Αφιέρωμα στον Θαλή Αργυρόπουλο

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΕΟ ΟΜΩΝ ΧΩΡΟΤΑΚΤΩΝ Αφιέρωμα στον Θαλή Αργυρόπουλο Αθήνα 2014 1

Συντονισμός αφιερώματος: Έφη Καραθανάση Επιμέλεια κειμένων: Μ. Καμχής Δ. Οικονόμου 2

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΘΑΛΗ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟ 1923-2013 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος: Τίνα Τσούτσου, Πρόεδρος ΔΣ ΣΕΠΟΧ Εισαγωγή: Έφη Καραθανάση, Μέλος ΔΣ ΣΕΠΟΧ Θαλής Αργυρόπουλος: Βιογραφικό σημείωμα, γραμμένο από τον ίδιο το 2008 και συμπληρωματικά στοιχεία από συνεργάτες και μαθητές του Θαλή Αργυρόπουλου: Βουρβουρού, Πολεοδομικές επεμβάσεις και επεξηγηματικό σημείωμα από την Κική Καυκούλα Παρουσίαση του αφιερώματος: Μάριος Καμχής Δημήτρης Οικονόμου ΚΕΙΜΕΝΑ : ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας: Θαλής Αργυρόπουλος Α. Ρωμανός: Θαλής, ο συνεργάτης και ο φίλος Θ. Αραβαντινός: Η ακτινοβολία ενός εξαίρετου συναδέλφου: Θαλής Αργυρόπουλος Λ. Βασενχόφεν: Η γνωριμία μου με τον Θαλή Αργυρόπουλο Κ. Γκάρτζος: Ένα σημείωμα για τον Θαλή Αργυρόπουλο Αλέκα Γερόλυμπου, Κική Καυκούλα: Θυμόμαστε τον Θαλή 3

Αλέκα Γερόλυμπου, Κική Καυκούλα: Ημερίδα για τη διαχείριση του αστικού χώρου Τάσος Κωτσιόπουλος: Για τον Θαλή Λίλα Λεοντίδου: Η νεωτερική Πολεοδομία του Θαλή Αργυρόπουλου Κ. Χατζημιχάλης: Για τον Θαλή Αργυρόπουλο: προσωπικό Γ. Συνεφάκης: Θαλής ο Μειλίχιος Στη μνήμη του ευπατρίδη Θαλή Αργυρόπουλου Μάριος Καμχής: Επικήδειος για τον Θαλή Αργυρόπουλο 1923-2013 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη D.H.T.G.: Ένα πρώιμο δείγμα ελληνικού μοντερνισμού και μια αργοπορημένη τήρηση υπόσχεσης Α. Ι. Αναστασιάδης: Βιώσιμος πολεοδομικός σχεδιασμός και νέα αειφόρος πολεοδομία: Μια ευκαιρία αναβάθμισης του ελληνικού αστικού κέντρου Ν. Καλογήρου: Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης: Οι χαμένες ευκαιρίες και η μεταμοντέρνα ανοικοδόμηση Σάσα Λαδά, ομότιμη καθηγήτρια Τμήμα αρχιτεκτόνων ΑΠΘ: Μεταβατικοί τόποι-η ταυτότητα ως χωρική κατασκευή 4

Π. Σταθακόπουλος- Μαρία Οικονόμου: Ο ρόλος του οικοδομικού τετραγώνου στην πόλη 5

6

Εισαγωγή: Έφη Καραθανάση, Μέλος ΔΣ ΣΕΠΟΧ Αφιέρωμα στο Θαλή: σήμερα, παγκόσμια ημέρα Πολεοδομίας και Χωροταξίας Ανέλαβα με μεγάλη χαρά το ρόλο της συντονίστριας αυτού του αφιερώματος στον Θαλή, τον άνθρωπο, τον επιστήμονα και τον καθηγητή, τον πρώτο καθηγητή Πολεοδομίας στην Ελλάδα, που χάραξε πολλαπλά αποτυπώματα στην ιστορία της ελληνικής Πολεοδομίας. Έγραψε λίγο, αλλά εποίησε πολλά με λόγο και με έργα. Έμεινα για λίγο κοντά του στην αρχή της διατριβής μου, γιατί συνταξιοδοτήθηκε, αλλά προλάβαμε και στήσαμε μαζί την Τριμελή Επιτροπή στο ΕΜΠ, τον προσανατολισμό και τη δομή της διατριβής και έτσι πορεύτηκα μετά την αναπλήρωσή του. Τότε δεν ολοκληρώσαμε μαζί. Τώρα όμως τα καταφέραμε μαζί. Ολοκληρώσαμε μαζί γιατί είναι παρών αυτός ο μεγάλος απών και ενεργοποίησε όλους εσάς που συμμετείχατε στο Ηλεκτρονικό Αφιέρωμα του ΣΕΠΟΧ, οι συνεργάτες του, οι συνάδελφοί του, οι φίλοι του. Απευθυνθήκαμε σε 22 συναδέλφους και στο Αφιέρωμα αυτό συμμετέχουν 19. Σας ευχαριστώ πολύ γιατί ανταποκριθήκατε στο κάλεσμά μας, αφήνοντας έτσι όλοι μαζί κάτι γραπτό που, καθώς αναρτάται στο διαδίκτυο, θα ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο, αρχίζοντας από σήμερα παγκόσμια ημέρα για την Πολεοδομία και τη Χωροταξία αρχίζοντας από τώρα το ταξίδι αυτό στον κόσμο. Η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει να προβληθεί ο κοσμοπολίτικος επιστημονικός χαρακτήρας του Θαλή Αργυρόπουλου, από την Αθήνα σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, από την Θεσσαλονίκη στο Λονδίνο και από την Αθήνα στα Χανιά. Γι αυτό έγινε η επιλογή του ηλεκτρονικού βιβλίου (e-book) και ήδη έχουμε το ISBN του βιβλίου και σύντομα την καταχώρησή του στο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο του Παπασωτηρίου. Ευχαριστώ και εσάς που ήρθατε να συμμετέχετε σ αυτή την τόσο σημαντική στιγμή και θα αποκομίσετε μια συνολική εικόνα που αποδίδουν όλοι μαζί οι συνάδελφοι 7

