Παραδοτέο Ν 5 Μεθοδολογικές Προτάσεις για τις Δραστηριότητες Αλληλοδιδακτικής

With the support of European Commission Παραδοτέο Ν 5 Μεθοδολογικές Προτάσεις για τις Δραστηριότητες Αλληλοδιδακτικής 1. Εφαρμογή του Προγράμματος στο Εκπαιδευτικό Πλαίσιο Το Πρόγραμμα «Χτίζοντας Υγιείς Σχέσεις ανάμεσα στα Δύο Φύλα» μπορεί να υλοποιηθεί στη σχολική κοινότητα είτε από φορείς ή από επαγγελματίες εξειδικευμένους/- ες σε θέματα ισότητας των φύλων και πρόληψης της έμφυλης βίας αλλά και από εκπαιδευτικούς. Όσον αφορά την πρώτη περίπτωση, για την υλοποίηση δηλαδή του προγράμματος εντός του σχολικού πλαισίου από μη εκπαιδευτικό απαιτείται η εξασφάλιση της σύμφωνης γνώμης του/της Διευθυντή/-τριας του εκάστοτε σχολείου αλλά και η σχετική άδεια από το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, επιτρέποντας στην επιστημονική ομάδα την πρόσβαση και υλοποίηση της παρέμβασης στη σχολική κοινότητα. Η επιστημονική ομάδα θα πρέπει να διερευνήσει -κατόπιν επικοινωνίας με τις Διευθύνσεις των σχολείων- ποιο είναι το σχολείο (ή τα σχολεία) που επιθυμεί την υλοποίηση του προγράμματος και κατόπιν να καταθέσει αίτηση στο Τμήμα Β, Αγωγής Υγείας & Περιβαλλοντικής Αγωγής της Διεύθυνσης Συμβουλευτικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Εκπαιδευτικών Δραστηριοτήτων (Σ.Ε.Π.Ε.Δ.) του Υπουργείου Παιδείας, για χορήγηση άδειας διεξαγωγής του προγράμματος σε συγκεκριμένα σχολεία 1. Ο φορέας υλοποίησης, εφόσον η θεματολογία του προγράμματος σχετίζεται άμεσα με θέματα προαγωγής και αγωγής υγείας των μαθητών/-τριών, μπορεί να αιτηθεί και συνεργασία κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος με τον/την Υπεύθυνο/-η Αγωγής Υγείας της οικείας Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης όπου ανήκει διοικητικά η σχολική μονάδα που θα συμμετέχει στο πρόγραμμα. Άλλοι φορείς με τους οποίους μπορεί να συνεργαστεί ο φορέας υλοποίησης και που μπορούν να στηρίξουν αυτή την προσπάθεια είναι φορείς σχετιζόμενοι με την εκπαίδευση (π.χ. ο Πανελλήνιος Σύλλογος Εκπαιδευτικών Αγωγής Υγείας) κυβερνητικοί φορείς (π.χ. η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων), φορείς της κοινότητας (π.χ. ο Δήμος της περιοχής όπου εφαρμόζεται το πρόγραμμα και συγκεκριμένα η Διεύθυνση Σχολικής Μέριμνας) κ.ά. Στην περίπτωση που κάποιος/-α εκπαιδευτικός αναλαμβάνει την πρωτοβουλία διεξαγωγής του προγράμματος στο σχολείο, τότε χρειάζεται να κατατεθεί σχετικό αίτημα προς την αρμόδια Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για εξασφάλιση άδειας διεξαγωγής του προγράμματος στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας. Το πρόγραμμα αυτό, ωστόσο, προτείνεται να πραγματοποιείται εντός του ωρολογίου προγράμματος του σχολείου, να εντάσσεται δηλαδή στο σχολικό πρόγραμμα, τόσο για να προσεγγίζει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό μαθητών/-τριών αλλά κυρίως γιατί με αυτό τον τρόπο μεταδίδεται στους/στις μαθητές/-τριες το μήνυμα ότι το φαινόμενο της έμφυλης βίας και η προαγωγή «υγιών» σχέσεων είναι ένα θέμα που πραγματικά 1 Η συγκεκριμένη διαδικασία εξακολουθούσε να ισχύει μέχρι και το Σχολικό Έτος 2010-11. Σε μεταγενέστερο χρόνο, συνίσταται να ελέγχεται εάν έχει υπάρξει κάποια τροποποίησή της. www.perspective-daphne.eu Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας

απασχολεί την σχολική κοινότητα και το προσεγγίζει με την ίδια «σοβαρότητα» με την οποία προσεγγίζει και το καθιερωμένο πρόγραμμα σχολικών δραστηριοτήτων. 2. Υποστήριξη του Προγράμματος Η εφαρμογή ενός προγράμματος ευαισθητοποίησης των μαθητών/-τριών για την έμφυλη βία αποτελεί ένα εργαλείο, ένα μέσο δηλαδή επίτευξης συγκεκριμένων στόχων. Ωστόσο, για να πετύχει το πρόγραμμα τους στόχους του θα πρέπει να αποτελεί μέρος μιας ολιστικής στρατηγικής και να εφαρμόζεται μέσα σε ένα πλαίσιο το οποίο θα το ενθαρρύνει και θα το υποστηρίζει. Αυτό σημαίνει ότι το πρόγραμμα θα πρέπει να υποστηρίζεται από το σύνολο της σχολικής κοινότητας. Ο Σύλλογος των Καθηγητών/-τριών του σχολείου θα πρέπει να είναι ενήμερος για το σκοπό του προγράμματος, τη θεματολογία και τη μεθοδολογία υλοποίησής του. Θα μπορούσατε επίσης, σε συνεργασία με φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πρόληψης της βίας κατά των γυναικών, να διοργανώσετε στο σχολείο, επί την ευκαιρία του προγράμματος, μια Ομιλία ή ένα Σεμινάριο Ευαισθητοποίησης τόσο του Συλλόγου των Καθηγητών/-τριών όσο και των γονέων/κηδεμόνων των μαθητών/-τριών με στόχο την πληρέστερη πληροφόρησή τους και ευαισθητοποίησή τους για την έκταση και τις συνέπειες της έμφυλης βίας και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται τα στερεότυπα των δύο φύλων με τη βία στις ρομαντικές και ερωτικές σχέσεις. Μια τέτοια προσπάθεια αναμένεται ότι θα κεντρίσει το ενδιαφέρον και θα επιφέρει ακόμα μεγαλύτερη στήριξη και θετική αποδοχή του προγράμματός σας από την σχολική κοινότητα. Επιπλέον, η ενημέρωση του Συλλόγου των Καθηγητών/-τριών ενδέχεται να σας οδηγήσει σε κάποια συνεργασία με εκπαιδευτικό που μπορεί να διαθέτει εξειδίκευση και εμπειρία σε κάποιο τομέα που πιθανότατα να είναι χρήσιμος για την περαιτέρω εξέλιξη και διάχυση του προγράμματος. Εάν για παράδειγμα, οι μαθητές/-τριες επιθυμούν να ετοιμάσουν στο τέλος των δραστηριοτήτων τους μια εκδήλωση (π.χ. μια θεατρική παράσταση), μπορείτε να ζητήσετε τη συνεργασία κάποιου εκπαιδευτικού που μπορεί να έχει εμπειρία σε θεατρική παιδεία και/ή από τον/την καθηγητή/-τρια μουσικής ή των καλλιτεχνικών. Σε κάθε περίπτωση, το πρόγραμμά σας δεν πρέπει να μείνει μεταξύ εσάς και των μαθητών/τριών σας που συμμετείχαν αλλά να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερους αποδέκτες, τόσο εντός του εκπαιδευτικού πλαισίου, όσο και εκτός αυτού. 3. Χρήσιμες Πληροφορίες κατά την Εφαρμογή του Προγράμματος 3.1. Έρευνα αναγκών Η εφαρμογή του προγράμματος για να επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαθητών/-τριών. Θα πρέπει δηλαδή, πριν την έναρξη του προγράμματος, να διερευνήσετε εάν έχει υλοποιηθεί στο συγκεκριμένο σχολείο κάποιο πρόγραμμα με θέμα τα στερεότυπα των δύο φύλων, τις υγιείς και μη υγιείς σχέσεις και/ή την έμφυλη βία, το οποίο ενδέχεται να είχαν παρακολουθήσει οι μαθητές/-τριες που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμά σας. Αν για παράδειγμα οι μαθητές/-τριες έχουν συμμετάσχει κατά το παρελθόν σε ένα πρόγραμμα που στόχευε στην ευαισθητοποίησή τους για την ανισότητα και τα στερεότυπα των δύο φύλων τότε μάλλον θα πρέπει να παρακάμψετε τις αντίστοιχες ενότητες και να επικεντρωθείτε περισσότερο στο θέμα της έμφυλης βίας. Εκτός, όμως από την πιθανότητα να έχουν συμμετάσχει σε κάποιο πρόγραμμα ενδέχεται να είναι ευαισθητοποιημένοι/-ες ως προς τα παραπάνω θέματα από το οικογενειακό περιβάλλον τους ή από άλλες πηγές. Για το λόγο αυτό, προτείνεται να διερευνήσετε τις ανάγκες των μαθητών/-τριών μέσω της συμπλήρωσης ενός ερωτηματολογίου πριν την έναρξη της παρέμβασης με στόχο να διερευνήσετε τις γνώσεις και στάσεις των μαθητών/-τριών ως προς τα στερεότυπα των δύο φύλων και την έμφυλη βία. Η μέθοδος αυτή θα σας βοηθήσει να δείτε ποια είναι εκείνα τα σημεία στα οποία 2

