ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Λαμπαδάριος - Τουπεκτζής Μάξιμος - Αλέξανδρος ΜΑΙΟΣ 2013 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ.

Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Λαμπαδάριος - Τουπεκτζής Μάξιμος - Αλέξανδρος ΜΑΙΟΣ 2013 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Πετασάκης Ιωάννης Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

Με την ολοκλήρωση της πτυχιακής μου εργασίας νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Πετασάκη Ιωάννη, επιστημονικό συνεργάτη του τμήματος Διαχείρισης Πληροφοριών της Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας, για την ανάθεση του συγκεκριμένου θέματος, καθώς και για την πολύτιμη βοήθεια, την άψογη συνεργασία, τις συμβουλές και την καθοδήγηση του για την ολοκλήρωση της πτυχιακής εργασίας. Σελ. 2 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...σελ. 6 ΜΕΡΟΣ Α : ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...σελ. 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΟΡΟΙ, ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ 1.1 Υποψήφιοι όροι...σελ. 10 1.2 Τύποι εθισμού στο διαδίκτυο... σελ. 11 1.3 Εργαλεία μέτρησης εθισμού στο διαδίκτυο... σελ. 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο : ΑΙΤΙΑ, ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΣΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 2.1 Αίτια εθισμού στο διαδίκτυο... σελ. 14 2.2 Παράγοντες που προηγούνται του εθισμού στο διαδίκτυο...σελ. 15 2.3 Εθιστικές εφαρμογές του διαδικτύου... σελ. 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο : ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ 3.1 Συμπτώματα που παρουσιάζουν τα παιδιά... σελ. 18 3.2 Προειδοποιητικά σημάδια... σελ. 18 3.3 Επιπτώσεις στη ζωή του χρήστη... σελ. 19 Σελ. 3 από 116

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο : ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΑΠΟ ΕΙΔΙΚΟΥΣ 4.1 Συμβουλές για τους γονείς και το κράτος... σελ. 24 4.2 Σωστή ηλικία ενασχόλησης με το διαδίκτυο... σελ. 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο : ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΕΣ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ 5.1 Θεραπεία...σελ. 29 5.2 Μονάδες απεξάρτησης... σελ. 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο : ΑΛΛΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ 6.1 Μελέτες σε άλλες χώρες... σελ. 38 6.2 Άλλες έρευνες για τη διαδικτυακή εξάρτηση... σελ. 38 ΜΕΡΟΣ Β : ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο : ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 7.1 Περιγραφικά στοιχεία... σελ. 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο : ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 8.1 Μέθοδος 2-sample t-test... σελ. 50 8.2 Μέθοδος chi-square... σελ. 53 8.3 Μέθοδος ANOVA... σελ. 55 Σελ. 4 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο : ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 9.1 Συχνότητες εμφάνισης... σελ. 60 9.2 Στατιστική ανάλυση με χρήση Cross tabulation and Chi-Square...σελ. 95 9.3 Στατιστική ανάλυση με χρήση 2sample t-test... σελ. 97 9.4 Στατιστική ανάλυση με χρήση anova...σελ. 100 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... σελ. 103 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...σελ. 106 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... σελ. 108 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... σελ. 111 Σελ. 5 από 116

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το διαδίκτυο έφερε την επανάσταση στο τομέα της πληροφορίας και τείνει να αποτελέσει το κυρίαρχο μέσο ψυχαγωγίας, ενημέρωσης και επικοινωνίας. Μέσω του παγκόσμιου δικτύου υπολογιστών, έχουμε άμεση και εύκολη πρόσβαση σε τεράστιο όγκο πληροφοριών, είναι δυνατή η επικοινωνία με ανθρώπους σε όλο το γεωγραφικό πλάτος της γης, η αγορά αγαθών και υπηρεσιών, η ψυχαγωγία μέσω παιχνιδιών, βίντεο και μουσικής. Λόγω της αμεσότητας και της ταχύτητας που προσφέρει στο χρήστη, ο αριθμός των ατόμων που το χρησιμοποιεί παγκοσμίως αυξάνεται συνεχώς. Εκτιμάται ότι σήμερα το 32,7% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι, είναι χρήστες του διαδικτύου. