτήτων. Η δηµιουργία της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ένωσης θα διαµορφώσει οικονοµικές και νοµισµατικές συνθήκες που θα ευνοήσουν τον ενδοευρωπαϊκό τουρισµό και,συνακόλουθα, το µεσογειακό. Η νέα τουριστική πολιτική θα πρέπει να είναι συνεπής µε τους στόχους της Ε.Ε, να είναι εξειδικευµένη και να συνδέεται µε την εσωτερική διαδικασία
ανάπτυξης κάθε περιφέρειας του ελληνικού χώρου. Στρατηγικοί στόχοι της ελληνικής τουριστικής πολιτικής είναι η ενίσχυση της παραγωγικής τους βάσης, η ισόρροπη ανάπτυξη, η υιοθέτηση των αρχών της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, η εξυπηρέτηση του στόχου της ανταγωνιστικότητας και της ποιοτικής αναβάθµισης των παρεχόµενων υπηρεσιών. Η παραπάνω πολιτική για να είναι ρεαλιστική και αποτελεσµατική θα πρέπει να συνδεθεί οργανικά µε τη γενικότερη οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας µας, δεδοµένου ότι ο τουρισµός µπορεί να διαθέσει στη διεθνή αγορά ένα µεγάλο µέρος της συνολικής εθνικής παραγωγής της χώρας, και η τουριστική ζήτηση στην πραγµατικότητα είναι µια επιπρόσθετη ενεργός ζήτηση για καταναλωτικά προϊόντα του ευρύτερου βιοµηχανικού - µεταποιητικού τοµέα. GREEK TOURISM POLICY Tourism in Greece is an important sector of economic and social activity, whose contribution to the management of the exchange problem of the national economy cannot be questioned. Greece has major comparative advantages that can be exploited. However, current developments in the tourism industry at a global level, the prospect of European integration, the over-segmentation of tourist demand, the continuous tourist development and the changes in tourism models, call for the re-definition of the Greek tourist policy. In order for the new tourist policy to be effective, it should comply with the targets set by the European Union, be specialized and related to the internal development process of each prefecture of Greece. Within the above mentioned general reference framework, with this introduction, an effort is made to analyze the factors to define Greek tourism demand in the light of
international developments, in order to delineate the framework of a consequent policy that will provide the possibility to attract tourists of high income level and will improve its tourism product quality. In addition to international competition, Greek tourism has to face situations of oligopsony or even monopsony, which direct massive tourism fluxes. Of course it has been verified that a trend of a small but growing segment of the international market, is interested in autonomous arrivals at selected destinations -thus avoiding massive tourism- and alternative solutions. The establishment of economic and monetary union will create financial and monetary conditions favorable to the intra-european tourism and consequently, the Mediterranean region. Greek tourism policy must be consistent with the EU targets, specialized and related to the domestic development realities of each region. Greek strategic goals are the following: support the production base of each region, achieve balanced development, adopt the principles of sustainable development in the field of tourism, and meet the goals of competitiveness and qualitative upgrade of services on offer. To be realistic and efficient the above policy much be organically linked to the broader economic, social and cultural development of