χρειάζεται να δώσετε περισσότερη ή λιγότερη έμφαση αλλά, κυρίως, θα σας βοηθήσει να επιλέξετε τις δραστηριότητες εκείνες που θα ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες των μαθητών/-τριών. Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει και κατά τη διδασκαλία των μαθημάτων στο σχολείο: εάν οι μαθητές/-τριες κατέχουν ήδη μια γνώση από τα προηγούμενα χρόνια της εκπαίδευσής τους τότε ο/η εκπαιδευτικός προχωράει ένα βήμα παρακάτω χωρίς να επιμείνει σε κάτι που οι μαθητές/-τριες ήδη γνωρίζουν. Σε αντίθετη περίπτωση, θα πρέπει να κάνει ένα βήμα πίσω για να καλύψει τα όποια κενά. Το ίδιο ακριβώς προσπαθείτε να πετύχετε και με την έρευνα αναγκών. Παράλληλα, θα πρέπει να διερευνήσετε και αν οι μαθητές/-τριες έχουν λάβει μέρος κατά το παρελθόν σε προγράμματα αλληλοδιδακτικής. Εάν υπάρχουν μαθητές/-τριες με εμπειρία αλληλοδιδακτικής είναι προτιμότερο, εφόσον αυτό είναι εφικτό, να μην τους/τις επιλέξετε να δράσουν ως «εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων» αλλά να δώσετε την ευκαιρία σε και σε άλλα παιδιά να αποκτήσουν την αντίστοιχη εμπειρία. Μπορείτε ωστόσο να αξιοποιήσετε με διάφορους τρόπους τυχόν μαθητές/-τριες του σχολείου που διαθέτουν εμπειρία στη συγκεκριμένη τεχνική: μπορείτε, για παράδειγμα, να προσκαλέσετε τα παιδιά αυτά κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης προκειμένου να περιγράψουν την εμπειρία τους στα παιδιά που εκπαιδεύετε ως «εκπαιδευτές/-τριες συνομληλίκων» ή να απαντήσουν σε τυχόν ερωτήματα που μπορεί να έχουν. Με αυτό τον τρόπο οι μαθητές/-τριές σας θα αποκτήσουν και ακόμη μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και ενδεχομένως να αποβάλλουν τυχόν ενδοιασμούς που μπορεί να έχουν. 3.2. Ποιος είναι ο δικός σας ρόλος ως Συντονιστής/-τρια Στόχος σας, ως Συντονιστής/-τρια της ομάδας, δεν είναι να «διδάξετε» αλλά να δημιουργήσετε ένα «ασφαλές» κλίμα, ένα κλίμα εμπιστοσύνης και σεβασμού, μέσα στο οποίο οι μαθητές/-τριες: αισθάνονται άνετα να μοιραστούν, τόσο μεταξύ τους όσο και μαζί σας, τις απόψεις τους και τις σκέψεις τους, και καθοδηγούνται, μέσα από μια συμμετοχική, αλληλεπιδραστική και ευχάριστη διαδικασία, να προβληματιστούν, να διερευνήσουν τις προσωπικές τους στάσεις και αντιλήψεις για τα στερεότυπα των φύλων και την έμφυλη βία, να αναγνωρίσουν ή/και να τροποποιήσουν λανθασμένες αντιλήψεις που τυχόν έχουν. Αυτή όμως είναι μια διαδικασία που «συντονίζεται» και «δεν διδάσκεται»! Σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, οι «ειδικοί» στην σχολική αίθουσα δεν είναι πια οι εκπαιδευτικοί αλλά τα ίδια τα παιδιά. Το ένα άτομο μαθαίνει από το άλλο και στόχος σας είναι να ενθαρρύνετε τη συζήτηση στην ομάδα, το δημιουργικό διάλογο και την ανταλλαγή απόψεων. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να εκφράζουν ελεύθερα και ανοιχτά τις απόψεις τους και όχι αυτό που, ενδεχομένως, εσείς θέλετε να ακούσετε. Ο τρόπος και η μέθοδος που θα ακολουθήσετε για την ευαισθητοποίηση των «εκπαιδευτών/-τριών» συνομηλίκων» αποτελεί ταυτόχρονα και το «πρότυπο» που τους προσφέρετε για να ακολουθήσουν και οι ίδιοι/-ες κατά την εφαρμογή των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής. Επίσης, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιχειρήσετε να επιβάλετε τη γνώμη και την άποψή σας. Για παράδειγμα, όταν στόχος σας είναι να τεθούν οι βασικοί κανόνες επικοινωνίας της ομάδας, τους οποίους θέλετε να τηρούν τα παιδιά για να δημιουργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης και σεβασμού, δεν θέτετε εσείς τους κανόνες. Αντίθετα, ζητάτε από τα ίδια τα παιδιά να θέσουν τους κανόνες που εκείνα νομίζουν ότι είναι απαραίτητοι. Αν δεν τεθούν από τα παιδιά κάποιοι βασικοί κανόνες τότε τα καθοδηγείτε να ψάξουν να βρουν τι λείπει από τους κανόνες που έθεσαν που θα τα έκαναν να αισθάνονται άνετα και ασφαλή να μοιραστούν τις απόψεις τους και να εκφραστούν ελεύθερα. Μια άλλη τεχνική είναι να ζητήσετε από τα μέλη της ομάδας να πουν τι, αν συνέβαινε στην ομάδα, θα τα 3