που συμμετέχουν στο Αφιέρωμα και σε λίγο, όσοι από αυτούς παρίστανται, θα παρουσιάσουν από τη δική τους σκοπιά, τον Θαλή. Με λίγα λόγια, δανεισμένα από όλους σας, ο Θαλής : Ως προσωπικότητα : Όλα τα χρόνια ήταν ο αρχηγός της τάξης (ε.ε. στο Πολυτεχνείο) που επιβλήθηκε με την προσωπικότητά του Ενέπνεε ευρωπαϊκό αέρα η συμπεριφορά του δεν είχε καθόλου «ύφος» Παθιαζότανε για την ιστορία της Μικρασιατικής Καταστροφής και της Αν. Θράκης, τις ρίζες του, καθώς είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στην Κομοτηνή. Δεν κοίταζε την ιστορία μέσα από τις γρίλιες, αλλά με τα παράθυρα διάπλατα Πολιτικοποιημένος, ανήσυχος, χαλαρός, καλλιεργημένος Είναι δύσκολο να ξεχωρίσω το Θαλή από τη Μαίρη Αστραφτερό μυαλό, κοσμοπολίτης, με αίσθηση χιούμορ, οικείος Σπινθηροβόλο πνεύμα και ακέραιος άνθρωπος Σπάνιος άνθρωπος, υπερθετικά ευπρεπής Εν κατακλείδι ήταν ο Θαλής ο Μειλήχιος. Ως επιστήμονας : Συνδυάζε τις μικρές κατασκευαστικές λεπτομέρειες (σχεδίαζε πολύ ωραία έπιπλα), τις υφές και τα χρώματα με την κλίμακα της πόλης - μια πρώιμη «πολεοαρχιτεκτονική» προσέγγιση Ο Αντώνης Κριεζής έπινε στο όνομα του. Ο Sir William Halford έτρεφε αδυναμία στο Θαλή. Αντίποδας στο Δοξιάδη. Ήδη από το 1961 στο Α Συνέδριο του ΣΑΔΑΣ στους Δελφούς, όπου στο 4 ο ερώτημα είναι ευγενικά διατυπωμένη υπόνοια αμφισβήτησης Οπαδός του μοντερνισμού, της ουσίας του με συνέπεια και χωρίς φανατισμό Με έμφυτη κριτική διάθεση παρατηρούσε τα νέα φαινόμενα στον αστικό χώρο Ανοικτός στις νέες ιδέες Γνώστης της Αρχιτεκτονικής της πόλης 8

Απευθύνθηκα στο Θαλή για μια ασφαλή καταφυγή για ερωτήματα Αν ήταν εδώ να ακούσει τους σύγχρονους προβληματισμούς της Βίλμας, του Αγη, του Πάνου, της αγαπημένης του Λίλας, συνέχεια των παλιών αλλά και σύγχρονων προβληματισμών θα ήταν πολύ περήφανος για αυτό που αφήνει πίσω του - παρακαταθήκη στην επιστήμη της Πολεοδομίας. «Όλα δεν είναι οικοδομήσιμα», «Κατεδάφιση στις πιο πυκνοδομημένες περιοχές σε τμήμα ή και στο σύνολο Οικοδομικών Τετραγώνων» Η νεωτερική πολεοδομία και η αναδιανεμητική χωροταξία του Θαλή άνθισε πριν από την επέλαση του παγκόσμιου αστικού ανταγωνισμού και της μεταμοντέρνας επιχειρηματικότητας στο χώρο. Ηταν αντίθετος με την πρόσφατη εξέλιξη της Χωροταξίας σε λεσέ φερ την απόλυτη ελευθερία των επενδυτών να χωροθετούν όπου θέλουν χωρίς δημόσιο έλεγχο Δεν γέρασε ποτέ γιατί μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του είχε την επιθυμία να μαθαίνει. Ως καθηγητής Σε συνεργασία με τους «βοηθούς» του, γαλούχησε πολεοδόμους και χωροτάκτες δημιουργούς, καθηγητές πανεπιστημίων και διανοούμενους, που θα τον θυμούνται. Επηρέαζε τους μαθητές του με την άποψη για τον κοινωνικό ρόλο της πολεοδομίας Αγαπητός στους μαθητές του Δίδασκε ενθαρρύνοντας και όχι επιτιμώντας τους Γυρνώντας από το Λονδίνο, επέλεξε μια ομάδα βοηθών και τους μύησε στο αγγλικό tutorial system στενοί δεσμοί διδάσκοντα και διδασκόμενου, αφήνοντάς τους ελεύθερους να διαμορφώσουν την πολεοδομία «τους», συνομιλώντας όλοι μαζί, αλλά και καθένας με συνεργασία με την ομάδα φοιτητών με απαλή επιρροή του Θαλή στα θέματα της ομαδικής προσπάθειας. Από κοινού επινοήσανε δράσεις συμμετοχικής οικιστικής ανάπτυξης και «μαχόμενης» πολεοδομίας. 9

Δεν θυμάμαι τον κο Αργυρόπουλο να μας μιλά στο σύνολο της τάξης. Μόνο γύρω από το σχεδιαστήριο του φοιτητή τριας που επέλεγε για διόρθωση και εκεί μαζεύονταν όλο το έτος. 10

