ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ Απολογισμός του έργου «Προώθηση της Ολοκλήρωσης στο σχεδιασμό και την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση μέσω της επαγγελματικής κατάρτισης του στελεχιακού δυναμικού των Δήμων - Μοχλός για την Τοπική Ανάπτυξη» Δεκέμβριος 2014 No. Παραδοτέου: 25 Το σχέδιο αυτό χρηματοδοτήθηκε µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δημοσίευση (ανακοίνωση) δεσμεύει µόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν.
Project Report «Promotion of Integration in the Planning and Provision of Social Services within Local Authorities through municipal staff vocational training A Lever for local development» December 2014 Result No.: 25 This project has been funded with support from the European Commission. This publication [communication] reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη στα αγγλικά (English summary) 5 Εισαγωγή 10 Συμμετοχή στο Πρόγραμμα Prissm 10 Αναγνώριση της Ανάγκης 11 Περιεχόμενο και Στόχοι 11 Οργάνωση της Αρχικής Εκπαίδευσης 13 Εκπαίδευση Βασικών Στελεχών του Προγράμματος στην Βόρεια Ιρλανδία 14 Εκπαίδευση του Εκπαιδευτή 14 Ομάδα Έργου 14 Εκπαιδευτικές Ανάγκες: Διερεύνηση Αναγκών και Συνθηκών Συμπεράσματα 15 Πρώτο Εκπαιδευτικό Σεμινάριο 17 Σχεδιασμός της Πιλοτικής Εφαρμογής της Ολοκλήρωσης 21 Συγκρότηση Υπό-Ομάδων - Επιλογή Πρότασης 21 S.W.O.T. Ανάλυση 22 3 FINAL REPORT
Διαμόρφωση Σχεδίου Δράσης 26 Αναμενόμενα Αποτελέσματα 27 Ανάπτυξη της Πιλοτικής Εφαρμογής 28 Εντοπισμός των Αναγκών 28 Διεύρυνση της Ομάδας για το Σχεδιασμό και την Υλοποίηση των Υποστηρικτικών Δράσεων Δεύτερη Φάση Εκπαίδευσης και Εκτίμηση Βαθμού Αφομοίωσης της Θεωρίας της Ολοκλήρωσης 29 33 Αξιολόγηση του Προγράμματος 42 Αποτελέσματα ως προς την Σχολική Διαρροή 42 Αποτελέσματα ως προς το Στόχο της Ολοκλήρωσης 42 4 FINAL REPORT
English Summary Agia Varvara is a small city in Western Athens with 26.500 inhabitants. It is a multicultural municipality with vulnerable social groups Roma (10-15%) and economic migrants (7-10%). Many inhabitants live in poverty and there are high rates of illiteracy and unemployment. Our vision is Agia Varvara to become a healthy city. The social policy and the provision of social services are planned accordingly. Today, our priorities are to support people affected by the financial crisis, to promote social cohesion and to create the necessary social environment to promote the well being of the citizenry. According to our policy, Municipality of Agia Varvara participated in the project Prissm, which was discussed and approved by the City Council (decision 108/2012) with the following objectives: to train the municipal staff for the planning and provision of integrated social services to exchange experience with other counties to run a pilot project for the planning and provision of integrated social services to incorporate the positive results of the project Prissm in the municipal policy The project team was formed from one member of the City Council and 14 municipal officers from five different departments. Five of them participated in the study visit in the Northern Health and Social Care Trust in Northern Ireland, in September 2013. 5 FINAL REPORT
The training program was assigned to Mrs Katsouli, an experienced social scientist, who attended the training in the University of Reims Champagne-Ardenne, in November 2013. The first phase of the training program took place in January 2014. The theory of integration in social services, the principles of total quality management and practical examples from other countries were presented. During the second day, the trainees discussed their ideas about the pilot project, for which the integrated intervention to reduce school dropout was selected. The first two steps for the implementation of the pilot project integrated intervention to reduce school dropout were: Reaching pupils from primary education who had difficulties in attending the school courses. The teachers