έκανε να αισθανθούν άσχημα. Με αυτό τον τρόπο είναι ελάχιστες οι φορές που εσείς θα πρέπει να υπενθυμίζετε στην ομάδα να μην παρεκκλίνει από τους κανόνες. Συνήθως τα ίδια τα παιδιά είναι εκείνα που αναλαμβάνουν το ρόλο αυτό και επισημαίνουν στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας να τηρούν τους κανόνες που τα ίδια τα παιδιά έθεσαν. Στόχος σας δεν είναι οι μαθητές/-τριες να απομνημονεύσουν πληροφορίες. Αντίθετα, επιχειρείτε, μέσα από δραστηριότητες, να κινητοποιήσετε τους/τις μαθητές/-τριες να συζητήσουν, να προβληματιστούν και δώσουν απαντήσεις σε ερωτήματα μέσα από την προσωπική τους εμπειρία και την ανταλλαγή εμπειριών με συνομήλικά τους άτομα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί στο Παραδοτέο Ν ο 4, η μέθοδος της αλληλοδιδακτικής είναι μια μέθοδος άτυπης μάθησης που με τίποτα δεν πρέπει να θυμίζει τις παραδοσιακές μεθόδους εκπαίδευσης μαθητών/-τριών που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο του σχολείου. Για την εφαρμογή του συγκεκριμένου προγράμματος θα πρέπει να είστε κατάλληλα προετοιμασμένος/-η και εξοικειωμένος/-η με τη θεματολογία. Θα πρέπει να κατέχετε βασικές γνώσεις σχετικά με τα στερεότυπα των δύο φύλων και την έμφυλη βία, να έχετε επίγνωση ή ακόμα καλύτερα να είστε «απαλλαγμένοι/-ες» από τυχόν δικές σας στερεοτυπικές αντιλήψεις για τους κοινωνικούς ρόλους των δύο φύλων και μύθους που επικρατούν γύρω από το θέμα της βίας κατά των γυναικών. Εάν εμείς οι ίδιοι/-ες δεν πιστεύουμε και δεν υποστηρίζουμε αυτό το οποίο θέλουμε να μεταδώσουμε σε άλλους, τότε είναι σίγουρο ότι δεν θα είμαστε αποτελεσματικοί/-ες σε αυτό. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται κατά την εφαρμογή όλων των φάσεων και σταδίων του προγράμματος καθώς τα περισσότερα από τα θέματα συζήτησης σε αυτό το πρόγραμμα είναι θέματα ευαίσθητα και, παρότι δεν παρατηρείται συχνά, υπάρχει πάντα η πιθανότητα έκφρασης έντονων συναισθημάτων αλλά και αποκάλυψης περιστατικών κακοποίησης. Εδώ ο ρόλος σας είναι πολύ σημαντικός: θα πρέπει να είστε προετοιμασμένος/-η για τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσετε σε περίπτωση αποκάλυψης περιστατικού κακοποίησης από μαθητή/-τρια. Θα πρέπει να γνωρίζετε βασικούς τρόπους με τους οποίους θα πρέπει να αντιδράσετε αλλά και πού μπορείτε να ζητήσετε εσείς βοήθεια για να χειριστείτε την κατάσταση ή για να παραπέμψετε τον/την έφηβο/-η προκειμένου να λάβει την κατάλληλη βοήθεια από κάποιον εξειδικευμένο επαγγελματία ή φορέα. 3.3.... κατά την εφαρμογή του προγράμματος στην τάξη Ευελιξία Συντονιστή/-τριας: Η υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος, όπως και κάθε άλλου προγράμματος σε πληθυσμό εφήβων, δεν είναι και τόσο απλή διαδικασία. Θα πρέπει να διαθέτετε ευελιξία κατά την εφαρμογή του προγράμματος. Για παράδειγμα, ενδέχεται μια δραστηριότητα που έχετε επιλέξει επειδή αρέσει σε εσάς να μην αρέσει στους/στις μαθητές/-τριες. Σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει να είστε έτοιμοι/-ες είτε να τροποποιήσετε επιτόπου τη δραστηριότητα ή να την παρακάμψετε. Εάν χρειαστεί να τροποποιήσετε μια δραστηριότητα, τότε το πιθανότερο είναι ότι τα ίδια τα παιδιά θα σας καθοδηγήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Για