Ειδικά Θέματα Ιχθυολογίας

Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών Ειδικά Θέματα Ιχθυολογίας Εργαστηριακός οδηγός Ιωάννης Δ. Λεονάρδος Καθηγητής

Άσκηση : Οστεολογία Οστεϊχθυών Εισαγωγή Όπως έχει ήδη αναφερθεί ο σκελετός των ψαριών διακρίνεται σε κεφαλικό (κρανίο), αξονικό (σπονδυλική στήλη) και ζωνικό (Ζυγά πτερύγια). Ο κεφαλικός σκελετός διακρίνεται σε νευροκράνιο, που περιβάλλει τον εγκέφαλο και σπλαχνοκράνιο, που σχηματίζει το σκελετό των γνάθων και των βραγχιακών τόξων μαζί με τα παρελκόμενά τους. Κατά την οντογένεση ο σκελετός των οστεϊχθυών είναι αρχικά χόνδρινος και στη συνέχεια οστεοποιείται. χόνδρων Σα οστά ανάλογα με την προέλευσή τους διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: Α) οστά αντικατάστασης ή χονδρογενή (χ) τα οποία προέρχονται από αντικατάσταση Β) δερματογενή ή επιδερμικά ή υμενογενή οστά (δ) τα οποία προκύπτουν από οστεοποίηση πλακών ή υμένων δερμικής προέλευσης. Ο αξονικός σκελετός περιλαμβάνει τη σπονδυλική στήλη που σχηματίσουν οι σπόνδυλοι καθώς και το σκελετό των άζυγων πτερυγίων, ενώ ο ζωνικός σκελετός είναι ο σκελετός των ζυγών πτερυγίων. Η καλύτερη και η πληρέστερη εμφάνιση του σκελετού παρατηρείται στους τελεόστεους, όπου και θα γίνει η εξέτασή του σύμφωνα με τη διαδικασία που ακολουθεί. Σα οστά των οστεϊχθύων, όπως και τα πάσης φύσεως σκελετικά στοιχεία των ψαριών, παρουσιάζουν πολλαπλή χρησιμότητα, τόσο επιστημονική όσο και πρακτική. Για παράδειγμα, ως απολιθώματα μπορούν να βοηθήσουν στη φυλογένεση των ψαριών, ως υλικό μελέτης στην ταξινομία, ως υπολείμματα τροφής στην αρχαιολογία, ως σκελετικές δομές στη βιολογία των ψαριών (π.χ. προσδιορισμός ηλικίας) κλπ. τόχοι αυτής της εργαστηριακής άσκησης είναι: Η γνώση των οστών της κεφαλής, του κορμού και των πτερυγίων ενός τελεόστεου Η μελέτη σημαντικών μυών και οστών που εξυπηρετούν την τροφοληψία και την αναπνοή 42

Η μελέτη των οστών εκείνων που εξυπηρετούν την κίνηση και την αλλαγή κατεύθυνσης των τελεόστεων Η μελέτη της εσωτερικής ανατομίας ενός τελεόστεου. Τλικά, προετοιμασία και εκτέλεση Χάρια. Για τη μελέτη του σκελετού απαιτούνται μερικά νωπά ψάρια της οικογένειας των Cyprinidae: κυπρίνοι (Cyprinus carpio) ή πεταλούδες (Carassius gibelio), μεγέθους περίπου 25-40 cm. Τλικά : 1. πυκνό υπεροξείδιο του υδρογόνου (οξυζενέ ή περιντρόλ) (Η 2Ο 2 περίπου 30%) 2. χαρτί κουζίνας 3. ρευστή κόλλα 4. Μολύβι ή αδιάβροχοι μαρκαδόροι με λεπτή μύτη διαφορετικών χρωμάτων 5. Σο φυλλάδιο της άσκησης και φύλλα με εικόνες των οστών, χωρίς ενδείξεις 6. ημειωματάριο και φάκελος για σημειώσεις και φυλλάδια Εργαλεία και σκεύη. Για τη διεξαγωγή της άσκησης χρειάζονται: 1. Διαφόρων τύπων λαβίδες, νυστέρια (μυτερά και χοντρά) 2. Βελόνες με λαβή 3. Μερικά μεταχειρισμένα βουρτσάκια δοντιών 4. Λεκάνη εργαστηρίου για την αποσάρκωση 5. Μερικά πλαστικά δοχεία με καπάκι του 500 ml (ένα για το υπεροξείδιο του υδρογόνου και ένα για καθαρό νερό 6. Γυάλινο δοχείο 2 λίτρων 7. Μία κατσαρόλα, ένα ηλεκτρικό μάτι, μία ρηχή κουτάλα και σακούλες σκουπιδιών Προετοιμασία Επειδή δεν είναι εύκολη η εξέταση του σκελετού του ψαριού στο σύνολό του, καλό θα είναι πρώτα να κοπεί προσεκτικά το κεφάλι του ψαριού από το υπόλοιπο σώμα. Αυτό μπορεί να γίνει με ψαλίδι ή/και κοφτερό νυστέρι. Η τομή θα γίνει 2 ως 3 cm πίσω από την έκφυση των θωρακικών πτερυγίων. Η ωμική ζώνη του ζωνικού σκελετού θα μείνει προσωρινά προσκολλημένη στη κεφαλή για να εξεταστεί η σύνδεση της με τον κεφαλικό σκελετό. 43

