«ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»

Σ.Δ.Ε. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ «ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ 2008-09

Σ.Δ.Ε. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ: «ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» ΠΡΟΛΟΓΟΣ εν είναι μόνο ο Ελληνικός Πολιτισμός που έδωσε τα Φώτα του σ όλο τον κόσμο αλλά και η Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία. Οι αρχαίοι Έλληνες άφησαν ανεξίτηλα την σφραγίδας τους στον πολιτισμό, τις επιστήμες και την τεχνολογία που ανέπτυξε η ανθρωπότητα. Η Τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων έδωσε την δυνατότητα στους ανθρώπους να γνωρίσουν και να γευθούν τα αποτελέσματα της αξιοποίησης μηχανών και εργαλείων ώστε η ζωή τους να γίνει πιο παραγωγική. Επιτεύχθηκε βελτίωση στην παραγωγή και κατανάλωση τροφής, στην ένδυση και τις συνθήκες διαβίωσης. Αυτή η Τεχνολογία η «ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» επιδιώκεται να μελετηθεί με τον παρόν σχέδιο δράσης. Εγχείρημα πολύ ενδιαφέρον, αφού η Τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων είναι καθοριστική για τη μετέπειτα πρόοδο των λαών και βρίσκεται στη βάση όλων των εκφάνσεων του πολιτισμού. Τέχνη, τεχνική, μύθοι, νοοτροπίες, πολιτειακές θεωρίες, θεμελιώδη φιλοσοφικά ερωτήματα και άπειρες άλλες εκφάνσεις του ανθρώπινου πνεύματος πυκνώνονται μέσω του λόγου και της γραφής σ' αυτό που ονομάζεται πολιτισμός. Μέρος του πολιτισμού είναι και η Τεχνολογία. Βέβαια οι Αρχαίοι Έλληνες είναι περισσότερο γνωστοί για τις τέχνες, για την γέννηση των Επιστημών κα γενικά για τις φιλοσοφικές τους θεωρήσεις. Η Τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων είναι ένα αντικείμενο που ακόμα και σήμερα ερευνάτε με εκπληκτικά και θαυμαστά πολλές φορές αποτελέσματα. Μια έκθεση με ενδεικτικά επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων είναι αυτή που δημιούργησαν με μεράκι οι εκπαιδευόμενοι του Σ Ε. Η έκθεση αυτή είναι βέβαια ερασιτεχνική αλλά έχει έντονη παιδαγωγική διάρθρωση. Είναι μια γοητευτική διαδρομή μέσα στην εξέλιξη της τεχνολογίας που αναδεικνύει τη συγγένεια της αρχαίας ελληνικής με τη σύγχρονη τεχνολογία. 2

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ Την ανάγκη χρησιμοποίησης εργαλείων την ένοιωσε ο άνθρωπος από πολύ παλιά. Τα πρώτα εργαλεία ήταν ξύλα και πέτρες. Με τη φωτιά κατορθώνει να επεξεργαστεί τα μέταλλα και να κατασκευάσει εργαλεία καλύτερα και πιο γερά. Έτσι μεταβαίνουμε από τη λίθινη εποχή στην εποχή του χαλκού. Την εποχή αυτή κατασκευάζονται και τα πρώτα κομψοτεχνήματα από χαλκό ή χρυσάφι και ασήμι. Την εποχή του χαλκού ακολουθεί η εποχή του σιδήρου. Ο σίδηρος άργησε πολύ να ανακαλυφτεί από τον άνθρωπο. Μόλις το 1500 π.χ. εμφανίζονται τα πρώτα εργαλεία από αυτόν. Στην Ελλάδα το μέταλλο αυτό έγινε γνωστό με την κάθοδο των ωριέων (1200 π.χ.). Τα εργαλεία είναι πιο ανθεκτικά, καλύτερα και θα διαδραματίσουν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Έως το 1500 μ.χ. τα εργαλεία και τα όπλα όλης της ανθρωπότητας παρέμεναν βασικά τα ίδια με τα εργαλεία των αρχαίων Ελλήνων. Ο πηλός ήταν το πιο εύχρηστο υλικό για την κατασκευή οικιακών σκευών και διακοσμητικών αντικειμένων. Σήμερα αντικαταστάθηκε από το ρυπογόνο πλαστικό. 3

