ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗEΥΟΜΔΝΧΝ ΔΗΑΓΧΓΖ ει.2 ΜΔΡΟ ΠΡΧΣΟ 1. ΤΝΔΥΗΕΟΜΔΝΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΚΑΣΑΡΣΗΖ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΖ. 6 1.1. Ο ξόινο ηεο θαηάξηηζεο-γηα βίνπ κάζεζεο 6 1.2. Μνληέια ζπλερηδόκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ζηελ Δπξώπε. 16 2. ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΚΑΣΑΡΣΗΖ-ΔΡΓΑΗΑ 28 2.1. Ζ ελζσκάησζε ηνπ ρξόλνπ θαηάξηηζεο ζην ρξόλν εξγαζίαο: ε γαιιηθή εκπεηξία.. 28 2.2 Ζ εθ πεξηηξνπήο απαζρόιεζε θαη θαηάξηηζε (Jobrotation) 37 ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ 3. ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΤΣΖΜΑ ΤΝΔΥΗΕΟΜΔΝΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΚΑΣΑΡΣΗΖ. 44 3.1. Καλνληζηηθό πιαίζην- Γνκέο ζπλερηδόκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ζηελ Διιάδα.. 46 3.2. Αμηνιόγεζε ησλ πνιηηηθώλ θαη δξάζεσλ ζπλερηδόκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ζηελ Διιάδα.. 56 4. ΔΛΛΔΗΦΔΗ Δ ΝΔΔ ΓΔΞΗΟΣΖΣΔ ΚΑΗ ΑΝΑΓΚΔ ΚΑΣΑΡΣΗΖ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΑΓΟΡΑ ΔΡΓΑΗΑ 63 4.1 Διιείςεηο αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ ζηνλ ηνκέα ησλ ΣΠΔ 64 4.2 Αλεπαξθήο ε δήηεζε εμεηδηθεπκέλνπ αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ ζηελ Διιάδα 66 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 70 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ. 75 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ 78
ΔΗΑΓΧΓΖ Η επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε είλαη έλα ζεκαληηθφ κέζν πνιηηηθήο πνπ ζπκβάιιεη ζηελ επίηεπμε πνιιψλ θαη πνηθίισλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζηφρσλ, ελφο πςεινχ επηπέδνπ απαζρφιεζεο, θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη δηαηήξεζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο πξνο φθεινο κηαο βηψζηκεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Η επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε πεξηιακβάλεη γεληθά φιεο ηηο νξγαλσκέλεο θαη δηαξζξσκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, είηε νδεγνχλ ζηελ απφθηεζε αλαγλσξηζκέλσλ πξνζφλησλ είηε φρη, πνπ παξέρνπλ ζηα άηνκα δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο αλαγθαίεο θαη επαξθείο γηα ηελ εθηέιεζε κηαο εξγαζίαο ή ελφο ζπλφινπ εξγαζηψλ. Με ηνλ φξν αξρηθή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε αλαθεξφκαζηε ζηνλ πξψην θχθιν θαηάξηηζεο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ επαγγέικαηνο πνπ θαιχπηεη θπξίσο ηηο αξρηθέο αλάγθεο ησλ θαηαξηηδνκέλσλ κέζσ ηεο απφθηεζεο επαγγεικαηηθψλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ επξχηεξνπ ραξαθηήξα, ελψ ε ζπλερηδφκελε θαηάξηηζε αθνξά ηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ αλαλέσζε ησλ πξνζφλησλ θαη δεμηνηήησλ ηνπο κέζα απφ κηα δηαξθή εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία 1. Καηά ζπλέπεηα, φζνη ιακβάλνπλ αξρηθή θαηάξηηζε πξνεηνηκάδνληαη γηα ηελ αλάιεςε κηαο κειινληηθήο εξγαζίαο ελψ κέζσ ηεο ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο πξνζαξκφδνπλ ηηο δεμηφηεηεο ηνπο ζηηο κεηαβαιιφκελεο απαηηήζεηο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Η επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε δελ ζπλδέεηαη απαξαίηεηα κε ηνλ ηφπν ζηνλ νπνίν δηεμάγεηαη, ηνλ θνξέα πνπ ηελ παξέρεη, ηελ ειηθία ή άιια ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπκκεηερφλησλ. Μπνξεί λα αθνξά ζπγθεθξηκέλν αληηθείκελν εξγαζίαο ή έλα θάζκα επαγγεικάησλ, ελψ κπνξεί λα πεξηιακβάλεη θαη ζηνηρεία γεληθήο εθπαίδεπζεο. Δμάιινπ, ν νξηζκφο ηεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο δηαθέξεη απφ ρψξα ζε ρψξα. 1 Ακίηζεο, Γ., «Θεζκνί θαη πνιηηηθέο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο Η επξσπατθή πξφθιεζε θαη ε εμέιημε ηνπ εζληθνχ ζπζηήκαηνο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο», Δθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, 2000 2
Η ζεκαζία ηεο ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο σο κέζν ηεο πνιηηηθήο ηεο απαζρφιεζεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ αιιαγψλ απμάλεηαη ζπλερψο. Πξάγκαηη, ε ζπλερηδφκελε θαηάξηηζε επηδηψθεη λα θαηαζηήζεη νκαιφηεξε ηελ πξνζαξκνγή ζηηο κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο ησλ επαγγεικαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο εξγαζίαο, λα επλνήζεη ηελ έληαμε ησλ λέσλ θαη άιισλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη λα πξνσζήζεη ηελ αξρή ησλ ίζσλ επθαηξηψλ. Ο ξπζκφο ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ κεηαβνιψλ πνπ πξνθαινχλ νη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο θαη δεκνγξαθηθέο αιιαγέο είλαη πηα πνιχ ηαρχο. Η παγθνζκηνπνίεζε επηηαρχλεηαη θαη ε πίεζε ηνπ αληαγσληζκνχ πνπ πθίζηαληαη νη Δπξσπαίνη παξαγσγνί εληείλεηαη, εληζρπκέλε απφ ηελ εληαία αγνξά θαη ηε λνκηζκαηηθή έλσζε. Σν ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ησλ Δπξσπαίσλ παξαγσγψλ εμαξηάηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ πξφζβαζή ηνπο ζε έλα νξζά εθπαηδεπκέλν θαη θαηαξηηζκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ, ηθαλφ λα πξνζαξκφδεηαη ζε λέεο κνξθέο εξγαζίαο θαη λα αλαπηχζζεη λέα πξντφληα. Καζψο ε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ζηξέθεηαη απφ ηηο βαζηθέο βηνκεραλίεο ζε πην εμειηγκέλα πξντφληα θαη ππεξεζίεο, νη ζέζεηο εξγαζίαο γηα αλεηδίθεπηνπο ρεηξψλαθηεο κεηψλνληαη ελψ νη ζέζεηο γηα κε ρεηξψλαθηεο, ηδίσο φζεο απαηηνχλ θξηηηθή ζθέςε, δηνηθεηηθέο ηθαλφηεηεο θαη ηερλνγλσζία, απμάλνληαη. Δμάιινπ, ε πηψζε ηνπ πνζνζηνχ γελλήζεσλ θαη ε αχμεζε ηεο πξνζδφθηκεο