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό εκτιμάται στο 46,9% του πληθυσμού, δηλαδή περίπου 5 εκατομμύρια άνθρωποι. Το διαδίκτυο είναι εργαλείο που ανοίγει τις πύλες στη γνώση, την ενημέρωση, την επιστήμη και τη ψυχαγωγία. Αποτελεί απαραίτητο μέσο σε κάθε επιστήμονα, επαγγελματία και μαθητή. Η πλοήγηση στο διαδίκτυο έχει βρει φανατικό κοινό και στα παιδιά. Ολοένα και περισσότερα σπιτικά διαθέτουν υπολογιστή και αρκετά έχουν σύνδεση με το διαδίκτυο. Επειδή κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, η χρήση του διαδικτύου, εκτός από τα πολλά πλεονεκτήματα που έχει, ελλοχεύει και κινδύνους. Ένας από αυτούς τους κινδύνους είναι ότι η πολύωρη και μανιώδης ενασχόληση με τον υπολογιστή μπορεί να εξελιχθεί σε εξάρτηση. Η ρίζα του προβλήματος φαίνεται να εντοπίζεται, από την πρώιμη ηλικία του παιδιού, στην ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου. Αρκετοί γονείς δεν είναι ενημερωμένοι και δεν γνωρίζουν πως να αντιδράσουν όταν διαπιστώνουν ότι τα παιδιά τους, αντί να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για τις εργασίες του σχολείου ή για έρευνα, εκείνα στέλνουν μηνύματα στους φίλους τους, παίζουν παιχνίδια ή μιλούν σε αγνώστους σε δωμάτια συζητήσεων. Τα παιδιά μπορούν εύκολα να εγκλωβιστούν σε τέτοιες διαδικτυακές δραστηριότητες. Στην παρούσα πτυχιακή εργασία αναλύεται Σελ. 6 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου το φαινόμενο του εθισμού στο διαδίκτυο και πιο συγκεκριμένα στα παιδιά του δημοτικού, σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και μέσα από έρευνα. Σελ. 7 από 116

ΜΕΡΟΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο όρος «εξάρτηση από το Διαδίκτυο» (internet addiction) αναφέρεται στην προβληματική χρήση του διαδικτύου και όσων σχετίζονται με αυτή την τεχνολογία. Η εθιστική χρήση του διαδικτύου μοιάζει περισσότερο με άλλες εξαρτήσεις σε διαδικασίες, όπου το άτομο εθίζεται σε μια δραστηριότητα ή συμπεριφορά (π.χ. τζόγος, αγοραστική εξάρτηση ή κάποιες σεξουαλικές συμπεριφορές), παρά με εξαρτήσεις που αφορούν ουσίες (π.χ. ψυχοτρόπες ουσίες, κάπνισμα, φαγητό κλπ.) Πολλοί ισχυρίζονται ότι το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν είναι παρά μια απλή και ελεύθερη επιλογή διάθεσης του χρόνου που δε θα έπρεπε να προβληματίζει, αφού εξαιτίας της πληθώρας των εργασιών που γίνονται ηλεκτρονικά, είναι φυσικό επόμενο η παρατεταμένη ενασχόληση με το μέσο. Στον αντίποδα, η περιήγηση στο Internet που λαμβάνει διαστάσεις εμμονής, παραλλάσσοντας χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του χρήστη και των καθημερινών του συνήθειων, φαίνεται πλέον να μετεξελίσσεται σε ένα είδος ψυχολογικού καταναγκασμού (OCD - Obsessive Compulsive Disorder). Η πρώτη περίπτωση εθισμού στο διαδίκτυο είδε το φως της δημοσιότητας το 1997 στις ΗΠΑ, αλλά το πρώτο κέντρο απεξάρτησης λειτούργησε το 1995 στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ. Την ίδια χρονιά ο Νεοϋορκέζος ψυχίατρος Ivan Goldberg, εν μέρει αστειευόμενος, υιοθέτησε πρώτος τον όρο Internet addiction («εθισμός» στο Internet). Οι πρώτες περιπτώσεις αφορούσαν ενήλικες, ωστόσο τα επόμενα χρόνια το φαινόμενο επεκτάθηκε ραγδαία σε εφήβους και νέους. ( http://www.youth-health.gr) Ο όρος «εθισμός» χρησιμοποιείται μέσα σε εισαγωγικά, αφού οι επιστήμονες ανά τον κόσμο δεν έχουν ακόμη καταλήξει για το εάν Σελ. 8 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου πρόκειται για αληθή εθισμό ή όχι και δεν αποτελεί αναγνωρισμένη ψυχιατρική διαταραχή στα ταξινομικά συστήματα των ψυχικών νόσων. (http://rn.iatronet.gr) Η παρούσα πτυχιακή εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη. Συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος παρατίθεται βιβλιογραφική έρευνα για τον ορισμό του εθισμού από το διαδίκτυο, τους τύπους εθισμού και τους λόγους που οδηγούν στο φαινόμενο αυτό. Επίσης, αναλύονται οι ενδείξεις αλλά και οι επιπτώσεις του εθισμού από το διαδίκτυο, σε προσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο. Στη συνέχεια, αναφέρονται τρόποι πρόληψης του φαινομένου και τρόποι θεραπείας. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με την παράθεση διαφόρων μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί παγκοσμίως. Στο δεύτερο μέρος αναλύονται τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε με συμπλήρωση ερωτηματολογίων από δείγμα 114 μαθητών. Σκοπός της έρευνας αυτής, είναι να αναδείξει το μέγεθος του προβλήματος του εθισμού στα παιδιά του δημοτικού στη χώρα μας. Μέσα από αυτή την έρευνα προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με τις ώρες απασχόλησης, αλλά και πως η υπερβάλλουσα χρήση του διαδικτύου σχετίζεται με την παραμέληση της εργασίας, την έλλειψη αυτοελέγχου και την παραμέληση της κοινωνικής ζωής. Σελ. 9 από 116