να την παρακάμψετε όμως θα πρέπει να έχετε σκεφτεί από πριν με ποια άλλη δραστηριότητα θα την αντικαταστήσετε ή τι άλλο μπορείτε να κάνετε σε περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο. Επίσης, εάν ο χρόνος σας το επιτρέπει, εφαρμόζετε ορισμένες δραστηριότητες που εμπεριέχουν σωματική δραστηριότητα για να κρατάτε τους/τις μαθητές/-τριες σε εγρήγορση. Χώρος: Είναι σημαντικό να υπάρχει ο κατάλληλος φυσικός χώρος όπου θα υλοποιούνται οι δραστηριότητες χωρίς εμπόδια. Εάν έχετε επιλέξει ως χώρο για την εφαρμογή του προγράμματος τη σχολική αίθουσα των μαθητών/-τριών, απομακρύνετε κάθε φορά τα θρανία και προτρέπετε τους/τις μαθητές/-τριες να κάθονται σε κυκλική διάταξη, γεγονός που ενθαρρύνει και ενισχύει την αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της ομάδας. Επίσης, 4

προτιμάτε ο χώρος που επιλέγετε για την εφαρμογή να είναι ένας χώρος μικρός και «ζεστός» και όχι ένας μεγάλος και «ψυχρός» χώρος. Ένας χώρος αμφιθεατρικός, για παράδειγμα, συνήθως είναι μεγάλος και ενδέχεται να αντηχεί η αίθουσα τις ομιλίες των μαθητών/-τριών γεγονός που δυσχεραίνει την υλοποίηση. Δομή ομάδων εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων και μαθητών/-τριών: κατά την ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση του τμήματος των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» προτείνεται, εάν το τμήμα έχει πολλά παιδιά, να χωρίζεται σε δύο υποομάδες των 10-12 ατόμων, και κάθε υποομάδα να συντονίζεται από διαφορετικό άτομο (εφόσον υπάρχει διαθεσιμότητα δύο Συντονιστών/-τριών). Εάν δεν υπάρχει διαθεσιμότητα δύο Συντονιστών/-τριών θα μπορούσατε να δουλεύετε με την κάθε υποομάδα σε διαφορετικό χρόνο. Σε κάθε περίπτωση, παρότι δεν είναι αδύνατον, είναι πιο δύσκολο να διαχειριστείτε μια ομάδα των 20-25 ατόμων σε σχέση με μια μικρότερη ομάδα. Φροντίστε στις δύο υποομάδες να υπάρχει ομοιόμορφη κατανομή αγοριών και κοριτσιών. Όποιο χώρο και αν επιλέξετε για την εφαρμογή του προγράμματος (π.χ. σχολική αίθουσα) είναι προτιμότερο, εφόσον αυτό είναι εφικτό, κάθε υποομάδα μαθητών/-τριών (10-12 άτομα) να δουλεύει σε ξεχωριστή αίθουσα και όχι στον ίδιο χώρο μαζί με την άλλη υποομάδα. Η ίδια μέθοδος προτείνεται να ακολουθείται και κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής. Οι μαθητές/-τριες κάθε τμήματος δηλαδή χωρίζονται σε δύο μικρότερες υποομάδες και κάθε ζευγάρι/τριάδα «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» δουλεύει με μια ομάδα 10-12 ατόμων. Εάν το σχολείο δεν διαθέτει όσες αίθουσες χρειάζονται, τότε θα μπορούσαν οι υποομάδες να δουλεύουν ταυτόχρονα στην ίδια αίθουσα αλλά ξεχωριστά η μία από την άλλη (στο ένα άκρο της αίθουσας η μία ομάδα και στο άλλο άκρο η άλλη ομάδα). Οι συναντήσεις της ομάδας: είναι προτιμότερο η κάθε συνάντησή σας με την ομάδα των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων να διαρκεί συνολικά από 2 έως 4 διδακτικές ώρες (με διαλείμματα ανά διδακτική ώρα) διότι μιας μεγαλύτερης διάρκειας συνάντηση είναι κουραστική για την ομάδα με αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνεται με το ίδιο ενδιαφέρον στις τελευταίες δραστηριότητες. Το χρονικό διάστημα που θα πρέπει να μεσολαβεί μεταξύ των συναντήσεών φροντίστε να μην είναι ούτε πολύ μεγάλο (π.χ. 4 εβδομάδες) αλλά ούτε και πολύ μικρό (π.