the country, given the fact that tourism can put a significant part of the national product into the international market, while tourism demand is in reality an additional active demand for consumer products of the wider tertiary sector. ΕΙΣΗΓΗΣΗ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισµός στην Ελλάδα αποτελεί µια σηµαντική οικονοµική δραστηριότητα που αντιπροσωπεύει περίπου το 7% του ΑΕΠ, δηµιουργεί το 11-18% των θέσεων εργασίας (απασχολούνται 280-380 χιλιάδες άτοµα άµεσα και 110 χιλ. έµµεσα), καλύπτει περίπου το 35% των αδήλων πόρων σε συνάλλαγµα (8,8 δις USA µε στοιχεία έτους 1999), το 6,4% των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου και καλύπτει το ήµισυ του ελλείµµατος του εµπορικού
ισοζυγίου. Η Ελλάδα, κατά τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού, το 1999 καταλαµβάνει την 15 θέση στην παγκόσµια κατάταξη των τουριστικών προορισµών και την 23 µε κριτήριο κατάταξης τις τουριστικές εισπράξεις. Επίσης, για το έτος 2000 κατέχει τη 10η θέση στον πίνακα των προτιµήσεων, ως χώρα προορισµού. Στην Ελλάδα η εξέλιξη των τουριστικών µεγεθών των τελευταίων ετών κρίνεται σε γενικές γραµµές θετική. Αν οι εκτιµήσεις που γίνονται σε παγκόσµιο επίπεδο επαληθευτούν και µε δεδοµένη την αύξηση των ταξιδιών από Ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία των τουριστών που επισκέπτεται τη χώρα, προβλέπεται ότι το 2006 θα επισκεφτούν την Ελλάδα πάνω από 14 εκατοµµύρια τουρίστες. Όµως, παρά τη γενικά καλή στατιστική εικόνα που παρουσιάζει διαχρονικά ο ελληνικός τουρισµός και τις καλές προοπτικές που διεθνώς διαγράφονται, αλλά και το σηµαντικό ρόλο που έπαιξε µεταπολεµικά στην οικονοµική ανάπτυξη, σήµερα η τουριστική ανάπτυξη άρχισε να εµφανίζει συµπτώµατα κοπώσεως. Ωστόσο, η Ελλάδα εξακολουθεί να θεωρείται χώρα φιλοξενίας τουριστών χαµηλής και µεσαίας εισοδηµατικής στάθµης. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η ποιοτική στάθµη των προσφεροµένων υπηρεσιών δεν βελτιώνεται παρά την αυξητική τάση του τουριστικού ρεύµατος και τις φιλότιµες προσπάθειες που καταβάλλονται από την πολιτική ηγεσία. Tα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο κλάδος είναι κυρίως ενδογενή και διαρθρωτικά (Λαγός 1990, Κυριαζής 1990:110, Ζαχαράτος 2000:40-47). Με την εισήγηση αυτή καταβάλλεται προσπάθεια ανάλυσης της λογικής και του περιεχοµένου της ελληνικής τουριστικής πολιτικής µε σκοπό να διαµορφωθεί ένα πλαίσιο στρατηγικών κατευθύνσεων, συµβατών µε τις διεθνείς τάσεις και εξελίξεις της τουριστικής βιοµηχανίας που θα ανταποκρίνεται στους στόχους της Ευρωπαικής Ολοκλήρωσης και θα αξιοποιεί τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα που διαθέτει η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής τουριστών. 2. ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΤΡΕΧΟΥΣΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
Τελευταία, η τουριστική πολιτική της χώρας έχει αρχίσει να διαµορφώνεται στη βάση της Ευρωπαικής Ολοκλήρωσης, όπως αυτή εξειδικεύεται µέσα από τα ΚΠΣ και χρηµατοδοτείται από τα ιαρθρωτικά Ταµεία κ.α.). Εξετάζοντας το περιεχόµενο των δύο τελευταίων ΚΠΣ µπορούµε να εκτιµήσουµε το πλαίσιο της τουριστικής πολιτικής που ακολουθεί η Ελλάδα: Ετσι, ενδεικτικά αναφέρουµε τις δράσεις που σχεδιάστηκαν για το Υποπρόγραµµα «Τουρισµός» του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Τουρισµός Πολιτισµός» στα πλαίσια του Β Κ.Π.