δηάξθεηαο δσήο νδήγεζαλ ζηελ αχμεζε ηνπ κέζνπ φξνπ ειηθίαο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Σαπηφρξνλα, θαζψο φιν θαη πεξηζζφηεξεο γπλαίθεο επηδεηνχλ ηελ επαγγεικαηηθή ζηαδηνδξνκία, γίλεηαη πιένλ γεληθά απνδεθηφ φηη ηφζν νη άλδξεο φζν θαη νη γπλαίθεο έρνπλ δηθαίσκα ζε κηα πςεινχ επηπέδνπ εθπαίδεπζε θαη επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη ζηε δπλαηφηεηα λα αλαπηχμνπλ ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο θαη λα αλαδεηήζνπλ κηα αμηφινγε ζηαδηνδξνκία. Οη αιιαγέο απηέο αλέδεημαλ ηελ αμία ελφο πςεινχ επηπέδνπ γεληθήο εθπαίδεπζεο, ην νπνίν ζεσξείηαη θαζνξηζηηθφ ηφζν γηα ηελ ηθαλφηεηα αλάιεςεο ησλ πξνζθεξφκελσλ ζέζεσλ εξγαζίαο, φζν θαη γηα ηελ απφθηεζε λέσλ δεμηνηήησλ. Καηά ζπλέπεηα, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν επεξεάδεη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν ηηο επαγγεικαηηθέο πξννπηηθέο θάζε αηφκνπ θαη θαηά ζπλέπεηα ηηο επθαηξίεο ηνπ γηα θαιχηεξεο ζπλζήθεο δσήο. 3
Σα ηειεπηαία ρξφληα φια ηα επξσπατθά θξάηε εθάξκνζαλ κέηξα γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ αιιαγψλ. ην ζχλνιν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαηαβιήζεθαλ πξνζπάζεηεο λα αλεβεί ην επίπεδν ησλ δεμηνηήησλ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη λα βειηησζεί ε ηθαλφηεηα πξνζαξκνγήο ηνπ ζηηο κεηαβνιέο ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ησλ κεζφδσλ εξγαζίαο. Σα θξάηε κέιε επεδίσμαλ λα κεηψζνπλ ην πνζνζηφ ησλ λέσλ πνπ εγθαηαιείπνπλ ην ζρνιείν ρσξίο λα δηαζέηνπλ ηα ηππηθά πξνζφληα, αιιά θαη λα δψζνπλ ζε φζνπο ην εγθαηαιείπνπλ ηελ επθαηξία είηε λα επηζηξέςνπλ ζε απηφ είηε λα ιάβνπλ επαξθή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζνπλ λα βξνπλ αξγφηεξα κηα ζέζε εξγαζίαο. Χζηφζν, νη γξήγνξεο θαη εθηεηακέλεο απηέο αιιαγέο ζέηνπλ ζνβαξά πξνβιήκαηα γηα ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, πνπ αδπλαηνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Καηά ζπλέπεηα, ηα ζπζηήκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαινχληαη λα θαιχςνπλ ην θελφ απηφ, ψζηε λα δηακνξθψλνπλ άηνκα ηθαλά λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο απμαλφκελεο απαηηήζεηο κηαο βαζηζκέλεο ζηε γλψζε νηθνλνκίαο θαη θνηλσλίαο. Δμάιινπ, γίλεηαη φιν θαη πην θαλεξφ φηη γηα λα αληαπνθξίλνληαη επηηπρψο ζηηο αιιαγέο ηα άηνκα πξέπεη λα έρνπλ άκεζε πξφζβαζε ζηε κάζεζε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο δσήο. Έηζη, ε δηα βίνπ κάζεζε ζεσξείηαη πιένλ βαζηθφ ζηνηρείν γηα ηε κειινληηθή εμέιημε ηεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο. Όια ηα επξσπατθά θξάηε έρνπλ αξρίζεη λα αλαπηχζζνπλ ζρεηηθέο δξάζεηο κε ηελ ελζάξξπλζε θαη ηελ ππνζηήξημε ηεο ΔΔ, έηζη ψζηε ε δηά βίνπ κάζεζε λα γίλεη πξαγκαηηθφηεηα γηα φινπο. Τπφ απηέο ηηο ζπλζήθεο, ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, ζα επηρεηξήζνπκε λα δηεξεπλήζνπκε ην ξφιν ηεο ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη ηεο δηα βίνπ κάζεζεο, κε δεδνκέλεο ηηο πξνθιήζεηο πνπ ηφζν ηα επξσπατθά ζπζηήκαηα ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο φζν θαη νη επξσπατθέο επηρεηξήζεηο πξέπεη λα αληηκεησπίζνπλ. ε κηα ζπγθξηηηθή πξνζέγγηζε, ζα πεξηγξάςνπκε ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηελ εμέιημε ησλ επξσπατθψλ ζπζηεκάησλ ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο. ηε ζπλέρεηα, ζα αλαθεξζνχκε, πην ζπγθεθξηκέλα, ζηνπο ηξφπνπο δηαρείξηζεο ηεο ζρέζεο θαηάξηηζεο εξγαζίαο, κέζα απφ ην παξάδεηγκα ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ πνπ έρνπλ πεξηζζφηεξε εκπεηξία ζην δήηεκα απηφ. 4
ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο, ζα εμεηάζνπκε ην ειιεληθφ ζχζηεκα ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαζψο θαη ηηο δεκφζηεο πνιηηηθέο πνπ έρνπλ ζηφρν ηελ πξνψζεζε ηεο θαηάξηηζεο δηα βίνπ κάζεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ Διιάδα. Σέινο, ζα εμεηάζνπκε ζε πνην βαζκφ ην ππάξρνλ πιαίζην είλαη ηθαλφ λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ηεο ειιεληθήο αγνξάο εξγαζίαο γηα αλαβάζκηζε ησλ δεμηνηήησλ ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ. 5
ΜΔΡΟ ΠΡΧΣΟ 1. ΤΝΔΥΗΕΟΜΔΝΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΚΑΣΑΡΣΗΖ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΖ Βαζηθή πξνηεξαηφηεηα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο απνηειεί ε πξνψζεζε ηεο θνηλσληθήο πξνφδνπ, ελφο πςεινχ επηπέδνπ απαζρφιεζεο, ηεο ηζνξξνπεκέλεο θαη βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη παξάιιεια ε ελίζρπζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο. Η επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε δηαδξακαηίδεη έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ επίηεπμε ησλ ζπζρεηηδφκελσλ απηψλ ζηφρσλ, θαζψο θαιείηαη λα ζπκβάιεη ζηελ απνηειεζκαηηθή πξνζαξκνγή ησλ επξσπατθψλ αγνξψλ εξγαζίαο, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα αληηκεησπίζνπλ ηηο επηπηψζεηο απφ ηηο νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο, δεκνγξαθηθέο θαη ηερλνινγηθέο αιιαγέο. Οη κεηαβνιέο απηέο απνηεινχλ θνηλή πξφθιεζε γηα ηα ζπζηήκαηα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ζηελ Δπξψπε, θαη εηδηθφηεξα φπσο ζα δνχκε ακέζσο κεηά, γηα ηε ζπλερηδφκελε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε πνπ έρεη ζηφρν ηελ αλαβάζκηζε ησλ δεμηνηήησλ ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηελ εδξαίσζε ηεο δηα βίνπ κάζεζεο. πλεπψο, είλαη ζθφπηκν λα πεξηγξάςνπκε ηηο εμειίμεηο ζην πεδίν ηεο ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ζε θάζε ρψξα γηα ηε βειηίσζε ησλ εζληθψλ ζπζηεκάησλ, θαη ηηο πξνζπάζεηεο ησλ θξαηψλ κειψλ λα εθαξκφζνπλ απνηειεζκαηηθφηεξα κέηξα πνιηηηθήο γηα ηε δηαρείξηζε ηεο ζρέζεο θαηάξηηζεο-εξγαζίαο. 1.1.Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΤΝΔΥΗΕΟΜΔΝΖ ΚΑΣΑΡΣΗΖ-ΓΗΑ ΒΗΟΤ ΜΑΘΖΖ - Η ζεκαζία ηεο ζπλερηδόκελεο θαηάξηηζεο Η ζπλερηδφκελε θαηάξηηζε απνθηά νινέλα απμαλφκελε ζεκαζία ιφγσ ηεο εηζαγσγήο λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ παξαγσγή, ηε λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο αιιά θαη ηα λέα δεκνγξαθηθά θαη θνηλσληθά δεδνκέλα. 6