Για τον κεφαλικό σκελετό απαιτείται προετοιμασία μιας ημέρας. Η κεφαλή του ψαριού θα τοποθετηθεί σε αλατόνερο για περίπου 24 ώρες προκειμένου να απομακρυνθεί το αίμα. Πριν από την έναρξη της αποσάρκωσης (ξεκοκάλισμα), η κεφαλή θα τοποθετηθεί για 15 ως 20 min στο γυάλινο σκεύος με νερό περίπου μέχρι τα 2/3 του όγκου του δοχείου και θα θερμανθεί σε τιμές θερμοκρασίας όχι μεγαλύτερες των 100 C, έτσι ώστε το ζεστό νερό να εισέλθει βαθειά μέσα σε όλες τις κοιλότητες, κρίνεται απαραίτητο να αποφευχθεί το βράσιμο. Οι χειρισμοί και η μεταφορά πρέπει να γίνονται με πολύ προσοχή για να μη διαλυθεί η κεφαλή. Για τον αξονικό και το ζωνικό σκελετό απαιτείται να καθαριστεί πολύ προσεκτικά το σώμα του ψαριού από τις σάρκες, να αφαιρεθούν, δηλαδή οι μυϊκές μάζες, ιδιαίτερα στη περιοχή της σπλαχνικής κοιλότητας. Σα κομμάτια θα τοποθετηθούν σε ζεστό νερό για χρονικό διάστημα, 5-6 min, για να μη διαλυθούν. Εκτέλεση. Προκειμένου να αποκαλυφθεί ο κεφαλικός σκελετός, η αποσάρκωση θα γίνει από πίσω προς τα μπρος και από έξω προς τα μέσα, πρώτα από τη μία πλευρά, αριστερή ή δεξιά, και μετά από την άλλη. Πρώτα αρχίζει η αποσάρκωση της κογχικής περιοχής και των παρειών ώστε να εμφανιστεί το υοειδές τόξο και η άνω γνάθος. Η περιοχή του ρύγχους απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή γιατί τα οστά αποσπώνται εύκολα και υπάρχει κίνδυνος να χαθούν. Σο ίδιο ισχύει και για όλα τα οστά των γνάθων που είναι συνδεδεμένα με χόνδρο. Όταν τελειώσει η επεξεργασία της μιας πλευράς αρχίζει η άλλη. Η αφαίρεση των γνάθων και του ρύγχους αποκαλύπτει το νευροκράνιο το οποίο επικάθεται στο βραγχιακό σκελετό και τα φαρυγγικά δόντια. Σο νευροκράνιο ξύνεται από την επιδερμίδα και τις σάρκες. Ο εγκέφαλος πολτοποιείται με τη βελόνα που μπαίνει από το ινιακό τρήμα και ακολούθως ξεπλένεται με νερό υπό πίεση κάτω από τη βρύση. τη συνέχεια το συμπαγές νευροκράνιο τοποθετείται στο δοχείο του 1 λίτρου με Η 2Ο 2 όπου και παραμένει για 15 min. Όταν βγει ξανακαθαρίζεται μέσα και έξω και αφήνεται να στεγνώσει. Για να καθαρίσει καλά και να ασπρίσει πρέπει να μείνει τουλάχιστον μια νύχτα σε πυκνό Η 2Ο 2 (περιντρόλ) πυκνότητας περίπου 30%. Η αποστέωση γίνεται από ομάδα η οποία αποτελείται τουλάχιστο από δύο άτομα (ο ένας καθαρίζει και ο άλλος επεξεργάζεται και κολλάει τα οστά σε φύλλο χαρτιού). Σο πρώτο μέλος της ομάδας χειρίζεται μια πλατιά λαβίδα και μία υπό γωνία, το χοντρό νυστέρι και τη βελόνα. Ο δεύτερος χρησιμοποιεί μια πλατιά λαβίδα, μια μυτερή, το μυτερό νυστέρι και το βουρτσάκι των δοντιών. Σα οστά που εξάγονται τοποθετούνται στο πρώτο πλαστικό δοχείο που περιέχει Η 2Ο 2 σε συγκέντρωση περίπου 30%, απ' όπου, μετά από 3-4 min, ένα-ένα ξεπλένονται καλά στο άλλο πλαστικό δοχείο που περιέχει νερό και καθαρίζονται προσεκτικά 44