χ. συνεχόμενες μέρες). Το ιδανικότερο είναι να κρατάτε επαφή με την ομάδα σας είτε 2 φορές την εβδομάδα είτε 1 φορά την εβδομάδα. Το ίδιο βέβαια ισχύει και κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής. Η μεγάλη διάρκεια των συναντήσεων είναι κουραστική τόσο για τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων όσο και για τα παιδιά που θα συμμετέχουν. Συμμετοχικότητα: Κατά τη διάρκεια της εφαρμογής, μπορείτε να αναθέτετε ρόλους σε μαθητές/-τριες, που αυξάνουν το αίσθημα της ευθύνης και της συμμετοχής τους. Μπορείτε, για παράδειγμα, αντί να καταγράφετε εσείς της απαντήσεις της ομάδας στα μεγάλα φύλλα χαρτιού (flipchart) κατά τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων, να ρωτάτε εάν κάποιος/-α θέλει να καταγράφει ή μπορεί να αναλαμβάνουν ρόλους, όπως για παράδειγμα, το ρόλο του/της φωτογράφου, να μετρούν το χρόνο που αφιερώνεται σε μια δραστηριότητα ή να έχουν υπ ευθύνη τους το «κουτί/φάκελο των ερωτήσεων» (βλ. σελ. 6) ή να σας βοηθούν στο τέλος κατά τη συλλογή του υλικού ή στην επαναφορά της κανονικής διάταξης των θρανίων της αίθουσας κ.λ.π. Αυτή τη μέθοδο μπορείτε να τη χρησιμοποιήσετε και σε περίπτωση που διαπιστώνετε ότι υπάρχουν παιδιά που τείνουν να «περιθωριοποιούνται» από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας ή παιδιά που είναι λιγότερο «ομιλητικά» σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, ενθαρρύνοντάς τα αναλαμβάνουν ρόλους και να συνεισφέρουν στη διαδικασία με εναλλακτικούς τρόπους. Συνεργασία: εκτός από τη συμμετοχικότητα, το συγκεκριμένο πρόγραμμα στοχεύει και στην προώθηση της συνεργασίας. Για το λόγο αυτό προτείνεται οι εκπαιδευτές/-τριες να δουλεύουν κατά τη διάρκεια που υλοποιούν τις δραστηριότητες αλληλοδιδακτικής είτε σε ζευγάρια είτε σε τριάδες και όχι ως μεμονωμένα άτομα. Εάν ο αριθμός των μελών της 5

ομάδας των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων είναι μονός, ορισμένες ομάδες εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων θα αποτελούνται από 3 άτομα αντί για δύο. Η μέθοδος της σύστασης ζευγαριών/τριάδων εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων έχει και άλλα πλεονεκτήματα πλην της ανάπτυξης ενός κλίματος συνεργασίας μεταξύ των παιδιών. Εάν για παράδειγμα υπάρχει κάποιο παιδί που δείχνει πιο διστακτικό ή αισθάνεται άβολα ή αμήχανα να αναλάβει το ρόλο του/της εκπαιδευτή/-τριας συνομηλίκων, αυτό το παιδί μπορεί να ταιριάξει καλύτερα σε μια ομάδα που θα αποτελείται από 3 εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων. Αφήστε την ομάδα να ορίσει από μόνη της τι ρόλο θα έχει κάθε μέλος της. Το ένα μέλος αναμένεται ότι θα βοηθάει το άλλο και εάν υπάρχει ένα άτομο που προτιμά να μην έχει τόσο ενεργητικό ρόλο μπορεί, μέσα στην ομάδα να βρει εκείνη τη θέση που θα του επιτρέψει να αισθάνεται άνετα, έτσι ώστε να μην αναγκαστεί να αποχωρήσει. Σε καμία περίπτωση μην αφήνετε παιδί αμέτοχο εκτός κι αν το ίδιο δηλώσει ρητά ότι δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των ζευγών εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων. Ένα παιδί μπορεί να μην αισθάνεται άνετα να συντονίσει μόνο του μια ομάδα συμμαθητών/-τριών του, ή να μην αισθάνεται άνετα στο συντονισμό ορισμένων ασκήσεων, κάτι το οποίο πιθανότατα να μην ισχύει στην περίπτωση που καλείται να φέρει εις πέρας το έργο αυτό σε συνεργασία με ένα συνομήλικό του άτομο. Σε περίπτωση που κάποια παιδιά απουσίαζαν σε μία ή περισσότερες συναντήσεις ευαισθητοποίησης, φροντίστε να βεβαιωθείτε ότι τουλάχιστον ένα μέλος από την ομάδα του ήταν παρών/- ούσα, διαφορετικά φροντίστε να μην εφαρμόσουν τις συγκεκριμένες δραστηριότητες στους συνομηλίκους τους. Μια εναλλακτική λύση είναι να επαναλάβετε την άσκηση με τα συγκεκριμένα παιδιά. Καταγραφή αποτελεσμάτων συζήτησης: κατά τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων προτείνεται η χρήση φύλλων