Σν πεξηερφκελν ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο αιιάδεη κε ηαρχηεηα, θπξίσο ράξε ζε δχν παξάγνληεο: ηελ εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ, νη νπνίεο ηνλίδνπλ πεξηζζφηεξν ηηο πλεπκαηηθέο ηθαλφηεηεο παξά ηηο πξαθηηθέο δεμηφηεηεο, θαη δεχηεξνλ, ηελ εμάπισζε λέσλ πξνηχπσλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο πνπ δεκηνπξγνχλ λέεο απαηηήζεηο φζνλ αθνξά ηελ πνηθηιία, ηελ επειημία θαη ηελ πνηφηεηα ηεο επαγγεικαηηθήο πξαθηηθήο. Η εηζαγσγή ηεο ηερλνινγίαο ηνπ πξνγξακκαηηδφκελνπ απηνκαηηζκνχ θαη ησλ ηερλνινγηψλ ηεο πιεξνθνξηθήο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία επηηξέπεη ηελ άλνδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο θέξλνληαο ηαπηφρξνλα ξηδηθέο αιιαγέο ζην είδνο θαη ηε ζχλζεζε ησλ επαγγεικάησλ. Ο αλεηδίθεπηνο βηνκεραληθφο εξγάηεο πνπ απνηεινχζε ηε κεγάιε κάδα ησλ κηζζσηψλ έρεη ήδε εθηνπηζηεί απφ ηε ζχγρξνλε ηερλνινγία θαη έρεη αληηθαηαζηαζεί απφ ρεηξηζηέο ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ θαη απηνκαηηζκνχ. ήκεξα, πάλσ απφ ην 85% ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο απαηηνχλ εθπαίδεπζε πςειφηεξνπ επηπέδνπ απφ απηήλ πνπ πξνζθέξεη ην ιχθεην. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ ήηαλ κφιηο 40% θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ 50 2. Οη βηνκεραληθνί εξγάηεο, γηα παξάδεηγκα, ρξεζηκνπνηνχλ ππνινγηζηέο γηα λα θαζνξίζνπλ κε αθξίβεηα ηηο πνζφηεηεο, ηα κείγκαηα θαη ηελ αθνινπζία ηεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο. Χζηφζν, νη κνξθέο ηππηθήο εθπαίδεπζεο θαη επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο πνπ είραλ ζρεδηαζηεί γηα ηε βηνκεραληθή επνρή θαη πνπ απαληνχζαλ ζηηο αλάγθεο ηνπ θνξληηθνχ κνληέινπ παξαγσγήο, δελ αληαπνθξίλνληαη πιένλ ζηα λέα δεδνκέλα ηεο πςειήο ηερλνινγίαο θαη ησλ ζπλερψλ επηζηεκνληθψλ αιιαγψλ. Ο ξπζκφο ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο είλαη ηέηνηνο ψζηε ζε δέθα ρξφληα απφ ζήκεξα ην 80% ηνπ ηερλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ηψξα ζα έρεη ήδε απαξραησζεί, κε ζπλέπεηα, εάλ δελ ππάξμεη εθ λένπ εθπαίδεπζε, ην 80% ησλ εξγαδνκέλσλ λα δηαζέηεη μεπεξαζκέλεο επαγγεικαηηθέο γλψζεηο 3. Σν πηπρίν δελ απνηειεί πηα παξά ηελ αξρή κηαο δηαδηθαζίαο ζπλερνχο εθπαίδεπζεο ε νπνία πξέπεη λα δηαξθεί φζν παξακέλεη ελεξγφο ν εξγαδφκελνο. Πξάγκαηη, θαζψο ε ξαγδαία αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο απαμηψλεη ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα ηηο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ, πεξηζζφηεξν απφ ηε 2 Νηθνιάνπ, Υ., Γθιαβάλεο, Υ., Δθπαίδεπζε-Καηάξηηζε: νη αλάγθεο ηεο Ηιεθηξνληθήο επηρείξεζεο θαη ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο, Δ-business Forum, (Αχγνπζηνο 2001) 7
γλψζε κε ηηο επηκέξνπο εμεηδηθεχζεηο ηεο, θαζνξηζηηθή ζεκαζία απνθηά ε επειημία ηεο γλψζεο, πνπ επηηξέπεη ηε κεηαπήδεζε ηνπ εξγαδφκελνπ ζε ζπλαθή εηδηθφηεηα αλάινγα κε ηελ εμέιημε ηεο δήηεζεο εξγαζίαο, ψζηε λα είλαη απαζρνιήζηκνο θαη φρη ελαιιαθηηθά ή απαζρνινχκελνο ή άλεξγνο 4. Σαπηφρξνλα, γηα φζνπο είλαη εληαγκέλνη ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ε αλάγθε θαιιηέξγεηαο λέσλ δεμηνηήησλ εληείλεηαη ζηα πιαίζηα ηνπ ζχγρξνλνπ, πεξηζζφηεξν απαηηεηηθνχ, εξγαζηαθνχ ρψξνπ. Η αλάγθε γηα επέιηθηε αληαπφθξηζε ζην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ, κεηαβάιιεη ηελ εζσηεξηθή νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο, πξνο κηα λέα νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο. Οη αιιαγέο ζην εζσηεξηθφ ηεο επηρείξεζεο θαζηζηνχλ θαζνξηζηηθφ ην ξφιν ηεο δηαξθνχο εθπαίδεπζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ σο παξάγνληα πξνζαξκνγήο ηνπ ζηα λέα δεδνκέλα. Δμάιινπ, ε εγθαηάιεηςε ηνπ κνληέινπ ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο θαη ε ειαζηηθνπνίεζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο έρνπλ ζαλ ζπλέπεηα ην πέξαζκα απφ ηελ πξνβιέςηκε επαγγεικαηηθή εμέιημε ζηελ έληνλε θηλεηηθφηεηα εληφο θαη εθηφο αγνξάο εξγαζίαο. Ο θάζε εξγαδφκελνο είλαη πηζαλφλ λα αιιάμεη δχν, ηξεηο ή θαη παξαπάλσ θνξέο απαζρφιεζε. Υξεηάδεηαη θαηά ζπλέπεηα ε δηαξθήο επαλεθπαίδεπζε ηνπ γηα λα γίλεη δπλαηή ε επαλέληαμε ηνπ ζηελ παξαγσγή. Οη παξαπάλσ κεηαβνιέο έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα ε αγνξά εξγαζίαο λα ραξαθηεξίδεηαη ζήκεξα απφ αληηθαηηθέο απαηηήζεηο: νη εξγνδφηεο αλαδεηνχλ άηνκα πνπ πξνζαξκφδνληαη κε επθνιία (δειαδή έρνπλ γεληθέο γλψζεηο) αιιά πνπ ηαπηφρξνλα κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ άκεζα (δειαδή έρνπλ εηδηθέο γλψζεηο). Η «παξαγσγηθή επθπία» -έλαο ζπλδπαζκφο ζεσξεηηθψλ, εκπεηξηθψλ, ζπζηεκηθψλ, ςεθηαθψλ θαη ζρεηηθψλ κε ηε δηαδηθαζία ηεο εξγαζίαο γλψζεσλ- ε ηθαλφηεηα εξγαζίαο ζε δηεζλέο πεξηβάιινλ θαη νη δηνηθεηηθέο θαη θνηλσληθέο ηθαλφηεηεο, απνθηνχλ δηαξθψο κεγαιχηεξε ζεκαζία. Χζηφζν νη λέεο απηέο ηθαλφηεηεο δελ αμηνπνηνχληαη ζηνλ ίδην βαζκφ ζε φιεο ηηο ζέζεηο εξγαζίαο. Η παγθνζκηνπνίεζε θαη νη λέεο ηερλνινγίεο πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσληψλ δηακνξθψλνπλ θαη ζέζεηο πνπ απαηηνχλ ειάρηζηεο δεμηφηεηεο. Δπηπιένλ είλαη δχζθνιν λα θαληαζηνχκε φηη ζα κπνξνχζαλ φινη νη 3 Φήθηζκα ηνπ Δπξσπατθνχ θνηλνβνπιίνπ γηα ην Δπξσπατθφ πκβνχιην γηα ηελ απαζρφιεζε 20-21-11-1997 (4-0389-97) 8