had the responsibility of this particular action. The teachers informed their parents about their children as well as of the pilot project in the context of Prissm. The staff of the Social Services Department came in contact with the parents. The target of this action was to identify the reasons of the children s difficulties. Scientists from the University of Athens and Roma mediators contributed to this action. We followed the holistic approach to support the children, their families and their teachers with support services, benefits and projects that encourage active participation. Such an integrated intervention requires a wide network of partners with mutual agreement on the objective, the methodology, actions and targets. So the next step was to create a network of: public organizations o Municipality of Agia Varvara 6 FINAL REPORT
o Primary schools o National and Kapodistrian University of Athens o General Hospital Agia Varvara ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ private organizations (located in Agia Varvara) o two private therapy centers for speech and learning disabilities o a pharmaceutical industry social actors o Local association of Unesco for culture and piece o Sports and cultural clubs of Agia Varvara o «Stavros Niarchos» Foundation o Union of Greek Shipowners Roma mediators volunteers At this stage, the second phase of the training program took place in June 2014. Members of the initial project team as well as additional municipal officers, teachers, staff from social actors and volunteers attended the second phase of the training. The first day started with the presentation of the pilot activity and of the target group profile. Then, the factors which have an impact on school performance, including the role of the family, were mentioned. On the second day stress was put on the volunteers experience during the implementation of the pilot activity and then issues such as the domestic and the school violence were discussed. During the third day, the trainer, Mrs Katsouli, and the municipal staff who participated in the pilot activity discussed ideas and proposals for the follow-up. 7 FINAL REPORT
The following actions were taken during the integrated intervention to reduce school dropout : Evaluation of speech disorders and psycho-emotional status in children. Free therapy of speech and learning disabilities for uninsured / poor children from Therapy Centers members of the network. Social and psycho-emotional support for families - parents counseling Remedial Teaching in schools Free group tutorial courses from volunteers teachers after school Psycho-emotional support for teachers and pupils Children s physical health monitoring Summer Coaching courses and skills development programs The conclusions from the project Prissm are: 1. There was systematic cooperation between politicians and staff of different departments within the municipality. There was also a broad involvement of public organizations, private companies, social actors and citizens. The project contributed to the realization of the common good of the city, when social problems are addressed and social cohesion is promoted. In other words, different capabilities were combined to achieve a common goal. 2. The project made it possible to provide social services with minimum cost. 8 FINAL REPORT
3. Regarding school dropout, the establishment of an entity with staff from all organizations who have active role to combat school dropout was suggested. This entity will plan and implement similar projects with the support and the supervision of the organizations. 4. Municipal staff was trained and gained valuable experience for the integration of social services. The positive impact of Prissm project is a firm first step towards the provision of integrated social services. 9 FINAL REPORT