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΟΡΟΙ, ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Ο όρος εθισμός στο διαδίκτυο δεν είναι ο μοναδικός που έχει χρησιμοποιηθεί για το συγκεκριμένο φαινόμενο, απλά είναι αυτός που έχει επικρατήσει. Σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρονται και άλλοι όροι που έχουν δοθεί κατά καιρούς από επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με το φαινόμενο. Στη συνέχεια του κεφαλαίου αναλύονται οι διάφοροι τύποι εθισμού που υπάρχουν και στο τέλος παρουσιάζονται κάποια εργαλεία μέτρησης του εθισμού στο διαδίκτυο. 1.1 Υποψήφιοι όροι Παρόλο που ο όρος «εξάρτηση» έχει παραδοσιακά χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει το βιολογικό εθισμό από μία ή περισσότερες ουσίες (Holden, 2001), έχει χρησιμοποιηθεί και για την «υπερβολική» χρήση των υπηρεσιών του διαδικτύου. Μια ποικιλία όρων έχει διατυπωθεί, προκειμένου να απεικονίσει αυτή τη συμπεριφορά, όπως «εξάρτηση από το διαδίκτυο» Internet addiction (Bai, Lin, & Chen, 2001; Mitchell, 2000; Shapira, Goldsmith, Keck, Khosla, & McElroy, 2000; Young, 1998), «παθολογική χρήση του διαδικτύου» pathological Internet use'' (Davis, 2001), «προβληματική χρήση του διαδικτύου» problematic Internet use (Davis, Flett, & Besser, 2002), «παρορμητική χρήση του διαδικτύου» "compulsive internet use (Widyanto, L., & Griffiths, M., 2006), «εξάρτηση από τον κυβερνοχώρο» "cyberspace addiction (Davis, Flett, & Besser, 2002. Hur, 2006) και «διαταραχή της εξάρτησης από το διαδίκτυο» "internet addiction disorder (Goldberg, 1996). «Εξάρτηση από το διαδίκτυο είναι η αδυναμία ελέγχου της χρήσης του ιστού, που οδηγεί σε αισθήματα πίεσης, άγχους και δυσλειτουργικές συμπεριφορές σε καθημερινές δραστηριότητες» (Shapira, N., Lessig, M., Goldsmith, T., Szabo, S., Lazoritz, M., Gold, M. et al., 2003). Ένας άλλος ορισμός είναι «η παρορμητική υπερχρήση του διαδικτύου, της οποίας η στέρηση ακολουθείται από ευερέθιστη ή δυσθυμική συμπεριφορά» (Mitchell, 2000). Σελ. 10 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου 1.2 Τύποι εθισμού στο διαδίκτυο Η Dr. Kimberly S. Young (2012) υποστηρίζει ότι υπάρχουν 4 βασικοί τύποι εθισμού στο διαδίκτυο: 1. Cybersexual Addiction: Τα άτομα που πάσχουν από αυτόν τον τύπο εθισμού συνήθως ασχολούνται με τη προβολή, τη λήψη και την εμπορία πορνογραφικού υλικού μέσω του διαδικτύου ή συμμετέχουν σε chat room ενηλίκων με παιχνίδια φαντασίας ρόλων. Οι εθισμένοι αυτής της κατηγορίας είναι συνήθως άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση, επειδή πιστεύουν ότι δεν είναι αρκετά εμφανίσιμοι ή έχουν κάποια σεξουαλική δυσλειτουργία. Τέλος, έρευνες έχουν δείξει ότι στους άντρες αρέσει να βλέπουν ερωτικά video, ενώ οι γυναίκες αρέσκονται να μπαίνουν στα chat ερωτικού περιεχομένου. 2. Cyber-Affair / Relational Addiction: Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν τα άτομα που πάσχουν από εθισμό στα chat rooms, την αποστολή άμεσων μηνυμάτων και τη συμμετοχή σε διαδικτυακούς τόπους κοινωνικής δικτύωσης. Οι διαδικτυακοί του φίλοι γρήγορα γίνονται πιο σημαντικοί για το άτομο, εις βάρος των σχέσεων που έχει στη πραγματική του ζωή με την οικογένεια και τους φίλους του. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό θα οδηγήσει σε οικογενειακή διχόνοια και οικογενειακή αστάθεια. 3. Net Compulsions: Ο εθισμός στο online gaming, στα online τυχερά παιχνίδια και στο ebay έχει αρχίσει πολύ γρήγορα να γίνεται ένα νέο ψυχικό πρόβλημα στη μετα-ιντερνετική εποχή. Εξαιτίας της άμεσης πρόσβασης στα εικονικά καζίνο, τα διαδραστικά παιχνίδια και στο ebay οι εθισμένοι χάνουν τεράστια χρηματικά ποσά, τις δουλειές τους και διαταράσσουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. 4. Information Overload: Ο πλούτος των διαθέσιμων δεδομένων στον παγκόσμιο ιστό δημιούργησε ένα νέο τύπο ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς που σχετίζεται με το υπερβολικό «σερφάρισμα» στο διαδίκτυο και την αναζήτηση σε βάσεις δεδομένων. Τα άτομα δαπανούν πολύ χρόνο στην αναζήτηση, τη συλλογή δεδομένων και την οργάνωση Σελ. 11 από 116