Σ., οι οποίες ανά µέτρο ήταν: Μέτρο 1.1.: ηµόσιες επενδύσεις για τη δηµιουργία υποδοµών υποστήριξης του θαλάσσιου τουρισµού. Μέτρο 1.2.: ηµόσιες επενδύσεις για τη δηµιουργία υποδοµών υποστήριξης του ορεινού, οικολογικού, θεραπευτικού και χιονοδροµικού τουρισµού. Μέτρο 1.3.:Ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων ολοκληρωµένης µορφής εκσυγχρονισµού ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων και ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων για τη µετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτισµάτων σε τουριστικά καταλύµατα. Μέτρο 1.4.:Ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων για τη δηµιουργία εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδοµής (µαρίνες, γήπεδα γκολφ, συνεδριακά κέντρα, κέντρα θαλασσοθεραπείας, κέντρα τουρισµού υγείας, υδροθεραπευτήρια, κέντρα προπονητικού αθλητισµού, χιονοδροµικά κέντρα) και ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων για τη δηµιουργία Π.Ο.Τ.Α. Μέτρο 1.5.:Στήριξη ΜΜΕ του τουρισµού µε ιδιωτικές επενδύσεις και δηµιουργία πληροφοριακού δικτύου του Ε.Ο.Τ., µε δηµόσια επένδυση. Μέτρο 1.6.: Κατάρτιση ανθρώπινου δυναµικού στον τοµέα του τουρισµού Στα πλαίσια του Γ ΚΠΣ, οι γενικοί και οι ειδικοί στόχοι στον τουρισµό, που εκφράζουν την στρατηγική για την περίοδο 2000-2006 Γενικοί στόχοι είναι: Η αναβάθµιση της ζήτησης, µέσω ενός µεγαλύτερου "ανοίγµατος" προς νέες αγορές και επιµέρους τµήµατα αγορών, "ανοίγµατος" προς τις νέες µορφές τουρισµού για την
προσέλκυση διαφοροποιηµένης πελατείας, µε σκοπό τη µερική και σταδιακή απεξάρτηση από το µαζικό τουρισµό χαµηλών αποδόσεων, την ανάπτυξη του θεµατικού τουρισµού και την προσέλκυση ζήτησης σε δωδεκάµηνη βάση. Η διαφοροποίηση του συνολικού ελληνικού προϊόντος, µέσω της βελτίωσης του επιπέδου των προσφεροµένων υπηρεσιών και της αναβάθµιση της τουριστικής προσφοράς προς την κατεύθυνση τόσο του εκσυγχρονισµού της υφιστάµενης τουριστικής υποδοµής και ανωδοµής και του εµπλουτισµού της, όσο και της δηµιουργίας πρόσθετης προσφοράς υψηλής στάθµης. Οι ειδικοί στόχοι που προτείνονται για την επίτευξη των γενικών είναι: Ο ποιοτικός Εκσυγχρονισµός των υφιστάµενων Τουριστικών Επιχειρήσεων και των Εγκαταστάσεων και Εµπλουτισµός του προϊόντος τους. Η δηµιουργία διαφοροποιηµένης τουριστικής προσφοράς υψηλής στάθµης. Η ανάπτυξη διαφόρων µορφών θεµατικού τουρισµού (Πολιτιστικού τουρισµού, Θαλάσσιου τουρισµού, Ορεινού και Περιπατητικού Τουρισµού, Οικολογικού Τουρισµού, Αγροτουρισµού, Αθλητικού Τουρισµού, Συνεδριακού Τουρισµού, Θεραπευτικού Τουρισµού (Τουρισµού Υγείας) και Τουρισµού Περιπέτειας). Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ όλων των κλάδων του Τοµέα. Η βελτίωση της συµβολής του Τουριστικού Τοµέα στη διατήρηση και αύξηση της Απασχόλησης. Η βελτίωση της σύνδεσης του Τουριστικού Τοµέα µε τους τοµείς παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων και τη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή. Όσον αφορά στις Περιφέρειες, οι γενικοί στόχοι του (τοµεακού) ΣΠΑ και µάλιστα όπως εξειδικεύονται κατωτέρω σε ειδικούς στόχους-στρατηγική, ταυτίζονται απόλυτα µε τις Περιφερειακές Προτεραιότητες του συνοπτικού ΣΠΑ. Με τους γενικούς στόχους του τοµεακού ΣΠΑ επιδιώκεται: Η αξιοποίηση των έργων που χρηµατοδοτήθηκαν από το Β ΚΠΣ και η ολοκλήρωση των λειτουργικών χαρακτηριστικών αυτών των έργων, που εντάσσονται στην προσπάθεια αναβάθµισης και εµπλουτισµού της ελληνικής τουριστικής προσφοράς. Η ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων των περιφερειών, ώστε να επιτευχθεί η
διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος µέσα από την ανάπτυξη συµπλεγµάτων δραστηριοτήτων εναλλακτικών µορφών τουρισµού, που αρµόζουν ιδιαίτερα στους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους των ορεινών, παραµεθόριων και νησιωτικών περιοχών. Η αναβάθµιση και διαφοροποίηση της ζήτησης των ανεπτυγµένων τουριστικά περιοχών, ώστε να είναι κατά το δυνατόν λιγότερο εκτεθειµένες στις διακυµάνσεις της ζήτησης και στην έντονη εποχικότητα. Οι παραπάνω γενικοί στόχοι θα πρέπει να υλοποιηθούν µε κύριο γνώµονα την προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και την εφαρµογή των αρχών της αειφορίας, σύµφωνα και µε τις σχετικές κοινοτικές επιταγές και τις αντίστοιχες εθνικές δεσµεύσεις. Στη βάση όσων αναφέρθηκαν, το Ελληνικό Υπουργείο Ανάπτυξης έχει ήδη καταστρώσει συνολική Τουριστική πολιτική για την τετραετία 2000-2004 µε κατεύθυνση τόσο την ενίσχυση της ζήτησης όσο και την ενίσχυση της προσφοράς του Ελληνικού Τουρισµού. Συγκεκριµένα επιδιώκεται το παρακάτω πλαίσιο κατευθύνσεων τουριστικής αναπτυξιακής πολιτικής και των µηχανισµών υλοποίησής της: Τον επανασχεδιασµό του τουριστικού επενδυτικού χάρτη της χώρας, µε βασική προτεραιότητα την ενθάρρυνση της ορθολογικής τουριστικής ανάπτυξης και την κάλυψη των αδυναµιών που έχουν προκύψει από το υφιστάµενο θεσµικό πλαίσιο (τροποποίηση µερικών σηµείων του Αναπτυξιακού Νόµου, ανέγερση νέων ξενοδοχειακών κλινών υψηλών κατηγοριών πολυτελείας-, άρση του καθεστώτος κορεσµού κατά περίπτωση). Την αξιοποίηση του προγράµµατος της δηµόσιας τουριστικής περιουσίας για την επίτευξη των γενικότερων στόχων της τουριστικής πολιτικής γενικότερα αλλά και για την υποβοήθηση της διοργάνωσης των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004 ειδικότερα. Υπό το πρίσµα αυτό, οι επενδύσεις που επιδιώκονται και τα έργα που προγραµµατίζει η «Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα Α.Ε.», στις εξαιρετικής αξίας και σηµασίας εκτάσεις και στα περιουσιακά στοιχεία που διαχειρίζεται, τόσο επί του παραλιακού άξονα της Αττικής όσο και σε άλλες περιοχές της Περιφέρειας, θα ενταχθούν στο ευρύτερο πλαίσιο των Ολυµπιακών Εργων.
Την υπογραφή µνηµονίου µεταξύ του Υπουργείου Ανάπτυξης και της «Αθήνα 2004» για την ταχεία προώθηση των προγραµµατιζόµενων Ολυµπιακών Εργων που αφορούν την αναβάθµιση και τον εκσυγχρονισµό των τουριστικών υποδοµών της παραλίας της Αττικής (Μαρίνες, Ακτές, Θεµατικά Πάρκα),στη δηµιουργία ολοκληρωµένων τουριστικών εγκαταστάσεων στην περιφέρεια (Κρήτη, Ρόδο, Πελοπόννησο, Φθιώτιδα, Χαλκιδική), καθώς και στην ανάπτυξη των ιαµατικών προιόντων των λουτροπόλεων (Αιδηψός, Υπάτη, Καµ. Βούρλα, Καιάφα, Νιγρίτα, Μέθανα κλπ). Τη θέσπιση διαδικασιών αδειοδοτήσεων για την αξιοποίηση της περιουσίας του ΕΟΤ, παρόµοιες µε αυτές των Ολυµπιακών Εργων (προώθηση νοµοσχεδίου για τα Ολυµπιακά Εργα). Τη σύσταση στο Υπουργείο Ανάπτυξης, Γενικής Γραµµατείας Τουρισµού µε µεταφορά νευραλγικών διευθύνσεων και αρµοδιοτήτων από τον ΕΟΤ. Τη δηµιουργία στις Περιφέρειες, ιευθύνσεων Τουρισµού. Την επικέντρωση του ΕΟΤ στη διαφήµιση και προβολή, στην εκπαίδευση, στην πιστοποίηση και στον έλεγχο. Τη δηµιουργία ενός σύγχρονου και µε διεθνείς προδιαγραφές Συνεδριακό Κέντρο δυναµικότητας 10.000 θέσεων, στις εγκαταστάσεις του Ανατολικού Αεροδροµίου. Την υλοποίηση και ενεργοποίηση του συστήµατος κατάταξης των ξενοδοχείων µε βάση τα Αστέρια, µέχρι το τέλος του 2002 (προωθείται σχετικό νοµοσχέδιο). Την διεκδίκηση από την Αθήνα της διοργάνωσης του ιεθνούς Συνεδρίου του Παγκοσµίου Οργανισµού Τουρισµού, για το 2003. Την προκήρυξη από τον ΕΟΤ, της εκπόνησης ειδικού marketing plan 2001 2005 για την ευρύτερη περιοχή της Αττικής. Την ενίσχυση της τουριστικής επιχειρηµατικής δραστηριότητας µέσα από τα διάφορα προγράµµατα που χρηµατοδοτούνται από την Ευρωπαική Ενωση. Την αναβάθµιση των προγραµµάτων τουριστικής εκπαίδευσης µε την αξιοποίηση κοινοτικών κονδυλίων. Προς τούτο έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες για την κατασκευή ιαβαλκανικού Κέντρου Τουριστικής Εκπαίδευσης στη Θράκη και έχει γίνει πρόσκληση ενδιαφέροντος για την αγορά ακινήτου 4.5000 τ.µ. στην Αθήνα, µε σκοπό τη δηµιουργία
σύγχρονου εκπαιδευτικού κέντρου. Το παραπάνω πλαίσιο κατευθύνσεων, συνθέτει το νέο πλαίσιο πολιτικής για τον ελληνικό τουρισµό και αφορά διαρθρωτικές επεµβάσεις που συµβάλλουν στη διαµόρφωση του νέου προφίλ του τουριστικού προιόντος, εν όψει της ανάληψης των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004. Για την υλοποίηση των στόχων της τουριστικής πολιτικής, ο τουρισµός έχει εξασφαλίσει από το Γ ΚΠΣ 600 δις. δρχ., κατά το χρονικό διάστηµα 2001-2006, όπου µε άλλες δράσεις φθάνουν τα 700 δις. δρχ. 3. ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Η Ελληνική τουριστική πολιτική, όπως αυτή διατυπώνεται µέσα από τα προγράµµατα Οικονοµικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και τα αντίστοιχα τοµεακά για τον τουρισµό, το Γ ΚΠΣ, αλλά και τις κυβερνητικές διακυρήξεις στηρίζεται στην επιχειρηµατολογία ότι ο τουρισµός είναι µια σηµαντική πλουτοπαραγωγική πηγή που έχει θετικές συµβολές στην κοινωνικοιοικονοµική ανάπτυξη της χώρας. Η πολιτική αυτή παραµένει διαχρονικά αµετάβλητη. Οι παράµετροι που συγκροτούν τα χαρακτηριστικά της µεταπολεµικής ανάπτυξης σχετίζονται µε µια σειρά από παράγοντες που διαµορφώνουν το πρότυπο του οργανωµένου µαζικού τουρισµού που θεµατικά ποικίλλουν και η επενέργεια των οποίων συγκροτούν τα διάφορα πεδία οργάνωσης, λειτουργίας και ανάπτυξης του τουρισµού στην Ελλάδα (Τσάρτας 2000: 189-211). Η εκάστοτε πολιτική ηγεσία συνήθως υπογραµµίζει τον σηµαντικό ρόλο του τουρισµού στην οικονοµία, χωρίς να διαθέτει µια ολοκληρωµένη τουριστική πολιτική µε µακροχρόνια προοπτική και σε σταθερό πλαίσιο που να είναι αρµονικά συνδεδεµένη µε τους άλλους τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Η εξήγηση είναι απλή και αποδίδεται στο γεγονός ότι η τουριστική πολιτική κινείται µέσα σε ένα πλαίσιο βεβαιότητας για µια διαρκώς αυξανόµενη τουριστική ζήτηση που
επιβεβαιώνεται στην πράξη. Ετσι, µειώνεται η ανάγκη για µια συγκροτηµένη τουριστική στρατηγική και πολιτική και προσανατολίζει τους αρµόδιους κυβερνητικούς φορείς να ασχολούνται µε τα βραχυπρόθεσµα προβλήµατα που καλύπτουν ανάγκες της τουριστικής συγκυρίας. Όµως, αν εξετάσουµε σε βάθος το πλαίσιο αυτό της τουριστικής πολιτικής διαπιστώνουµε ότι υπάρχει µια αντίφαση που οδηγεί σε χαµηλή αποδοτικότητα και κατά συνέπεια σε χαµηλή ανταγωνιστικότητα την τουριστική µας δραστηριότητα. Η αντίφαση αυτή στηρίζεται στη στατιστικά τεκµηριωµένη παρατήρηση ότι η αύξηση του συνολικού µεγέθους του τουριστικού συναλλάγµατος δεν συνδέεται και µε την αντίστοιχη αύξηση της µέσης κατά κεφαλή τουριστικής δαπάνης σε αποπληθωρισµένες τιµές, αντίθετα παρουσιάζει