με τα εργαλεία. τη συνέχεια, στεγνώνονται με το χαρτί και κολλούνται στο έντυπο που δείχνει την περιοχή από την οποία προέρχεται το καθένα. Ακολούθως και αφού τελειώσει η διάλυση του παρασκευάσματος και το κόλλημα των οστών, γίνεται με βάση τις εικόνες με τις ενδείξεις η επαλήθευση της αναγνώρισης των οστών και σημειώνονται τα ονόματα τους στο φύλλο όπου έχουν κολληθεί. Ειδικά για τη μελέτη του νευροκράνιου, σημειώνονται τα όρια των οστών της κάθε ζώνης ακολουθώντας τις ραφές. Επάνω σε κάθε οστό γράφονται ένας αριθμός και σε ένα φύλλο χαρτί το όνομα του με το σχετικό αριθμό. Προκειμένου για τον αξονικό και το ζωνικό σκελετό, ακολουθείται η ίδια πορεία, χωρίς καμία ιδιαίτερη διαφοροποίηση από πλευράς τεχνικής. χετική προσοχή απαιτείται στο χειρισμό του σκελετού των πτερυγίων γιατί τα λεπιδοτρίχιά τους είναι μικρά και διπλά κατά το επίπεδο της ανάπτυξης τους, οπότε υπάρχει κίνδυνος απωλειών. Παρατηρήσεις. Η άσκηση απαιτεί λεπτούς χειρισμούς. Όσα οστά δεν αποκολλώνται εύκολα δεν πρέπει να σύρονται βίαια. ε αυτή τη περίπτωση πρέπει να χρησιμοποιείται το μυτερό νυστέρι για να χαραχθούν οι σχετικοί χόνδροι και να ξεχωρίσουν. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται ο χειρισμός του Η2Ο2 γιατί είναι πολύ διαβρωτικό και μπορεί να καταστρέψει τα ρούχα (η ζημιά φαίνεται αργότερα, στο πρώτο πλύσιμο). Επίσης, πρέπει να μην αποσπάται η προσοχή γιατί έτσι μπορεί να χαθούν αρκετά οστά, ιδιαίτερα της δεύτερης πλευράς. Κατά διαστήματα συστήνεται να αδειάζουν τα λεκανάκια από τις σάρκες, αφού γίνει προσεκτικός έλεγχος ώστε να μην χαθεί κανένα μικρό οστό. Σα μέλη της ομάδας θα πρέπει να συνεργάζονται, ιδιαίτερα στην αναγνώριση των οστών. Η τελική επεξεργασία και ο έλεγχος γίνεται με ευθύνη των μελών της ομάδας και τη βοήθεια του προσωπικού του εργαστηρίου. Σα φύλλα της άσκησης με τα οστά και τα ονόματα των φοιτητών, παραδίδονται για τελικό έλεγχο και βαθμολόγηση. Κεφαλικός σκελετός Η κεφαλή των ψαριών είναι ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο σύμπλεγμα στο οποίο συναντώνται πάρα πολλά κινούμενα μέρη (περισσότερα από 30 οστά και μυς). Για να ανοίξει και να κλείσει το στόμα ενός ψαριού συνδυάζονται πολλά οστά και μυς. Κατά την εξελικτική πορεία των ψαριών έχουν συμβεί σημαντικές «αλλαγές» στις γνάθους και στη στοματική κοιλότητα των ψαριών. Από το στόμα και τη στοματική κοιλότητα εξυπηρετούνται σημαντικές λειτουργίες όπως: σύλληψη της λείας, τροφοληψία, μάσηση, κατάποση και αναπνοή. Σο κρανίο. 45