εργασίας και μεγάλων φύλλων χαρτιού όπου θα καταγράφονται οι απαντήσεις των παιδιών στις διάφορες δραστηριότητες. Ένας εύκολος και γρήγορος τρόπος είναι να κολλήσετε με χαρτοταινία στον τοίχο της αίθουσας ή στον πίνακα όσα φύλλα χαρτιού πιστεύετε ότι θα σας χρειαστούν και, μετά το τέλος των δραστηριοτήτων, να τα ξεκολλήσετε και τα μαζέψετε. Την ίδια μεθοδολογία θα ακολουθήσουν κατόπιν και οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων. Αυτός είναι ένας πολύ εύκολος τρόπος συλλογής και διατήρησης του αποτελέσματος των εργασιών όλων των ομάδων σε αντίθεση με τη χρήση πίνακα κιμωλίας. Το «κουτί των ερωτήσεων»: επειδή, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, τα θέματα συζήτησης του προγράμματος είναι ευαίσθητα, ενδέχεται να υπάρχουν μαθητές/-τριες που να μην αισθάνονται άνετα να θέσουν ανοιχτά ένα ερώτημα που μπορεί να τους/τις απασχολεί. Για το λόγο αυτό, προτείνεται -κατά τη διάρκεια τόσο της εκπαίδευσης των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων όσο και των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής- να υπάρχει διαθέσιμο σε κάποιο χώρο του σχολείου ένα «κουτί ή φάκελος ερωτήσεων» όπου κάθε μαθητής/-τρια θα μπορεί να γράφει σε μικρά χαρτάκια και να «ρίχνει» στο κουτί ή στο φάκελο τυχόν ερωτήσεις σχετικά με τα θέματα συζήτησης. Το κουτί/φάκελος είναι προτιμότερο, εφόσον αυτό είναι εφικτό, να βρίσκεται εκτός του χώρου όπου διεξάγεται το πρόγραμμα, κάπου όπου δεν θα είναι γίνεται αντιληπτό στα υπόλοιπα παιδιά το άτομο που θέτει κάποιο ερώτημα. Τα ερωτήματα αυτά θα συλλέγονται προκειμένου να απαντηθούν είτε συνολικά ή ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Ένας ενδιαφέρον τρόπος παροχής απαντήσεων στα ερωτήματα των παιδιών είναι να αναρτώνται οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου. Με αυτό τον τρόπο θα μπορεί εύκολα το άτομο που έθεσε το ερώτημα να λάβει την απάντηση στο ερώτημά του/της με συγκαλυμμένο τρόπο αλλά ταυτόχρονα να ενημερώνεται και όλη η σχολική κοινότητα. 6

3.4... κατά την εφαρμογή των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής Η εκπαίδευση των «εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων» έχει ως στόχο την παροχή των απαραίτητων εφοδίων στους/στις μαθητές/-τριες για να υλοποιήσουν τις δραστηριότητες. Στόχος σας είναι να τους παρέχετε τα κατάλληλα εφόδια έτσι ώστε να μπορούν να δράσουν αυτόνομα. Κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής δεν θα πρέπει να παρεμβαίνετε στη διαδικασία αλλά θα πρέπει να είστε ανά πάσα στιγμή διαθέσιμος/-η (σε κάποιο χώρο του σχολείου) για τη παροχή οποιαδήποτε βοήθειας χρειαστούν αλλά και για την επιτήρηση της διαδικασίας και για τη συλλογή των υλικών που θα έχουν χρησιμοποιήσει οι εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων. Η εφαρμογή των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής προτείνεται να μην γίνεται παρουσία εκπαιδευτικών αλλά μπορείτε να επιτηρείτε τη διαδικασία με κάποιο συγκαλυμμένο τρόπο, όπως π.χ. με το πρόσχημα ότι επισκέπτεστε τις ομάδες για λήψη φωτογραφιών ή για να κάνετε καταμέτρηση των συμμετεχόντων/-ουσών. Η μόνη εξαίρεση που προτείνεται είναι κατά τη διάρκεια της χορήγησης των ερωτηματολογίων για την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων αλληλοδιδακτικής από τους/τις μαθητές/-τριες. Η χορήγηση προτείνεται να γίνεται είτε από το άτομο που συντονίζει την εφαρμογή του προγράμματος ή από τους/τις εκπαιδευτές/-τριες συνομηλίκων αλλά παρουσία του/της Συντονιστή/-τριας προκειμένου να έχετε καλύτερο έλεγχο της διαδικασίας (π.