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Αγία Βαρβάρα είναι μια μικρή πόλη δυτικά της Αθήνας που δημιουργήθηκε χωρίς να προηγηθεί πολεοδομικός σχεδιασμός, με πρώτους κατοίκους Έλληνες πρόσφυγες που ήλθαν στην Ελλάδα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) και μετανάστες από την ελληνική επαρχία, που μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο κατέφευγαν στα αστικά κέντρα για να βρουν εργασία (δεκαετίες 50 και 60). Σήμερα, έχει 26.500 κατοίκους από τους οποίους 10 με 15% είναι Τσιγγάνοι και 7 με 10% είναι οικονομικοί μετανάστες. Περιβαλλοντικά και κοινωνικά υπάρχει ανάπτυξη, όμως συγκριτικά με τους μέσους δείκτες της Περιφέρειας Αττικής, οι δείκτες μόρφωσης, επαγγελματικής εξειδίκευσης και απασχόλησης παραμένουν χαμηλοί 1, με αποτέλεσμα, στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, ο πληθυσμός της Αγίας Βαρβάρας να καταστεί περισσότερο ευάλωτος και να υποστεί δραματική μείωση του βιοτικού του επιπέδου, αφού το 30% των νοικοκυριών ζουν σε συνθήκες φτώχειας, με όλα τα συνεπακόλουθα κοινωνικά προβλήματα. 1 38,5% έχουν στοιχειώδη μόρφωση, 11,4% είναι εντελώς αγράμματοι, 35% είναι άνεργοι 10 FINAL REPORT
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ PRISSM ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Στόχος της Δημοτικής αρχής είναι η δημιουργία μιας υγιούς πόλης, δηλαδή μιας πόλης που συμβάλλει θετικά στη σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία των κατοίκων της. Το στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης του Δήμου περιλαμβάνει παράλληλες δράσεις για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, τον εκσυγχρονισμό του οικιστικού ιστού και την κοινωνική προστασία των πολιτών. Τα τελευταία χρόνια έχουν υλοποιηθεί παρεμβάσεις σε γειτονιές. με τη συνεργασία διαφόρων οργανισμών του δημοσίου, ιδιωτικού και κοινωνικού τομέα που περιλαμβάνουν συνδυασμένες δράσεις, ανάλογα με τα προβλήματα που πρέπει να λυθούν για να υπάρξει βιώσιμη ανάπτυξη και βελτίωση του επιπέδου ζωής σε αυτές. Μέσα από την εμπειρία αυτών των δράσεων, συνειδητοποιήσαμε την έννοια της ολοκλήρωσης, η οποία ειδικά στο σχεδιασμό και στην παροχή Κοινωνικών Υπηρεσιών αποκτά ιδιαίτερη αξία. Η ανάγκη να μάθουμε, να πειραματιστούμε να αποκτήσουμε τεχνογνωσία στο στον τομέα αυτό, μας οδήγησε στη συμμετοχή μας στο τομεακό πρόγραμμα Leonardo da Vinci με το έργο Prissm. Το πρόγραμμα παρουσιάστηκε στο Δημοτικό Συμβούλιο και εγκρίθηκε με την απόφαση 108/2012 (Παράρτημα 1). ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ Το πρόγραμμα «Προώθηση της Ολοκλήρωσης στο Σχεδιασμό και στη Παροχή Κοινωνικών Υπηρεσιών σε Τοπικές Αρχές μέσω της Επαγγελματικής Κατάρτισης του Προσωπικού των Δήμων Μοχλός της Τοπικής Ανάπτυξης» με διακριτικό τίτλο Prissm 11 FINAL REPORT
υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της Δράσης «Πολυμερή Σχέδια Μεταφοράς Καινοτομίας 2012», του Τομεακού Προγράμματος της Δια Βίου Μάθηση «Leonardo da Vinci» Υλοποιήθηκε από ένα εταιρικό σχήμα, στο οποίο μετέχουν φορείς από τέσσερις χώρες- την Ελλάδα, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Λιθουανία: Η Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.) Ο Ευρωπαϊκός Όμιλος Εδαφικής Συνεργασίας «Αμφικτιονία» Ο Δήμος Αγίας Βαρβάρας Η αναπτυξιακή ανώνυμη εταιρεία Ο.Τ.Α. «E-TRIKALA» Το Πανεπιστήμιο της Reims Champagne-Ardenne της Γαλλίας Ο φορέας Northern Health and Social Care Trust της Μεγάλης Βρετανίας Ο Δήμος Alytus της Λιθουανίας Στόχος του προγράμματος ήταν απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων για την προώθηση της ολοκλήρωσης στο σχεδιασμό και την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών από την τοπική αυτοδιοίκηση. Ο Δήμος της Αγίας Βαρβάρας, ως μέλος του εταιρικού σχήματος, για την επίτευξη του στόχου του προγράμματος ανέλαβε: Να υλοποιήσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το προσωπικό του Δήμου με θέμα το σχεδιασμό και την παροχή ολοκληρωμένων κοινωνικών υπηρεσιών Να ανταλλάξει τεχνογνωσία με τους συμμετέχοντες φορείς Να ενισχύσει την εκπαίδευση μέσα από την πιλοτική εφαρμογή μιας μορφής ολοκλήρωσης στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών. Να ενσωματώσει τα θετικά αποτελέσματα της υλοποίησης του προγράμματος στην πολιτική του δήμου. 12 FINAL REPORT