εξγαδφκελνη λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο λέεο θαη ζπλερψο απμαλφκελεο εξγαζηαθέο απαηηήζεηο. Έηζη αλαπηχζζεηαη εληζρπκέλε απφ ηελ παγθνζκηνπνίεζε κηα ηάζε πφισζεο κεηαμχ ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο κε «έληαζε δεμηνηήησλ» θαη εθείλσλ πνπ δελ απαηηνχλ δηαξθή πιεξνθφξεζε θαη πνιιέο γλψζεηο. Παξάιιεια κε ηηο κεηαβνιέο ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, ν θαηαθεξµαηηζµφο ησλ ζηαδίσλ ηεο δσήο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ιφγνπο πνπ θάλνπλ απαξαίηεηε ηελ πξνψζεζε κηαο ζηξαηεγηθήο δηα βίνπ κάζεζεο πνπ αληαπνθξίλεηαη πεξηζζφηεξν ζηα λέα δεκνγξαθηθά, θνηλσληθά θαη εξγαζηαθά δεδνκέλα. Όπσο είλαη γλσζηφ, ε δπλαµηθή ησλ δεµνγξαθηθψλ εμειίμεσλ ζε φιεο ηηο επξσπατθέο ρψξεο ραξαθηεξίδεηαη, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, απφ κείσζε ησλ γελλήζεσλ θαη αχμεζε ηεο µέζεο δηάξθεηαο δσήο. Καηά ζπλέπεηα, ηα αλαµελφµελα ζηάδηα ηεο δσήο ηνπ αηφµνπ θαζψο θαη ε δηάξθεηά ηνπο έρνπλ αιιάμεη, πξάγµα πνπ έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο ζηνλ ηξφπν δσήο θαη ζηε ζπµπεξηθνξά ησλ αλζξψπσλ, ζην θνηλσληθφ ζχζηεµα, ζηελ αγνξά θαη ζηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, δχν δηαδηθαζίεο παξαηεξήζεθαλ θαηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηελ Δπξψπε 5 : Η πξψηε ήηαλ ε δεµνγξαθηθή ζχγθιηζε ησλ ξπζµψλ θαη ρξνληθψλ αθνινπζηψλ πνπ αθνξνχζαλ ηηο δηάθνξεο νµάδεο θαη ηα άηνµα θαη πνπ έγηλαλ βαζµηαία νµνηφµνξθνη. Απηή ε απνθαινχµελε «ζεζµνζέηεζε ηεο πνξείαο ηνπ βίνπ» ππήξμε απνηέιεζκα πνιιψλ θαηλνµέλσλ. Μεηαμχ απηψλ ήηαλ ν απμαλφµελφο έιεγρνο πνπ αζθνχλ ζηελ πνξεία ηνπ βίνπ ε αγνξά εξγαζίαο, νη επηρεηξήζεηο θαη ην θξάηνο µε ηελ εηζαγσγή θαλφλσλ, νη νπνίνη δηέπνπλ ηνλ νξηζµφ θαη ηε δηάξθεηα ησλ πεξηφδσλ ηνπ βίνπ, επεξεάδνληαο ηηο επηινγέο θαη ηε ζηαδηνδξνµία ησλ αηφµσλ. Παξαδείγµαηα ηέηνησλ θαλφλσλ είλαη νη ξπζµίζεηο γηα ηελ ειηθία πξφζβαζεο θαη εμφδνπ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, ηελ ειάρηζηε ειηθία πξφζβαζεο θαη εμφδνπ απφ ην ζρνιηθφ ζχζηεµα, ηελ ειάρηζηε ειηθία γάµνπ. Οη πεξηνξηζµνί πνπ επέβαιε απηφο ν ζπλδπαζµφο µεραληζµψλ θνηλσληθνχ θαη πνιηηηζµηθνχ ειέγρνπ αληηζηαζµίζηεθαλ µε µνξθέο αζθάιηζεο έλαληη θνηλσληθψλ θηλδχλσλ (αζζέλεηα, αλεξγία, αληθαλφηεηα πξνο εξγαζία). Απηνί νη παξάγνληεο νδήγεζαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο έλλνηαο ηεο «νµαιήο» 4 Λπκπεξάθε Α., Μνπξίθε Α., Η αζφξπβε επαλάζηαζε: Νέεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο παξαγσγήο θαη ηεο εξγαζίαο, Γθνχηεκπεγθ, Αζήλα, 1999 5 Saraceno, C., Πξαθηηθά ηνπ δηεζλνχο ζπλεδξίνπ «Υξφλνο,εξγαζία, δσή», Σνξίλν 18-19 Απξηιίνπ 1991 9
πνξείαο δσήο, µε «θαηάιιειεο ειηθίεο» θαη «θαλνληθέο» ή µε επηινγέο (ζηελ εξγαζία, ηελ νηθνγέλεηα, ηελ εθπαίδεπζε). Η πξφζβαζε ζε µηα «νµαιή πνξεία», πξνυπφζεζε ηνπ θνηλσληθνχ θχξνπο, επεξεαδφηαλ απφ ηελ νηθνλνµηθή θαηάζηαζε ησλ αηφµσλ θαη ησλ νµάδσλ, ελψ παξέµελαλ νη δηαθνξέο πνπ ζπλδένληαη µε ηελ θνηλσληθή δηαζηξσµάησζε. Γηα παξάδεηγµα, νη εθπαηδεπηηθέο θαη εξγαζηαθέο δηαδξνµέο είλαη ζπληνµφηεξεο ζηηο θαηψηεξεο θνηλσληθέο ηάμεηο θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ «πξφσξε γήξαλζε». Ο απνθιεηζµφο ησλ αηφµσλ πνπ ήηαλ µεξηθψο ή νιηθψο εθηφο αγνξάο εξγαζίαο (ππναπαζρνινχµελνη, λένη θαη ελήιηθεο άλεξγνη, εξγαδφµελνη ζηελ παξανηθνλνµία, ηµήµα ηνπ αγξνηηθνχ θφζµνπ θαη ην ζχλνιν ζρεδφλ ησλ µεηαλαζηψλ) απφ ηα πιενλεθηήµαηα απηήο ηεο «νµαιφηεηαο» δπζρέξαηλε ηε δεµηνπξγία ελφο ηδεαηνχ πξνηχπνπ. Δπηπιένλ, ην νηθνγελεηαθφ ζχζηεµα θαη ν επηµεξηζµφο ησλ θαζεθφλησλ µεηαμχ ησλ θχισλ µπνξεί λα ζεσξεζνχλ ζπµπιεξσµαηηθέο φςεηο ηεο νξγάλσζεο εξγαζίαο θαη ηεο θνηλσληθήο δνµήο, µε ηηο γπλαίθεο λα επηθνξηίδνληαη ην µεγαιχηεξν µέξνο ησλ νηθηαθψλ θαζεθφλησλ. Αξγφηεξα, μεθίλεζε µηα δεχηεξε δηαδηθαζία, αθφµε ελ εμειίμεη, πνπ νδεγεί ζηελ απνξχζµηζε ησλ θαλνληζηηθψλ µνληέισλ πνπ είραλ πξνεγνπµέλσο εγθαζηδξπζεί. Η δηαδηθαζία απηή, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εηζαγσγή ζηνηρείσλ δηαθνξνπνίεζεο θαη αλνµνηνγέλεηαο παξάιιεια µε µηα ραιάξσζε ησλ θαλνληζηηθψλ δεζµεχζεσλ, απνηειεί αλαζηξνθή ηεο πξνεγνχµελεο ηάζεο. Λφγσ ηεο απμαλφκελεο αλεξγίαο, ε πίζηε ζηελ αζθάιεηα ηεο απαζρφιεζεο µεηψλεηαη, νη ξπζµνί θαη νη επθαηξίεο ζηαδηνδξνµίαο γίλνληαη ιηγφηεξν πξνβιέςηµνη θαη νη ζπλζήθεο εξγαζίαο θαζίζηαληαη ιηγφηεξν ζηαζεξέο, ηα σξάξηα πην ειαζηηθά, ελψ απνδπλαµψλνληαη ζηαδηαθά νη φξνη, ηα µέζα θαη νη µνξθέο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Πιάη ζην θνηλσληθφ µνληέιν πνπ ζεµειηψλεηαη ζηελ αζθάιεηα, ηε ζηαζεξφηεηα θαη ηελ «νµαιφηεηα», ήξζαλ λα θαζηεξσζνχλ θαη άιια µνληέια πνπ απνξξένπλ απφ ηελ ηάζε πξνο ειαζηηθνπνίεζε θαη απνξχζµηζε ηνπ βίνπ. Καηαξγήζεθε, δειαδή, ε «νµαιή ζεηξά» ζπνπδψλ, εξγαζίαο, θνηλσληθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο, µεηαβιήζεθε ε επηθξαηνχζα αληίιεςε πεξί «νµαιφηεηαο» θαη «νξζφηεηαο» ζε ζρέζε µε ηελ ειηθία θαη δηαπηζηψζεθε ε αλεπάξθεηα ησλ δηαθφξσλ µνξθψλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο απέλαληη ζηηο λέεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο θαη, θπξίσο, εξγαζίαο. Η θαηάζηαζε πνπ δηακνξθψλεηαη απφ ηα λέα εξγαζηαθά, δεκνγξαθηθά θαη θνηλσληθά δεδνκέλα, απνηειεί ζνβαξή πξφθιεζε γηα ην ζχζηεκα επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ην νπνίν θαιείηαη λα απνηξέςεη ηνλ απνθιεηζκφ ησλ 10
