Μυοσκελετικές διαταραχές και επιβαρύνσεις στο νοσηλευτικό προσωπικό

Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας(2013) Τόμος 5,Τεύχος 4, 168-175 ISSN 1791-9649 Μυοσκελετικές διαταραχές και επιβαρύνσεις στο νοσηλευτικό προσωπικό Μπιτσιός Αθ. 1, Γιοφτσίδου Ασ. 2, Μάλλιου Π. 3, Μπενέκα Αν. 4 1 Νοσηλευτής ΤΕ,Γ. Ν.Χαλκιδικής 2 Λέκτορας ΤΕΦΑΑ Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. 3 Αναπληρώτρια καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. 4 Αναπληρώτρια καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: Η Νοσηλευτική ως επάγγελμα αποδεικνύεται να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό για το μυοσκελετικό σύστημα λόγω των δραστηριοτήτων που απαιτούνται σε αυτή και συμπεριλαμβάνουν την συχνή μετακίνηση ασθενών, την μεταφορά υλικού ακόμα και τον χειρισμό ή και την μεταφορά ειδικού εξοπλισμού. Σκοπός: Η καταγραφή των μυοσκελετικών διαταραχών και η διερεύνηση των πιθανών παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με τις συνθήκες εργασίας του νοσηλευτικού προσωπικού των γενικών νοσοκομείων της Κεντρικής Μακεδονίας. Υλικό και Μέθοδος: Μοιράστηκαν 600 ερωτηματολόγια NMQ (The general Nordic for the Musculoskeletal symptoms Questionnaire) σε εργαζόμενους Νοσηλευτές/τριες της Κεντρικής Μακεδονίας, τον Μάιο του 2013,από τα οποία συμπληρώθηκαν τα 440. Η στατιστική ανάλυση έγινε με την χρήση του στατιστικού πακέτου S.P.S.S 10, με την χρήση της στατιστικής διαδικασίας X 2.Αποτελέσματα: Ένα μεγάλο ποσοστό (85%) του νοσηλευτικού προσωπικού που έχει παρουσιάσει μυοσκελετική διαταραχή τους τελευταίους έξι μήνες σε περιοχές της οσφυικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, στον αυχένα και στα άνω άκρα, θεωρεί ως ιδιαίτερα επιβαρυντική την εργασία του για την εκδήλωση των συμπτωμάτων αυτών.συμπεράσματα: Οι μυοσκελετικές διαταραχές συσχετίζονται με τις εργασιακές δραστηριότητες του προσωπικού στον τομέα εργασίας του.η εκπαίδευση του προσωπικου σε εργονομικά θέματα θεωρείται ανεπαρκής,γεγονός που επιτέπει επιπλέον έρευνα, ενώ το ποσοστό του 63% αναγκάστηκε να απουσιάσει από την εργασία του λόγο μυοσκελετικών διαταραχών. Key-words: μυοσκελετικές διαταραχές, νοσηλευτικό προσωπικό, μυοσκελετικές επιβαρύνσεις, οσφυαλγία. Υπευθ. αλληλογραφίας:μπιτσιός Αθανάσιος, Κωνσταντινουπόλεως 32,Πολύγυρος Χαλκιδικής ΤΚ 63100 email:sakisbitsios@gmail.com Τηλ:6944761467 E-mail: zygas@uop.gr ;

Interscientific Health Care (2013) Vol 5, Issue 4, 168-175 ISSN 1791-9649 Musculoskeletal disorders and burden on nursing staff Bitsios At. 1, Gioftsidou As 2, Malliou P 3, Beneka A 4 1 Nurse General Hospital of Chalkidiki. 2 Lecturer PHD TEFAA Democritus Univercity of Thrace. 3 Associate Professor PHD TEFAA Democritus Univercity of Thrace. 4 Associate Professor PHD TEFAA Democritus Univercity of Thrace. ABSTRACT Introduction: Nursing as a profession is proving to be particularly burdensome for the musculoskeletal system due to the activities required in this and include frequent moving patients, moving materials and even the handling or transportation of special equipment. Purpose: The recording of musculoskeletal disorders and the investigation of potential risk factors related to the working conditions of nurses in general hospitals of Central Macedonia.Material and Methods: 600 questionnaires were distributed NMQ (The general Nordic for the Musculoskeletal symptoms Questionnaire) Employee Nurses / only three of Central Macedonia, on May of 2013, of which 440 were completed. The statistical analysis was performed using the statistical package SPSS 10, with the use of statistical process X 2.Results: A large proportion (85 %) of the nursing staff has presented musculoskeletal disorder in the last six months in areas of the lumbar spine, neck and upper extremities, considers as particularly aggravating his work on the onset of these symptoms.conclusions: Musculoskeletal disorders associated with work activities of field staff working achievements. The staff training in ergonomics considered insufficient, which must be under additional research, while the rate of 63% had to be absent from work why musculoskeletal disorders. Key-words: musculoskeletal disorders, nursing