Η θέση των οστών δεν παραμένει εύκολα γιατί συνήθως αποσπώνται και διαλύονται. Για καλύτερη μελέτη δίνονται οι εικόνες που ακολουθούν και αναφέρονται στα επιμέρους τμήματα του κρανίου. την εικόνα που ακολουθεί διακρίνονται σε πλευρική όψη τα οστά της κεφαλής του κυπρίνου. Εικόνα 1. Οστά κρανίου κυπρίνου (πλευρική όψη) Α. Νευροκράνιο. Η όψη του νευροκράνιου από τα πλάγια φαίνεται στη παρακάτω εικόνα Η απόσπαση των οστών αρχίζει από το πίσω μέρος του κρανίου. 46

Εικόνα 2. Σο νευροκράνιο (πλευρική όψη) (Οικονομίδης 1997) Ινιακή μοίρα. χηματίζεται από τα ινιακά οστά που είναι τα εξής: α. Βασιινιακό (χ) στο οποίο αρθρώνεται ο πρώτος σπόνδυλος. Για το λόγο αυτό η επιφάνεια άρθρωσης μοιάζει με εκείνη των σπονδύλων. β. Εξωινιακά ή πλευρικά ινιακά (χ). Σα δυο εξωινιακά ενώνονται πάνω από το μέγα τρήμα. Ψτική μοίρα: χηματίζεται από τα ωτικά οστά που είναι: εμπρός και κάτω δύο (2) προωτικά (χ) πίσω και κάτω δυο (2) οπισθωτικά (χ), εμπρός και πίσω δυο (2) σφηνωτικά (δ), πίσω και πάνω δυο (2) επιωτικά (χ) και πίσω και έξω δυο (2) πτερωτικά (δ). Σέλος έχουμε και τα δυο (2) βρεγματικά (δ), τα οποία μαζί με τα 2 πτερωτικά αποτελούν τον εξωσκελετό, ενώ τα υπόλοιπα τον ενδοσκελετό της μοίρας. φηνοειδής μοίρα: Ση σφηνοειδή μοίρα αποτελούν τα οστά που περιβάλλουν τις οφθαλμικές κάψες, την οροφή και το δάπεδο του κρανίου. Αυτά είναι τα δυο (2) μετωπικά (δ), τα δύο (2) κογχοσφηνοειδή (χ) το ένα (1) παρασφηνοειδές (δ), το ένα (1) βασισφηνοειδές, τα δύο (2) πλευροσφηνοειδή ή αλισφηνοειδή (χ), τα δυο (2) δακρυϊκά (δ) και ζεύγη περικογχικών (δ) (επικογχικά, υποκογχικά, προκογχικά, μετακογχικά). Σα 2 μετωπικά (σε άλλα είδη ψαριών είναι ενωμένα σε ένα) Εικόνα 3. Νευροκράνιο (πίσω όψη) 47

Ηθμοειδής μοίρα Η ηθμοειδής μοίρα σχηματίζεται από τα ηθμοειδή και ρινικά οστά τα οποία είναι: ένα (1) μεσοηθμοειδές ή υπερηθμοειδές (χ), δύο (2) εξωηθμοειδή ή πλευροηθμοειδή (χ), δύο (2) ρινικά (δ) και η ύνιδα (δ). Από τα οστά της ηθμοειδούς μοίρας τα ρινικά αποτελούν τον εξωσκελετό ενώ τα υπόλοιπα τον ενδοσκελετό. Σα ρινικά (ηθμοειδής μοίρα), τα μετωπικά (σφηνοειδής μοίρα), τα βρεγματικά (ωτική μοίρα) και το επιυνιακό σχηματίζουν την οροφή του κρανίου, ενώ το δάπεδο σχηματίζεται με τη συμμετοχή των οστών από το νευροκράνιο και το σπλαχνοκράνιο. Από το νευροκράνιο συμμετέχουν η ύνιδα και το μακρύ παρασφηνοειδές, ενώ από το σπλαχνοκράνιο τα έξω και έσω πτερυγοειδή. Εικόνα 4. Νευροκράνιο (ραχιαία και κοιλιακή όψη) (Οικονομίδης, 1997) Β. πλαχνοκράνιο Βραγχιοστεγείς ακτίνες Οι βραγχιοστεγείς ακτίνες είναι μια σειρά από ακτίνες δερματογενούς προέλευσης που βρίσκονται κάτω και στο πίσω μέρος της κεφαλής, ενώ στηρίζονται πάνω στο κερατοειδές οστό. υνδέονται μεταξύ τους με μια μεμβράνη, καλύπτουν και προστατεύουν από κάτω τα βράγχια. Βραγχιακό επικάλυμμα. 48