αηφκσλ πνπ δελ δηαζέηνπλ αλψηεξε θαη κέζε εηδίθεπζε. Δμάιινπ, νη πεξηζζφηεξνη εξγαδφκελνη ζα ρξεηαζηνχλ θαηάξηηζε θαη ζα αιιάμνπλ δηάθνξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ επαγγεικαηηθνχ ηνπο βίνπ. Καηά ζπλέπεηα, ε ζπλερηδφκελε επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε πξέπεη λα εθνδηάδεη ην άηνκν κε πνηθίιεο ηερληθέο, κεζνδνινγηθέο, νξγαλσηηθέο, επηθνηλσληαθέο θαη καζεζηαθέο ηθαλφηεηεο. Δπηπιένλ, ε επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε πξέπεη λα παξέρεη ζηα άηνκα ηηο ηδηαίηεξεο εθείλεο ηθαλφηεηεο πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ηε κεηάβαζε ηνπο απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζηελ απαζρφιεζε. Καζίζηαηαη επνκέλσο αλαγθαίνο ν επαλαπξνζδηνξηζκφο ηεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο θαζψο ε έλλνηα «πξνζφλ» πξέπεη λα αληηθαηαζηαζεί απφ ηελ επξχηεξε έλλνηα «ηθαλφηεηα». ηνλ ηνκέα ηεο θαηάξηηζεο θαη ηεο εξγαζίαο ε «ηθαλφηεηα» είρε θάπνηε κηα πνιχ εηδηθή έλλνηα θαη ήηαλ ζπλπθαζκέλε κε ζπγθεθξηκέλεο ζέζεηο εξγαζίαο. Όκσο, εθηφο απφ ηελ απφθηεζε εηδηθψλ ηθαλνηήησλ, νη ηερλνινγηθέο θαη θνηλσληθέο εμειίμεηο νδεγνχλ ζηελ θαιιηέξγεηα δηαηνκεαθψλ ηθαλνηήησλ. Σέινο, ην ζχζηεκα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο πξέπεη λα δίλεη κεγαιχηεξε έκθαζε ζηηο εθαξκνγέο ησλ ηερλνινγηψλ πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσλίαο θαη ζηηο ζπλαθφινπζεο αλάγθεο απφθηεζεο ζπγθεθξηκέλσλ ηθαλνηήησλ. - Η αλαγθαηόηεηα κηαο ζηξαηεγηθήο δηα βίνπ κάζεζεο Έρνληαο ππνγξακκίζεη ηελ απμαλφκελε ζεκαζία ηεο ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, ν ζπλδπαζκφο ησλ λέσλ εξγαζηαθψλ αιιά θαη δεκνγξαθηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεδνκέλσλ πνπ πεξηγξάςακε θάλνπλ επηπιένλ απαξαίηεηε ηελ αλάπηπμε κηαο ζηξαηεγηθήο δηα βίνπ κάζεζεο, ε νπνία εληζρχεη θαη δηεπξχλεη ην ξφιν ηεο ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο. Η δηα βίνπ εθπαίδεπζε απνηειεί θαηαξρήλ ηε βαζηθή κνξθή εμαζθάιηζεο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη απνθηά θαζνξηζηηθφ ξφιν φρη κφλν ζηε δηαηήξεζε θαη αλαλέσζε ησλ δεμηνηήησλ ζηα πιαίζηα ελφο επαγγέικαηνο, αιιά θαη ζηα πιαίζηα ελφο επξχηεξνπ επαγγεικαηηθνχ πεδίνπ. Χο επαγγεικαηηθφ πεδίν ζεσξείηαη ε δηδαθηηθά νξγαλσκέλε 11
κνλάδα πνπ θέξλεη ζε επαθή ζπλαθή εμεηδηθεπκέλα επαγγέικαηα γηα ηα νπνία κηα θνηλή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ή εθπαίδεπζε κπνξεί λα δνζεί 6. Η εθαξκνγή κηαο ζηξαηεγηθήο δηα βίνπ κάζεζεο πξνβάιιεηαη, εμάιινπ, σο ε πην ζχγρξνλε πνιηηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ απαζρφιεζεο, αληαγσληζηηθφηεηαο αιιά θαη θνηλσληθψλ αληζνηήησλ. Έηζη, νη πνιηηηθέο πνπ πξνσζνχλ ηελ αλάπηπμε κηαο «θνηλσλίαο ηεο γλψζεο» απνηεινχλ ην απαξαίηεην ζπκπιήξσκα ζηελ ηαρχηαηε αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο ηεο γλψζεο, κε ζηφρν λα δηαζθαιηζζεί ε θνηλσληθή ζπλνρή θαη ε ζπκκεηνρή φισλ ησλ πνιηηψλ ζηα λέα εμειηζζφκελα πεξηβάιινληα θαη εηδηθφηεξα ζηηο κεηαβνιέο ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. Η θνηλσλία ηεο γλψζεο-κάζεζεο κπνξεί λα πξνζδηνξηζζεί σο ε θνηλσλία πνπ ζπκκεηέρεη ζην ζχλνιν ηεο ρσξίο απνθιεηζκνχο ζηα λέα πεξηβάιινληα πνπ δηακνξθψλνληαη. Βαζηθή δηάζηαζε ηεο απνηειεί ε ζχλδεζε ηεο κε ηελ θαηλνηνκία κε ηελ επέλδπζε ζε ζπλεξγαζίεο εληφο θαη εθηφο ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο θαζψο θαη ε δηακφξθσζε δηθηχσλ κάζεζεο ζην ζρνιείν ηελ εξγαζία, ηηο θνηλσληθέο νξγαλψζεηο, θιπ. Η δηα βίνπ κάζεζε νξίδεηαη σο θάζε καζεζηαθή δξαζηεξηφηεηα πνπ αλαιακβάλεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο, κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ησλ γλψζεσλ, ησλ δεμηνηήησλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ, ζην πιαίζην κηαο πξνζσπηθήο, πνιηηηθήο, θνηλσληθήο πξννπηηθήο, θαη/ε κηαο πξννπηηθήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ απαζρφιεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα πεξηιακβάλεη 7 : - Σε κάζεζε πνπ ζπληειείηαη ζηα πιαίζηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο (ηππηθή εθπαίδεπζε) θαη πηζηνπνηείηαη κε ηελ απφθηεζε ηίηινπ ζπνπδψλ. - Σε κάζεζε πνπ ζπληειείηαη θαηά ηε δηάξθεηα δξαζηεξηνηήησλ απφθηεζεο θαη εθαξκνγήο δεμηνηήησλ κέζσ επαλαιακβαλφκελεο εκπεηξίαο κε νξγαλσκέλν ηξφπν ε νπνία δε ζπλνδεχεηαη πάληνηε απφ πηζηνπνίεζε (κε ηππηθή εθπαίδεπζε), πρ. κάζεζε ζην ρψξν εξγαζίαο. Οη επξσπατθέο ρψξεο κπνξνχλ λα ρσξηζηνχλ ζε πέληε νκάδεο κε βάζε ηε ζεκαζία πνπ απνδίδνπλ ζηε κε ηππηθή κάζεζε: 6 Δπζηξαηφγινπ Α., Παξάιιειεο νκάδεο εξγαζίαο ζηελ εκεξίδα «Γηα βίνπ κάζεζε: Ο εξγαζηαθφο ρψξνο σο ρψξνο κάζεζεο», Αζήλα 2001 7 Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο, Η πξαγκάησζε κηαο πεξηνρήο δηα βίνπ κάζεζεο, Ννέκβξηνο 2001 12
ηελ πξψηε νκάδα κεηέρνπλ ε Απζηξία θαη ε Γεξκαλία. Η ζηάζε ησλ δχν απηψλ ρσξψλ απέλαληη ζηε κε ηππηθή κάζεζε κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο δηζηαθηηθή θαζψο δελ έρεη αλαγλσξηζζεί επαξθψο ε αλάγθε γηα λέεο κεζνδνινγίεο αμηνιφγεζεο. Η δεχηεξε νκάδα απνηειείηαη απφ ηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο: Διιάδα, Ιζπαλία, Ιηαιία θαη Πνξηνγαιία. Οη ρψξεο απηέο δελ έρνπλ παξάδνζε ζηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε, έηζη ε κε ηππηθή κάζεζε απνηειεί ηελ θπξίαξρε κνξθή αλαπαξαγσγήο θαη αλαλέσζεο ησλ ηθαλνηήησλ. Χζηφζν, ε κε ηππηθή κάζεζε δελ αλαγλσξίδεηαη επαξθψο. Οη ζθαλδηλαβηθέο ρψξεο κπνξεί λα ρσξηζηνχλ ζε δχν επηκέξνπο νκάδεο. ηε Ννξβεγία θαη ηα Φηλιαλδία ε κε ηππηθή κάζεζε βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ησλ ζπδεηήζεσλ γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θαηάξηηζε θαη έρεη δψζεη αθνξκή γηα ζεκαληηθέο ζεζκηθέο κεηαξξπζκίζεηο. Η Γαλία θαη ε νπεδία δελ έρνπλ επηδείμεη κέρξη ζηηγκήο κεγάιν ελδηαθέξνλ γηα ηελ κε ηππηθή κάζεζε. Η ηέηαξηε νκάδα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζέζπηζε ησλ Δζληθψλ επαγγεικαηηθψλ πξνζφλησλ. Η νκάδα απηή απνηειείηαη απφ ην Ηλσκέλν Βαζίιεην, ηελ Ιξιαλδία θαη ηηο Κάησ Υψξεο. Η ζεκαζία ηεο κάζεζεο πνπ απνθηάηαη εθηφο ησλ επίζεκσλ ζπζηεκάησλ αλαγλσξίδεηαη ζρεδφλ νκφθσλα απφ ηα θξάηε απηά. Καη άιιεο ρψξεο ηείλνπλ λα ζεζπίζνπλ έλα ζχζηεκα πνπ ζα βαζίδεηαη ζην πξφηππν ησλ Δζληθψλ επαγγεικαηηθψλ πξνζφλησλ (πρ. Οξηζκέλεο απηφλνκεο πεξηνρέο ηεο Ιζπαλίαο). Σέινο, ε Γαιιία ππήξμε πξσηνπφξνο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ, ηελ αμηνιφγεζε θαη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ άηππσλ ηθαλνηήησλ. Χζηφζν, κνινλφηη ε Γαιιία δηαζέηεη ηε κεγαιχηεξε εκπεηξία ζην ζέκα απηφ, ε κε ηππηθή κάζεζε δελ απνιαχεη αθφκε επξείαο θνηλσληθήο αλαγλψξηζεο ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο. - Σε κάζεζε πνπ ζπληειείηαη ρσξίο ζπλεηδεηά πξνζρεδηαζκέλεο δξαζηεξηφηεηεο αιιά αληίζεηα βαζίδεηαη ζηελ έθζεζε θαη ηελ εκβάπηηζε ηνπ πνιίηε ζε πνηθηιία εκπεηξηψλ (άηππεο κνξθέο εθπαίδεπζεο) πρ. νηθνγέλεηα, ΜΜΔ, θιπ. Όπσο είλαη θαλεξφ απφ ηνλ παξαπάλσ νξηζκφ, ε κάζεζε ζπληειείηαη ζε πνιινχο ρψξνπο εθηφο ζρνιείνπ (νηθνγέλεηα, θνηλσληθέο νξγαλψζεηο, ρψξνη θαηαλάισζεο, θιπ.) θαη θπξίσο ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο, ελψ ν ρξφλνο ηεο επηκεθχλεηαη θαη μεπεξλά θαηά 13
πνιχ απηφλ ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο. Χζηφζν, απηή ε δηεχξπλζε ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρξφλνπ ηεο κάζεζεο ζέηεη εξσηήκαηα σο πξνο ηε ζρέζε ηνπο κε ην ηππηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, πσο δειαδή απηνί νη λένη ρψξνη θαη ηξφπνη απφθηεζεο γλψζεσλ αξζξψλνληαη κε απηφ θαη ην επεξεάδνπλ. Η ζπδήηεζε γηα ηε δηα βίνπ κάζεζε μεθίλεζε ζηνλ Δπξσπατθφ ρψξν απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, ηέζεθε ζε δηάινγν ην Δπξσπατθφ Έηνο ηεο Γηα βίνπ κάζεζεο ην 1996, πεξηιήθζεθε σο δηάζηαζε ζηα Δπξσπατθά πξνγξάκκαηα εληάρζεθε ζηελ Δπξσπατθή πνιηηηθή γηα ηελ απαζρφιεζε ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ (1997) θαη ηέινο θαζηεξψζεθε σο βαζηθή αξρή ηεο Δπξσπατθήο πξννπηηθήο ζηα Δπξσπατθά πκβνχιηα ηεο Ληζζαβφλαο θαη ηεο Φέηξα. ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Ληζζαβφλαο (23-24 Μαξηίνπ 2000), ηίζεηαη σο βαζηθφο ζηφρνο λα απνηειέζεη ε Επξώπε ηελ πην αληαγωληζηηθή θαη δπλακηθόηεξε νηθνλνκία ηεο γλώζεο αλά ηελ πθήιην, κε πεξηζζόηεξεο θαη θαιύηεξεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη κεγαιύηεξε θνηλωληθή ζπλνρή (άξζξν 5) θαη ε δηα βίνπ κάζεζε λα αλαδεηρζεί βαζηθφ ζπζηαηηθφ ηνπ Δπξσπατθνχ θνηλσληθνχ κνληέινπ (άξζξν 29). Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Φέηξα (19-20 Ινπλίνπ 2000) αλέδεημε ηελ δηα βίνπ κάζεζε σο βαζηθή πνιηηηθή γηα ηνλ πνιίηε, ηελ θνηλσληθή ζπλνρή, ηελ απαζρφιεζε θαη θάιεζε ηα θξάηε κέιε θαη ηλ επηηξνπή λα θαζνξίζνπλ ζπλεθηηθέο ζηξαηεγηθέο θαη πξαθηηθά κέηξα γηα ηε δηα βίνπ κάζεζε γηα φινπο (άξζξν 33). ην πιαίζην ησλ θαηεπζχλζεσλ απηψλ εθδίδεηαη απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή ην Τπφκλεκα γηα ηε Γηα βίνπ κάζεζε (Ννέκβξηνο 2000) κε ζηφρν ηελ πξνψζεζε ηεο ζπδήηεζεο ζε επξσπατθφ θαη εζληθφ επίπεδν, θαη ζρεηηθή αλαθνίλσζε 8, ψζηε ζηε ζπλέρεηα λα θαζνξηζηνχλ εμεηδηθεπκέλνη ζηφρνη θαη δξάζεηο γηα ηελ πινπνίεζε ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο δηα βίνπ κάζεζεο. Η θνηλή έθζεζε ηνπ πκβνπιίνπ θαη ηεο Δπηηξνπήο «Οη ζπγθεθξηκέλνη κειινληηθνί ζηφρνη ησλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο» ππνβιήζεθε ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο ηνθρφικεο ζέηεη ηνπο εμήο ζηξαηεγηθνχο ζηφρνπο: 14
Βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ζηελ ΔΔ Γηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο φισλ ζηε δηα βίνπ εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε πζηήκαηα εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο αλνηθηά ζηνλ επξχηεξν θφζκν Σα πεξηζζφηεξα επξσπατθά θξάηε έρνπλ πιένλ ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ αλαγθαηφηεηα αλάπηπμεο κηαο ζηξαηεγηθήο δηα βίνπ κάζεζεο ε νπνία ζπκπιεξψλεη θαη εληζρχεη ην ξφιν ηεο ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο. Αο δνχκε φκσο πην αλαιπηηθά, ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπζηεκάησλ ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν είλαη νξγαλσκέλα ζηηο δηάθνξεο επξσπατθέο ρψξεο. 8 Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο, Η πξαγκάησζε κηαο επξσπατθήο πεξηνρήο δηα βίνπ κάζεζεο, COM (2001) 678 15
1.2. ΜΟΝΣΔΛΑ ΤΝΔΥΗΕΟΜΔΝΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΚΑΣΑΡΣΗΖ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΖ - Φαξαθηεξηζηηθά ησλ επξσπατθώλ ζπζηεκάησλ ζπλερηδόκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο Η ζεκαζία ηεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο γεληθά πνηθίιεη απφ ρψξα ζε ρψξα, αλάινγα κε ηα δηάζξσζε ηνπ ππφινηπνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηε ζχλδεζε ηεο κε ηελ αγνξά εξγαζίαο. ε ρψξεο φπνπ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη άκεζα ζπλπθαζκέλν κε ηελ αγνξά εξγαζίαο (Απζηξία, Γεξκαλία, Γαλία, Κάησ Υψξεο) ε επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε απνθηά κεγαιχηεξν θχξνο, κηα θαη βειηηψλνληαη ζεκαληηθά νη πξννπηηθέο ζηαδηνδξνκίαο χζηεξα απφ πξνγξάκκαηα αξρηθήο ή ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο. Όζνλ αθνξά ηε ζπλερηδφκελε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, ζε γεληθέο γξακκέο ηα εκπεηξηθά ζηνηρεία δείρλνπλ φηη ζηα