1 ΟΡΟΙ, ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ των πληροφοριών που προήλθαν από το διαδίκτυο. Οι ιδεοψυχαναγκαστικές τάσεις και η μειωμένη παραγωγικότητα στη δουλειά είναι συνήθως οι επιπτώσεις. 1.3 Εργαλεία μέτρησης εθισμού στο διαδίκτυο Κατά καιρούς έχουν δημιουργηθεί πολλά εργαλεία μέτρησης για τον εθισμό στο διαδίκτυο. Όπως αναφέρουν ο Κ. Σιώμος και ο Ν. Αγγελόπουλος(2008) πρώτη η Kimberly S. Young ανέπτυξε ένα ψυχομετρικό εργαλείο, το YDQ (Young s Diagnostic Questionnaire), για τη μέτρηση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου με οκτώ κριτήρια, τα οποία δανείστηκε από το DSM-IV, για το παθολογικό τυχερό παιχνίδι. Ακολούθησαν επτά διαγνωστικά κριτήρια για το IAD (Internet Addictive Disorder r) από τον Goldberg, η δημιουργία από τον Brenner του IRABI (Internet-Related Addictive Behavior Inventory) 32 ερωτήσεων που διαγιγνώσκουν την υπερβολική χρήση του διαδικτύου και η ανάπτυξη από τον Schumacher της κλίμακας PIU (Pathological Internet Use Scale) με 13 ερωτήσεις. Όλα τα παραπάνω εργαλεία, αν και έχουν χρησιμοποιηθεί σε εργασίες, δεν είναι αξιόπιστα εργαλεία μέτρησης. Το πιο αξιόπιστο εργαλείο μέτρησης του εθισμού είναι το IAT (Internet Addiction Test), το οποίο αποτελείται από 20 ερωτήσεις και έχει δημιουργηθεί από την Kimberly S. Young. Χρησιμοποιεί κλίμακα Likert στις απαντήσεις και ανάλογα με το άθροισμα των βαθμών από όλες τις απαντήσεις κατατάσσεται σε μία από τις τρεις κατηγορίες : α)20-49 απλός χρήστης με αυτοέλεγχο, β)50-79 υπάρχουν περιστασιακά ή συχνά προβλήματα λόγω του διαδικτύου, γ)80-100 υπάρχει σοβαρό πρόβλημα Κάνοντας μια γρήγορη ανασκόπηση σε αυτό το κεφάλαιο, να αναφερθεί ότι έχουν γίνει πολλές προσπάθειες ορισμού του φαινομένου, αλλά Σελ. 12 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου επικρατέστερος είναι ο όρος «εθισμός στο διαδίκτυο». Συναντώνται τέσσερις βασικοί τύποι εθισμού στο διαδίκτυο (Cybersexual Addiction, Cyber-Affair / Relational Addiction, Net Compulsions και Information Overload). Το πιο αξιόπιστο εργαλείο μέτρησης, είναι το ΙΑΤ της Kimberly S. Young. Σελ. 13 από 116

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο : ΑΙΤΙΑ, ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΣΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Όπως και στους άλλους εθισμούς υπάρχουν κάποια αίτια, κάποιοι παράγοντες και κάποιες εθιστικές ουσίες που κάνουν τον χρήστη να εθιστεί, έτσι και στον εθισμό στο διαδίκτυο ισχύουν τα ίδια δεδομένα, τα οποία θα αναλυθούν σε αυτό το κεφάλαιο. 2.1 Αίτια εθισμού στο διαδίκτυο Όπως αναφέρει η Ψυχοθεραπεύτρια - Σύμβουλος Γονέων Κυπραίου(2013) μια πιθανή αιτία της εξάρτησης από το διαδίκτυο είναι η δυνατότητα αλλαγής της διάθεσης που μπορεί να έχουν οι συμπεριφορές που σχετίζονται με τις εξαρτήσεις σε διαδικασίες. Όπως το άτομο που έχει αγοραστική εξάρτηση μπορεί να νιώθει μια διέγερση ή μια ευχάριστη αλλαγή στη διάθεσή του από τις ενέργειες που σχετίζονται με ένα καταναλωτικό ξεφάντωμα (χρήση πιστωτικής κάρτας, οδήγηση μέχρι την αγορά, βόλτα στο αγαπημένο του μαγαζί κλπ.), το άτομο που έχει εξάρτηση από το διαδίκτυο μπορεί να νιώθει μια παρόμοια διέγερση από την εκκίνηση του υπολογιστή του και την περιήγηση στις αγαπημένες του ιστοσελίδες. Με άλλα λόγια, ίσως γίνονται κάποιες αλλαγές στις χημικές ουσίες του σώματος όταν κάποιος επιδίδεται σε μια εθιστική συμπεριφορά. Η χρήση του διαδικτύου μπορεί επίσης να ενισχύεται από τις ευχάριστες σκέψεις και συναισθήματα που εμφανίζονται όσο το άτομο κάνει χρήση του διαδικτύου. Είναι πιθανό το άτομο που έχει κάποιου είδους εξάρτηση να είναι επιρρεπή και σε άλλες εξαρτήσεις σε ουσίες ή δραστηριότητες όπως στη χρήση του διαδικτύου. Άτομα που έχουν άλλες ψυχικές διαταραχές ή ψυχολογικά συμπτώματα όπως κατάθλιψη, αισθήματα απομόνωσης, στρες ή άγχος μπορεί να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως μέσο «αυτο-θεραπείας» όπως ισχύει για ανθρώπους που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών για να «θεραπεύσουν» τα συμπτώματα του ψυχολογικού τους προβλήματος. Μπορεί να υπάρχουν οικογενειακοί παράγοντες που παρακινούν το άτομο στη χρήση του διαδικτύου. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να πλοηγείται στο διαδίκτυο για να αποφύγει την οικογενειακή σύγκρουση. Άλλο ενδεχόμενο Σελ. 14 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου είναι ότι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου υποκινείται από κοινωνικούς λόγους. Κάποιοι μπορεί να μην έχουν τις κοινωνικές δεξιότητες που θα τους βοηθούσαν να γνωρίσουν ανθρώπους απευθείας παρά μόνο μέσα από την φυσική απόσταση που παρέχει το διαδίκτυο. Η συμπεριφορά των συνομηλίκων μπορεί επίσης να ενθαρρύνει τη χρήση διαδικτύου, ώστε να αποφευχθεί η κοινωνική απομόνωση. Τα πρότυπα λειτουργούν καθοριστικά, αφού οι χρήστες γίνονται μάρτυρες του πως οι άλλοι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και μετά αντιγράφουν αυτή τη συμπεριφορά. Τα διαδραστικά χαρακτηριστικά του διαδικτύου, όπως τα chat rooms, το e mail και τα διαδραστικά παιχνίδια, φαίνεται να οδηγούν πιο εύκολα στην εξάρτηση από το διαδίκτυο σε σχέση με την απλή μοναχική πλοήγηση στο διαδίκτυο. Ένα ερώτημα που παραμένει ακόμα αναπάντητο είναι το κατά πόσο ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί ένα διακριτό είδος εξάρτησης ή είναι απλά ένα παράδειγμα μιας νέας τεχνολογίας που χρησιμοποιείται για να υποστηρίξει άλλες εξαρτήσεις. Για παράδειγμα, υπάρχουν χαρτοπαικτικές λέσχες στο διαδίκτυο που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τον ήδη υπάρχοντα εθισμό ενός ατόμου στην χαρτοπαιξία. Παρόμοια, κάποιος που έχει αγοραστική εξάρτηση μπορεί να μεταφέρει τον εθισμό του από την τοπική αγορά σε διαδικτυακά καταστήματα. 2.2 Παράγοντες που προηγούνται του εθισμού στο διαδίκτυο Κύριοι - Πολυετής χρήση του διαδικτύου - Ο χρόνος που αφιερώνει το άτομο στο διαδίκτυο - H έλλειψη σχέσεων - Η μοναξιά Σελ. 15 από 116

2 ΑΙΤΙΑ, ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΣΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Δευτερεύοντες -Οι σχετικά νέοι χρήστες του διαδικτύου ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης συμπεριφορών εθισμού. -Τα άτομα που αισθάνονται αδικημένα και μόνα μπορεί να καταφύγουν στις διαδικτυακές σχέσεις για παρηγοριά και κοινωνικοποίηση. (Douglas κ.α. 2009) 2.3 Εθιστικές εφαρμογές του διαδικτύου Υπάρχουν πολλές εφαρμογές στο διαδίκτυο που μπορούν να αποπλανήσουν το χρήστη και να τον «αναγκάσουν» να καθίσει στον υπολογιστή για πολλές ώρες χωρίς να το καταλάβει. Οι πιο συνηθισμένες κατηγορίες είναι: 1. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ- CHATROOMS: Σε αυτή την κατηγορία συναντάμε εφαρμογές με αλληλεπιδραστικό χαρακτήρα, όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα δωμάτια συζητήσεων και κάποιες ιστοσελίδες όπως το facebook, στις οποίες ο χρήστης ανεβάζει προσωπικές φωτογραφίες, γνωστοποιεί στους διαδικτυακούς του "φίλους τις δραστηριότητες και τις προτιμήσεις του, από το αγαπημένο του φαγητό μέχρι τις μουσικές του επιλογές. Φαίνεται ότι το χαρακτηριστικό, που κυρίως ευθύνεται για την εθιστική τους φύση, είναι η κοινωνικοποιητική τους δυνατότητα (Grohol, 2005). Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από άλλα ερευνητικά ευρήματα, που αναδεικνύουν την ηλεκτρονική κοινωνικοποίηση, ως έναν από τους μαγνήτες, που εξηγούν την εξαρτησιογόνο φύση του ιστού (Preece, 2000). Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί η πεποίθηση, ότι οι δυνατότητες του ιστού, όσο κοινωνικοποιητικές είναι σε ηλεκτρονικό επίπεδο, τόσο απομονωτικές μπορεί να καταλήξουν να είναι στην πραγματικότητα (Grohol, 2005. Douglas et al, 2008). 2. ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: Μεγάλη ανάπτυξη έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια στα διαδικτυακά παιχνίδια. Τα παιχνίδια μπορεί να Σελ. 16 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου είναι είτε απλών γραφικών αλλά ιδιαιτέρως εθιστικά (όπως είναι τα παιχνίδια του facebook), είτε παιχνίδια υψηλής ποιότητας γραφικών, με συμμετοχή παικτών από όλο τον κόσμο. Είναι εμπλουτισμένα με φανταστικά ή τοπία της καθημερινότητας και ο χρήστης μπορεί να επιλέξει μια φιγούρα με την οποία θα συμμετέχει στο παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας. Σημειώνεται ότι, ο μέσος χρόνος συμμετοχής σε τέτοια παιχνίδια κυμαίνεται στις 22 ώρες την εβδομάδα (Yee, 2006). Ως κύρια αιτία, για την μαζική και πολύωρη παραμονή σε εικονικά περιβάλλοντα παιχνιδιών ρόλων, προβάλλεται η δυνατότητα αντιπαράθεσης με άλλους, παράλληλα ηλεκτρονικά παρόντες, παίκτες (Chan & Vorderer, 2006). Ειδικότερα, φαίνεται ότι η ηλεκτρονική αντιπαλότητα με άλλους παίκτες αυξάνει την εμπλοκή, την απόλαυση και την αίσθηση ηλεκτρονικής παρουσίας (Weibel, Wissmath, Habegger, Steiner, Groner, 2008). 3. ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ: Είναι ένα σπάνιο είδος κατάχρησης του διαδικτύου και συνδέεται με τον πλούτο και την ποικιλία πληροφοριών που διαθέτει το διαδίκτυο. Λόγω του μεγάλου όγκου των πληροφοριών ο χρήστης καταναλώνει υπερβολικό χρόνο στην αναζήτηση, συλλογή και οργάνωση πληροφοριών. 4. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ: Ο χρήστης-καταναλωτής ξοδεύει ώρες και χρήματα στο διαδίκτυο για να βρει μέσα από δημοπρασίες και πωλήσεις, προσφορές σε αντικείμενα που μπορεί να μη του χρειάζονται. Κάνοντας μία γρήγορη ανακεφαλαίωση σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρθηκαν τα αίτια εθισμού, οι κύριοι και δευτερεύοντες παράγοντες που προηγούνται του εθισμού και οι πιο συνηθισμένες κατηγορίες εθιστικών εφαρμογών του διαδικτύου. Στο επόμενο κεφάλαιο είναι απαραίτητη η επικέντρωση στα συμπτώματα και τις επιπτώσεις που έχει ο εθισμός στο διαδίκτυο στα παιδιά με σκοπό την ενημέρωση των γονέων. Σελ. 17 από 116

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο : ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Γενικά ο εθισμένος χρήστης δεν είναι εύκολο να αντιληφθεί το πρόβλημα. Η κατάσταση γίνεται δυσκολότερη όταν ο εθισμός πλήττει ανήλικο. Σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρονται τα συμπτώματα και τα προειδοποιητικά σημάδια που παρουσιάζουν τα παιδιά, καθώς και οι επιπτώσεις αυτού του εθισμού ώστε να μπορέσουν να αντιληφθούν οι γονείς αν το παιδί τους είναι εθισμένο. 3.1 Συμπτώματα που παρουσιάζουν τα παιδιά Η Θεοφίλου(2012) στο άρθρο της γράφει πως ένα άτομο ή παιδί το οποίο είναι εθισμένο στο διαδίκτυο, εμφανίζει τις περισσότερες φορές τα ακόλουθα συμπτώματα: Εξιδανίκευση του μέσου. Ο χρήστης θεωρεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το διαδίκτυο το σημαντικότερο «κεφάλαιο» της καθημερινότητάς του. Τροποποίηση της διάθεσης. Σε όσους εθίζονται στα ηλεκτρονικά παιχνίδια παρουσιάζεται αύξηση της παραγωγής της ντοπαμίνης, νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου, η οποία συνδέεται με την ευχαρίστηση. Ανοχή. Το άτομο χρειάζεται σταδιακά όλο και περισσότερες ώρες χρήσης του υπολογιστή ώστε να νιώθει ευχαρίστηση. Σύγκρουση. Ενώ το παιδί αισθάνεται ότι έχει πρόβλημα, δεν μπορεί να κάνει κάτι για να περιορίσει τη χρήση του υπολογιστή. 3.2 Προειδοποιητικά σημάδια Η σχολική ψυχολόγος Θεοφίλου (2012) γράφει πως τα προειδοποιητικά σημάδια των παιδιών που έχουν εθιστεί στο διαδίκτυο είναι: Σελ. 18 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου Το παιδί ασχολείται συνεχώς με το διαδίκτυο ή με δραστηριότητες σχετικές με αυτό, παραμελώντας συχνά τις υποχρεώσεις του στο σπίτι και στο σχολείο. Το παιδί ξεχνιέται συχνά στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που αναλώνει σε αυτόν. Προτιμά τα παιχνίδια στο διαδίκτυο, από το να συναντά φίλους του, με αποτέλεσμα να απομονώνεται. Πέφτει η απόδοση του στο σχολείο. Το διαδίκτυο το απασχολεί ακόμα και την ώρα που τρώει ή την ώρα που διαβάζει. Αντιδρά πολύ νευρικά, θυμωμένα ή επιθετικά όταν κάποιος το διακόπτει από το παιχνίδι ή από τη συζήτηση που είχε online. Ξενυχτά συχνά για να μένει συνδεδεμένος / συνδεδεμένη στο διαδίκτυο. Λέει συχνά «καλά, θα παίξω μόνο ένα λεπτό ακόμη». Δείχνει άγχος, ανησυχία, εξάρσεις θυμού ή βίας ή καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δεν παίζει στο διαδίκτυο. 3.3 Επιπτώσεις στη ζωή του χρήστη Ο χρόνος που δαπανά ο σύγχρονος άνθρωπος στο διαδίκτυο είναι ολοένα και περισσότερος. Οι φυσικοί παράγοντες κινδύνου που εμπλέκονται στην εξάρτηση από το διαδίκτυο είναι συγκριτικά ελάχιστοι, αλλά αξιοσημείωτοι, σε σχέση με τους κινδύνους που υπάρχουν στις άλλες μορφές εξάρτησης, όπως η εξάρτηση από ουσίες και αλκοόλ. Υπάρχει βέβαια και η άποψη ότι δεν υπάρχουν κίνδυνοι υγείας από μια δραστηριότητα που δεν απαιτεί φυσική προσπάθεια. Τα πιο συχνά προβλήματα που αναφέρουν οι ειδήμονες είναι: Σελ. 19 από 116