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ Το πρώτο βήμα για την εκπαίδευση του προσωπικού του δήμου στο σχεδιασμό και την παροχή ολοκληρωμένων κοινωνικών υπηρεσιών ήταν η εκπαίδευση και απόκτηση εμπειρίας στελεχών του Δήμου που θα αποτελούσαν τον πυρήνα της ομάδας έργου. Για τον σκοπό αυτό αποφασίσαμε τη συμμετοχή του Δήμου στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που υλοποίησε ο φορέας Northern Health and Social Care Trust της Μεγάλης Βρετανίας. Συγκεκριμένα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του φορέα Northern Health and Social Care Trust συμμετείχαν: Ένα μέλος της πολιτικής ηγεσίας του Δήμου, οι Προϊστάμενοι δύο Διευθύνσεων των Κοινωνικών και των Διοικητικών/Οικονομικών Υπηρεσιών - καθώς και ένα επιστημονικό στέλεχος κάθε μίας από αυτές τις Διευθύνσεις. Μετά την ολοκλήρωση αυτού του εκπαιδευτικού προγράμματος, ζητήσαμε από τους εταίρους μας στη Μεγάλη Βρετανία, να επιλέξουν ένα φορέα που σε μια πόλη όπου υπάρχουν κοινωνικά προβλήματα παρόμοια με της Αγία Βαρβάρας και να μας βοηθήσουν να έλθουμε σε επαφή για να συζητήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν αυτά τα κοινωνικά προβλήματα, ολοκληρωμένα. Επισκεφτήκαμε στην πόλη Ballymena τις υπηρεσίες παιδικής μέριμνας του φορέα Northern Health and Social Care Trust. Μέσα από τη συζήτηση δημιουργήθηκαν οι πρώτες ιδέες για το δικό μας εκπαιδευτικό πρόγραμμα, την πιλοτική εφαρμογή και την προοπτική αξιοποίηση όλων αυτών στην άσκηση της κοινωνικής πολιτικής από το Δήμο. 13 FINAL REPORT
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ Το επόμενο βήμα ήταν η προετοιμασία της κ. Κατσούλη, ψυχολόγου, που ανέλαβε την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος στην Αγία Βαρβάρα. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας, το Νοέμβριο του 2013, ο εκπαιδευτής παρακολούθησε πρόγραμμα κατάρτισης στο Πανεπιστήμιο Reims Champagne-Ardenne της Γαλλίας, το οποίο περιελάμβανε τη θεωρητική ανάλυση της ολοκλήρωσης και την παρουσίαση εφαρμογών της στο Δήμο Vitry-Le-Francois, όπου παρέχονται ολοκληρωμένες υπηρεσίες. ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ Παράλληλα, με την εκπαίδευση του εκπαιδευτή, υλοποιήθηκε η διαδικασία επιλογής και συγκρότησης της ομάδας των ατόμων που θα συμμετείχαν στην εκπαίδευση και την πιλοτική εφαρμογή, δηλαδή της ομάδας έργου. Βασική επιδίωξή μας ήταν η σύνθεση της ομάδας να είναι εναρμονισμένη με τη φιλοσοφία της ολοκλήρωσης και για το λόγο αυτό προσπαθήσαμε να συμμετέχουν στην ομάδα : Άτομα από όλες τις υπηρεσίες - διοικητικές, οικονομικές, τεχνικές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές- που διαθέτει ο Δήμος. Άτομα από κάθε θέση ευθύνης δηλαδή δημοτικοί σύμβουλοι, προϊστάμενοι οργανικών μονάδων και κατώτεροι υπάλληλοι. Άτομα που έχουν εκφράσει επιθυμία συμμετοχής στο πρόγραμμα. Η Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου, ως αρμόδια υπηρεσία για την υλοποίηση του προγράμματος Prissm στην Αγία Βαρβάρα, ανέλαβε να ενημερώσει το ανθρώπινο δυναμικό του Δήμου. Η ενημέρωση έγινε ατομικά με τους υπαλλήλους και τα στελέχη της διοίκησης. Παράλληλα με την προφορική ενημέρωση, δόθηκε ενημερωτικό φυλλάδιο (Παράρτημα 2). 14 FINAL REPORT
Κατά τη διαδικασία της ενημέρωσης συναντήσαμε άτομα τα οποία θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση στο σχεδιασμό και την παροχή ολοκληρωμένων κοινωνικών υπηρεσιών, δεν τους αφορά, γιατί δεν απασχολούνται στον κοινωνικό τομέα, όμως οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες εξέφρασαν επιθυμία της συμμετοχής στο πρόγραμμα είτε γιατί ενδιαφέρονταν να βελτιώσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους, είτε γιατί είχαν συνειδητοποιήσει ότι η ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών προϋποθέτει τη σύμπραξη διαφορετικών υπηρεσιών και τη σύνθεση διαφορετικών υποστηρικτικών μέτρων και ήθελαν να μάθουν πως επιτυγχάνεται. Μετά την ενημέρωση συγκροτήθηκε η ομάδα έργου την οποία αποτελούσαν: Ένα (1) πολιτικό στέλεχος Τρεις (3) υπάλληλοι των Διοικητικών και Οικονομικών Υπηρεσιών Δύο (2) υπάλληλοι των Τεχνικών Υπηρεσιών Επτά (7) υπάλληλοι των Κοινωνικών Υπηρεσιών Ένας (1) υπάλληλος της Υπηρεσίας Προγραμματισμού Ένας (1) υπάλληλος των Υπηρεσιών Παιδείας. Από τους υπαλλήλους: Τέσσερις (4) ήταν προϊστάμενοι οργανικών μονάδων και Δέκα (10) κατώτεροι υπάλληλοι. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ: ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα άτομα που δήλωσαν ενδιαφέρον συμμετοχής στην ομάδα έργου, συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο ανάλυσης εκπαιδευτικών αναγκών της ΕΕΤΑΑ, το οποίο σχεδιάστηκε με σκοπό να εντοπιστούν τα θέματα εκπαίδευσης που χρειαζόταν να εκπαιδευτεί (Παράρτημα 3). 15 FINAL REPORT
Οι απαντήσεις βοήθησαν να σχηματιστεί μια εικόνα των απόψεων των ατόμων για την κοινωνική πολιτική και τον τρόπο που ασκείται, των προσωπικών στάσεων, των γνώσεων και δεξιοτήτων που διευκολύνουν ή παρεμποδίζουν την ολοκλήρωση στο σχεδιασμό και την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. Μέσα από αυτή τη διαδικασία διαπιστώσαμε ότι: Δεν κατανοούσαν όλα τα άτομα, το ίδιο, την έννοια της ολοκλήρωσης. Πολλοί θεωρούσαν ότι η ολοκλήρωση επιτυγχάνεται όταν μια Κοινωνική Υπηρεσία έχει τις αρμοδιότητες, τα μέσα και το ανθρώπινο δυναμικό, που την καθιστούν ικανή να παράσχει την κοινωνική υποστήριξη, που οι πολίτες έχουν ανάγκη. Πολλοί ταύτιζαν την ολοκλήρωση με δικτύωση και συνεργασία Κοινωνικών Υπηρεσιών διαφορετικών φορέων. Τέλος, σε σχέση με την οργανωσιακή κουλτούρα και συμπεριφορά των ατόμων διαπιστώσαμε ότι πρακτικά, η ουσιαστική συμμετοχή, η επικοινωνία, η συνεργασία και η ομαδικότητα, δεν προβλημάτιζαν όλα τα άτομα που προσφέρουν υπηρεσίες στο Δήμο (πολιτική ηγεσία και υπάλληλοι) και δεν είχαν όλα τα άτομα βιώσει αυτό τον τρόπο δουλειάς. Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, οι υπεύθυνοι του προγράμματος Prissm στην Αγία Βαρβάρα και η υπεύθυνη της εκπαίδευσης κ. Κατσούλη, σχεδίασαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. 16 FINAL REPORT
ΠΡΩΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το πρώτο εκπαιδευτικό σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στις 30 και 31 Ιανουαρίου 2014 και διήρκησε 14 ώρες. Αναλυτικά αποτελούνταν από τέσσερα μέρη (Παραρτήματα 4, 12, 13): 1. Παρουσίαση του συστήματος Διοίκησης Ολικής Ποιότητας, 2. Θεωρία και τις πρακτικές εφαρμογές της ολοκλήρωσης 3. Παρουσίαση πρακτικών εφαρμογών 4. Βιωματικές ασκήσεις Η Διοίκηση Ολικής Ποιότητας, αποτελεί ένα σύγχρονο σύστημα διοίκησης, το οποίο διδάσκεται στη Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης και επιδιώκεται να εφαρμοστεί στους δημόσιους οργανισμούς και τους Ο.Τ.Α. Στόχος αυτού του συστήματος διοίκησης είναι η συνεχής βελτίωση της ποιότητας της λειτουργίας των οργανισμών προς όφελος των πολιτών. Για την επίτευξη του στόχου προϋποθέσεις τίθενται, η δημοκρατική λειτουργία των οργανισμών, η συνεργατική κουλτούρα και η υλοποίηση ολοκληρωμένων παρεμβάσεων. Με βάση τα παραπάνω, η παρουσίαση του συστήματος Διοίκησης Ολικής Ποιότητας στο εκπαιδευτικό σεμινάριο είχε την έννοια μιας εισαγωγής στη φιλοσοφία της σύγχρονης δημόσιας διοίκησης η οποία συνδέεται άμεσα με την κατανόηση της ανάγκης και της εφαρμογής της ολοκλήρωσης. Όσον αφορά στη θεωρία της ολοκλήρωσης δόθηκε έμφαση στην αναγκαιότητα εφαρμογής στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, προκειμένου να υπάρχει καλύτερη εξυπηρέτηση με λιγότερο κόστους και ικανοποίηση των πολιτών. 17 FINAL REPORT