Θαλής Αργυρόπουλος. Βιογραφικό σημείωμα (γραμμένο από τον ίδιο το 2008) Γεννήθηκε στην Κομοτηνή το 1923. Έζησε στις Σέρρες, τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα, το Λονδίνο. Παντρεύτηκε την Μαρία Σταύρου και έχει δύο παιδιά, την Ίριδα και τον Κυριάκο. Φοίτησε στο Πειραματικό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης. Αρχιτέκτων Ε.Μ.Π. (1948), Πολεοδόμος (υπότροφος Ι.Κ.Υ. 1956), στο University College, London (Hounsfield Prize in Transport), Distinction in the Diploma. FRTPI (1947-1953?). Επιμελητής στις έδρες Διακοσμητικής (καθηγητής Δ. Πικιώνης), Κτιριολογίας (Ι. Δεσποτόπουλος), Πολεοδομίας (Α. Κριεζής). Καθηγητής Πολεοδομίας Α.Π.Θ. 1960-1990, εκτός από τα χρόνια της δικτατορίας, οπότε αρνήθηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Κοσμήτωρ Πολυτεχνικής Σχολής 1980-1981. Ομότιμος καθηγητής από το 1990. Visiting Professor (1968-1969) στο University College, London, Head of Unit II (1969) και στη συνέχεια Head of the Graduate School A.A. (Architectural Association School of Architecture) μέχρι το 1976. Πολεοδομία: μελέτες και εφαρμογές σε αστικές περιοχές και περιφέρεια. Επιλογή: - Βραβείο διαγωνισμού, Μελέτη και εφαρμογή, Οικισμός Πολιτεία, Εκάλη, Αθήνα, 1950. - Royal Mint Square, London, βραβείο, 1955. - Kensal New Town (γραφείο Holford), 1955. Σημείωση: H new town έγινε τον 19 ο αιώνα και σήμερα είναι μια πυκνοκατοικημένη περιοχή του ΒΑ Κένσινγκτον (Λονδίνο). Μετά την κατεδάφιση τρωγλών το 1950, 11 acres οικοδομήθηκαν από τον Δήμο του Κένσινγτον, κατά τα σχέδια του Sir William, κατόπιν Λόρδου, Holford (British History Online). - Ανάπλαση Hay s Wharf, London (γραφείο Holford). - St Paul s precinct, City of London (principal designer στο γραφείο W. Holford) 1957. - Παραθεριστικός οικισμός καθηγητών Α.Π.Θ., Βουρβουρού, Χαλκιδική, 1961. - Οικισμός στην Τεχεράνη, Περσία, μελέτη (ιδιωτική ανάθεση), 1973. - Διατήρηση παραδοσιακού οικισμού: Παλαιά Πόλη Θεσσαλονίκης, 1978. Περιφερειακή ανάπτυξη σχεδιασμός: - Ρυθμιστικό σχέδιο Χανίων, Γραφείο Αργυρόπουλου-Τρίτση, 1966, βιομηχανική περιοχή, - Ρυθμιστικό σχέδιο οικισμών Σούδας και λιμένα Σούδας, Γραφείο Αργυρόπουλου-Τρίτση, 1966. - Πολεοδομικό συγκρότημα, Τομεύς 9, Αθήνα, 1978. Μελέτες τουριστικής ανάπτυξης: 11

- Χαλκιδική, εφαρμογή: Κασσάνδρα και Σιθωνία, 1957. - Τουριστική ανάπτυξη ευρύτερης περιοχής Χανίων 1965-1967. - Περιοχή Π. Φαλήρου, Αθήνα (βραβείο σε διαγωνισμό, με συνεργάτη τον (όνομα μη αναγνώσιμο). - Σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης, Marocco, Λονδίνο, 1968-1970, βραβείο. Αρχιτεκτονική: - Ιδιωτικές κατοικίες στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Σέρρες, Βουρβουρού Χαλκιδικής, Βάρκιζα και δύο πολυκατοικίες στην Αθήνα (Κολωνάκι) με τον Κ. Δεκαβάλλα. Θέσεις σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, δημόσιους οργανισμούς κ.ά., 1982-1989: - Πρόεδρος Διοικούσας Επιτροπής Πολυτεχνείου Χανίων. - Πρόεδρος Δ.Ε.Π.Ο.Σ. (Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομίας, Οικισμού και Στεγάσεως). - Σύμβουλος Κ.Ε.Δ.Α.Κ. (Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς). - Τεχνικός Διευθυντής για την διεκδίκηση των Ολυμπιακών Αγώνων (1996). Προσθήκες από στοιχεία που βρέθηκαν στα κείμενα των συντακτών που συμμετέχουν στο Αφιέρωμα Ήταν ο πρώτος καθηγητής πολεοδομίας ΑΠΘ (1960-1990, εκτός από τα χρόνια της δικτατορίας). Το 1976 επανήλθε στην Ελλάδα. Ο Θαλής Αργυρόπουλος συνεργάστηκε με τον Γ. Κανδύλη στο Διαγωνισμό της Κυβέρνησης του Μαρόκου για την τουριστική διευθέτηση του Agadir το 1971. τους Αθ. Αραβαντινό, Κ. Δεκαβάλα, Παναγιώτη Κομίλη, Γιάννο Πολίτη Α. Ρωμανό στο Tel Αviv -Yafo Central Area Redevelopment Project. Ήταν λάτρης και προσωπικός φίλος του Ν. Εγγονόπουλου Δίδαξε στο ΑΑ από το 1969 μέχρι 1973, κυρίως με θέματα που αφορούσαν τον τουρισμό, με βασικό θεωρητικό άξονα την σύζευξη της Αρχιτεκτονικής και της Πολεοδομίας. Βρέθηκε στο Λονδίνο κατά τη περίοδο της εποχής εκείνης του σχεδιασμού των αγγλικών new towns 12