δηαξζξσκέλα ζπζηήκαηα θαηάξηηζεο, πνπ δίλνπλ ηδηαίηεξν βάξνο ζηελ αξρηθή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, ε ζπλερηδφκελε θαηάξηηζε δελ πξνζθέξεη ζεκαληηθά νθέιε ζην άηνκν. Απηφ θαίλεηαη λα ηζρχεη ζε ρψξεο φπσο ε Γαιιία θαη ε Γεξκαλία. Αληίζεηα ζε ιηγφηεξν δηαξζξσκέλα ζπζηήκαηα αξρηθήο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο (φπσο ζην Ηλσκέλν Βαζίιεην), ηα άηνκα επσθεινχληαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηε ζπλερηδφκελε θαηάξηηζε. Σα επξσπατθά ζπζηήκαηα επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο έρνπλ ζηε δηάζεζε ηνπο δηάθνξα πξφηππα, βάζεη ησλ νπνίσλ κπνξνχλ λα πξνζαξκφζνπλ ην πεξηερφκελν θαη ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ηνπο. Γηαθξίλνληαη δχν θπξίσο ηάζεηο: - Η πξνζέγγηζε πνπ επλνεί ηελ θαιιηέξγεηα βαζηθψλ ή γεληθψλ δεμηνηήησλ (basic and generic skills) - Η ηάζε πνπ επλνεί ηελ θαιιηέξγεηα κεηαβηβάζηκσλ ηθαλνηήησλ (Key/core competences) θαη επαγγεικαηηθψλ ηθαλνηήησλ επξείαο εθαξκνγήο (Broad professional competences). 16
Η πξνζέγγηζε πνπ επλνεί ηελ θαιιηέξγεηα βαζηθψλ θαη γεληθψλ δεμηνηήησλ απαληάηαη θπξίσο ζηηο αγγινζαμνληθέο ρψξεο, θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ζε θάπνηεο άιιεο (Γεξκαλία, Γαλία, Καησ Υψξεο). Η πξνζέγγηζε απηή επλνεί ηελ απφθηεζε ησλ γεληθψλ ζηνηρεησδψλ ή/θαη γλσζηηθψλ ηθαλνηήησλ πνπ απαηηνχληαη γηα κηα ζεηξά ζέζεσλ εξγαζίαο, αλ φρη γηα φιεο: καζεκαηηθά, επίιπζε πξνβιεκάησλ, θνηλσληθέο θαη επηθνηλσληαθέο θαη δηαπξνζσπηθέο ηθαλφηεηεο. Πξφθεηηαη γηα ηθαλφηεηεο πνπ εμαζθαιίδνπλ ηελ είζνδν ζηελ αγνξά εξγαζίαο (Entry skills). Η ηάζε πνπ επλνεί ηελ θαιιηέξγεηα κεηαβηβάζηκσλ θαη επαγγεικαηηθψλ ηθαλνηήησλ επξείαο εθαξκνγήο (θαη πνπ θπξηαξρεί γηα παξάδεηγκα ζηελ Απζηξία, Γεξκαλία, θαη Γαλία) επηθεληξψλεηαη ζε έλα ζχλνιν ηθαλνηήησλ πνπ ππεξβαίλνπλ ηηο παξαδνζηαθέο δηαθξίζεηο ηεο εξγαζίαο θαη ηα παξαδνζηαθά επαγγεικαηηθά πξνθίι. Σνλίδνληαη ηδηαίηεξα νη θνηλσληθέο θαη επηθνηλσληαθέο ηθαλφηεηεο θαη ε ζηξαηεγηθή απνηειεζκαηηθφηεηα, ηδίσο ε επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη νη νξγαλσηηθέο θαη εγεηηθέο ηθαλφηεηεο. Οη κεραληζκνί ρξεκαηνδφηεζεο ηεο ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο εμαξηψληαη απφ ην θαζεζηψο ξχζκηζεο ζην νπνίν ππφθεηηαη ε ηειεπηαία: θξαηηθή ξχζκηζε, ξχζκηζε κέζσ ζπκθσληψλ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ, ξχζκηζε απφ ηελ αγνξά. Οη ηξεηο απηέο κνξθέο ξχζκηζεο ζε πνιιέο επξσπατθέο ρψξεο ζπλππάξρνπλ ζε πνηθίινπο ζπλδπαζκνχο πνπ θαζνξίδνπλ ηνλ ηξφπν ρξεκαηνδφηεζεο. ηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο, ηε ρξεκαηνδφηεζε ηεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο γεληθά αλαιακβάλεη θπξίσο ην θξάηνο ελψ ζηηο άκεζεο δαπάλεο ησλ δξάζεσλ ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο ζπρλά ζπκκεηέρνπλ νη επηρεηξήζεηο. Η ρξεκαηνδφηεζε ησλ πξνγξακκάησλ θαηάξηηζεο βαζίδεηαη θπξίσο ζηηο εηζξνέο (αξηζκφο εγγξαθψλ θαη ζπκκεηνρψλ, δηάξθεηα θαη θχζε ηεο θαηάξηηζεο). Χζηφζν, ιφγσ ηεο γεληθήο ηάζεο πεξηθνπήο ησλ δαπαλψλ θαη ζε κηα πξνζπάζεηα κεγαιχηεξεο αμηνπνίεζεο ησλ ζρεηηθψλ θνλδπιίσλ επηρεηξείηαη κέζσ άιισλ ηξφπσλ ρξεκαηνδφηεζεο, φπσο ε ρξεκαηνδφηεζε κέζσ απνηειεζκάησλ θαη ηα θνππφληα θαηάξηηζεο, λα βειηηζηνπνηεζνχλ ε απφδνζε, ε απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ε πνηφηεηα ησλ πξνγξακκάησλ θαηάξηηζεο. Η ρξεκαηνδφηεζε βάζεη απνηειεζκάησλ είλαη κηα θαηλνηνκία πνπ βαζίδεηαη ζηελ θαηαλνκή φισλ ή κέξνπο ησλ πφξσλ κε εθαξκνγή νξηζκέλσλ θξηηεξίσλ απφδνζεο θαη φρη κφλν θξηηεξίσλ πνπ αθνξνχλ ζηηο εηζξνέο (δειαδή εγγξαθέο θαη ζπκκεηνρή δηάξθεηα θαη θχζε ηνπ πξνγξάκκαηνο). Ο ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο απηφο ζπκβάιιεη 17
ζηελ βειηησκέλε απφδνζε ησλ θνξέσλ παξνρήο ππεξεζηψλ παξνηξχλνληαο ηνπο λα βειηηψζνπλ ηελ πνιηηηθή ηνπο θαη ηελ πξνζθεξφκελε θαηάξηηζε. Η ρξεκαηνδφηεζε βάζεη απνηειεζκάησλ ρξεζηκνπνηείηαη άιισζηε απφ ηνπο ππεχζπλνπο ιήςεο απνθάζεσλ γηα ηελ επίηεπμε θάπνησλ ζηφρσλ. Χζηφζν ν ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο απηφο κπνξεί λα πξνθαιέζεη νξηζκέλεο ζηξεβιψζεηο: επηινγή ησλ πιένλ παξαγσγηθψλ αηφκσλ (ηεο ειίη), ζηξέβισζε ηεο πξνζθνξά ππέξ πξνγξακκάησλ κε πςειφ πνζνζηφ επηηπρίαο, απινπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ πξνγξακκάησλ θαηάξηηζεο, αχμεζε ησλ δαπαλψλ ειέγρνπ θαη παξαθνινχζεζεο, επηθέληξσζε ζε βξαρππξφζεζκα απνηειέζκαηα. Σα θνππφληα θαηάξηηζεο έρνπλ ζηφρν λα ζπκβάιινπλ ζηελ ηφλσζε ηεο δήηεζεο γηα θαηάξηηζε. Παξέρνληαη ζηνπο δηθαηνχρνπο νη νπνίνη κπνξνχλ λα ηα δηαζέζνπλ ζηνλ νξγαληζκφ θαηάξηηζεο ηεο επηινγήο ηνπο. Σα θνππφληα θαηάξηηζεο φηαλ ρξεκαηνδνηνχληαη απφ ην θξάηνο ζηνρεχνπλ ζην λα ελζαξξχλνπλ ηε ζπκκεηνρή ζε πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο ελψ ηαπηφρξνλα επηηξέπνπλ ζηνπο θαηαλαισηέο λα θάλνπλ ηε δηθή ηνπο επηινγή. Με ηνλ ηξφπν απηφ ηα άηνκα ζπλεηδεηνπνηνχλ πιένλ ηελ αμία ηεο επέλδπζεο ηνπο. Όζνλ αθνξά ην ζπληνληζκφ ησλ ζπζηεκάησλ επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο, ν ζρεδηαζκφο απφ ην θξάηνο θαη ν έιεγρνο κε βάζε ηελ δήηεζε ζπληζηνχλ ηνπο δχν εθ δηακέηξνπ αληίζεηνπο κεραληζκνχο πνπ ζπλαληψληαη ζηα επξσπατθά θξάηε. ην πιαίζην ηεο ζρεδηαζκέλεο δηαρείξηζεο νη δεκφζηεο αξρέο αλαπξνζαξκφδνπλ ηελ πξνζθνξά αλάινγα κε ηε δήηεζε ηφζν ησλ αηφκσλ φζν θαη ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Χζηφζν, ηα ζπζηήκαηα επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο δελ είλαη δπλαηφ λα ειέγρνληαη απνθιεηζηηθά απφ έλα θξαηηθά ζρεδηαζκέλν ζχζηεκα κηα θαη νη δπλαηφηεηεο ελφο ηέηνηνπ ζπζηήκαηνο λα πξνβιέπεη ηηο κεηαβνιέο ηεο δήηεζεο θαη λα πξνζαξκφδεη ζε απηέο ηελ παξερφκελε θαηάξηηζε είλαη πεξηνξηζκέλεο. Ο έιεγρνο ηνπ ζπζηήκαηνο κε βάζε ηε δήηεζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο εμαξηάηαη απφ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ παξέρνπλ νη ρξήζηεο ηεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο. Τπάξρεη επνκέλσο αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ αγνξψλ ηεο θαηάξηηζεο θαη ηεο εξγαζίαο. 18