Αναλύθηκαν τα διαφορετικά επίπεδα της ολοκλήρωσης- από την απόλυτη αυτονομία, στο συντονισμό ως τη δομική ολοκλήρωση - οι βαθμοί ολοκλήρωσης, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα σε κάθε περίπτωση σε σχέση με τις κοινωνικές ανάγκες και οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή της, όπως η ύπαρξη πολιτικής βούλησης, η ενθάρρυνση και διευκόλυνση της κοινωνικής συμμετοχής και αλλαγής της κουλτούρας και της οργάνωσης των δημοσίων οργανισμών. Ιδιαίτερο θέμα συζήτησης αποτέλεσε η παρουσίαση πρακτικών εφαρμογών της ολοκλήρωσης. Παρουσιάστηκαν οι ολοκληρωμένες υπηρεσίες του δήμου Vitry-Le- Francois καθώς και η εμπειρία των διευθυντών αυτών των υπηρεσιών από τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν στην οργάνωσή τους και τα οφέλη που προέκυψαν από τη λειτουργία τους. Η συζήτηση αυτή, αναπόφευκτα, περιείχε τη σύγκριση των κοινωνικών συνθηκών και στην έκταση του κοινωνικού κράτους στις δύο χώρες Γαλλία και Ελλάδα. Οι βιωματικές ασκήσεις έγιναν με την ευθύνη της εκπαιδεύτριας κ. Κατσούλη σε ολιγομελείς ομάδες. Εκπαιδευτικό υλικό του σεμιναρίου ήταν αυτό που παρείχε το Πανεπιστήμιο Reims Champagne-Ardenne στους εκπαιδευτές, καθώς επίσης εισηγήσεις για τη Διοίκηση Ολικής Ποιότητας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. Το εκπαιδευτικό υλικό δόθηκε έντυπα και ηλεκτρονικά στους εκπαιδευόμενους μαζί με πληροφορίες για χρήσιμα links με έμπειρους φορείς. 18 FINAL REPORT
Από τη διαδικασία της εκπαίδευσης εξάγαμε τα εξής συμπεράσματα: Η τοπική αυτοδιοίκηση ουσιαστικά δεν έχει υιοθετήσει το σύστημα Διοίκηση Ολικής Ποιότητας στη λειτουργία της. Οι προσπάθειες που γίνονται σε αυτή την κατεύθυνση συνήθως είναι περιορισμένες, αποσπασματικές και ασυνεχείς. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν υπάρχει η ανάλογη κουλτούρα στην πολιτική και υπηρεσιακή ηγεσία όλων των Δήμων. Όμως η παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών προϋποθέτει τη δημοκρατική λειτουργία και συνεργασία. Αυτή η προϋπόθεση συζητήθηκε από τα μέλη της ομάδας και η πλήρωσή της στο Δήμο της Αγίας Βαρβάρας, τέθηκε ως στόχος τους. Όσον αφορά τη διαδικασία της ολοκλήρωσης, φάνηκε εύκολη στο επίπεδο της δικτύωσης και του συντονισμού διαφορετικών υπηρεσιών. Αντίθετα, η συγκέντρωση προσωπικού διαφορετικών υπηρεσιών σε ένα οργανισμό ή σε όργανο λήψης αποφάσεων, με σκοπό την παροχή ενός πακέτου υπηρεσιών σε μια συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού, φάνηκε δύσκολη και προβληματική για δύο λόγους. Καταρχήν, γιατί δεν υπάρχει ανάλογο θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο σε επίπεδο κρατικής πολιτικής. Αντίθετα έχει πολλές φορές κριθεί αρνητικά το επίπεδο συντονισμού των κοινωνικών υπηρεσιών διαφορετικών φορέων του κράτους και η επικάλυψη των προγραμμάτων και των παροχών τους. Ο δεύτερος λόγος αφορά στον κίνδυνο, το πλήθος των υπηρεσιών που έχουν δημιουργηθεί με βάση τις κοινωνικές ανάγκες που καλύπτει κάθε μία, να αντικατασταθεί από ένα νέο πλήθος υπηρεσιών που θα δημιουργηθούν με βάση τις πληθυσμιακές ομάδες που εξυπηρετούν. Επομένως θα υπάρχει και πάλι κατακερματισμός που πιθανά να μην διασφαλίζει την ίση πρόσβαση κάθε πληθυσμιακής ομάδας και ατόμου στις παροχές του κοινωνικού κράτους. 19 FINAL REPORT
Σε σχέση με τα παραδείγματα ολοκληρωμένων κοινωνικών υπηρεσιών άλλων χωρών τα μέλη της ομάδας εξέφρασαν την άποψη ότι, αποκτούν αξία, μόνο όταν ανάγονται στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες κάθε χώρας. Στην Ελλάδα με το υπολειμματικό κοινωνικό κράτος δύσκολα μπορούν να αξιοποιηθούν τα παραδείγματα μιας χώρας με αναπτυγμένο κοινωνικό κράτος. Το εκπαιδευτικό σεμινάριο έδωσε την ευκαιρία στα στελέχη του Δήμου να συζητήσουν τις τοπικές κοινωνικές ανάγκες και τις κοινωνικές πολιτικές, να εντοπίσουν τα δυνατά και αδύνατα σημεία στη λειτουργία του οργανισμού και να επαναπροσδιορίσουν το ρόλο τους στην προσπάθεια εξυπηρέτησης των πολιτών. Τελικά, παρά τους προβληματισμούς, η ιδέα της ολοκλήρωσης αντιμετωπίστηκε θετικά από όλα τα μέλη της ομάδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πολλοί αναφέρθηκαν σε περιπτώσεις πολιτών που προσέρχονται στη διοικητική ή οικονομική ή τεχνική ή κοινωνική υπηρεσία με ένα αίτημα που όμως φανερώνει την συνύπαρξη κοινωνικών προβλημάτων. Σε αυτές τις περιπτώσεις συχνά οι υπηρεσίες συνεργάζονται για να τους εξυπηρετήσουν λειτουργώντας έτσι ως μια μικρής κλίμακας «άτυπη» ολοκληρωμένη υπηρεσία (Παράρτημα 5). 20 FINAL REPORT