13

Βουρβουρού. Πολεοδομικές επεμβάσεις του Θαλή Αργυρόπουλου Λίγο καιρό μετά που ανέλαβα καθήκοντα ως καθηγητής της έδρας Πολεοδομίας στο Α.Π.Θ., πήρα ένα τηλεφώνημα από τον συνάδελφο Καρανίκα, που δεν γνώριζα ως τότε, ο οποίος ζητούσε τη γνώμη μου ως ειδικού- για το πώς θα έβλεπα τη δημιουργία παραθεριστικού οικισμού στη Χαλκιδική για τους καθηγητές του Α.Π.Θ. Απάντησα πως η ιδέα ήταν θαυμάσια, αλλά θα ήθελα προτού εκφράσω τελική γνώμη να έχω και άμεση αντίληψη για τη συγκεκριμένη περιοχή που προοριζόταν για τον οικισμό. Να σημειωθεί ότι δρόμος δεν υπήρχε για να κινηθεί κανείς στην περιοχή. Η προσπέλασή μας έγινε με καΐκι από το κοντινότερο λιμάνι τον όρμο Παναγιάς- σε ένα σημείο της παραλίας και από εκεί σκαρφαλώσαμε σε ένα μικρό ύψωμα, όπου κατά σύμπτωση σήμερα βρίσκεται το σπίτι μου. Για πρώτη φορά είδα απέναντι, μέσα από τα πεύκα, τη σιλουέτα του Αγ. Όρους, τους μικρούς κόλπους με τις μοναδικές παραλίες, πλαισιωμένες από τους ωραίους σαν γλυπτά- βράχους, τα πεύκα, τις κουμαριές και τις μυρτιές, τους κρίνους της θάλασσας, τα ρείκια και τα σπαρτά. Η μορφολογία του εδάφους, με τις μικρές πτυχώσεις και τη φυσική κλίση προς τη θάλασσα με θέα το Όρος, προσφερόταν για μια προνομιακή τοποθέτηση των κατοικιών. Είχα ένα μικρό ενδοιασμό ότι η περιοχή ήταν ανοιχτή στους βοριάδες και ότι ίσως από την άλλη πλευρά της Σιθωνίας ο προσανατολισμός μεσημβρία- θα ήταν προτιμότερος. Επίσης υπήρχε πολύ κοντά δυνατότητα υδροδότησης για όλες τις ανάγκες του οικισμού από φυσικές πηγές κα μάλιστα με νερό πόσιμο εξαιρετικής ποιότητας. (Αργότερα, βέβαια, η ανθρώπινη παρουσία αναίρεσε (!) αυτήν την ιδιότητα). Επί πλέον η περιοχή βρίσκεται κοντά στα χωριά Αγ. Νικόλαο, περίπου σε 12 χιλ. και 16 χιλ. από την Νικήτη, όπου υπήρχαν και σήμερα ακόμη περισσότερα- όλα τα απαιτούμενα μέσα για ανάγκες τροφίμων, νοσοκομειακής και ιατρικής περίθαλψης, ψυχαγωγίας, τράπεζες, ταχυδρομεία κλπ. Η μετάβαση και επιστροφή από Θεσσαλονίκη είναι άνετη και για ημερήσια επίσκεψη και τα σύντομα Σαββατοκύριακα. Αυτό σημαίνει δυνατότητα διαμονής όχι μόνο το καλοκαίρι, αλλά όλη τη διάρκεια του χρόνου, όπως συμβαίνει σε παρόμοιες περιπτώσεις σε περιφέρειες πόλεων με μέγεθος ανάλογο με τη 14

Θεσσαλονίκη, όπου οι παραθεριστικές κατοικίες μετατρέπονται σε μόνιμες και αυτόματα η αξία του οικισμού πολλαπλασιάζεται. Με αυτά τα δεδομένα, όπου τα πλεονεκτήματα αναιρούσαν κάθε τυχόν μειονέκτημα, η γνώμη μου, επαγγελματικά αντικειμενική αλλά και προσωπικά υποκειμενική, ήταν σαφώς θετική για την δημιουργία παραθεριστικού οικισμού στη συγκεκριμένη τοποθεσία. Ο συνάδελφος Καρανίκας με το επιτελείο του (βοηθούς του) αγωνίστηκε σκληρά και επίμονα για την πραγμάτωση του έργου που είχε οραματιστεί και που δυστυχώς δεν πρόφτασε να το χαρεί ολοκληρωμένο. Μετά χαράς πρόσφερα την επιστημονική μου γνώση και εμπειρία και ανέλαβα τον προγραμματισμό και σχεδιασμό με τη βοήθεια που ανιδιοτελώς πρόσφεραν τότε μαθητές και σήμερα συνάδελφοι και φίλοι, όπως ο Σ. Σαμουήλ. Η βασική αρχή για τη χάραξη του ρυμοτομικού δικτύου του οικισμού ήταν να προσαρμοστεί στον χαρακτήρα του τοπίου, να μην εφαρμοστεί η συνηθισμένη χάραξη οριζοντίων και καθέτων αρτηριών (ιπποδάμειο σύστημα που συνήθως εφαρμόζεται σε κάθε νέο οικισμό). Προτιμήθηκε η χάραξη με καμπύλους δρόμους ιδιαίτερα για τους δρόμους με μεγάλο μήκος, έτσι η προσαρμογή στα διαφορετικά υψόμετρα γίνεται πιο άνετα, πιο φυσικά και πιο οικονομικά, καθώς αποφεύγονται οι πολλές εκσκαφές, παρακάμπτονται ευκολότερα τα φυσικά εμπόδια βράχια, δέντρα, χαράδρεςαναδεικνύονται τα κτίρια δεξιά και αριστερά και προσφέρεται και κάποια προστασία από πολύ ισχυρούς ανέμους. Επίσης περιορίζεται η μονότονη επανάληψη εντυπώσεων και για τους πεζούς και τους επιβάτες τροχοφόρων και διευκολύνεται ο προσανατολισμός και η αναγνώριση της ταυτότητας κάθε σημείου της διαδρομής (ή του περιπάτου). Η κυκλοφορία οχημάτων μέσα στον οικισμό είναι πάντα ενοχλητική, αλλά κυρίως επικίνδυνη. Εφόσον ο πλήρης αποκλεισμός της είναι αδύνατον να εφαρμοστεί, σαν μόνη εφικτή αντιμετώπιση είναι να διοχετευθεί στον ελάχιστο αριθμό αρτηριών. Αυτό που μπορεί να γίνει μόνο με τον κατάλληλο σχεδιασμό κι όχι με αστυνομικές διατάξεις και σηματοδότηση. Συγκεκριμένα, μόνο δύο κύριες αρτηρίες σχεδιάστηκαν, η μία από την εθνική οδό, που διοχετεύει τους επισκέπτες σε όλους τους προφανείς προορισμούς, και η δεύτερη από τον σε εξέλιξη οικισμό της τοποθεσίας Βουρβουρού προς τους ίδιους προορισμούς, κατοικίες και παραλίες. Οι διαδρομές για τα αυτοκίνητα είναι ομαλότερες και πιο φυσικές, ανάλογα με τον προορισμό τους και δεν συντρέχει 15