staff, musculoskeletal burden, backache ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι μυοσκελετικές διαταραχές περιλαμβάνουν όλα εκείνα τα σύνδρομα και νοσήματα που προκαλούν συμπτώματα από το μυοσκελετικό σύστημα, οξέα και χρόνια, που καλύπτουν όλο το ανθρώπινο σώμα και όλες τις ηλικιακές ομάδες 1. Τα ενοχλήματα αυτά οδηγούν τους ασθενείς στον γιατρό και αντιμετωπίζονται με συμπτωματική αγωγή όταν είναι ήπια και αυτό-περιοριζόμενα 2,3,4,5. Όταν οι περιπτώσεις είναι πιο σοβαρές απαιτούν εργαστηριακή διερεύνηση για την τελική διάγνωση και σωστή αντιμετώπισή τους 7.8.10. Το πρωταρχικό σύμπτωμα είναι ο πόνος, συνοδευόμενος από δυσκαμψία, οίδημα και μειωμένη λειτουργικότητα της πάσχουσας περιοχής 11,12. ; Παράγοντες κινδύνου για την πρόκληση μυοσκελετικών διαταραχών έχουν χαρακτηριστεί διάφοροι όπως κοινωνικοί, ψυχολογικοί και επαγγελματικοί 6,9,13,14. Επαναλαμβανόμενες κινήσεις, στάσεις που επιβαρύνουν τις αρθρώσεις, μεγάλα φορτία, έκθεση σε ακραίες κλιματικές συνθήκες προκάλεσαν πολλές χαμένες εργατικές ώρες στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2000 9. Η παχυσαρκία, η μειωμένη φυσική δραστηριότητα αλλά και η καταπόνηση, καθώς επίσης και οι τραυματισμοί από την υπερβολική σωματική δραστηριότητα ενοχοποιούνται σύμφωνα με τους ερευνητές για την εμφάνιση μυοσκελετικών προβλημάτων 15,16,17,18. Στους εργασιακούς παράγοντες κινδύνου λαμβάνονται υπόψη τόσο η σωματική επιβάρυνση Corresponding Author: Mpitsios Athanasios, Konstantinoupoleos 32,Polygyros Chalkidikis ΤΚ 63100 email:sakisbitsios@gmail.com 169

όσο και οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες π.χ. stress, μονότονη εργασία 19. Η Νοσηλευτική, ως επάγγελμα, όπως υποστηρίζουν διάφορες μελέτες 20,21,24,25 είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό για την πρόκληση μυοσκελετικών διαταραχών λόγω των δραστηριοτήτων που απαιτούνται σε αυτή 21,23 και συμπεριλαμβάνουν συχνή μετακίνηση ασθενών, μεταφορά υλικού, χειρισμό και μεταφορά εξοπλισμού αλλά και κακή εργονομία του χώρου των νοσοκομείων 22. Παρόλη την σύγχρονη ενημέρωση του νοσηλευτικού προσωπικού και την εξέλιξη της τεχνολογίας, η φροντίδα του ανθρώπου εξακολουθεί να είναι επίπονη ή ακόμη και επικίνδυνη δραστηριότητα 26. Ανάλογα με το είδος της εργασίας που κάνουν οι νοσηλευτές και τα συνηθισμένα φορτία εργασίας που δέχονται κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους, τα ενοχλήματα μπορεί να εντοπίζονται στην οσφυϊκή περιοχή, στα κάτω και άνω άκρα καθώς και στην περιοχή του αυχένα 20,23,26. Στο σύγχρονο ελληνικό νοσοκομείο απαιτείται η εφαρμογή των προδιαγραφών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Διεθνών Οργανισμών Υγείας για την προάσπιση και προαγωγή της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων. Δεδομένο είναι ότι η υγεία επηρεάζει τη δυνατότητα για εργασία και συγχρόνως η εργασία επηρεάζει το επίπεδο της υγείας και ασφάλειας, η έλλειψη της οποίας μπορεί να εκδηλωθεί και ως επαγγελματική ασθένεια ή εργατικό ατύχημα 27. ΣΚΟΠΟΣ Τα δεδομένα που υπάρχουν από την ελληνική πραγματικότητα είναι ελάχιστα 14,25, για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητο να ερευνηθούν οι μυοσκελετικές επιβαρύνσεις και διαταραχές του νοσηλευτικού προσωπικού που εργάζεται σε νοσοκομεία της Κεντρικής Μακεδονίας κάτι που μέχρι σήμερα δεν έχει μελετηθεί.. Ο σκοπός της περιγραφικής αυτής μελέτης είναι : Η καταγραφή των μυοσκελετικών διαταραχών και η διερεύνηση των πιθανών παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με τις συνθήκες εργασίας του νοσηλευτικού προσωπικού των γενικών νοσοκομείων της Κεντρικής Μακεδονίας. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για τη συλλογή των δεδομένων μοιράστηκε το ερωτηματολόγιο NMQ (The general Nordic for the Musculoskeletal symptoms Questionnaire) - πρόκειται για μια αυτοσυμπληρούμενη κλίμακα που σχεδιάστηκε ως εργαλείο ανίχνευσης και διαλογής του επιπολασμού των μυοσκελετικών διαταραχών σε ένα πληθυσμό, αλλά και ανάλυσης της σχέσης του εργασιακού περιβάλλοντος και του επαγγελματικού εξοπλισμού με αυτές, εμπλουτισμένο με ερωτήσεις που αφορούν τα προσωπικά και ανατομικά στοιχεία των συμμετεχόντων, τον τομέα εργασίας, το νοσοκομείο εργασίας, τα χρόνια εργασίας στο συγκεκριμένο επάγγελμα, αλλά και ερωτήσεις για το εργασιακό τους περιβάλλον. Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο έχει μεταφραστεί και σταθμιστεί στην ελληνική γλώσσα και έχει μετρηθεί η αξιοπιστία και η εγκυρότητα κριτηρίου 14. Περιλαμβάνει ερωτήσεις που εξετάζουν ολόκληρο το σώμα (διαιρεμένο σε 9 περιοχές). Ο δείκτης Kappa υπολογίστηκε για κάθε ερώτηση χωριστά ως δείκτης αξιοπιστίας. Οι τιμές p<0,05 θεωρήθηκαν στατιστικά σημαντικές. Μέχρι σήμερα, στον ελλαδικό χώρο, έχει συμπληρωθεί από κατοίκους της Κρήτης 17, αλλά όχι από το νοσηλευτικό προσωπικό της Κεντρικής Μακεδονίας. Περιορισμοί Οι συμμετέχοντες στην παρούσα έρευνα δεν αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα για τον αντίστοιχο πληθυσμό στη χώρα μας και επομένως τα αποτελέσματα της έρευνας δε μπορούν να γενικευτούν στον ευρύτερο πληθυσμό. Κριτήρια ένταξης. Στην έρευνα μπορούσε να λάβει μέρος μόνιμο νοσηλευτικό προσωπικό, οποιασδήποτε εκπαιδευτικής βαθμίδας, που εργάζεται σε δημόσια νοσοκομεία της Κεντρικής Μακεδονίας, σε τμήματα παθολογικά, παιδιατρικά, χειρουργικά, τμήματα επειγόντων περιστατικών και σε μονάδες εντατικής θεραπείας. Κριτήρια αποκλεισμού. Από την έρευνα αποκλείονται οι νοσηλεύτριες που βρίσκονται σε κατάσταση εγκυμοσύνης το προσωπικό με χρόνια νοσήματα του μυοσκελετικού συστήματος π.χ. ρευματοειδή αρθρίτιδα και άλλες ρευματικές νόσους καθώς επίσης και με πρόσφατο τραυματισμό σε δραστηριότητες εκτός χώρου εργασίας. Λειτουργικοί ορισμοί Νοσηλευτικό Προσωπικό: θεωρούνται οι κάτοχοι τίτλου νοσηλευτικού επαγγέλματος ΠΕ, ΤΕ, ΔΕ με άδεια άσκησης Νοσηλευτή/τριας. Μυοσκελετικές Διαταραχές: όλα τα νοσήματα του μυοσκελετικού συστήματος, οξέα και χρόνια καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα σε ολόκληρο το ανθρώπινο σώμα με βασικό σύμπτωμα τον πόνο, τη δυσκαμψία και τη μειωμένη λειτουργικότητα της πάσχουσας περιοχής 18. Δείγμα Στην έρευνα συμμετείχαν νοσηλευτές/τριες που εργάζονται σε δημόσια νοσοκομεία της Κεντρικής Μακεδονίας και συγκεκριμένα στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, στο Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, στο Νοσοκομείο Παπανικολάου, στο Νοσοκομείο Γεώργιος Γεννηματάς, στο Γενικό Νοσοκομείο Χαλκιδικής και στο Γενικό Νοσοκομείο Βέροιας. Η επιλογή των νοσοκομείων αυτών έγινε λόγω του ότι δέχονται καθημερινά μεγάλο αριθμό ασθενών και απασχολούνται σε καθημερινή βάση πάνω από 1000 νοσηλευτές/τριες διαφορετικών εκπαιδευτικών βαθμίδων. Συνολικά μοιράστηκαν από τον συντονιστή της έρευνας 600 ερωτηματολόγια σε τυχαία επιλεγμένα μέλη νοσηλευτικού προσωπικού διαφόρων τμημάτων και κλινικών (παθολογικά, παιδιατρικά, χειρουργικά, τμήματα επειγόντων περιστατικών και σε μονάδες εντατικής θεραπείας), καθώς επίσης και σε νοσηλευτικό προσωπικό διαφορετικών εκπαιδευτικών βαθμίδων (Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης, 170

Τεχνολογικής Εκπαίδευσης, Διετούς Εκπαίδευσης). Τα ερωτηματολόγια μοιράστηκαν κατά την πρωινή βάρδια του προσωπικού για τον λόγο ότι εργάζονται περισσότερα άτομα στην βάρδια αυτή και το χρονικό διάστημα συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων ήταν 5 ώρες. Μετά την ολοκλήρωση, τα ερωτηματολόγια τοποθετούνταν σε φάκελο για να διατηρηθεί η διασφάλιση των στοιχείων των συμμετεχόντων. Από τα 600 ερωτηματολόγια που μοιράστηκαν, 440 επιστράφηκαν συμπληρωμένα, δηλαδή η συνολική ανταπόκριση ήταν 73,3%. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, η ποσοστιαία κατανομή του νοσηλευτικού προσωπικού κατά τομέα εργασίας ήταν: το 12% δήλωσε εργασία σε μονάδες εντατικής θεραπείας, το 13% σε τμήματα επειγόντων περιστατικών, το 14% σε παιδιατρικά τμήματα, το 25% σε παθολογικά τμήματα και το 34% σε χειρουργικά τμήματα. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Φύλο Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται ο αριθμός και τα ποσοστά συμμετοχής του δείγματος όσο αφορά το φύλο. Πίνακας 1. Ποσοστά συμμετοχής νοσηλευτών/τριών κατά φύλο. Φύλο Αριθμός Ποσοστό Άντρες 59 13,4% Γυναίκες 381 86,6% Σύνολο 440 100% Ηλικία Τα ηλικιακά όρια και τα ποσοστά συμμετοχής του δείγματος, φαίνονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 2. Ποσοστά συμμετοχής νοσηλευτών/τριών κατά ηλικία. Ηλικία Ποσοστό 20-29 17,1% 30-39 55,6% 40-49 22,4% >=50 4,9% Τα δεδομένα του φύλου και της ηλικίας υποδεικνύουν ότι το δείγμα ήταν αντιπροσωπευτικό το όσο αφορά την συμμετοχή γυναικών, μιας και είναι γνωστό ότι το νοσηλευτικό επάγγελμα χαρακτηρίζεται από τα υψηλά ποσοστά γυναικών, όσο και την ηλικία. Χρόνια προϋπηρεσίας Χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση συχνοτήτων προκειμένου να εξετασθούν τα χρόνια προϋπηρεσίας του προσωπικού και η εμφάνιση των ενοχλήσεων στο μυοσκελετικό σύστημα. Πίνακας 3. Χρόνια προϋπηρεσίας συμμετεχόντων νοσηλευτών/τριών. Χρόνια Προϋπηρεσίας Αριθμός Ποσοστό <5 107 24,31% 5-9 79 19,75% 10-14 127 31,75% 15-19 67 15,22% 20-24 33 7,50% 25-29 21 4, 77% >30 6 1, 36% Εκπαιδευτική βαθμίδα νοσηλευτών/τριών Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται ο αριθμός και τα ποσοστά συμμετοχής του δείγματος με βάση την εκπαιδευτική βαθμίδα του. Πίνακας 4. Εκπαιδευτική βαθμίδα συμμετεχόντων νοσηλευτών/τριών. Εκπαιδευτική βαθμίδα Αριθμός Ποσοστό Π.Ε 17 3,86% Τ.Ε 280 63,63% Δ.Ε 143 32,50% Εργασιακές δραστηριότητες και καθήκοντα Στον Πίνακα 5 παρουσιάζονται οι δραστηριότητες και τα καθήκοντα των νοσηλευτών/τριών της έρευνας στα πλαίσια της εργασίας τους. Πίνακας 5. Εκτέλεση εργασιακών δραστηριοτήτων και καθηκόντων συμμετεχόντων νοσηλευτών/τριών. Δραστηριότητες - καθήκοντα Ποσοστό Μεταφορά ασθενών με φορεία 23,86% Μετακίνηση ασθενών από φορεία 32,04% Μεταφορά υλικού χωρίς τροχήλατο 57,95% (ιματισμός, φάρμακα, μηχανήματα) Μεταφορά υλικού με τροχήλατο 62,95% (ιματισμός, φάρμακα, μηχανήματα) Ταξινόμηση υλικών σε ράφια 87,04% υψηλότερα των ώμων Ταξινόμηση υλικών χαμηλότερα της 87,04% μέσης Αλλαγή ρουχισμού ασθενών 60,90% Μπάνιο ασθενών 37,95% Καθιστική εργασία 60,90% Προετοιμασία νοσηλείας 74,09% Εκτέλεση νοσηλείας 74,09% Αλλαγή λευχιμάτων 58,86% Ανύψωση και μεταφορά αντικειμένων 68,86% από το έδαφος Ανύψωση και μεταφορά ασθενών από 60,22% χαμηλές θέσεις Τακτοποίηση χώρου εργασίας 77,04% Μεταφορά και μετακίνηση ασθενών, νοσοκομειακών υλικών και μηχανημάτων Μία από τις πιο επιβαρυντικές δραστηριότητες των νοσηλευτών/τριών είναι η μεταφορά και μετακίνηση των ασθενών, λόγω του αυξημένου βάρους αλλά και εξαιτίας της μεγάλης συχνότητας της δραστηριότητας αυτής. Πολύ συχνά το νοσηλευτικό προσωπικό αναγκάζεται να μεταφέρει ή να μετακινήσει έναν ασθενή ή διάφορα νοσοκομειακά υλικά (πχ κιβώτια με φάρμακα) είτε με κάποιο τροχήλατο μέσο μεταφοράς, 171

είτε με την βοήθεια κάποιου συναδέλφου, είτε ακόμα με τα χέρια του. Ο τρόπος με τον οποίο χειρίζονται και μεταφέρουν τα νοσοκομειακά υλικά και μηχανήματα επηρεάζει κατά πολύ τις επιφορτίσεις που δέχεται το μυοσκελετικό σύστημα. Πίνακας 6. Μεταφορά και μετακίνηση ασθενών. Τρόπος μεταφοράς Αριθμός Ποσοστό Χρήση τροχήλατου 405 92,04% Βοήθεια συναδέλφου 419 95,22% Μεταφορά με τα χέρια 204 46,36% Πίνακας 7. Μεταφορά νοσοκομειακών υλικών και μηχανημάτων. Τρόπος μεταφοράς Αριθμός Ποσοστό Χρήση τροχήλατου 382 86,81% Βοήθεια συναδέλφου 324 73,63% Μεταφορά με άλλο 197 44,77% τρόπο Μυοσκελετικές διαταραχές στο νοσηλευτικό προσωπικό Από το δείγμα των 440 νοσηλευτών/τριών που συμμετείχαν στην έρευνα το 84,77% (Ν=373) αναφέρουν κάποιο σύμπτωμα μυοσκελετικής αιτιολογίας (πόνο, οίδημα, δυσκαμψία, ευαισθησία, μούδιασμα), ενώ το 15,22% Ν=(67) δεν αναφέρει κανένα. Το νοσηλευτικό προσωπικό μπορούσε να δηλώσει περισσότερες από μία ανατομικές περιοχές στις οποίες εμφάνισε κάποιο σύμπτωμα. Πίνακας 8. Αναφερόμενα συμπτώματα μυοσκελετικών διαταραχών. Συμπτώματα Ποσοστό Κεφάλι και αυχένας 27,88% Ώμοι 12,06% Βραχίονες 9,11% Αγκώνες 20,91% Αντιβράχια 10,99% Καρποί 20,91% Άκρο χεριών 23,86% Θώρακας 1,87% Πλάτη 2,94% Οσφυϊκή μοίρα σπονδυλικής 62,73% στήλης Ισχία 21,98% Μηροί 13,94% Γόνατα 40,75% Κνήμες 17,96% Ποδοκνημική άρθρωση 23,05% Άκρο ποδιών 19,83% Πτέρνες 7,77% Από το νοσηλευτικό προσωπικό που ανέφερε μυοσκελετικά συμπτώματα, μόλις το 46,11% (Ν=172) είχε διαγνωστεί με κάποια μυοσκελετική διαταραχή από εξειδικευμένο γιατρό το τελευταίο εξάμηνο πριν την έρευνα. Επιπλέον, το 55,92% (Ν=97) αναφέρει μία πάθηση, το 34,43% (Ν=59 ) αναφέρει δύο παθήσεις, το 8,81% (Ν=15) αναφέρει τρείς παθήσεις και μόλις το 0,58% (Ν=1) αναφέρει τέσσερις παθήσεις. Το 96,69% (Ν=166) που είχαν