3 ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Σύνδρομο Καρπιαίου Σωλήνα :Το Σύνδρομο Καρπιαίου Σωλήνα είναι μια επώδυνη, σταδιακά αυξανόμενη, κατάσταση στο χέρι, όπου προκαλείται από συμπίεση του μέσου νεύρου στο καρπό. Αποκαλείται και "ασθένεια του υπολογιστή καθώς πλήττει περισσότερο όσους χρησιμοποιούν για ώρες το πληκτρολόγιο καταπονώντας τον καρπό τους Στεγνά μάτια, ημικρανίες και πονοκέφαλοι, λόγω της πολύωρης παραμονής μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή Οι παρατεταμένες ώρες καθιστικής ζωής από την υπερβολική χρήση του διαδικτύου έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη φυσικής άσκησης και πόνους στην πλάτη Διαταραχές στη διατροφή (χαμένα γεύματα) Αδιαφορία για την προσωπική υγιεινή Διαταραχές στον ύπνο Γενικά, οι εξαρτημένοι χρήστες συνηθίζουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο οπουδήποτε, από 40 έως 80 ώρες κάθε εβδομάδα, με μεμονωμένες συνδέσεις που μπορεί να διαρκέσουν μέχρι 20 ώρες. Για να μπορεί να υπάρξει μια τόσο υπερβολική σε χρόνο χρήση, οι συνήθειες ύπνου θα πρέπει να διαταραχθούν. (http://www.helpguide.org) ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ανικανότητα διακοπής της δραστηριότητας Αναζήτηση περισσότερου χρόνου στον ηλεκτρονικό υπολογιστή Αμέλεια οικογένειας και φίλων που συνεπάγεται λιγότερη συναισθηματική επένδυση στις διαπροσωπικές σχέσεις Σελ. 20 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου Αίσθημα κενού και ευερεθιστότητα όταν δεν υπάρχει ηλεκτρονικός υπολογιστής και αντιστρόφως αίσθημα ευφορίας μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή Ψέματα στους καθηγητές ή στην οικογένεια για τις διάφορες δραστηριότητες Χάσιμο ελέγχου του εαυτού και της χρήσης του διαδικτύου Κοινωνική Φοβία, δηλαδή φόβος κοινωνικών πλαισίων ή φόβος επίδοσης που προκαλούν άγχος Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας με αποφυγή διαπροσωπικών σχέσεων Κατάθλιψη, όπου υπάρχει μείωση ενδιαφέροντος για τον έξω κόσμο, αισθήματα λύπης, λήθαργου, διαταραχή στον ύπνο και στην όρεξη για φαγητό (http://iatrognosi.gr/) ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Η Dr. Kimberly S. Young γράφει πως το Internet αποτελεί εκπαιδευτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται από το σχολείο. Παρόλα αυτά, έρευνα φανέρωσε πως το 86% δασκάλων, βιβλιοθηκονόμων και δασκάλων πληροφορικής πιστεύει ότι η χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά δε βελτιώνει την απόδοση τους (Barber, 1997). Οι αποκρινόμενοι ισχυρίστηκαν ότι οι πληροφορίες στο διαδίκτυο είναι πολύ ανοργάνωτες και άσχετες με το σχολικό πρόγραμμα και τα σχολικά βιβλία για να μπορέσουν να βοηθήσουν τους μαθητές να έχουν καλύτερους βαθμούς στα διαγωνίσματά τους. Η εκπαιδευτική αξία στις ώρες που δαπανά ο φοιτητής όντας online είναι υπό αμφισβήτηση καθώς σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Young (1996) βρέθηκε πως το 58% των μαθητών ανέφεραν μείωση στις ώρες μελέτης τους, σημαντική μείωση στους βαθμούς τους και χαμένες ώρες διδασκαλίας, λόγω υπερβολικής Σελ. 21 από 116

3 ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ χρήσης του διαδικτύου. Παρότι τα πλεονεκτήματα του διαδικτύου το καθιστούν ιδανικό εργαλείο έρευνας, οι μαθητές σερφάρουν σε άσχετες ιστοσελίδες, υιοθετούν το «κουτσομπολιό» μέσω των δωματίων συζητήσεων και παίζουν διαδραστικά παιχνίδια αντί να ασχοληθούν με παραγωγικές δραστηριότητες. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Alfred φανερώθηκε ότι το 43% των φοιτητών με πολύ υψηλούς βαθμούς είχε αποβληθεί λόγω πολύωρων νυχτερινών συνδέσεων στους υπολογιστές του πανεπιστημίου (Brady, 1996). ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΗ Ο συγγραφέας του βιβλίου Silicon Valley Snake Oil, Clifford Stoll έχει πει χαρακτηριστικά: «Ο νέος κόσμος του κυβερνοχώρου θα είναι εξαιρετικά μοναχικός, απομονωμένος και απάνθρωπος κόσμος. Θα είναι ένα μέρος όπου θα μπορείς να παραγγείλεις οτιδήποτε online αλλά δε θα γνωρίζεις τους γείτονες σου, όπου τα παιδιά σου και οι γονείς σου θα σπαταλούν τα απογεύματα τους συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο, μιλώντας με ξένους σε μακρινά μέρη και όχι ο ένας στον άλλον». (www.cse.stanford.edu). Έρευνες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου είναι συνυφασμένη με την κατάθλιψη και την κοινωνική απομόνωση. Άλλες έρευνες, απέδειξαν πως δεν υπάρχει αλλαγή, θετική ή αρνητική, στις κοινωνικές συνήθειες λόγω της χρήσης του διαδικτύου. Αν και οι έρευνες φανερώνουν ότι το διαδίκτυο έχει