λόγος να κυκλοφορούν στους άλλους δρόμους που σε μεγάλο ποσοστό είναι αδιέξοδοι. Διάφορα μονοπάτια και πεζόδρομοι συντομεύουν τις αποστάσεις μεταξύ των δρόμων και την πρόσβαση στις παραλίες. Το μέγεθος και το σχήμα των οικοπέδων είναι ειδικά σχεδιασμένα για να είναι δυνατή η ελεύθερη τοποθέτηση των κτισμάτων, ώστε να έχουν κατάλληλο προσανατολισμό και θέα και να προστατεύεται η ιδιωτικότητα των κατοικιών. Είχαμε προτείνει, για κάθε οικόπεδο να ορισθεί η περιοχή όπου θα επιτρεπόταν η τοποθέτηση των κτιρίων, για να μην παρεμποδίζεται κατά το δυνατόν η θέα από τις γειτονικές κατοικίες. Επίσης προτείναμε ειδικές προσχεδιασμένες πρότυπες κατασκευές για βόθρους και αποχετευτικό δίκτυο, που μελλοντικά θα κατέληγε σε εγκατάσταση βιολογικού καθαρισμού. Ο σχεδιασμός, εκτός από τους δρόμους και τα οικόπεδα, διέθεσε αρκετή έκταση σε ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους απαραίτητους για να διατηρήσει ο οικισμός τον επιθυμητό χαρακτήρα της εξοχής (υπαίθρου). Οι χώροι αυτοί είναι ως επί το πλείστον ακατάλληλοι για οικοδόμηση, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις που σκόπιμα κρατήθηκαν, για να τα εμπορευθεί ο οικισμός (δηλαδή να τα πουλήσει) αργότερα και τα έσοδα να διατεθούν για κάλυψη κοινωφελών χρήσεων, π.χ. κατασκευή υπόγειων δικτύων παροχών και αποχετεύσεων, συντήρηση, διαμόρφωση χώρων συγκεντρώσεων, χώρων προστασίας σκαφών, χώρου αθλοπαιδιών, περίπτερου για εφημερίδες κλπ. Η εξέλιξη του ιδιοκτησιακού δυναμικού του οικισμού καταργεί σχεδόν εντελώς την δυνατότητα εφαρμογής των προαναφερθέντων. Έγιναν πολλές παραλείψεις, λάθη και ατέλειες, αλλά τελικά ο οικισμός κράτησε την πρωτοτυπία και ιδιαιτερότητά του και εξακολουθεί να προσφέρει ευχάριστη διαμονή για όλες τις εποχές στους ιδιοκτήτες και στους επισκέπτες. Θα είμαστε πάντα υπόχρεοι στον συνάδελφο Καρανίκα. Επεξηγηματικό σημείωμα: Κική Καυκούλα O «συνάδελφος Καρανίκας» του κειμένου ήταν ο Δημήτριος Καρανίκας, καθηγητής και πρύτανης του Α.Π.Θ., ο οποίος αναγνωρίζεται ως ο ιδρυτής του οικοδομικού συνεταιρισμού των καθηγητών. Το κείμενο δόθηκε από τον Θαλή Αργυρόπουλο στην παλιά του φοιτήτρια Άννα Κουρομιχελάκη-Σπαή, η οποία, ως σύζυγος 16

(εκλιπόντος πλέον) καθηγητή του ΑΠΘ, μένει στον οικισμό. Η ίδια επιμελήθηκε και ενημέρωσε το σχέδιο που βλέπουμε περί το 2010, για να δοθεί στα μέλη του συνεταιρισμού. Το κείμενο με τίτλο «Πολεοδομικές επεμβάσεις» μαζί με το ρυμοτομικό σχέδιο περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, στο βιβλίο της Αναστασίας Στεργιάδου (επιμ.), Βουρβουρού και οι οραματιστές του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Ανωτέρου Διδακτικού Προσωπικού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Θεσσαλονίκη 2012). Η αρχή της σχέσης του Θ. Αργυρόπουλου με τον οικισμό καταγράφεται στα πρακτικά του Δ.Σ. του συνεταιρισμού ως «ανάθεση του ρυμοτομικού σχεδίου» το 1962 ή 1963 (υπάρχουν συγκεντρωτικές περιλήψεις στο παραπάνω βιβλίο). Η έγκριση ήρθε μόλις το 1976 (σύμφωνα και πάλι με τα πρακτικά), καθώς το Υπουργείο Δ. Ε. θεωρούσε απαραίτητο να προηγηθεί χωροταξική μελέτη για τη Χαλκιδική. Στη θέση Βουρβουρού υπήρχε τότε δίπλα στον νέο οικισμό και μια ομάδα σπιτιών. Το προϋπάρχον «χωριουδάκι», με ελάχιστα σπίτια και μια παραλιακή ταβέρνα, έχει πλέον εξελιχθεί σε θέρετρο κατά τους όρους δόμησης της συμβατικής ελληνικής πολεοδομίας, με ενοικιαζόμενα δωμάτια ή διαμερίσματα εκατέρωθεν ενός κεντρικού εμπορικού δρόμου (που δεν προνοεί βεβαίως για τους πεζούς ). Η διαφορά με τον οικισμό των καθηγητών, όπου όχι μόνο υπάρχουν εννοείταιπεζοδρόμια παντού, αλλά διαθέτουν και μικρές, αόρατες καταπακτές για τις σακούλες με τα απορρίμματα, είναι εντυπωσιακή. Μόνο κάποιος από τους κατοίκους του μπορεί να καταγράψει με επάρκεια τις ιδιαίτερες ποιότητες του κατοικείν σ αυτό το μέρος, όπου το σπάνιο φυσικό τοπίο αντιμετωπίστηκε με γνώση και ευαισθησία από τον σχεδιασμό. Οι πληροφορίες, το κείμενο και το σχέδιο του οικισμού δόθηκαν από την συνάδελφο Άννα Σπαή. 17