διαγνωσθεί με μυοσκελετική διαταραχή, πιστεύει ότι είναι αποτέλεσμα της εργασίας του ως νοσηλευτές/τριες. Πίνακας 9. Διαγνωσμένες μυοσκελετικές διαταραχές συμμετεχόντων νοσηλευτών/τριών. Πάθηση - Περιοχή Αριθμός Ποσοστό Σπονδυλική στήλη 72 41,86% Αυχενικό σύνδρομο 16 9,30% Αρθρίτιδες 16 9,30% Τενοντίτιδες 20 11,62% Σύνδρομο καρπιαίου 11 6,39% σωλήνα Επικονδυλίτιδα 8 4,65% Άλλο (ρήξεις συνδέσμων 29 16,86% κ. α ) ΣΥΝΟΛΟ (Ν) 172 100% Αποχή από την εργασία λόγω μυοσκελετικών διαταραχών. Από τους συμμετέχοντες στην έρευνα το ποσοστό 62,73% (Ν=234 ) αναγκάστηκε να διακόψει την εργασία του για κάποιο χρονικό διάστημα εξαιτίας κάποιου μυοσκελετικού προβλήματος. Η μέση διάρκεια της απουσίας τους ήταν 28± 4 μέρες. Αποκατάσταση μετά από μυοσκελετική διαταραχή. Από το δείγμα που αναγκάστηκε να διακόψει την εργασία του εξαιτίας κάποιας μυοσκελετικής διαταραχής, το 100% (Ν=121) ακολούθησε φαρμακευτική αγωγή, το 42,14% (Ν=51) ακολούθησε προγράμματα φυσικοθεραπείας και το 38,84% (Ν=47) ακολούθησε άλλη μέθοδο αποκατάστασης (λουτροθεραπεία, χειρουργική αποκατάσταση κ. α). Εργονομικός εξοπλισμός και περιβάλλον συμμετεχόντων νοσηλευτών/τριών. Το 41,36% (Ν=182) απάντησε θετικά ως προς την εφαρμογή εργονομικού εξοπλισμού που έχει στην διάθεσή του για την εκτέλεση και εφαρμογή των νοσηλευτικών καθηκόντων του, ενώ το 58,64% (Ν=258) απάντησε αρνητικά. Σύμφωνα με την έρευνα το 68,63% (Ν=302), θεωρεί ότι το περιβάλλον εργασίας του δεν είναι εργονομικό για το προσωπικό, ενώ το 31,37% (Ν=138) πιστεύει ότι είναι εργονομικό. Εκπαίδευση σε εργονομικά θέματα συμμετεχόντων νοσηλευτών/τριών. Σεμινάρια εργονομίας έχει παρακολουθήσει το 12,04% (Ν=53), ενώ μόλις το 8,86% (Ν=39) είχε διδαχτεί κατά την διάρκεια των σπουδών του μαθήματα εργονομίας. Εργασιακή δραστηριότητα, σωματική ένταση και διάλειμμα. Το νοσηλευτικό επάγγελμα χαρακτηρίζεται από διαφορετικές και πολύπλοκες δραστηριότητες. Το 85% (Ν=374) θεωρεί έντονη την εργασία του, ενώ το 15% (Ν=66) απάντησε αρνητικά. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα ποσοστά της κλίμακας έντασης διαφόρων δραστηριοτήτων που συναντιόνται στο νοσηλευτικό επάγγελμα. Η κλίμακα αυτή, σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο, έχει τις τιμές: 172

Πίνακας 10. Ένταση εργασίας των νοσηλευτών/τριών. Δραστηριότητα Ποσοστό κλίμακας έντασης 4 3 2 1 0 Ορθοστασία 91,2 0,0 0,0 0,0 0,0 Περπάτημα 3,1 63,7 0,0 0,0 0,0 Ακατάλληλη στάση σώματος 2,8 14,3 43,4 0,0 0,0 Συνεχής άβολη θέση σώματος 0,6 7,1 8,1 22,1 0,0 Κάμψη κορμού 0,0 3,0 15,0 14,4 18,1 Υπερεκτάσεις και εκτάσεις κορμού 0,0 3,0 4,2 6,9 7,9 Ανύψωση βαρέων αντικειμένων 0,0 4,2 6,8 7,7 4,7 Μεταφορά βαρέων αντικειμένων 0,0 1,2 3,5 12,8 5,5 Μετακίνηση ασθενών στο κρεβάτι 0,0 2,4 9,7 14,9 11,8 Μετακίνηση ασθενών από και προς φορείο 0,0 0,0 1,9 8,4 7,9 Καθιστική εργασία 1,7 0,0 2,2 2,1 8,7 Αλλαγή ρουχισμού 0,0 0,0 1,3 5,0 9,3 Μπάνιο ασθενών 0,0 0,0 1,9 2,8 21,9 0=καθόλου ένταση, 1=χαμηλή ένταση, 2=μέτρια ένταση, 3=αρκετή ένταση, 4=υψηλή ένταση. Η χρήση διαλειμμάτων και ξεκούρασης κατά την διάρκεια εκτέλεσης των νοσηλευτικών καθηκόντων εφαρμόζεται από το 87,95% (Ν=387) του δείγματος με μέση διάρκεια διαλείμματος τα 12,3±8,2 λεπτά σε κάθε οκτάωρο εργασίας. Συσχετίσεις συγκρίσεις μεταξύ μυοσκελετικών διαταραχών και μεταβλητών. Η στατιστική διερεύνηση των συσχετίσεων μεταξύ μεταβλητών που μετρήθηκαν και οι οποίες πιθανόν να επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τις μυοσκελετικές διαταραχές, πραγματοποιήθηκε με το στατιστικό πακέτο S.P.S.S 10 και με την χρήση της στατιστικής μεθόδου X 2. Ο έλεγχος συσχέτισης μεταξύ μεταβλητών έγινε σε ζευγάρια, ενώ η επιλογή του έγινε εκτιμώντας τους παράγοντες που πιθανόν μπορούσαν να επηρεάζουν τις μυοσκελετικές διαταραχές. Ουσιαστικά, στόχος των συσχετίσεων ήταν να εξακριβωθεί αν στα πλαίσια των περιορισμών της έρευνας, υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ τους με την σύγκριση των συχνοτήτων που παρουσίαζαν κατά την αποκωδικοποίηση του ερωτηματολογίου. Μυοσκελετικές διαταραχές σε σχέση με την ηλικία του νοσηλευτικού προσωπικού. Από τα δεδομένα της έρευνας (X 2 =1,014, df=2, p=0,602), συμπεραίνουμε ότι η εμφάνιση των μυοσκελετικών διαταραχών στο νοσηλευτικό προσωπικό δεν