Παξάδεηγκα ζπληνληζκνχ ησ πξνγξακκάησλ θαηάξηηζεο απφ ηελ νηθνλνµία ηεο αγνξάο απνηεινχλ ηα πξνγξάµµαηα εμεηδίθεπζεο ζηε Γαλία 9. ηε Γαλία, έλαο απφ ηνπο αθξνγσληαίνπο ιίζνπο ηεο εθπαηδεπηηθήο παξάδνζεο είλαη ηα πξνγξάµµαηα εμεηδίθεπζεο γηα εµη-εηδηθεπµέλνπο εξγαδφµελνπο. Σα ηειεπηαία ζαξάληα ρξφληα ηα πξνγξάµµαηα απηά απνηεινχζαλ µηα εζληθή επηηπρία. Πην ζπγθεθξηµέλα επξφθεηην αξρηθά γηα έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεµα γηα αλεηδίθεπηνπο βαζηζµέλν ζε ζπλδπαζµφ δηαθφξσλ µαζεµάησλ: ην ζχζηεµα θάιππηε ηηο αλάγθεο γηα λέεο ηθαλφηεηεο ζηηο επηρεηξήζεηο θαη εμαζθάιηδε φηη φιεο νη πεξίνδνη µεησµέλεο δξαζηεξηφηεηαο µπνξνχζαλ λα αμηνπνηεζνχλ γηα λα βειηησζνχλ ηα επαγγειµαηηθά πξνζφληα ησλ εξγαδνµέλσλ µε δαπάλε ηνπ δεµνζίνπ. Ύζηεξα απφ ηελ εηζαγσγή µηαο ζεηξάο λνµνζεηηθψλ µεηαξξπζµίζεσλ απφ ην 1995 έσο ζήµεξα, ηα πξνγξάµµαηα εμεηδίθεπζεο εμαξηψληαη πιένλ πιήξσο απφ ηε δήηεζε. Δμαξηψληαη κάιηζηα απφ ηηο ζπγθεθξηµέλεο θαηεπζπληήξηεο γξαµµέο πνπ δίλνπλ νη επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο έρνπλ αλαιάβεη νη ίδηεο ηε ζπζρέηηζε ηθαλνηήησλ θαη αγνξάο θαη ζπλεπψο επηζπµνχλ µηα δεµφζηα επηρνξήγεζε γηα ηελ θαηάξηηζε. Γηα λα θαηαιάβνπµε πφζν εθηεηαµέλε είλαη απηή ε αιιαγή, πξέπεη λα πεξηγξάςνπκε ηε δηνηθεηηθή δνµή ησλ πξνγξαµµάησλ εμεηδίθεπζεο. Σα πξνγξάµµαηα εμεηδίθεπζεο, αληίζεηα µε φηη ζα αλέµελε θαλείο, δελ είλαη θαηεπζπλφµελα απφ ην θξάηνο: ην θξάηνο δελ είλαη επηζήµσο παξά ε γξαµµαηεία πνπ µεξηµλά γηα ηε ζπλεξγαζία αλάµεζα ζηηο νξγαλψζεηο ησλ εξγνδνηψλ θαη ησλ εξγαδνµέλσλ, ζηελ νπνία θαη βαζίδνληαη ηα πξνγξάµµαηα. Πίζσ απφ ηηο πεξηζζφηεξεο ζεµαληηθέο απνθάζεηο γηα ην πεξηερφµελν, ηελ νξγάλσζε, ηελ εθαξµνγή θαη ηε ρξεµαηνδφηεζε ηεο εθπαίδεπζεο βξίζθνληαη ηξηµεξείο δηαπξαγµαηεχζεηο. Έηζη, µέρξη θαη ηηο ηειεπηαίεο µεηαξξπζµίζεηο, νη νξγαλψζεηο εξγνδνηψλ θαη εξγαδνµέλσλ θαηέιεγαλ ζε εηήζην ζπµβηβαζµφ ζρεηηθά µε ηηο αλάγθεο γηα µαζήµαηα εμεηδίθεπζεο. Απηφ ζεµαίλεη φηη επηηπγράλεηαη αµνηβαία ζπµθσλία γηα ην πφζνπο µαζεηέο ζα πξέπεη λα δερηνχλ νη δεθαηέζζεξηο πεξηθεξεηαθέο εθπαηδεπηηθέο µνλάδεο ηεο ρψξαο, πφηε, γηα πφζν θαηξφ θαη γηα πνηα µαζήµαηα θιπ. Χζηφζν, αθφκα θαη ζηα ζπζηήκαηα εθείλα φπνπ ν έιεγρνο απφ ηηο δεκφζηεο αξρέο είλαη θαζνξηζηηθφο, νη επηρεηξήζεηο εκπιέθνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ παξνρή πξνγξακκάησλ θαηάξηηζεο, κε ζθνπφ λα πξνσζήζνπλ ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ πξνζαξκνζκέλσλ ζηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο. 9 Mork, J., Κξίζε ζηελ παξαδνζηαθή πξφζβαζε ζηελ εθπαίδεπζε, Αγνξά 7, Υξφλνο εξγαζίαο-ρξφλνο 19
- Σπλερηδόκελε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη επηρεηξήζεηο Η αλάγθε λα ζπζρεηηζηεί ε θαηάξηηζε µε ηελ εξγαζία, φρη απιψο θαηά ηελ πξψηε έληαμε ησλ λέσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αιιά θαη πην ζπζηεµαηηθά, ζε ζρέζε µε ηνπο ελεξγά απαζρνινχµελνπο φισλ ησλ ειηθηψλ, απνηειεί φιν θαη πεξηζζφηεξν πξνηεξαηφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ. Η ζρέζε κεηαμχ θαηάξηηζεο θαη απφδνζεο ησλ επηρεηξήζεσλ έρεη απνδεηρζεί θαη ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν, εμεηάδνληαο ηε βησζηκφηεηα, ηελ θεξδνθνξία θαη ηελ αλάπηπμε ησλ επηρεηξήζεσλ, θαζψο θαη ηε ζπκβνιή ηνπο ζηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο 10 : Ο Barro (1991) ζε κηα εκπεηξηθή ζχγθξηζε δηαθνξεηηθψλ ρσξψλ δείρλεη φηη ζε ρψξεο κε αλζξψπηλν θεθάιαην πςειφηεξσλ δεμηνηήησλ (πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ζηελ εθπαίδεπζε), ε απαζρφιεζε απμάλεηαη καθξνπξφζεζκα ηαρχηεξα. Οη Haskel and Martin (1996) ζε κηα κειέηε θιάδσλ ηεο κεηαπνίεζεο ζηε Μεγάιε Βξεηαλία δείρλνπλ φηη ειιείςεηο ζηελ πξνζθνξά πςειψλ δεμηνηήησλ κεηψλνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο. ηε Μεγάιε Βξεηαλία νη απψιεηεο ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο απφ απηφλ ην ιφγν εθηηκάηαη φηη αλέξρνληαλ ζην 0,4% εηεζίσο. Ο Oulton (1996) κειεηά ηε ζρέζε πξνζθνξάο δεμηνηήησλ θαη δηεζλνχο αληαγσληζηηθφηεηαο ζε κηα ζχγθξηζε Μ.Βξεηαλία θαη Γεξκαλίαο θαη δείρλεη φηη φζν κεγαιχηεξεο ειιείςεηο παξαηεξνχληαη ζηελ πξνζθνξά δεμηνηήησλ γηα έλα θιάδν ηφζν ρεηξφηεξε είλαη ε δηεζλήο ηνπ αληαγσληζηηθφηεηα. Πνιιέο κειέηεο ζπγθξίλνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα αγγινζαμνληθψλ επηρεηξήζεσλ θαη θάπνησλ δπηηθνεπξσπατθψλ ρσξψλ θαη ππνγξακκίδνπλ ηα πιενλεθηήκαηα πνπ παξέρεη ην αλαπηπγκέλν ζχζηεκα θαηάξηηζεο θαη παξνρήο γλψζεσλ ζηηο ηειεπηαίεο θαη ηδηαίηεξα ζηε Γεξκαλία Έηζη, νη Mason et al.(1996) ζπγθξίλνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα ζε εξγνζηάζηα κπηζθφησλ ζηε Μ.Βξεηαλία, ηε Γεξκαλία, ηε Γαιιία θαη ηελ Οιιαλδία θαη βξίζθνπλ φηη ε παξαγσγηθφηεηα ζηε Γεξκαλία είλαη πεξίπνπ 40% πςειφηεξε ηεο αγγιηθήο θαη θαηά 10-20% ηεο γαιιiθήο θαη ηεο νιιαλδηθήο. Οη δηαθνξέο απηέο αληαλαθινχλ ηηο δηαθνξέο ζε δεμηφηεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ ησλ ηεζζάξσλ ρσξψλ: ηα θαηάξηηζεο, Θεζζαινλίθε, 7-8 Οθησβξίνπ 1999, CEDEFOP 10 Γηα κηα αλαιπηηθή παξνπζίαζε ησλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ βιέπε Ισαλλίδεο, Δ., (1999) Τερλνινγία, δεμηόηεηεο θαη απαζρόιεζε ζηελ Ειιάδα: δηάξζξωζε θαη ηάζεηο, Αζήλα 20