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ Πολλά από τα τεχνολογικά κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων δεν είναι άγνωστα: ήταν ήδη σε θέση να μετρούν την απόσταση γης-ήλιου (έχοντας επινοήσει μια σειρά απίστευτων μετρητικών οργάνων), μπορούσαν να βγάζουν το λάδι (το 580 π.χ. ανακάλυψαν την πρώτη πρέσα λαδιού), να υφαίνουν, να εξορύσσουν μεταλλεύματα, να δημιουργούν απτικά εφέ στο θέατρο, να επεμβαίνουν στο ανθρώπινο σώμα όταν αυτό ήταν αναγκαίο. Και βέβαια να μετακινούνται στη θάλασσα και να πολεμούν... Όλα αυτά αλλά και πολλά άλλα όπως εργαλεία και μηχανές εντυπωσιάζουν ακόμα και σήμερα. Θα ακολουθήσουν μερικές περιπτώσεις πρωτοποριακών μηχανών και εργαλείων των αρχαίων Ελλήνων. 4

ΗΡΩΝ Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (10 μ.χ. 70 μ.χ.), ήταν ένας Έλληνας μηχανικός και γεωμέτρης. Υπήρξε διευθυντής της περίφημης Ανώτατης Τεχνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, το πρώτο πολυτεχνείο. Ιδέες του Κτησιβίου ήταν βάση για κάποια από τα έργα του. Στον Ήρωνα αποδίδονται οι εφευρέσεις πολλών ελεγκτικών μηχανισμών ανάδρασης και η κατασκευή του πρώτου προγραμματιζόμενου αναλογικού υπολογιστή με ένα πολύπλοκο σύστημα γραναζωτών ατράκτων διάστικτων με καβίλιες και δεμένων με σχοινιά που στις άκρες τους είχαν βάρη (σακιά άμμου που άδειαζαν με την πάροδο του χρόνου) και χρησιμοποιείτο στην λειτουργία του αυτόματου θεάτρου του. Στο έργο του "Μηχανικά" περιγράφονται πέντε βασικά τεχνικά εργαλεία: βαρούλκο, μοχλός, πολύσπαστο (τροχαλίες), σφήνα, ατέρμων κοχλίας. Στο σύγγραμμα του " ιόπτρα" περιγράφει το οδόμετρο, το ναυτικό δρομόμετρο (παραλλαγή του οδομέτρου για χρήση σε πλοίο). Στα "Πνευματικά" περιγράφεται η λειτουργίας της αιολόσφαιρας (η πρώτη ατμομηχανή), η αυτόματη πόρτα για ναούς ή θέατρα, αυτοματισμοί για το θέατρο του, όπως για παράδειγμα πολλαπλές εναλλασσόμενες σκηνές κινούμενων μορφών που συνοδεύονταν από οπτικά και ηχητικά εφέ. Τα "Αυτόματα" είναι το αρχαιότερο γνωστό κείμενο με περιγραφές αυτόματων μηχανικών συστημάτων, ικανών να κάνουν προγραμματισμένες κινήσεις. 5

Ο περιστροφικός ατμοστρόβιλος που εφεύρε ο Ήρων έγινε γνωστός σαν αιολόσφαιρα. Μέσω ενός βραστήρα το νερό ατμοποιείται και μέσω δύο σωλήνων οδηγείται μέσα στην σφαίρα και εκτονώνεται από δυο ή τέσσερα αντιδιαμετρικά τοποθετημένους σωλήνες με αποτέλεσμα την περιστροφική της κίνηση. Στην ουσία αποτελεί την πρώτη χρήση ατμού για παραγωγή κίνησης. Είναι δηλαδή η πρώτη ατμομηχανή του κόσμου. Η αξιόλογη αυτή ανακάλυψη χρησιμοποιήθηκε σε πολλές περιπτώσεις ποικίλων μηχανισμών ή κατασκευών, αλλά δεν προωθήθηκε η βελτίωσή της ώστε να χρησιμοποιηθεί στην ατμοκίνηση, Αυτό έγινε μετά από 1700 χρόνια με την βιομηχανική επανάσταση το 17ο αιώνα. 6

ΑΙΟΛΟΣΦΑΙΡΑ ΤΟΥ ΗΡΩΝΑ Ο περιστροφικός ατμοστρόβιλος που εφεύρε ο Ήρων έγινε γνωστός σαν αιολόσφαιρα. Στην ουσία αποτελεί την πρώτη χρήση ατμού για παραγωγή κίνησης. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΚΑΠΟΥΛΑΣ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 2 ΥΛΙΚΑ: ΚΡΑΜΑΤΑ ΜΕΤΑΛΛΟΥ 7