έχει στατιστικά σημαντική σχέση με την ηλικία. Μυοσκελετικές διαταραχές σε σχέση με τα χρόνια προϋπηρεσίας του νοσηλευτικού Από τα δεδομένα της έρευνας (Χ 2 =0,962, df=2, p=0,618) συμπεραίνουμε ότι η εμφάνιση των μυοσκελετικών διαταραχών στους νοσηλευτές δεν έχει στατιστικά σημαντική σχέση με τα χρόνια προϋπηρεσίας στο νοσηλευτικό επάγγελμα. Μυοσκελετικές διαταραχές σε σχέση με την εκπαιδευτική βαθμίδα. Από τα αποτελέσματα της έρευνας (X2=5,257, df=3, p=0,177) βγαίνει το συμπέρασμα ότι η εμφάνιση των μυοσκελετικών διαταραχών στο νοσηλευτικό προσωπικό των νοσοκομείων της Βόρειας Ελλάδας, δεν σχετίζεται με την εκπαιδευτική του βαθμίδα. Μυοσκελετικές διαταραχές σε σχέση με την εκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού σε εργονομικά θέματα. Το συμπέρασμα από τα δεδομένα των αποτελεσμάτων της μελέτης (X 2 =1,260, df=1, p=0,278), δηλώνουν ότι η εμφάνιση μυοσκελετικών διαταραχών στους/ στις νοσηλευτές/τριες, δεν συσχετίζεται σημαντικά με την εκπαίδευση τους σε εργονομικά θέματα. Μυοσκελετικές διαταραχές σε σχέση με τον σωματικό τύπο των νοσηλευτών/τριών. Από τα δεδομένα της μελέτης (X 2 =0,624, df=2, p=0,732), βγαίνει το συμπέρασμα ότι η εμφάνιση των μυοσκελετικών διαταραχών στο νοσηλευτικό προσωπικό, δεν σχετίζεται με τον τύπο σώματος που έχουν. Μυοσκελετικές διαταραχές σε σχέση με τον τομέα εργασίας. Με βάση τα δεδομένα των αποτελεσμάτων της έρευνας (X 2 =12,709, df=6, p=0,048), η εμφάνιση των μυοσκελετικών διαταραχών στους νοσηλευτές παρουσιάζει στατιστικά σημαντική συσχέτιση με τον τομέα απασχόλησης του νοσηλευτικού προσωπικού. Άρα η υπόθεση επαληθεύεται στην συγκεκριμένη περίπτωση, ενισχύοντας την άποψη ότι οι μυοσκελετικές παθήσεις επηρεάζονται σημαντικά από το περιεχόμενο των εργασιακών δραστηριοτήτων του/της νοσηλευτή/τριας στον τομέα εργασίας του/της. Μυοσκελετικές διαταραχές σε σχέση με την χρήση εργονομικού εξοπλισμού. Σύμφωνα με τα δεδομένα των αποτελεσμάτων (X2=0,141, df=1, p=0,707), δεν υπάρχει σημαντική στατιστική συσχέτιση ανάμεσα στις μυοσκελετικές διαταραχές και την χρήση εργονομικού εξοπλισμού. 173

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η συλλογή των αποτελεσμάτων για το δείγμα του πληθυσμού που έλαβε μέρος εθελοντικά στην έρευνα, υποδηλώνουν ότι το δείγμα ήταν αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού των νοσηλευτών στα δημόσια νοσοκομεία της Κεντρικής Μακεδονίας. Την μεγαλύτερη συμμετοχή είχαν οι νοσηλευτές/τριες του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης (110 νοσηλευτές/τριες), και ακολουθεί το νοσοκομείο Παπανικολάου (102 νοσηλευτές/τριες). Από αυτούς μεγαλύτερη συμμετοχή είχαν το νοσηλευτικό προσωπικό που εργάζεται σε χειρουργικό τομέα (35%), σε παθολογικό τομέα (26%), σε παιδιατρικό τομέα (14%), σε τμήμα επειγόντων περιστατικών (13%) και σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (12%). Η κατανομή των νοσηλευτών /τριών σε τομέα υποδηλώνει ότι οι τομείς που αντιπροσωπεύτηκαν στην έρευνα αποτελούσαν τομείς όπου η καθημερινή εργασιακή δραστηριότητα του προσωπικού συμπεριλαμβάνει υψηλά ποσοστά επιβαρύνσεων του μυοσκελετικού συστήματος. Αντιπροσωπευτικό θεωρείται το δείγμα όσο αφορά τα χρόνια προϋπηρεσίας του δείγματος, αφού οι περισσότεροι/ες νοσηλευτές/τριες που συμμετείχαν, είχαν τουλάχιστον 10 έτη εργασίας, ενώ στην έρευνα συμμετείχαν και εργαζόμενοι με μικρή εργασιακή εμπειρία αλλά και άτομα με προϋπηρεσία άνω των 25 ετών εργασίας. Σύμφωνα με την υπάρχουσα εργασιακή νομοθεσία, η μέση εβδομαδιαία ωριαία απασχόληση του νοσηλευτικού προσωπικού είναι 40 ώρες. Οι συνθήκες εργασίας ( κυκλικό ωράριο, υπερωρίες λόγω συνθηκών κ. α) των νοσηλευτών/τριών είναι τέτοιες που πολλές φορές εργάζονται πέρα των προβλεπόμενων ωρών αυτών. Το δείγμα της παρούσας έρευνας βρέθηκε αντιπροσωπευτικό όσο αφορά την εβδομαδιαία εργασιακή απασχόληση, αφού υπήρχαν εργαζόμενοι με 40-44 ώρες εργασίας την εβδομάδα αλλά και άτομα με λιγότερο από 40 ώρες. Επίσης η συμμετοχή αντρών (13,4%) και γυναικών (86.6%) στην έρευνα θεωρείται αντιπροσωπευτική, μιας και στο συγκεκριμένο επάγγελμα κυριαρχούν οι γυναίκες. Στην έρευνα βρέθηκε ότι οι μητέρες αντιπροσωπευόταν κατά περίπου 65% με κατανομή από 1 έως και 4 παιδιά. Τα δεδομένα του δείγματος όσο αφορά