18

19

Παρουσίαση αφιερώματος: Μάριος Καμχής Δημήτρης Οικονόμου Στο κείμενο που ακολουθεί προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε συνοπτικά τα διάφορα κείμενα των φίλων του Θαλή, στη μνήμη του. Συνεργάτες, συνάδελφοι, μαθητές ήταν όλοι και φίλοι του. Τα κείμενα που ακολουθούν είναι δύο ειδών: αναμνήσεις από τη γνωριμία με τον Θαλή και επιστημονικά άρθρα με αντικείμενο την πολεοδομία εμπνευσμένα σε ορισμένες περιπτώσεις και από τη γνωριμία του συγγραφέα με τον Θαλή. Με αυτό το κριτήριο χωρίσαμε τα κείμενα σε δυο κατηγορίες «αναμνήσεις» και «επιστημονικά». Η σειρά των κειμένων είναι λίγο αυθαίρετη, άλλα δώσαμε προτεραιότητα, χωρίς να τηρηθεί απόλυτα, σε αυτούς ή αυτές που γνώριζαν τον Θαλή τα περισσότερα χρόνια και βάλαμε πρώτα τις αναμνήσεις και μετά τα επιστημονικά άρθρα. Το αφιέρωμα αυτό παρουσιάζεται πρώτα ηλεκτρονικά. Το γεγονός αυτό θα δώσει την ευκαιρία σε αυτούς που ήθελαν να γράψουν για τον Θαλή και δεν μπόρεσαν, να στείλουν τη συμβολή τους και σε αυτούς που έγραψαν να συμπληρώσουν ή να τροποποιήσουν. Αυτοί που έγραψαν ένα κείμενο αναμνήσεων μπορούν να στείλουν ένα επιστημονικό κείμενο για την πολεοδομία και χωροταξία και το ανάποδο. Ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα μπορέσουμε με κάποια ή κάποιες χορηγίες να εκδοθεί αυτό το αφιέρωμα και σε έντυπη μορφή. Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας Από όσους συμμετέχουν σε αυτόν τον τόμο ο Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας γνωρίζει τον Θαλή περισσότερο από όλους. Από το 1941 μαζί στο φροντιστήριο όπου και η Μαίρη με την οποία ήδη ήταν ερωτευμένος ο Θαλής. Στις εξετάσεις για το ΕΜΠ από τους πρώτους, στα χρόνια των σπουδών αρχηγός της τάξης. Η προσωπικότητά του είχε επιβληθεί: ευθυκρισία, καλλιέργεια, αμεροληψία. Στο στρατό το 1948 πήγαν Θαλής και Κωνσταντίνος συγχρόνως, άλλα ο Θαλής βρέθηκε στη Ψυτάλλεια λογω των αριστερών φρονημάτων και μετά στο Σκαραμαγκά να ανακατεύει τα χρώματα του Τέτση που εικονογραφούσε μια εκκλησία, στη συνέχεια με τον Δεκαβαλλα στην τεχνική Υπηρεσία. Μαζί στον πρώτο τους αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, μαζί άμισθοι επιμελητές στο ΕΜΠ. Ξαναβρίσκονται στο Λονδίνο μετά από κάποια χρόνια και στο τέλος του 1959, αρχίζει η επαγγελματική τους συνεργασία που κράτησε μέχρι το διορισμό του Θαλή στην έδρα Πολεοδομίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Η φιλία τους συνεχίστηκε και όταν με την έλευση της Χούντας, ο Θαλής και η Μαίρη εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία και κράτησε μέχρι το θάνατο του. 20

Αριστείδης Ρωμανός Με ένα φορτισμένο συναισθηματικά και ταυτόχρονα διαυγές κείμενο, ο Αριστείδης Ρωμανός συμβάλλει στον τόμο με ένα κείμενο που επίσης βασίζεται στις αναμνήσεις του από τον Αργυρόπουλο, από τα τέλη της δεκαετίας του 50 μέχρι και τη δεκαετία του 70. Μεγάλο τμήμα του κειμένου εστιάζει στα χρόνια, πριν και μετά το 1970, που δίδασκαν και οι δύο στην ΑΑ (Architectural Association School) στο Λονδίνο, μια σχολή, όπως προκύπτει από το κείμενο ασυνήθιστου τύπου, που απαιτούσε όπως γράφει ο Ρωμανός «ένα απόλυτο δόσιμο» με στενούς δεσμούς μεταξύ όλων των διδασκόντων και έντονα στοιχεία πειραματισμού. Στην AA ο Αργυρόπουλος, ο συγγραφέας αλλά και άλλοι Ελληνες έπαιξαν σημαντικό ρόλο, μαζί με άλλα σημαντικά ονόματα της ιστορίας της αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας. Όπως και σε άλλα κείμενα του τόμου, ο Αργυρόπουλος αναδύεται ως άνθρωπος με μεγάλες επαγγελματικές ικανότητες, ηγετική φυσιογνωμία, και ταυτόχρονα εξαιρετική καλλιέργεια, και επίσης που μεγαλώνοντας δεν χάσανε τη νεανικότητά τους και την πνευματική εγρήγορσή τους. Θανάσης Αραβαντινός Ο Θανάσης Αραβαντινός καταθέτει ένα βιωματικό και συναισθηματικά φορτισμένο κείμενο που αναφέρεται στις κοινές εμπειρίες του με τον Αργυρόπουλο. Οι πρώτες ανάγονται στη δεκαετία του 60 και το χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό της Κρήτης (ο Αργυρόπουλος είχε αναλάβει σειρά μελετών για τα Χανιά, μαζί με τον Αντώνη Τρίτση) εγχείρημα που εντάσσεται στις πρώτες προσπάθειες σύγχρονου σχεδιασμού του χώρου στην Ελλάδα. Αναφέρεται επίσης στη θητεία του Αργυρόπουλου ως Προέδρου της Διοικούσας Επιτροπής του Πολυτεχνείου Χανίων, στην κοινή δραστηριοποίησή τους ως ιδρυτικών μελών της ISoCaRP, αλλά και σε άλλες επιστημονικές και επαγγελματικές συνεργασίες τους, που εδράζονταν σε μακροχρόνια αμοιβαία φιλία και εκτίμηση. Η κατάληξη του κειμένου με την φράση «ο συνδυασμός γνώσης, κρίσης, ακτινοβολίας αλλά και μετριοφροσύνης που τον χαρακτήριζαν ας κρατηθεί στη μνήμη μας και ας αποτελέσει πρότυπο και για τους νεώτερους» συνοψίζει με λίγα λόγια το πνεύμα του όλου κειμένου. Λουδοβίκος Βασενχόβεν Το κείμενο του Λουδοβίκου Βασενχόβεν είναι μια αναδρομή στη μακροχρόνια γνωριμία του με το Θαλή Αργυρόπουλο (και τη γυναίκα του Μαίρη), μια σχέση όχι κυρίως επαγγελματική αλλά φιλική και πολυεπίπεδη. Το υπόβαθρο ήταν, όπως φαίνεται από το κείμενο, και η προσωπική χημεία και η ύπαρξη ενός μεγάλου φάσματος κοινών ενδιαφερόντων, και το γεωγραφικό σημείο αναφοράς συχνά το Λονδίνο. Είναι ενδιαφέρουσες, όμως, και οι αναφορές του κειμένου σε συγκεκριμένες επιστημονικές απόψεις του Αργυρόπουλου, όπως η τάση σύζευξης αρχιτεκτονικής και πολεοδομία, και η κριτική περιέργεια για την «εισβολή» στην πολεοδομία προσεγγίσεων προερχόμενων από άλλους επιστημονικούς χώρους (κοινωνικές επιστήμες, επιχειρησιακή έρευνα, συστηματική 21