τάσεις µείωσης. Αυτό αποτελεί ένδειξη του χαµηλού εισοδηµατικού επιπέδου των τουριστών που επηρεάζει σε µεγάλο βαθµό την ποιότητα και τις συναλλαγµατικές δυνατότητες του ελληνικού τουρισµού (Αποστολόπουλος 1990:228-29 και ρεττάκης 1996). Η ερµηνεία αυτού του φαινοµένου είναι απλή. Η χώρα µας έχει ποιότητα προσφεροµένων τουριστικών υπηρεσιών κατώτερη από εκείνη των ανταγωνιστών της. Η υποβάθµιση του προσφερόµενου τουριστικού προιόντος µέσα σε ένα έντονα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον οδήγησε στη διαµόρφωση χαµηλών τιµών και στο χαρακτηρισµό της Ελλάδας ως χώρα φτηνού τουριστικού προιόντος, αφού προσελκύει µεγάλο αριθµό τουριστών χαµηλού και µεσαίου εισοδηµατικού επιπέδου. Αναµφισβήτητα ο τουρισµός µπορεί να χαρακτηριστεί ως µια δραστηριότητα η οποία διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην περιφερειακή ανάπτυξη σε παγκόσµιο επίπεδο. Στην Ελλάδα η σηµασία του τουρισµού για την υποστήριξη των λιγότερων ανεπτυγµένων ή µειονεκτικών περιοχών είναι πολύ µεγάλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλές περιοχές της Ελλάδας οι οποίες έχασαν µεγάλο µέρος του πληθυσµού τους, κυρίως αγροτικού, κατά τις δεκαετίες του 50 και του 60 κατάφεραν µέσα από την τουριστική τους ανάπτυξη να διατηρήσουν και να αυξήσουν τον ενεργό πληθυσµό τους, βελτιώνοντας σηµαντικά και τις συνθήκες διαβίωσής του. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι οι νησιωτικές κυρίως περιοχές όπως τα ωδεκάνησα, οι Κυκλάδες και άλλες. Παράλληλα, σε µερικές περιοχές ο τουρισµός εξελίχθηκε, λανθασµένα, σε
µονοκαλλιέργεια µε αποτέλεσµα να εξαρτάται από αυτόν ολόκληρη η οικονοµική, παραγωγική και κοινωνική δοµή των περιοχών αυτών. Η συγκέντρωση σε µικρές γεωγραφικές περιοχές και για µικρή χρονική περίοδο µεγάλου αριθµού επισκεπτών δηµιουργεί πολύπλευρα προβλήµατα που σχετίζονται µε την αντοχή του περιβάλλοντος και την χωρητικότητα των υποδοµών δηµιουργώντας έτσι σηµαντικά προβλήµατα στον τρόπο ζωής των ντόπιων και στη φυσιογνωµία αυτών των περιοχών. Τέλος, σηµειώνουµε ότι, πέρα από τα παραπάνω, η µεταπολεµική ανάπτυξη του τουρισµού στην Ελλάδα ακολούθησε ένα στρεβλό χωροταξικό σχεδιασµό που οδήγησε στην υπερσυγκέντρωση της προσφοράς σε ορισµένες περιοχές, στην αλόγιστη επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος, στον κορεσµό και στην υποβάθµιση ορισµένων περιοχών. 4. ΚΑΤΕΘΥΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Μπροστά στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση είναι ανάγκη οι στόχοι της ελληνικής τουριστικής πολιτικής να επαναπροσδιοριστούν σε τέτοια κατεύθυνση ώστε η χώρα µας να αντιµετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις της παγκοσµιοποίησης των οικονοµιών, να εκµεταλλευτεί το συγκριτικό πλεονέκτηµα που διαθέτει σε σχέση µε τις άλλες µεσογειακές χώρες και να αναβαθµίσει την τουριστική της υποδοµή και ανωδοµή για να προσελκύσει τουρίστες υψηλής εισοδηµατικής στάθµης. Ο επαναπροσδιορισµός της τουριστικής πολιτικής πρέπει να στηρίζεται σε ένα πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης που να σέβεται τον άνθρωπο, το περιβάλλον, να διαφυλάσσει τη φυσική και πολιτιστική κληρονοµιά και να εξυπηρετεί τους στόχους της ανταγωνιστικότητας και της ποιότητας. Το νέο αυτό υπόδειγµα λέγεται αειφόρος ανάπτυξη που µπορεί να εκφραστεί και σε περιφερειακό επίπεδο (Ε.Ε. 1993, WTO 1993, Λογοθέτης 1997). Στο παραπάνω θεωρητικό πλαίσιο, η τουριστική πολιτική στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης µπορεί να γίνει µέσω των κατάλληλων κοινοτικών πολιτικών που προτείνουν: Την καθιέρωση των εννοιών της χωρητικότητας και του κορεσµού των τουριστικών περιοχών. Την εφαρµογή της µεθόδου της ολοκληρωµένης διαχείρισης των παραλιακών ζωνών» (Intergrated Coastal Zone Management, ICZM)