τα σωματομετρικά στοιχεία των συμμετεχόντων υποδηλώνουν ότι το δείγμα ήταν αντιπροσωπευτικό καλύπτοντας το ύψος, τη μάζα και τον τύπο σώματος σε φυσιολογικά επίπεδα. Ποσοστιαία βρέθηκε ότι οι περισσότεροι από τους εργαζόμενους είχαν μυοσκελετικές διαταραχές στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης (62,73%). Οι αρθρώσεις των γονάτων βρέθηκε ως δεύτερο σημείο στο οποίο οι νοσηλευτές/τριες παρουσιάζουν μυοσκελετικές ενοχλήσεις ((40,75%) και ακολουθούν το κεφάλι με τον αυχένα (27,88%), το άκρο του χεριού (23,86%) και η ποδοκνημική άρθρωση (23,05%). Ο θώρακας (1,87%), η πλάτη (2,94%), οι πτέρνες (7,77%) και οι βραχίονες (9,11%) παρουσιάζουν την πιο μικρή συχνότητα μυοσκελετικών διαταραχών. Τα ποσοστά αυτά είναι πιθανό να οφείλονται σε παράγοντες όχι μόνο στα καθήκοντα των νοσηλευτών/τριών αλλά και στο εργασιακό τους περιβάλλον και τις συνθήκες εκτέλεσης των καθηκόντων αυτών. Οι ερωτήσεις που τέθηκαν στο δείγμα της έρευνας σχετικά με το πώς αντιλαμβάνονται την εργονομία του χώρου εργασίας τους αλλά και την επάρκειά του σε διάφορα θέματα, φανέρωσαν ότι το 58,64% δεν χρησιμοποιεί εργονομικό εξοπλισμό κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του και ότι το 31,37% πιστεύει ότι ο χώρος εργασίας του είναι εργονομικός. Επίσης το ότι μόνο το 12,04% έχει παρακολουθήσει κάποιας μορφής σεμινάρια με εργονομικά θέματα, υποδηλώνει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των νοσηλευτών/τριών που δεν μπορεί να αντιληφθεί την εργονομία του χώρου εργασίας ίσως να μην ξέρει τι σημαίνει ο όρος, μια και δεν έχει καμία εκπαιδευτική εμπειρία σε αυτόν. Το 85% του νοσηλευτικού προσωπικού θεωρεί ότι η εργασία του είναι σωματικά έντονη, ενώ το 15% δεν την θεωρεί σωματικά έντονη. Από τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώθηκε ότι οι νοσηλευτές/τριες θεωρούν την «ορθοστασία» ως την πιο δημοφιλή έντονη εργασία (91,2%), και το «περπάτημα» ως την δεύτερη πιο έντονα σωματική δραστηριότητα στα επαγγελματικά τους καθήκοντα. Θεωρούν ως τρίτη έντονα σωματικά δραστηριότητα τις «ακατάλληλες στάσεις σώματος» (43,4%), ως τέταρτη και πέμπτη τις εργασιακές δραστηριότητες «άβολη θέση σώματος» (22,1%) και «μπάνιο ασθενών» (21,9%). Είναι εμφανές ότι το νοσηλευτικό προσωπικό επιλέγει ως έντονα σωματικές δραστηριότητες αυτές που θεωρούνται πιο κουραστικές και απαιτούν κατανάλωση ενέργειας (περπάτημα) και παρατεταμένη διατήρηση κάποιας θέσης ή στάσης. Το 62,73% αναγκάστηκε να διακόψει για κάποιες μέρες (28±4 μέρες) την εργασία του και ακολούθησε αποκατάσταση με φαρμακευτική αγωγή καθώς επίσης και πρόγραμμα φυσιοθεραπείας ή άλλες μορφές αποκατάστασης, με αποτέλεσμα κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Ως κύρια αιτία εμφάνισης των κακώσεων αυτών, το νοσηλευτικό προσωπικό θεωρεί την εργασία του αφού δεν είναι εργονομικά επαρκής, ενώ στατιστικά σημαντική διαφορά υπήρξε στην συσχέτιση των παραμέτρων μεταξύ του τομέα εργασίας και της εμφάνισης των μυοσκελετικών διαταραχών. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Αν και οι στόχοι της παρούσας έρευνας εκπληρώθηκαν σε ικανοποιητικό επίπεδο από τα συμπεράσματα και την διαδικασία ανάλυσης της εργασίας αυτής, από την σε βάθος ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ότι περαιτέρω έρευνα είναι απαραίτητη για να εξακριβωθούν: i. Ποιοι οι λόγοι που το νοσηλευτικό προσωπικό θεωρεί εργονομικά ανεπαρκές τον χώρο εργασίας του και πως μπορεί να βελτιωθεί αυτό για την καλύτερη προσφορά των υπηρεσιών του; 174

ii. iii. Πως μπορούν να μειωθούν οι μυοσκελετικές διαταραχές στους/στις νοσηλευτές/τριες με την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης; Ποιοί παράγοντες έχουν άμεση επίδραση στην εμφάνιση των μυοσκελετικών διαταραχών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Carroll K (2002). Alteration in musculoskeletal function in children. Pathophysiology:The biologic basis for disease in adults and children, 10:1409-1433. 2. Piasecki P (2003). Nursing care of the patient with metastatic bone disease. Orthopedic Nursing, 15:25-33. 3. Beaton DE, Schemitsch T (2003). Measures of HRQL and physical function.clinical Orthopaedics and Related Research 413,90-105. 