θεωρία), ενώ το κείμενο μας υπενθυμίζει και τις περιπέτειες του Αργυρόπουλου στην περίοδο της δικτατορίας. Κωστής Γκάρτσος Ο Κωστής Γκάρτσος θυμάται τότε που ο ίδιος ήταν φοιτητής στο ΕΜΠ και ο Θαλής επιμελητής του Κριεζή. Αναγνωρίζει την πίστη του Θαλή στο σχεδιασμό ξεκινώντας από το φυσικό σχεδιασμό και στην αντίθεση του στην απόλυτη ελευθερία των επενδυτών να χωροθετούν όπου θέλουν χωρίς δημόσιο έλεγχο. Η αντιμετώπιση του χώρου στην Ελλάδα ξεκίνησε, από το πρώτο συνέδριο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων στους Δελφούς, το 1961, με τον Προβελέγγιο, τον Αραβαντινό, το Δοξιάδη και το Θαλή. Είχε βρεθεί σε συνέτιση φίλων είκοσι μέρες πριν πεθάνει ο Θαλής στο σπίτι της Βουρβουρούς που θεωρεί ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής. Αλέκα Γερόλυμπου - Κική Καυκούλα Η Αλέκα Γερόλυμπου και Κική Καυκούλα θυμούνται τον Θαλή ως δάσκαλο τους, συνεργάτη και αγαπημένο φίλο. Ανοιχτός σε νέες ιδέες, πολιτικοποιημένος, ανήσυχος και ενήμερος, ιδιαίτερα καλλιεργημένος και γνώστης της αρχιτεκτονικής της πόλης, επηρέασε τους μαθητές του με την άποψή του για τον κοινωνικό ρόλο της πολεοδομίας και τον σύνθετο τεχνοκρατικό, ανθρωπιστικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα της. Ο Θαλής ήταν οπαδός του μοντερνισμού, της ουσίας του, χωρίς φανατισμούς. Ήταν ταυτόχρονα και μεγάλος γνώστης του παρελθόντος της πόλης για την ακρίβεια, κάθε σημαντικής πόλης της Ευρώπης. Στις εκπαιδευτικές εκδρομές ήταν μεγάλη τύχη να τον εξασφαλίσεις ως συνοδό. Τον ξαναβρήκαμε στο Πολυτεχνείο μετά την πτώση της χούντας. Μετά τη χούντα ως συνεργάτες του βιώσαν την αξιοζήλευτη ελευθερία να λες την άποψή σου και να αντιμετωπίζεις τους φοιτητές όπως νομίζεις καλύτερα, αφού έχουν προηγηθεί συλλογικές συζητήσεις. Ο Θαλής, γράφουν, υπήρξε ένας ιδιαίτερος, πολύπλευρος άνθρωπος, που ξεχείλιζε από νεανικότητα, χιούμορ και ενδιαφέροντα μέχρι τα 90 του χρόνια. Το στυλ το κάνει ο άνθρωπος, λέει μια μικρή σοφή φράση. Θα μας λείψει πολύ το στυλ Θαλής. Η Αλέκα Γερόλυμπου και η Κική Καυκούλα αναφέρονται επίσης στην ημερίδα για τη διαχείριση του αστικού χώρου που πραγματοποιήθηκε στις 8 Ιουνίου 1996, περίπου έξι χρόνια μετά τη συνταξιοδότηση του Θαλή με αντικείμενο «Η διαχείριση του αστικού χώρου. Από τις ολικές ρυθμίσεις σε επιλεκτικές παρεμβάσεις». Ο Σεμτώβ Σαμουήλ (ο Σαμ) μακαρίτης πλέον και αυτός, ήρθε από το Λονδίνο και περιέγραψε μετά την ημερίδα ως ένα «πολύ γνωστό και αγαπητό μείγμα επίσημης δομής και ανεπίσημου πηγαίου περιεχομένου, δομημένης σκέψης και θερμού συναισθήματος, μαχητικών υποσχέσεων απ τους νεώτερους κι ελαφρού κυνισμού απ τους πιο παλιούς». 22

Τάσος Κωτσιόπουλος Ο Τάσος Κωτσιόπουλος θυμάται τον Θαλή, ως δάσκαλο του, με το αστραφτερό μυαλό, κοσμοπολίτης, ενημερωμένος, οικείος. Αναγνωρίζει αυτά που έμαθε από τον Θαλή τη λογική ουσία μιας πολύπλοκης διαγνωστικής και σχεδιαστικής διαδικασίας όπως ο πολεοδομικός σχεδιασμός. Θεώρει ότι ο Θαλής ήταν πρώτιστα αρχιτέκτων αν και δεν προέβαλε τα αρχιτεκτονικά του έργα, με ιδιαίτερη έμφαση στο σπίτι της Βουρβουρους. Η συμμετοχή του ως πρόεδρος του Πολυτεχνείου Κρήτης ήταν πολύ σημαντική. Είχε τη τύχη ο Τάσος Κωτσιόπουλος να συναντηθεί με τον Θαλή στη Βόρβορου ένα σχεδόν χρόνο πριν πεθάνει και κρατεί με αγάπη αυτή την ανάμνηση. Λίλα Λεοντίδου Η Λίλα Λεοντίδου, αναφέρεται στη νεωτερική πολεοδομία του Θαλή. Η νεωτερική πολεοδομία και η αναδιανεμητική χωροταξία του Θαλή άνθισε πριν από την επέλαση του παγκόσμιου αστικού ανταγωνισμού και της μεταμοντέρνας επιχειρηματικότητας στο χώρο. Η Λεοντίδου θεωρεί ότι τώρα έχουμε μεταβεί από την ανοιχτή πόλη σε μια πόλη πιο ελεγχόμενη όχι από το κράτος και φορείς σχεδιασμού, όπως φάνηκε προς στιγμή, αλλά από επιχειρηματικά συμφέροντα. Με την επιστροφή του από το Λονδίνο μετά τη χούντα ο Θαλής επένδυσε και πάλι στην ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα, επέλεξε μια ομάδα νεαρών συνεργατών/«βοηθών», στην οποία ανήκε και η ίδια και τους άφησε ελεύθερους να διαμορφώσουν την πολεοδομία «τους», συνομιλώντας μεταξύ τους και με τους φοιτητές, με την απαλή επιρροή του Θαλή στα θεμέλια της ομαδικής προσπάθειας. Χωρίς μεγαλόστομες αφηγήσεις και ανακοινώσεις, αθόρυβα και υποδόρια, πάντα τους εμψύχωνε: «εσύ τα ξέρεις αυτά καλύτερα και τα τεκμηριώνεις τόσο αναλυτικά» (ενώ αυτός μας τα είχε διδάξει!). Κωστής Χατζημιχάλης Ο Κωστής Χατζημιχάλης καταθέτει ένα βιωματικό κείμενο που κάνει αναδρομή στη σχέση του με τον Αργυρόπουλο, από την πρώτη σύντομη απασχόλησή του στο γραφείο του τελευταίου ως πρωτοετής φοιτητής για «βάψιμο με μαρκαδόρους» ως τα χρόνια που ήταν συνάδελφοι στο Πανεπιστήμιο. Σταδιακά, η σχέση από ιεραρχημένη αρχικά και τυπικά ισότιμη (επαγγελματική) στη συνέχεια, μετατράπηκε σε προσωπική φιλία με πολλά κοινά ενδιαφέροντα και ορισμένες διαφοροποιήσεις που επίσης επισημαίνονται διακριτικά στο κείμενο. Η εικόνα που μένει για το Θαλή είναι ενός κάπως απόμακρου αλλά γοητευτικού δάσκαλου (ενδιαφέρουσα η αναφορά σε μια πρώιμη «πολεο-αρχιτεκτονική» προσέγγιση που συνδυάζει τη μικρή και τη μεγάλη κλίμακα), και «κοσμοπολίτη, ευγενικού, σε μόνιμη επιστημονική εγρήγορση» φίλου. 23