ΚΤΗΣΙΒΙΟΣ Ο Κτησίβιος (3ος αιώνας π.χ.) ήταν μηχανικός, φυσικός και εφευρέτης που έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου που είχε ιδρύσει ο Μέγας Αλέξανδρος. Την Αίγυπτο τον καιρό εκείνο κυβερνούσαν οι Έλληνες με το κράτος των Πτολεμαίων (ο Πτολεμαίος ο Α ήταν διάδοχος του Μεγάλου Αλέξανδρου) και στην χώρα ζούσαν πολλοί Έλληνες. Γύρω στο 270 π.χ. ο Κτησίβιος ανακάλυψε την ιδιότητα της διαστολής των αερίων και καταπιάστηκε με τη Μηχανική και τις ενεργειακές πηγές. Κατασκεύασε την ύδραυλο, μια ωρολογιακή μηχανή που έμοιαζε με την κλεψύδρα, αλλά είχε ένα μηχανισμό με πλωτήρα και γρανάζια και λειτουργούσε με νερό. Μια άλλη εφεύρεση του Κτησίβιου ήταν η υδραντλία, η πρώτη πυροσβεστική αντλία. Ο Κτησίβιος κατασκεύασε το όργανο ύδραυλις. Ήταν ένα μουσικό όργανο με πλήκτρα που λειτουργούσε με την βοήθεια υδραυλικής πίεσης! Το όργανο αυτό θεωρείται ο πρόδρομος του εκκλησιαστικού οργάνου! Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι κι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν σύλληψη και κατασκευή του Κτησίβιου, επειδή αυτός κατασκεύαζε ήδη οδοντωτούς τροχούς ( γρανάζια). Τέλος, ένα άλλο γνωστό επίτευγμα του μεγάλου μηχανικού της αρχαιότητας, ήταν η μηχανή του, γνωστή ως «η μηχανή του Κτησίβιου», η οποία λειτουργούσε με την πίεση του αέρα και σήκωνε μεγάλα βάρη! Η ΑΝΤΛΙΑ ΤΟΥ ΚΤΗΣΙΒΙΟΥ Η αντλία του κτησίβιου αποτελείται από δύο όμοιους κυλίνδρους που φέρουν έμβολα, τα οποία με τη βοήθεια μοχλού κινούνται παλινδρομικά και σε αντίθετη κατεύθυνση. Η κίνηση αυτή δημιουργεί κενά αέρος και αναρρόφηση του νερού. Τα ανοίγματα φράσσονται με κατάλληλες βαλβίδες έτσι ώστε το νερό που αναρροφείται να εξωθείται στη συνέχεια προς την έξοδο που βρίσκεται ψηλότερα από την επιφάνεια της άντλησης. Η αναρροφητική και καταθλιπτική αντλία είναι μία από τις σημαντικότερες εφευρέσεις ταυ Κτησίβιου, μηχανικού της Αλεξάνδρειας, που αποκλήθηκε και "πατέρας" της 8

Πνευματικής. Μέσα σε δύο κυλινδρικά δοχεία κινούνται τα δύο έμβολα με αντίθετη λειτουργία: το ένα καταθλίβει (πιέζει) και το άλλο απορροφά. Η κίνηση των εμβόλων δημιουργεί κενό αέρος και αναρρόφηση νερού, το oπoίo μέσω ενός σωλήνα μεταφέρεται έξω από το χώρο που είναι βυθισμένη η αντλία. Το όργανο υπήρξε από τα πιο διαδεδομένα και χρησιμοποιήθηκε από πολλούς λαούς, χρησιμοποιείται δε έως και σήμερα με ποικίλες μορφές. Αποτελεί την πρώτη πυροσβεστική αντλία του κόσμου και μπορεί το νερό να πεταχτεί με πίεση σε ψηλά κτίρια. Σε πολλές εφαρμογές χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα, λόγω απλότητας της κατασκευής αλλά και αξιοπιστίας. Οι εμβολοφόροι κινητήρες εσωτερικής καύσης που χρησιμοποιούνται σήμερα σε εκατομμύρια αυτοκίνητα και άλλες εφαρμογές θεωρούνται μια έξυπνη μετατροπή αυτού του τύπου αντλίας! 9

ΑΝΤΛΙΑ ΤΟΥ ΚΤΗΣΙΒΙΟΥ Αποτελεί την πρώτη πυροσβεστική αντλία του κόσμου και μπορεί το νερό να πεταχτεί με πίεση σε ψηλά κτίρια. Οι εμβολοφόροι κινητήρες εσωτερικής καύσης που χρησιμοποιούνται σήμερα σε εκατομμύρια αυτοκίνητα και άλλες εφαρμογές θεωρούνται μια έξυπνη μετατροπή αυτού του τύπου αντλίας! ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΚΑΡΠΟΥΖΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 2 ΥΛΙΚΑ: ΜΕΤΑΛΛΟ, ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΕΡΜΑ ΓΙΑ ΒΑΛΒΙ ΕΣ 10

ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ Ο Αρχιμήδης, (287-212 π.x.), γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στις Συρακούσες, την μεγάλη Ελληνική αποικία της Σικελίας. Ο Αρχιμήδης ταξίδεψε στην Αίγυπτο και ήρθε σε επαφή με τους διαδόχους του Ευκλείδη, τους Ερατοσθένη και οσίθεο, ενώ ήταν φίλος και συμμαθητής του Κόνωνα του Σάμιου. Το έργο του υπήρξε τεράστιο, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά και η ερευνητική ματιά του κάλυψε πολλούς τομείς: γεωμετρία, κατοπτρική, υδραυλική, μηχανική, αρχιτεκτονική. Συνέδεσε το όνομά του με την γένεση της μηχανικής στην αρχαία Ελλάδα και με την λύση περίφημων μαθηματικών προβλημάτων, καθώς και με τις αμυντικές εφευρέσεις του που χρησιμοποιήθηκαν όταν οι Ρωμαίοι πολιορκούσαν την πατρίδα του τις Συρακούσες. Το έργο του μεγάλου μαθηματικού, μηχανικού και εφευρέτη Αρχιμήδη του Συρακούσιου είναι τεράστιο: εργασίες πάνω στα Μαθηματικά και την Γεωμετρία, εφαρμογή των Μαθηματικών στην Μηχανική και στην Αστρονομία, καθορισμός του κέντρου βάρους και πλήθος εφευρέσεων. Στον χώρο της εφαρμοσμένης μηχανικής ο Αρχιμήδης επινόησε ιδιοφυείς μηχανές κάθε είδους. Εφηύρε τον Ρωμαϊκό ζυγό (καντάρι), το τρίσπαστο (ανυψωτική τριπλή τροχαλία) και τον ατέρμονα κοχλία "έλιξ του Αρχιμήδους". Για την μέτρηση του χρόνου κατασκεύασε ένα υδραυλικό ρολόι το οποίο υπολόγιζε με μεγάλη ακρίβεια τις ώρες (και ειδοποιούσε για την αλλαγή της ώρας). Μεγάλη φήμη απέκτησαν και οι πολεμικές μηχανές του Αρχιμήδη : "αρχιτρόνιτο" (πυροβόλο ατμού - το οποίο πολλούς αιώνες αργότερα "επανα- ανακάλυψε" και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι), "καταπέλτες", "άρπαγες" (ένας μηχανισμός ο οποίος ανύψωνε και αναποδογύριζε τα εχθρικά πλοία) και "κάτοπτρα" για την καύση των Ρωμαϊκών εχθρικών. 11

Μαζί με τις Συρακούσες έπεσε και ο μεγάλος επιστήμονας. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η πόλη παρά την ηρωική αντίσταση των ελλήνωνκατελήφθη με προδοσία, ένας ρωμαίος στρατιώτης σκότωσε τον Έλληνα επιστήμονα, ενώ αυτός ήταν προσηλωμένος σε κάποιο γεωμετρικό πρόβλημα "ΜΗ ΜΟΥ ΤΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ ΤΑΡΑΤΤΕ" πρόλαβε να του απαντήσει ο Έλληνας επιστήμονας. Ο Αρχιμήδης επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την ευρωπαϊκή επιστημονική σκέψη, καθώς και τους Άραβες επιστήμονες, οι οποίοι αντέγραψαν όλα τα έργα του στα αραβικά, γλώσσα στην οποία διασώθηκαν αρκετά, αφού τα πρωτότυπα είχαν χαθεί. Ο ΚΟΧΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Τo υδραυλικό αυτό όργανo, γνωστό ως ατέρμων κoχλίας ή υδρόβιδα, εφευρέθηκε από τoν Αρχιμήδη κατά τη διάρκεια τoυ ταξιδιoύ τoυ στην Αίγυπτo. Χρησίμευε στην άντληση ύδατoς από ένα χαμηλό επίπεδo σ' ένα άλλo υψηλότερo. Oι χρήσεις τoυ από την αρχαιότητα έως σήμερα είναι πoλλές: άρδευση αγρoτικών καλλιεργειών, απαλλαγή μεταλλείων από λιμνάζoντα ύδατα, άντληση υδάτων από τα έγκατα των πλoίων και άλλες. Χρησιμoπoιείται έως σήμερα σε πoλλές χώρες, αναπτυγμένες ή μη, με πoλλές μoρφές και πoικιλία χρήσεων. 12

Ο ΚΟΧΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ Χρησίμευε στην άντληση ύδατος από ένα χαμηλό επίπεδο σ' ένα άλλο υψηλότερο. Ονομάζετε και ατέρμων κοχλίας και είναι ο πρόδρομος της σημερινής βίδας. Επίσης η σχεδίαση της έλικας βασίζεται στην κατασκευή αυτή. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΚΑΡΠΟΥΖΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 10 ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΟ 13