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΙΛΟΤΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΩΝ - ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Την τελευταία ημέρα του εκπαιδευτικού σεμιναρίου δημιουργήθηκαν υπο-ομάδες εργασίας, ώστε οι εκπαιδευόμενοι να σκεφτούν ιδέες και να σχεδιάσουν μια πρόταση ολοκληρωμένων υπηρεσιών που θα μπορούσε να λειτουργήσει στο Δήμο Αγίας Βαρβάρας. Στη συνέχεια η κάθε υπο-ομάδα παρουσίασε τις ιδέες της και ακολούθησε συζήτηση για την επιλογή της καλύτερης πρότασης σε σχέση με τις κοινωνικές ανάγκες αλλά και τη δυνατότητα υλοποίησης. Ο κύριος στόχος της λειτουργίας των υπο-ομάδων και του σχεδιασμού μιας ολοκληρωμένης υπηρεσίας στο Δήμο της Αγίας Βαρβάρας, ήταν να δώσουμε την ευκαιρία της βιωματικής εμπειρίας, που θα βοηθούσε στην κατανόηση τη διαδικασίας της ολοκλήρωσης, των δυνατοτήτων και των δυσκολιών, των ευκαιριών και των κινδύνων που σχετίζονται με την εφαρμογής της. Η πρόταση που επιλέχθηκε ήταν ο σχεδιασμός μιας ολοκληρωμένης υπηρεσίας για την αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής, που απειλεί τα παιδιά της πόλης που διαβιούν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Στην Αγία Βαρβάρα, επί σειρά δεκαετιών, υπήρχε το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας, φτώχειας, αναλφαβητισμού και σχολικής διαρροής σε ολόκληρο το δυτικό τομέα της Περιφέρειας Αττικής. Με τη συστηματική υλοποίηση αναπτυξιακών κοινωνικών δράσεων, υπήρχε μια σαφής βελτίωση όλων αυτών των δεικτών η οποία ήταν συνεχής έως το 2009. Η οικονομική κρίση είχε βαρύτατες συνέπειες για τους κατοίκους της Αγίας Βαρβάρας και ιδιαίτερα για τις πληθυσμιακές ομάδες που δεν είχαν τα «μέσα» να αντέξουν τις πιέσεις, όπως οι Ρομά και οι οικονομικοί μετανάστες. Αποτέλεσμα της κρίσης ήταν και η ραγδαία αύξηση της σχολικής διαρροής. 21 FINAL REPORT
Γνωρίζοντας το ρόλο που θα παίξουν τα σημερινά παιδιά στο μέλλον και την αξία της μόρφωσης για να επιτύχουν σε αυτόν το ρόλο, η ομάδα εκτίμησε ότι η αντιμετώπιση της σχολική διαρροής αποτελεί κοινωνική ανάγκη πρώτης προτεραιότητας. Έτσι εκτός από το στόχο της βιωματικής εμπειρίας του σχεδιασμού μιας ολοκληρωμένης κοινωνικής υπηρεσίας τέθηκε ο στόχος της μείωσης της σχολικής διαρροής. Ένα επιτυχές αποτέλεσμα σε αυτήν την κατεύθυνση θα παρείχε κοινωνικό όφελος και ταυτόχρονα θα συνέβαλε θετικά στην προώθησης της πολιτικής παροχής ολοκληρωμένων κοινωνικών υπηρεσιών. S.W.O.T. ΑΝΑΛΥΣΗ Η ομάδα έργου αφιέρωσε χρόνο στην ανάλυση των δυνατοτήτων και δυσκολιών, των ευκαιριών και των κινδύνων της λειτουργίας μιας ολοκληρωμένης υπηρεσίας για τη μείωση της σχολικής διαρροής. Τα συμπεράσματα της ανάλυσης είχαν ως εξής: Δυνατά σημεία είναι: 1. Η Κοινωνική Συνοχή. Παρόλο που στην Αγία Βαρβάρα κατοικούν πληθυσμιακές ομάδες με σημαντικές διαφορές στις συνήθειες και τον τρόπο ζωής δεν υπάρχουν έντονες κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις. Οι Ρομά άρχισαν να εγκαθίστανται στην Αγία Βαρβάρα λίγο πριν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο έως στα μέσα της δεκαετίας του 40. Η συντριπτική πλειοψηφία ήρθε από την Κωνσταντινούπολη και τα μικρασιατικά παράλια, ως τμήμα του προσφυγικού ελληνισμού, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Απασχολήθηκαν ως πλανόδιοι έμποροι κυρίως στους τομείς της κλωστοϋφαντουργίας και ένδυσης που ήκμασαν τα μεταπολεμικά χρόνια ή ως 22 FINAL REPORT