χ. τήρηση ανωνυμίας) και επειδή με αυτό τον τρόπο αυξάνεται η πιθανότητα συλλογής των ερωτηματολογίων από το σύνολο των συμμετεχόντων/-ουσών. 4. Αξιολόγηση της Αποτελεσματικότητας του Προγράμματος Η εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος στο εκπαιδευτικό πλαίσιο συστήνεται να αξιολογείται ως προς το βαθμό στον οποίο εκπλήρωσε τους στόχους του και ως προς την επίδραση της παρέμβασης στις γνώσεις, τις στάσεις αλλά και τη συμπεριφορά τόσο των εκπαιδευτών/-τριών συνομηλίκων όσο και των μαθητών/-τριών. Στην Ελλάδα, αρκετά συχνά ενημερωνόμαστε για την εφαρμογή προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής υγείας στο εκπαιδευτικό πλαίσιο αλλά σπάνια υπάρχει διαθέσιμη κάποιας μορφής αξιολόγηση των προγραμμάτων αυτών. Για την αξιολόγηση λοιπόν του αντίκτυπου του προγράμματος προτείνεται η χορήγηση στους/στις συμμετέχοντες/-ουσες ενός ερωτηματολογίου πριν την έναρξη της παρέμβασης (το ερωτηματολόγιο της έρευνας αναγκών) και ένα δεύτερο ερωτηματολόγιο αμέσως μετά το τέλος της παρέμβασης. Το πρώτο ερωτηματολόγιο θα έχει ως στόχο μια αρχική μέτρηση των γνώσεων, των στάσεων και των συμπεριφορών των μαθητών/- τριών όσον αφορά τα στερεότυπα των δύο φύλων και την έμφυλη βία. Το δεύτερο ερωτηματολόγιο θα στοχεύει ουσιαστικά στη μέτρηση των ίδιων διαστάσεων, έτσι ώστε να αξιολογηθούν οι όποιες επιδράσεις ή τροποποιήσεις επέφερε η παρέμβαση στα συγκεκριμένα άτομα. Πιο συγκεκριμένα, μπορούν να μετρηθούν: α) οι γνώσεις τους πριν την παρέμβαση και ο βαθμός στον οποίο απέκτησαν νέες γνώσεις ή τροποποίησαν ήδη υπάρχουσες αλλά πιθανόν λανθασμένες γνώσεις μετά την παρέμβαση, β) οι στάσεις τους και οι όποιες λανθασμένες πεποιθήσεις είχαν πριν την παρέμβαση όσον αφορά τα στερεότυπα των φύλων και την έμφυλη βία και το εάν και κατά πόσο διορθώθηκαν/ τροποποιήθηκαν μετά την παρέμβαση. Επίσης, στο ερωτηματολόγιο που θα συμπληρώνουν οι μαθητές/-τριες μετά την παρέμβαση θα καλούνται να αξιολογήσουν και το βαθμό ικανοποίησής τους από το πρόγραμμα και το υλικό που χρησιμοποιήθηκε. Δηλαδή, οι μαθητές/-τριες θα καλούνται να αξιολογήσουν το πρόγραμμα γενικά, τη προσωπική τους εμπειρία από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, τη μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε, κατά πόσο τους φάνηκε χρήσιμο το πρόγραμμα ως προς τις γνώσεις που απέκτησαν κ.ά. 7

Επίσης, στο ερωτηματολόγιο που θα συμπληρώνουν πριν την παρέμβαση θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται και ερωτήσεις για τα δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων/- ουσών (ηλικία, φύλο). Τα ερωτηματολόγια που θα συμπληρώνουν τα παιδιά θα πρέπει να είναι ανώνυμα. Προκειμένου ωστόσο να είναι δυνατή η σύγκριση μεταξύ του ερωτηματολογίου που συμπλήρωσε ένα παιδί πριν την παρέμβαση και του ερωτηματολογίου που συμπλήρωσε μετά την παρέμβαση, προτείνεται η χρήση ενός κωδικού που θα παρέχει τη δυνατότητα ταυτοποίησης του ενός ερωτηματολογίου με το άλλο. Μπορείτε, για παράδειγμα, να δώσετε στους/στις μαθητές/-τριες την οδηγία να φτιάξουν τον προσωπικό τους κωδικό που θα γράψουν επάνω στο 1 ο και στο 2 ο ερωτηματολόγιο ο οποίος μπορεί να αποτελείται από το 3 ο γράμμα του ονόματος της μητέρας τους, από το πρώτο γράμμα του ονόματος του πατέρα τους, από το μήνα γέννησής τους, και από τα δύο τελευταία ψηφία του τηλεφώνου τους. Ή, μπορείτε να επιτρέψετε σε κάθε παιδί να γράψει ότι θέλει επάνω στο ερωτηματολόγιό του αρκεί να διαλέξει κάτι που θα είναι σίγουρο ότι θα το θυμάται ώστε να γράψει το ίδιο και στο επόμενο ερωτηματολόγιο, μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης. 8