ΠΡΕΣΑ ΜΕ ΜΟΧΛΟΥΣ Η κατασκευή δείχνει τη χρησιμότητα των μοχλών για αύξηση της δύναμης. Με τους μοχλούς ασχολήθηκε διεξοδικά ο Αρχιμήδης και μπορούσε να αυξήσει εντυπωσιακά την δύναμη του ανθρώπου. Στην συγκεκριμένη κατασκευή η δύναμη της πρέσας χρησιμοποιούταν για την κατασκευή νομισμάτων. εν υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο συνέβαινε στην αρχαιότητα. Τα νομίσματα κατασκευάζονταν από λιωμένα μέταλλα ( συνήθως χαλκός αλλά και άργυρος και χρυσός). Τοποθετούνταν σε πήλινους υποδοχείς (μήτρες) και δεν χρειαζόταν ιδιαίτερα μεγάλη δύναμη για την κατασκευή τους. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΔΕΒΕΤΖΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1ΠΡΟΣ 10 ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΕΛΑΣΜΑΤΑ 14

ΠΡΕΣΑ ΛΑΔΙΟΥ Το λάδι ελιάς έχει μεγάλη παράδοση στην Ελλάδα και φυσικά οι άνθρωποι στην αρχαία Ελλάδα έπρεπε με κάποιο τρόπο να το βγάζουν απ' τις ελιές χωρίς να τους βγαίνει το λάδι απ' την προσπάθεια! Υπήρχαν και τότε (όπως υπάρχουν σε ευρεία χρήση και μέχρι σήμερα) πιεστήρια που με την δύναμη που εφαρμόζεται σε έναν κοχλία καταφέρνουν να συμπιέζουν οτιδήποτε χρειαστεί. Η δύναμη όμως που απαιτείται για την λειτουργία τους είναι συνήθως μεγάλη κάνοντας ιδιαίτερα κουραστική την χρήση τους. Πρόκειται για μια μηχανή η οποία αποτελείται από έναν ατέρμονα κοχλία, ο οποίος περνάει μέσα από μια οπή με ένα καρφί έτσι ώστε να του επιτρέπει να περιστρέφεται δεξιά και αριστερά. Περιστρέφοντας τον κοχλία προς τα κάτω (σταθερό σημείο) ασκείται μεγάλη πίεση στους λινούς με τις ελιές που έχουμε βάλει εκεί, με αποτέλεσμα να έχουμε την σύνθλιψη του καρπού και την παραγωγή λαδιού. Ο Ήρωνας λοιπόν κατανοώντας καλύτερα απ' τους υπόλοιπους την μηχανική των υγρών κατάφερε και έφτιαξε μερικές συσκευές ώστε να βγαίνει ευκολότερα το λάδι απ' τις ελιές με την βοήθεια υδραυλικής πρέσας. Αυτός ο τύπος πιεστηρίου αν και είναι δυσκολότερος κατασκευαστικά μιας και απαιτεί σοβαρή κατασκευαστική ακρίβεια, δίνει πολύ καλύτερα αποτελέσματα μιας και ο πολλαπλασιασμός δυνάμεως που πετυχαίνει είναι εντυπωσιακός σε σχέση με το απλό μηχανικό πιεστήριο. Ο ίδιος βασικός τρόπος συμπίεσης χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στα περισσότερα πιεστήρια λαδιού, τυπογραφεία, ανυψωτικά μηχανήματα κλπ. Ο Κτησίβιος έφτιαξε επίσης κάποιο παρόμοιο πιεστήριο που δούλευε με αντλία κενού! Φυσικά η στεγανοποίηση που απαιτούσε η κατασκευή ήταν ακόμα καλύτερη από το υδραυλικό πιεστήριο. 15

ΠΡΕΣΑ ΛΑΔΙΟΥ Πρόκειται για μια μηχανή η οποία πιέζει με δύναμη του λινούς (σακιά με ελιές) για να βγει το λάδι. Χρησιμοποιείτο μέχρι πριν από λίγα χρόνια οπότε αντικαταστάθηκε από τα ηλεκτρικά ελαιοτριβεία. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΕΜΙΝ ΟΓΛΟΥ ΚΑΔΗΡ ΜΠΙΛΙΡ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 5 ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΟ 16

ΑΝΥΨΩΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ ΗΡΩΝΑ (Δίκολος) Η δίκολος είναι μία ανυψωτική μηχανή η οποία αποτελείται από μία ξύλινη γέφυρα σχήματος Π και την βοήθεια τροχαλιών και σχοινιών ανυψώνει μεγάλα βάρη. Μπορεί επίσης να μετακινείται και οριζοντίως όταν στην βάση της τοποθετούνται κατρακύλια (λιασμένοι κυλινδρικοί κορμοί δένδρων). ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΨΥΡΑΚΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 10 ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΟ, ΣΧΟΙΝΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΤΡΟΧΑΛΙΕΣ 17

ΑΝΥΨΩΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ (Τρίκολος) Η τρίκολος είναι μία ανυψωτική μηχανή η οποία αποτελείται από μία ξύλινη γέφυρα με τρία πόδια. Με την βοήθεια τροχαλιών και σχοινιών ανυψώνει μεγάλα βάρη. Η διαφορά από την δίκολο είναι ότι δεν μπορεί να μετακινηθεί με κατρακύλια αλλά είναι σταθερή. Μπορεί όμως να σηκώσει πολύ μεγάλα βάρη διότι η δύναμη πολλαπλασιάζεται από το σύστημα των τροχαλιών. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΜΑΜΟΥΤΟΓΛΟΥ ΕΜΡΑ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 10 ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΟ, ΣΧΟΙΝΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΤΡΟΧΑΛΙΕΣ 18

ΞΥΛΟΤΟΡΝΟΣ Ο ξυλουργικός τόρνος θεωρείται το αρχαιότερο μηχάνημα της ξυλουργικής και χρησιμοποιήθηκε από τους τεχνίτες για την τόρνευση ξύλινων στοιχείων. Το συγκεκριμένο ομοίωμα ανήκει στην κατηγορία των τοξοτών τόρνων, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΧΑΣΑΝΛΗ ΧΑΣΑΝ ΧΑΣΑΝ ΧΑΣΑΝΛΗ ΧΑΣΑΝ ΣΕΡΧΑΤ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 7 ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΟ, ΣΧΟΙΝΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΕΛΕΑΣΜΑΤΑ 19

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Η τεχνολογία της αρχαιότητας τέθηκε φυσικά και στην υπηρεσία της θρησκείας! Όταν κάποιος πιστός έκανε μία προσφορά σε κάποιον Θεό, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας κι αν ήταν, ο Θεός έπρεπε να τον ευχαριστήσει! Με την βοήθεια της τότε τεχνολογίας λοιπόν, κάποιες πόρτες άνοιγαν αυτόματα ταυτόχρονα με το άναμμα της φωτιάς στον βωμό και κάποιες φορές κάποια αγάλματα άρχιζαν να κινούνται! Ο Ήρωνας και ο Κτησίβιος είχαν φτιάξει συσκευές που μόλις άναβαν οι βωμοί του ναού μία πέτρινη σάλπιγγα ηχούσε αυτόματα προσκαλώντας τους πιστούς. Επίσης αυτόματα έπεφτε μέσα στο ναό μία λεπτή βροχή αρωματισμένου νερού, διάφορα μεταλλικά πουλιά άνοιγαν το ράμφος τους και κελαηδούσαν, κάποια αγάλματα κινούνταν ή και πετούσαν! Λέγεται επίσης ότι έλεγχαν αποτελεσματικά τον φωτισμό μέσα κι έξω απ' το ναό προκαλώντας ακόμη και τεχνητή ομίχλη! Φυσικά ο τρόπος που λειτουργούσαν όλα αυτά, σκόπιμο ήταν να μην τον μαθαίνουν πολλοί... 'Άλλα αυτόματα συνδεόταν με αυτόματες βρύσες και πουλιά που κελαηδούσαν και γενικά πράγματα ιδιαίτερα εντυπωσιακά και ευχάριστα για όλους! Όσοι δεν ήξεραν ή δεν μπορούσαν να καταλάβουν τον μηχανισμό λειτουργίας τέτοιων συσκευών, θεωρούσαν ότι οφείλονται σε θαύματα ή τουλάχιστον σε ανώτερες μυστηριώδεις δυνάμεις. Μία εντυπωσιακή μηχανή που κατασκεύασε ο Ήρωνας ήταν η πρώτη αυτόματη μηχανή πωλήσεων. Ήταν μια απλή ιδιοφυής κατασκευή. Ο πιστός έβαζε ένα χάλκινο ή ακόμη και χρυσό νόμισμα στην σχισμή. Έτσι έπαιρνε το αγίασμα μία μικρή ποσότητα νερού για το τελετουργικό πλύσιμο των χεριών και του προσώπου. Το νόμισμα έπεφτε σε δίσκο στην άκρη μιας δοκού. Το βάρος του πίεζε το ένα άκρο της δοκού και έτσι το άλλο άκρο σηκωνόταν. Από το άκρο αυτό ήταν συνδεδεμένη μια βαλβίδα που άνοιγε και άφηνε να τρέξει το αγιασμένο νερό. Το βάρος της βαλβίδας την έκανε να κλείσει πάλι. 20

ΜΑΚΕΤΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΑΥΓΗΤΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ ΜΩΡΑΪΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 20 ΠΕΡΙΠΟΥ ΥΛΙΚΑ: ΜΑΚΕΤΑ ΜΕ ΕΤΟΙΜΑ ΑΓΑΛΜΑΤΙ ΙΑ 21

ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΔΙΑ Ηχητικό εφέ. Ο πήλινος ρόμβος κρεμόταν από σχοινί. Το στριφογύριζαν και παρήγαγε ήχο. Ο ήχος αυτός ονομαζόταν η φωνή του ία. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΥΛΙΚΑ: ΠΗΛΟΣ ΚΑΙ ΣΧΟΙΝΙ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 1 22

ΑΥΤΟΜΑΤΗ ΜΗΧΑΝΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΗΡΩΝΑ Η πρώτη αυτόματη μηχανή πωλήσεων του κόσμου. Ο πιστός έβαζε ένα χάλκινο ή ακόμη και χρυσό νόμισμα στην σχισμή. Έτσι έπαιρνε το αγίασμα μία μικρή ποσότητα νερού για το τελετουργικό πλύσιμο των χεριών και του προσώπου. Το νόμισμα έπεφτε σε δίσκο στην άκρη μιας δοκού. Το βάρος του πίεζε το ένα άκρο της δοκού και έτσι το άλλο άκρο σηκωνόταν. Από το άκρο αυτό ήταν συνδεδεμένη μια βαλβίδα που άνοιγε και άφηνε να τρέξει το αγιασμένο νερό. Το βάρος της βαλβίδας την έκανε να κλείσει πάλι. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΟ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 1 23

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Οι έλληνες ήταν λαός που αγάπησε πάρα πολύ τον αθλητισμό. Ο Έλληνας αθλητής δεν αγωνιζόταν για υλικό κέρδος, αλλά για τη νίκη. Κατά τις ημέρες των εορτών οργανώνονταν αγώνες. Η αρχή των αγώνων είναι πάντα θρησκευτική. Για έπαθλο είχαν κυρίως τρίποδες και αγγεία. Από το 884 π.χ. στους ολυμπιακούς αγώνες οι νικητές έπαιρναν για έπαθλο ένα απλό στεφάνι από κότινο (αγριελιά). Πριν το 884 π.χ. το βραβείο τους ήταν ο ``μήλειος καρπός, δηλαδή ζώα (πρόβατα) ή φρούτα. Όταν οι νικητές των αγώνων επέστρεφαν στην πόλη τους, τότε οι συμπολίτες τους εις ένδειξη τιμής γκρέμιζαν μέρος από τα τείχη της πόλης για να περάσουν οι αθλητές που δόξασαν τον τόπο τους. Οι αγώνες ήταν ρόλος των παίδων, δηλαδή των αγοριών στην αρχαϊκή εποχή. Οι γυναίκες συνήθως δεν έπαιρναν μέρος στα αγωνίσματα. Οι αγωνιστικοί χώροι ήταν το στάδιο, όπου γίνονταν αγώνες δρόμου, το Γυμνάσιο ή η Παλαίστρα, όπου γυμνάζονταν οι παίδες και ο ιππόδρομος, όπου γίνονταν οι αρματοδρομίες. Τα κυριότερα αθλήματα ήταν ο δρόμος, που ήταν αγώνας αντοχής, το άλμα(πήδημα σε μήκος), ο δίσκος, το ακόντιο, η πάλη που γινόταν σε ειδικό σκάμμα και τέλος το πένταθλο που συνδύαζε τα αγωνίσματα του δίσκου, του άλματος και του ακοντίου. Η τεχνολογία στον αθλητισμό της αρχαιότητας σε γενικές γραμμές δεν έπαιξε σπουδαίο ρόλο. Στην αρχαιότητα αυτό που χρειαζόταν ήταν μεράκι και θέληση από τους αθλητές καθώς και κατάλληλος χώρος για τα αθλήματα. Μερικά αθλήματα χρειαζόταν κάποιο στοιχειώδη εξοπλισμό όπως ο δίσκος, το ακόντιο και άλλα. Υπάρχουν όμως μερικές περιπτώσεις κατασκευών που βοήθησαν στην διεξαγωγή μερικών αθλημάτων. Για παράδειγμα έπρεπε να επινοηθεί ένας τρόπος να ξεκινούν όλοι οι αθλητές ταυτόχρονα στους αγώνες δρόμου. Μία τέτοια ιδιοφυής κατασκευή είναι η Υσπληξ. Πρόκειται για ξύλινη κατασκευή με το πρώτο σύστημα ελατηρίων. Τα ελατήρια ήταν από συνεστραμμένα νεύρα ζώων. 24