πλανόδιοι τεχνίτες. Στην Αγία Βαρβάρα εγκαταστάθηκαν σε κανονικές κατοικίες και εντάχθηκαν στην τοπική κοινωνία Πλήρως ενταγμένοι είναι και οι παλιννοστούντες Πόντιοι οι οποίοι ήρθαν στην πόλη μετά το 1922 καθώς επίσης τη δεκαετίες του 80 και 90. Τέλος οι οικονομικοί μεταστάντες προερχόμενοι κυρίως από την Αλβανία, ζουν χρόνια στην πόλη, καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια ένταξης και είναι σε μεγάλο βαθμό κοινωνικά ενταγμένοι. 2. Η Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου Η Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου αποτελεί πλαίσιο αναφοράς της τοπικής κοινότητας. Έχει κατακτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών, οι οποίοι προσέρχονται σε αυτήν για να ζητήσουν υποστήριξη, με την ίδια φυσικότητα που προσέρχονται σε άλλες υπηρεσίες για να διεκπεραιώσουν διάφορες υποθέσεις. Συστάθηκε το 1997 και λειτουργώντας 17 χρόνια γνωρίζει τις ανάγκες των ευπαθών κοινωνικών ομάδων που διαβιούν στην Αγία Βαρβάρα για τη στήριξη των οποίων έχει δημιουργήσει ένα ευρύ δίκτυο συνεργατών από το δημόσιο, ιδιωτικό και κοινωνικό χώρο και υλοποιεί ποικίλα ομαδικά και ατομικά προγράμματα (Παράρτημα 6). 3. Ο θεσμός της γειτονιάς και ο εθελοντισμός Στην πόλη είναι πάντα ενεργά τα άτυπα κοινωνικά δίκτυα ενώ υπάρχει ανεπτυγμένος ο εθελοντισμός. 4. Πολιτική βούληση Η Δημοτική Αρχή έχει την πολιτική βούληση, όχι μόνο για την ανάπτυξη δράσεων μείωσης της σχολικής διαρροής, δράσεις που συνδέονται άμεσα με το ρόλο και τις αρμοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και για την αναδιοργάνωση των υπηρεσιών της καθώς και τη λήψη πρωτοβουλιών για την άσκηση περισσότερο αποτελεσματικής κοινωνικής πολιτικής. 23 FINAL REPORT
5. Υπηρεσιακή ετοιμότητα Στην Κοινωνική Υπηρεσία απασχολείται ένας μεγάλος αριθμός ατόμων με γνώσεις και εμπειρία, ενώ η πλειοψηφία των υπαλλήλων του Δήμου είναι «ανοικτή» στις αλλαγές και πρόθυμη να συμμετέχει σε εκπαιδευτικά/υποστηρικτικά προγράμματα. Ευκαιρίες είναι: 1. Το πρόγραμμα Prissm Το πρόγραμμα Prissm του Τομεακού Προγράμματος της Δια Βίου Μάθηση «Leonardo da Vinci» αποτελεί μια ευκαιρία για εκπαίδευση στις ολοκληρωμένες κοινωνικές υπηρεσίες και απόκτησης εμπειρίας από την εφαρμογή της ολοκλήρωσης σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και στην Αγία Βαρβάρα 2. Το πρόγραμμα «Ευρώπη 2020» Μετά το τέλος του προγράμματος Prissm, μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες που δίνει η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανάπτυξη και την απασχόληση «Ευρώπη 2020», για τη βελτίωση της κοινωνικής πολιτικής. Δυσκολίες είναι: 1. Η συρρίκνωση του Κοινωνικού Κράτους Στις αρχές του 21αιώνα στην άσκηση της κρατικής κοινωνικής πολιτικής επικρατούσαν οι απόψεις του προνοιακού πλουραλισμού, δηλαδή της σύμπραξης του κράτους με την αγορά και των θεσμών με τον εθελοντισμό και τα άτυπα δίκτυα - χωρίς να προσδιορίζονται τα όρια συμμετοχής καθενός. Σύμφωνα με άλλες επιστημονικές 24 FINAL REPORT
απόψεις το ελληνικό κοινωνικό κράτος ανήκε σε ένα υποτυπώδες υπανάπτυκτο κοινωνικό μοντέλο της «λατινικής περιφέρειας» 2 Στις σημερινές συνθήκες της οικονομικής κρίσης, σε αντίθεση με τα κοινωνικά προβλήματα που διογκώνονται, το κοινωνικό κράτος συρρικνώνεται συνεχώς, με αποτέλεσμα, η στήριξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων να επαφίεται στα άτυπα δίκτυα και τον εθελοντισμό. Είναι σαφές ότι όταν η κοινωνική πολιτική δεν αποτελεί προτεραιότητα για το κράτος, οι πρωτοβουλίες στο τομέα αυτό, δύσκολα αναπτύσσονται. 2. Η έλλειψη κουλτούρας Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενα κεφάλαια, δεν έχουν όλες οι δημόσιες υπηρεσίες «κουλτούρα ποιότητας» και κατά συνέπεια δεν αναπτύσσονται συστηματικά δράσεις αναβάθμισης της ποιότητας στη λειτουργία και τα προϊόντα που παράγουν προς όφελος των πολιτών. Ειδικότερα στον κοινωνικο τομέα η έλλειψη κουλτούρας ποιότητας κάνει τη συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών υπηρεσιών «ασθενική» ενώ η διάθεση για «αλλαγές» είναι περιορισμένη. 3. Η έλλειψη σχετικής τεχνογνωσίας Στην Αγία Βαρβάρα έχουν αναπτυχθεί ολοκληρωμένες παρεμβάσεις με σκοπό τη βελτίωση του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής σε υποβαθμισμένες γειτονιές της πόλης. Στον τομέα αυτό υπάρχει εμπειρία, αλλά δεν υπάρχει αντίστοιχη εμπειρία στην ολοκλήρωση κοινωνικών υπηρεσιών. Κίνδυνος είναι: 1. Η ματαίωση 2 Leidfried S., (1993), Towards a European welfare state? On integrating poverty regime into the European community, στο C. Jonew (ed) New perspectives on the welfare state in Europe, Routledge, London & N York, 133 σ.135. 25 FINAL REPORT