Την αλλαγή των προτύπων ζωής στον ευρωπαικό χώρο, ιδιαίτερα ως προς την αναψυχή και τον ελεύθερο χρόνο Την ενθάρρυνση εναλλακτικών µορφών τουρισµού Τη διαφοροποίηση των περιοχών υποδοχής των επισκεπτών. Τη δηµιουργία πανευρωπαικού πλέγµατος προστατευµένων ζωνών, που αφορούν όχι µόνο το φυσικό περιβάλλον (οδηγία 92/43) αλλά και τον πολιτιστικό πλούτο της Ευρωπαικής Ενωσης. Σε σχέση µε το παραπάνω προτεινόµενο πλαίσιο τουριστικής πολιτικής της ΕΕ, η χώρα µας για να ανταποκριθεί στην υψηλή διεθνή ανταγωνιστικότητα και για να λειτουργήσει η τουριστική της βιοµηχανία αποδοτικά και αποτελεσµατικά στα πλαίσια της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει να καταρτίσει και να εφαρµόσει ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα τουριστικής ανάπτυξης σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Το πρόγραµµα αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται από µια εξειδικευµένη τουριστική πολιτική που θα καλύπτει όλες τους επιµέρους τοµείς της τουριστικής δραστηριότητας (Λαγός 1996:337-340, Τsartas 1998, Κορλίρας 1998 Λαγός 2000). Οι παραπάνω εξειδικευµένες µορφές τουριστικής πολιτικής αποτελούν ένα σύνθετο "πλέγµα" όλων των επιµέρους πολιτικών του κεντρικού κράτους µε περιφερειακή διάσταση. Αυτό οδηγεί στην θεώρηση ότι ο τουρισµός από άποψη παραγωγής είναι ένα σύνθετο οικονοµικοκοινωνικό φαινόµενο που εκφράζεται ως µια ετησίως ιδιαιτέρα διαµορφούµενη ιδιωτική κατανάλωση στην ελληνική οικονοµία (Zacharatos 1984, Ζαχαράτος 1998). Λογική συνέπεια της οικονοµικής φύσης του τουριστικού φαινοµένου είναι µια σύνθετου τύπου πολιτική, ως σωρευτική πολιτική όλων σχεδόν των επιµέρους πολιτικών για να αναπτύξουν και να ρυθµίσουν την παραγωγή και διάθεση της τουριστικής κατανάλωσης (Ζαχαράτος 2000:41) Η τουριστική πολιτική θα πρέπει να εξυπηρετεί τους παρακάτω πολλαπλούς στόχους Τη µεγέθυνση της τουριστικής κατανάλωσης µε την αύξηση της κατά κεφαλή τουριστικής δαπάνης. Την οργανική διασύνδεση της τουριστικής καταναλωτικής ζήτησης µε την αύξηση της εγχώριας παραγωγής καταναλωτικών προιόντων και µε την ενδυνάµωση των εγχωρίων
διακλαδικών σχέσεων, ώστε να ελαχιστοποιηθεί το ποσοστό των εισαγοµένων εισροών που προορίζονται για ικανοποίηση της τουριστικής ζήτησης. Την σύνδεση του τουρισµού µε την ανάπτυξη των σύγχρονων τεχνολογιών και την εξειδίκευση των άλλων κλάδων της οικονοµίας. Την ποιοτική αναβάθµισης των παρεχοµένων τουριστικών υπηρεσιών µε τη βελτίωση και ανάπτυξη των υποδοµών και ανωδοµών και την αξιοποίηση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της αρχαιολογικής κληρονοµιάς. Την εξασφάλιση υψηλής ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προιόντος στη διεθνή αγορά µε την αναβάθµιση της τουριστικής ζήτησης, τη διαφοροποίηση της τουριστικής προσφοράς και την κατάστρωση ενός διαφηµιστικού προγράµµατος κατάλληλα εξειδικευµένου στη δοµή του ελληνικού τουριστικού προιόντος. Τη επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου µε την προώθηση νέων µορφών τουρισµού µε στόχο την προσέλκυση ζήτησης ειδικών ενδιαφερόντων. Τη διαφοροποίηση και τον