4. Picavet HS, Hazes JM (2003). Prevalence of self reported musculoskeletal disease is high. Ann Rheum Dis, 62: 644 650. 5. Cooper JE, Tate RB, Yassi A (2008). Components of initial and residual disability after back injury in nurses. Spine, 23(19):2118-2122. 6. Smedley J (2005). Manual handling activities and risk of low-back pain in nurses. Occup Environ Med, 52:160-163. 7. Garg A, Owen B (2002). Reducing back stress to nursing personnel: an ergonomic intervention in a nursing home. Ergonomics, 35(11):1353-1375. 8. Woolf AD, Pfleger B (2003). Burden of major musculoskeletal conditions Bull World Health Organ, 81: 646 656. 9. Guez M, Hildingsson C, Nilsson M, Toolanen G (2002). The prevalence of neck pain: a population-based study from northern Sweden. Acta Orthop Scand, 73:455-459. 10. Hildebrandt VH, Bongers PM, Dul J, van Dijk FJ, Kemper HC (2000). The relationship between leisure time, physical activities and musculoskeletal symptoms and disability in worker populations. Int Arch Occup Environ Health, 73:507-518. 11. Zinzen E (2000). Will the use of different prevalence rates influence the development of a primary prevention programme for low back problems? Ergonomics, Oct;43(10):789-803. 12. Leroux I, Dionne CE, Bourbonnais R, Brisson C (2005). Prevalence of musculoskeletal pain and associated factors in the Quebec working population. Int Arch Occup Environ Health, 78: 379 386. 13. Woolf AD, Zeidler H, Haglund U (2004). Musculoskeletal pain in Europe: its impact and a comparison of population and medical perceptions of treatment in eight European countries. Ann Rheum Dis, 63: 342 347. 14. Antonopoulou M, Ekdahl C, Sgantzos M, Antonakis N, Lionis C (2004). Translation and validation into Greek of the standardized general Nordic questionnaire for the musculoskeletal symptoms. Eur J Gen Pract, 10:35-36. 15. Holmberg SA, Thelin AG (2006). Primary care consultation, hospital admission, sick leave and disability pension owing to neck and low back pain: a 12-year prospective cohort study in a rural population. BMC Musculoskelet Disord, 7: 66. 16. Kakabelakis N.K. (1997). Μυοσκελετικές διαταραχές στο νοσηλευτικό προσωπικό. Νοσηλευτική, 97-105. 17. Antonopoulou M, Antonakis N, Hadjipavlou A, Lionis C (2007) Patterns of pain and consulting behaviour in patients with musculoskeletal disorders in rural Crete, 18. Greece. Fam Pract, 24(3):209-216/ 19. Buckle PW (1987) Epidemiological aspects of back pain within the nursing profession. Int J Nurs Stud, 24:319-332. 20. Cole DC, Ibrahim SA, Shannon HS, Scott F, Eyles J.(2001) Work correlates of back problems and activity restriction due to musculo-skeletal disorders in the Canadian national population health survey (NPHS) 1994 5 data. Occup Environ Med, 58: 728 734. 21. Jones JR, Hodgson JT, Clegg TA, Elliott RC(2005). Self-reported work-related illness in 2005. Results form a Household Survey. Health and Safety Executive, London. 22. Makela M, Heliovaara M, Sievers K, Impivaara O, Knekt P, Aromaa A (2001). Prevalence, determinants, and consequences of chronic neck pain in Finland.Am J Epidemiol, 134 :1356-1367. 23. Salaffi F, De Angelis R, Grassi W (2005). MΑrche Pain Prevalence; Investigation Group (MAPPING) study. Prevalence of musculoskeletal conditions in an Italian population sample: results of a regional communitybased study. I. The MAPPING study. Clin Exp Rheumatol, 23: 819-829. 24. Engels J (2006). Work related risk factors for musculoskeletal complaints in the nursing profession:results of a questionnaire survey. Occup Environ Med, 53:636-641. 25. Zinzen E (2000). Will the use of different prevalence rates influence the development of a primary prevention programme for low back problems? Ergonomics, Oct;43(10):789-803. 26. Vasiliadou A (1995). Occupational Low-Back Pain in nursing staff in a Greek hospital. J. Adv. Nurs. 21:125-30. 27. Urwin M, Symmons D, Allison T, Brammah T, Busby H, Roxby M, Simmons A,Williams G (1998). Estimating the burden of musculoskeletal disorders in the community: the comparative prevalence of symptoms at different anatomical sites, and the relation to social deprivation. Ann Rheum Dis, 57:649-655. 28. Rodts MF (2002). Disorders of the spine. Orthopedic Nursing, 9:515-530. 175