Γιώργος Συνεφάκης Το κείμενο του Γιώργου Συννεφάκη εστιάζει στον άνθρωπο Θαλή Αργυρόπουλο, όπως τον γνώρισε μέσα από διδακτικές και ακαδημαϊκές μας συνεργασίες, από το 1981 έως και την ημέρα αφυπηρέτησής του από το ΑΠΘ, αφήγηση που διανθίζεται από συγκεκριμένα περιστατικά, από ένα συνέδριο στο Βόλο μέχρι τις σχέσεις με τους φοιτητές. Στοιχεία που αναδεικνύονται έντονα είναι η καθαρότητα του χαρακτήρα, η οξύνοια, η ευθυκρισία, ο πολιτισμός και το χιούμορ. Ο τίτλος του κειμένου, «Θαλής ο μειλίχιος» είναι μια πολύ καλή σύνοψη του ανθρώπου Αργυρόπουλου. Μάριος Καμχής Ο Μάριος Καμχής βρέθηκε στο Λονδίνο στην κηδεία του Θαλή. Η κηδεία ήταν πολιτική, όπου κυριαρχούσε η απόλυτη απλότητα, ακριβώς όπως ο ίδιος θα ήθελε να είναι. Στον επικήδειο του ο Καμχης μίλησε για τη βαθιά φιλία του με όλη την οικογένεια Αργυρόπουλου. Ο Θαλής έφυγε νέος, δεν είχε γεράσει γιατί είχε μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του την επιθυμία να μαθαίνει. Ήταν πάντα ενήμερος και καλλιεργημένος. Ο φίλος του Kerschenbaum έκλεισε την ομιλία του με ένα απόσπασμα από το Ταλμούδ, γραμμένο πριν από 2000 χρόνια. Ποιος είναι σοφός; Αυτός που μαθαίνει από όλους τους άλλους, Ποιος είναι δυνατός; Αυτός που δεν θυμώνει εύκολα, Ποιος είναι πλούσιος; Αυτός που είναι ευτυχισμένος με ότι έχει, Ποιος είναι τιμώμενος; Αυτός που τιμά τους συνανθρώπους του. Μέσα από αυτό το πρίσμα ο Θαλής ήταν σοφός, δυνατός, πλούσιος και τιμώμενος. Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη Η Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη θυμάται τον Θαλή μέσα από ένα ερευνητικό πρόγραμμα του 1990 με αντικείμενο τις Προσφυγικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη Μακεδονία και τη Θράκη και την επίλυση ενός ερευνητικού γρίφου. Ποιός και πότε σχεδίασε και κατασκεύασε, και τι σημαίνει το ακρώνυμο «προκατασκευασμένες γερμανικές κατοικίες D.H.T.G.» ή «Δε.Χα.Τε.Γκε.» Απευθύνθηκε στον Θαλή, μια ασφαλή καταφυγή για ερωτήματα τέτοιου είδους. Έδωσε κάποιες κατευθύνσεις, λίγο αργότερα όμως το Ίδρυμα της Αγροτικής Τράπεζας ανέστειλε τη χρηματοδότηση λόγω οικονομικής στενότητας και το πρόγραμμα διακόπηκε. Μαζί σταμάτησε και η έρευνα για τα D.H.T.G. Το ζήτημα ξεχάστηκε. Το φθινόπωρο του 2013, η Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη ετοιμάζοντας μια δημοσίευση για την αγροτική εγκατάσταση στη Μακεδονία, βρήκε τη λύση στον ερευνητικό γρίφο του 1990. Εικοσιπέντε χρόνια μετά η απορία απαντήθηκε. Η απάντηση ξεπερνά τα όρια μιας περιστασιακής τεχνικής λύσης, επινοημένης για ένα επείγον στεγαστικό πρόβλημα και σχετίζεται με τις προτάσεις της αρχιτεκτονικής του Μοντερνισμού σε συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης. Οι ταπεινοί D.H.T.G. οικίσκοι των αγροτών προσφύγων υπήρξαν προϊόν διεθνούς στεγαστικού προγράμματος, με το οποίο συνδέονται δύο σημαντικά πρόσωπα του γερμανικού τεχνικού κόσμου με πρωταγωνιστικούς ρόλους στο Μοντέρνο Κίνημα: ο εργολάβος Adolf Summerfeld και ο αρχιτέκτονας Fred Forbát. Ο Θαλής δεν είναι πια εδώ ώστε να συζητήσει μαζί του την επίλυση του γρίφου, όπως πολύ θα ήθελε. 24