εµπλουτισµό του τουριστικού προιόντος και την αύξηση του θεµατικού τουρισµού για την επέκταση και αναβάθµιση της τουριστικής δραστηριότητας. Στο πλαίσιο των παραπάνω κατευθύνσεων πρέπει να κινηθεί η τρέχουσα ελληνική τουριστική πολιτική, ώστε να αξιοποιήσει το τουριστικό προϊόν για να είναι ανταγωνιστικό και να αποτελέσει µια σταθερή πηγή εθνικού εισοδήµατος και ανάπτυξης. Η στήριξη της αναπτυξιακής στρατηγικής στον τουρισµό διαθέτει ισχυρή επιχειρηµατολογία (ΙΤΕΠ 1999: 115-118) 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης η τουριστική πολιτική της χώρας έχει αρχίσει να διαµορφώνεται σε νέα βάση προκειµένου να αντιµετωπίσει τις νέες προκλήσεις της παγκοσµιοποίησης, να αξιοποιήσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήµατα και να βελτιώσει την υποδοµή της µε την παράλληλη προσέλκυση τουριστών µε υψηλότερο εισόδηµα. Ο ελληνικός τουρισµός, εκτός από τον διεθνή ανταγωνισµό από άλλους τουριστικούς προορισµούς, έχει πλέον να αντιµετωπίσει και τις ολιγοψωνιακές έως και µονοψωνιακές
καταστάσεις, που κατευθύνουν τις µαζικές τουριστικές ροές. Υπάρχει βεβαίως διαπιστωµένη και µια τάση ενός µικρού αλλά διευρυνόµενου τµήµατος της διεθνούς αγοράς, που επιδιώκει την ανεξάρτητη µεταφορά σε επιλεγµένους προορισµούς µε αποφυγή του µαζικού τουρισµού και αναζήτηση εναλλακτικών δυνατοτήτων. Ο τουρισµός στην Ελλάδα αποτελεί ένα σηµαντικό κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας, η συµβολή του οποίου στην αντιµετώπιση του συναλλαγµατικού προβλήµατος της εθνικής µας οικονοµίας δεν µπορεί να αµφισβητηθεί. Η Ελλάδα διαθέτει σηµαντικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα που µπορούν να αξιοποιηθούν. Είναι κοιτίδα του κλασικού πολιτισµού, έχει φυσικό πλούτο και τεράστια ιστορική και αρχιτεκτονική κληρονοµιά και έχει δυνατότητες πολύµορφης τουριστικής ανάπτυξης. Παρ' όλα αυτά, οι σύγχρονες εξελίξεις της τουριστικής βιοµηχανίας σε παγκόσµιο επίπεδο, η προοπτική της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η υπερτµηµατοποίηση της τουριστικής ζήτησης, η νέα αντίληψη για διακοπές, η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη και οι αλλαγές των τουριστικών προτύπων, επιβάλλουν τον επαναπροσδιορισµό της πολιτικής για τον τουρισµό. Η δηµιουργία της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ενωσης θα διαµορφώσει οικονοµικές και νοµισµατικές συνθήκες που θα ευνοήσουν τον ενδοευρωπαικό τουρισµό και συνακόλουθα το µεσογειακό. Η νέα τουριστική πολιτική θα πρέπει να είναι συνεπής µε τους στόχους της ΕΕ, να είναι εξειδικευµένη και να συνδέεται µε την εσωτερική διαδικασία ανάπτυξης κάθε περιφέρειας του ελληνικού χώρου. Στρατηγικοί στόχοι της ελληνικής τουριστικής πολιτικής είναι η ενίσχυση της παραγωγικής τους βάσης, η ισόρροπη ανάπτυξη, η υιοθέτηση των αρχών της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, η εξυπηρέτηση του στόχου της ανταγωνιστικότητας και της ποιοτικής αναβάθµισης των παρεχόµενων υπηρεσιών. Η παραπάνω πολιτική για να είναι ρεαλιστική και αποτελεσµατική θα πρέπει να συνδεθεί οργανικά µε τη γενικότερη οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας µας, δεδοµένου ότι ο τουρισµός µπορεί να διαθέσει στη διεθνή αγορά ένα µεγάλο µέρος της συνολικής εθνικής παραγωγής της χώρας, και η τουριστική ζήτηση στην πραγµατικότητα είναι µια επιπρόσθετη ενεργός ζήτηση για καταναλωτικά προιόντα του ευρύτερου βιοµηχανικού - µεταποιητικού τοµέα (Ζαχαράτος 1994:30-31).