επηρεάσει την ποιότητα των κοινωνικών δραστηριοτήτων και του τρόπου ζωής των ατόμων, θα πρέπει να τονιστεί ότι το διαδίκτυο δεν προκαλεί απαραίτητα απομόνωση σε όσους το χρησιμοποιούν. Προσωπικοί παράγοντες συνδράμουν ώστε να παρουσιαστεί το ιδιαίτερο φαινόμενο της απομόνωσης. Το διαδίκτυο θα μπορούσε κανείς να πει ότι απλά τονίζει την υπάρχουσα κατάσταση. Εάν το άτομο είναι κοινωνικά απομονωμένο, το διαδίκτυο μπορεί να το κάνει ακόμη πιο απομονωμένο και αντιθέτως αν είναι κοινωνικό, μπορεί να ενισχύσει αυτήν την κοινωνικότητα. (Turkle, 2002) Σελ. 22 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου Κάνοντας μία γρήγορη ανακεφαλαίωση σε αυτό το κεφάλαιο, αναφέρθηκαν συμπτώματα και προειδοποιητικά σημάδια του εθισμού στο διαδίκτυο για τα παιδιά από τη ψυχολόγο Θεοφίλου, καθώς και σωματικά, ψυχολογικά, ακαδημαϊκά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά που είναι εθισμένα στο διαδίκτυο. Στο επόμενο κεφάλαιο υπάρχουν συμβουλές για την πρόληψη του προβλήματος από ειδικούς γιατί η πιο σωστή αντιμετώπιση είναι η πρόληψη. Σελ. 23 από 116

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο : ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΑΠΟ ΕΙΔΙΚΟΥΣ Όπως προαναφέρθηκε η πιο σωστή αντιμετώπιση ενός προβλήματος είναι η πρόληψη του. Για αυτό το λόγο σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρονται χρήσιμες συμβουλές προς τους γονείς, το σχολικό περιβάλλον, το κοινωνικό περιβάλλον, τις υπηρεσίες υγείας και το κράτος, για την πρόληψη του φαινόμενου του εθισμού στο διαδίκτυο από τη Λέκτορα Εφηβικής Ιατρικής Άρτεμις Κ. Τσίτσικα(2008). 4.1 Συμβουλές για τους γονείς και το κράτος ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ Από μικρή ηλικία θα πρέπει να τίθενται όρια (για πολλά θέματα) και να τηρούνται μέσα στην οικογένεια. Τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαιτέρως αυστηρά) δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν. Είναι σημαντικός παράγοντας για θέματα ασφαλείας. Όσο το παιδί μεγαλώνει, τα όρια που θα ισχύσουν είναι καλό να συζητώνται, ώστε να λαμβάνεται η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας παιδιών και εφήβων από πολύ μικρή ηλικία, είναι στοιχείο πολύ σημαντικό για την εφαρμογή πειθαρχίας. Αφιερώστε χρόνο και διάθεση ώστε να ασχοληθείτε με θέματα διαδικτύου, μαζί με τα παιδιά. Τοποθετείστε τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, ώστε να μη δίνεται η δυνατότητα απομόνωσης του παιδιού και να υπάρχει έλεγχος. Χρήση φίλτρων για επιβλαβείς ιστοσελίδες και συμμετοχή στις επιλογές του εφήβου (χωρίς υπερβολές ή/και παράλογες απαγορεύσεις), συμβάλλουν σε ένα θετικό αποτέλεσμα. Ενημερώστε τα παιδιά με απλά λόγια από μικρή ηλικία για τα φαινόμενα «εθισμού» και παρενόχλησης. Μη χρησιμοποιείτε τη χρήση του υπολογιστή για επιβράβευση ή τιμωρία Σελ. 24 από 116

Πτυχιακή εργασία του Λαμπαδάριου-Τουπεκτζή Μάξιμου-Αλέξανδρου Εάν παρατηρήσετε υπερβολική χρήση ή/και συμπεριφορές εθισμού αναζητήστε αμέσως βοήθεια. ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών με ενημέρωση για την ύπαρξη του φαινομένου. Εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, προκειμένου να πραγματοποιούνται σχολικές εργασίες μέσω αυτών. Εκπαίδευση των μαθητών για τις διάφορες εφαρμογές και τη διευκόλυνσή τους στη χρήση διαδικτυακών μηχανών αναζήτησης. Παροχή διαδικτύου μέσα στο σχολικό περιβάλλον, με password/ login και μέγιστο χρόνο χρήσης (π.χ. 45 λεπτά/ημέρα) με φίλτρα που απαγορεύουν την είσοδο σε ακατάλληλες ιστοσελίδες. Ενημέρωση των γονέων μέσω του σχολείου για το φαινόμενο και τα σημεία αναγνώρισης της προβληματικής χρήσης. Ύπαρξη σχολικού ψυχολόγου με εκπαίδευση στην αντιμετώπιση της κατάχρησης διαδικτύου, προκειμένου να αντιμετωπισθούν τα παιδιά που θα αντιμετωπίσουν ανάλογο πρόβλημα. Προαγωγή της χρήσης του υπολογιστή ως εργαλείο μελέτης και ενημέρωσης, και όχι αποκλειστικά ως μέσο ψυχαγωγίας. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Να συζητηθεί εάν χρειάζεται όριο ηλικίας για την είσοδο σε internet cafe. Φίλτρα και όριο χρήσης (π.χ. 3 ώρες σε ημερήσια επίσκεψη) σε internet cafe. Ενημέρωση γονέων και παιδιών με σχετικές καταχωρήσεις σε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για το φαινόμενο, μονάδες ενημέρωσης και αντιμετώπισης, συμβουλευτικές τηλεφωνικές γραμμές κ.α. Σελ. 25 από 116