Σο βραγχιακό επικάλυμμα αποτελείται από τέσσερα (4) πλατιά δερματογενή οστά που σκεπάζουν από τα πλάγια τη βραγχιακή κοιλότητα. Αυτά είναι το επικαλυμματικό, το προεπικαλυμματικό, το υποεπικαλυμματικό και το μεσεπικαλυμματικό. Σο προεπικαλυμματικό στηρίζεται στο υογναθικό οστό. Εικόνα 5. P= προγναθικό οστό, M=γναθικό οστό, D=οδοντοφόρο, C= παρειά, E= προεπικαλυμματικό, I=μεσεπικαλυμματικό, S=μετεπικαλυμματικό, Ο= επικαλυμματικό, Β= βραγχιοστεγείς ακτίνες, U=άνω σημείο στήριξης των βραγχίων. Βραγχιακά τόξα υναντάμε πέντε ζεύγη βραγχιακών τόξων, αυτά αποτελούν το σκελετό των βραγχίων. τα μέλη της οικογένειας των Cyprinidae στα οστά του 5 ου βραγχιακού τόξου υπάρχουν τα φαρυγγικά δόντια τα οποία είναι και τα μόνο δόντια που έχουν τα Κυπρινόμορφα ψάρια. Γναθικό τόξο Σο γναθικό τόξο αποτελεί το σκελετό των γνάθων. την άνω γνάθο διακρίνονται το προγναθικό και το γναθικό που φέρει τα δόντια, το υπερώιο, τα πτερυγοειδή (εξωπτερυγοειδές, μεσοπτερυγοειδές και μεταπτερυγοειδές) και το τετράγωνο το οποίο συνδέεται με την κάτω γνάθο 49

και το υοειδές τόξο. τη κάτω γνάθο διακρίνονται : το γωνιακό, το αρθρωτικό και το οδοντικό ή οδοντοφόρο. Εικόνα 6. Ραχιαία όψη κεφαλής οστειχθύ (e) Ρινικά εξαρτήματα, κογχικό ηθμοειδές. (pm) προγναθικό, (n) ρινικό, (an) εξωηθμοειδές, (l) δακρυικό, (so) υποκογχικό, (f) μετωπικό, (p) βρεγματικό, (s) πτερωτικό (st) υπερινιακό (pt) επιωτικό Πλάγια όψη κρανίου (m) γναθικό οστό, (j) εξωπτερυγοειδές, (d) οδοντοφόρο, (a) γωνιακό, (pop) προεπικαλυμματικό, (op) επικαλυμματικό, (sop) υποεπικαλλυματικό, (iop) μεσεπικαλυμματικό, (g) βραγχιοστεγείς ακτίνες (gp) οπισθοϋοειδές Ζωνικός σκελετός Ο ζωνικός σκελετός περιλαμβάνει την ωμική και την πυελική ζώνη (Εικ. 7) που είναι ο σκελετός των ζυγών πτερυγίων (θωρακικά και κοιλιακά αντίστοιχα). Ψμική ζώνη. Φωρίζεται σε δυο υποζώνες: την ωμοπλάτη και την κλείδα η οποία αποτελεί το σύνδεσμο με το κρανίο μέσω του μετακροταφικού. Η ωμοπλάτη περιλαμβάνει το κορακοειδές, το μετακορακοειδές, και την ωμοπλάτη στην οποία αρθρώνονται τα ακτινόστεα ή οστέϊνες ακτίνες του θωρακικού πτερυγίου. Η κλείδα περιλαμβάνει την μετακλείδα και την κλείδα. τη παρακάτω εικόνα διακρίνονται τα οστά της ωμικής ζώνης. Η ωμική ζώνη συνάπτεται στο κρανίο και αποτελεί τμήμα του σκελετού των ζωνών. 50

Εικόνα 7. κελετός ζυγών πτερυγίων τελεόστεου. (Α) εσωτερική όψη της ωμικής ζώνης της πέστροφας. (Β) πλάγια όψη της ωμικής ζώνης του είδους Morone saxatilis (Γ) κοιλιακή όψη του σκελετού της πυελικής ζώνης του Morone saxatilis (Bond, 1996, Οικονομίδης, 1997) Πυελική ζώνη: Η πυελική ζώνη περιλαμβάνει το βασιπτερύγιο ή ηβικό οστό στο οποίο συνάπτονται τα ακτινόστεα των ακτίνων των κοιλιακών πτερυγίων. τα ακτινόστεα των θωρακικών και κοιλιακών πτερυγίων συνάπτωνται τα λεπιδοτρίχια τα οποία αποτελούν τον ορατό σκελετό των πτερυγίων. Αξονικός σκελετός Ο αξονικός σκελετός περιλαμβάνει τη σπονδυλική στήλη η οποία αποτελείται από τους σπονδύλους (Εικ. 8). Οι σπόνδυλοι παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις σε σχέση με τη θέση τους κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης. 51

Εικόνα 8. πόνδυλοι κορμού οστεϊχθύ. Α στη περιοχή της κοιλιάς, Β στη περιοχή της ουράς (Bond, 1996, Οικονομίδης, 1997) πονδυλική στήλη. τα μέλη της οικογένειας των Cyprinidae, οι πρώτοι σπόνδυλοι συντήκονται και σχηματίσουν τη συσκευή του Weber (Εικ. 9). Οι σπόνδυλοι του κορμού διαφέρουν από τους σπονδύλους της ουράς, ενώ διαφοροποιημένοι είναι και οι τελευταίοι σπόνδυλοι που σχηματίζουν το ουρόστυλο. Σέλος, στον αξονικό σκελετό ανήκει και ο σκελετός των άζυγων πτερυγίων (ραχιαίου, ουραίου και εδρικού). υσκευή του Weber. Η συσκευή του Weber έχει σχηματιστεί από μετάπλαση και σύντηξη των πρώτων σπονδύλων οι οποίοι πλέον αναγνωρίζονται πολύ δύσκολα. Σο χαρακτηριστικότερο ίσως γνώρισμα είναι ο σχηματισμός των τριών οσταρίων του Weber τα οποία συνδέουν τη νηκτική κύστη με το μεμβρανώδη λαβύρινθο του έσω ωτός. Σα οστάρια αυτά είναι το σκαφοειδές που εφάπτεται στο λαβύρινθο, το εμβόλιμο και ο τρίπους που ακουμπά στη νηκτική κύστη. 52

Εικόνα 9. υσκευή του Weber. πόνδυλοι. Κάθε σπόνδυλος αποτελείται από το σπονδυλικό σώμα, τα νευρικά τόξα, στην ραχιαία επιφάνεια, και τα αιματικά τόξα στην κοιλιακή. Σα νευρικά τόξα ή νευραποφύσεις, ενώνονται και σχηματίσουν μιαν αψίδα από την οποία περνά ο νωτιαίος μυελός. την κορυφή της ένωσης ακουμπά η νευράκανθα. Σα αιματικά τόξα ή αιματαποφύσεις παραμένουν ανοικτές στους σπονδύλους του κορμού, ενώ στους σπονδύλους της ουράς ενώνονται και σχηματίζουν μια αψίδα ανάλογη με αυτή του νευρικού τόξου. Μέσα από αυτή την αψίδα διέρχονται τα μεγάλα αιμοφόρα αγγεία (ουραία αορτή, ουραία φλέβα. το σπονδυλικό σώμα προσάπτονται και οι πλευρές που είναι ιδιαίτερα εμφανείς στη περιοχή της κοιλιάς. πόνδυλοι της ουράς Οι τελευταίοι σπόνδυλοι σχηματίζουν ένα σύμπλοκο το οποίο ονομάζεται ουρόστυλο. Από τη σύντηξη αυτή διακρίνονται οι αιματάκανθες που στη προκειμένη περίπτωση ονομάζονται ουρονευράκανθες και οι αιματάκανθες που ονομάζονται υπουραίες πλάκες. 53

Εικόνα 10. ύμπλοκο του ουρόστυλου. Βιβλιογραφία. Οικονομίδης 1997. Ασκήσεις Ιχθυολογίας. Οστεολογία Οστεϊχθυών. Α.Π. Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 1997 σελ. 10. Bond, C. E. 1996. Biology of Fishes. W.B. Saunders Co Philadelphia, 576 pp 54