ΥΣΠΛΗΞ Ο μηχανισμός άφεσης στα κλασσικά στάδια. Ο μηχανισμός με τους δύο αγκώνες της ύσπληγος, δηλαδή του συστήματος που τοποθετούμενο μπροστά από την αφετηρία των δρομέων εμπόδιζε τις πρόωρες αφέσεις των δρομέων. Απαρτιζόταν από κατακόρυφους ξύλινους πασσάλους, τους αγκώνες, που εμφυτεύονταν μέσα σε απλούς μηχανισμούς-προδρόμους των ελατηρίων. Τα πρώιμα αυτά ελατήρια αποτελούνταν από συνεστραμμένα νεύρα ζώων. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΧΑΛΗΛ ΑΛΗ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1:30 ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΙΝΟΙ ΑΓΚΩΝΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΙΝΙ ΓΙΑ ΕΛΑΤΗΡΙΑ 25

ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Τα ρούχα των αρχαίων Ελλήνων ράβονταν και φοριόνταν πολύ εύκολα. Συνήθως ήταν ένα τετράγωνο κομμάτι υφάσματος που δε χρειαζόταν ιδιαίτερη δουλειά για να φτιαχτεί. Ο Όμηρος αναφέρεται σε ευρεία χρήση του κάθετου αργαλειού στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην καλλιτεχνική απεικόνιση παραστάσεων στα υφάσματα που οι τεχνίτριες πετύχαιναν με την ειδική πολύπλοκη ύφανση. Το πιο συνηθισμένο ένδυμα που φορούσαν τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες έμοιαζε με μακριά πουκαμίσα και λεγόταν πέπλος ή χιτώνας. Πάνω απ αυτό φορούσαν ένα μανδύα που λεγόταν ιμάτιο. Παρεμφερής με το ιμάτιο ήταν ο πέπλος. Οι πτυχές και των δύο αυτών ενδυμάτων σχηματίζονταν μέσω του σιδερώματος ή του ραψίματος όπως οι σύγχρονοι πλισέδες. Η διακόσμηση του ιματίου στην αρχή ήταν απλούστατη, μονόχρωμη με απλό κέντημα στις άκρες. Από την ελληνιστική όμως εποχή αυτό κατέστη πολυτελέστατο (πορφυρό, χρυσοποίκιλτο). Τον πέπλο τον διατήρησαν οι ωριείς μέχρι τον 5ο αιώνα, ο οποίος διατηρήθηκε και από τους Ρωμαίους, ενώ οι Ίωνες σιγά σιγά τον αντικατέστησαν με τον λινό χιτώνα. ιάσημη μέχρι τις μέρες μας σαν χρωστική ουσία για βαφή υφασμάτων παραμένει η πορφύρα. Προέρχεται από ένα όστρακο (μύριξ) που με κατάλληλη επεξεργασία κατάφερνε και έδινε το ανεξίτηλο κόκκινο χρώμα. Σε ανασκαφές Νοτιοανατολικά της Ακρόπολης της Αθήνας βρέθηκαν σωροί από τέτοια κοχύλια οπότε προφανώς εκεί υπήρχε εργαστήριο επεξεργασίας πορφύρας. Τα περιβόητα μεταξωτά κινέζικα υφάσματα εξακολουθούν να εκπλήττουν μέχρι και σήμερα με την ποιότητα και την λεπτότητά τους. Το μετάξι ήταν ήδη γνωστό στην Ελλάδα του 5ου π.χ. αιώνα. Έχει βρεθεί μετάξι σε σαρκοφάγο στον Κεραμεικό των Αθηνών, που πιστεύεται ότι άνηκε στην οικογένεια του Αλκιβιάδη. Η επεξεργασία των δερμάτων, γνωστή σαν βυρσοδεψία, απασχόλησε τους ανθρώπους από τα πρώτα χρόνια που ήθελαν κάτι να φορέσουν. Με τον καιρό εξελίχθηκαν κάποια τυποποιημένα στάδια επεξεργασία των δερμάτων που λίγο διέφεραν από περιοχή σε περιοχή. Αφού το δέρμα στέγνωνε καλά ήταν έτοιμο για χρήση σαν υλικό ραφής ρούχων, σαν υλικό για παπούτσια, τσάντες, εργαλεία ακόμα και για γραφική ύλη. Το ένδυμα αποτελούσε ένδειξη Πολιτισμού και χαρακτηρίζεται από ελευθερία και απλότητα. Την κομψότητα των γυναικών συμπληρώνουν τα μακριά μαλλιά και τα κοσμήματα: περιδέραια, χρυσά βραχιόλια, σκουλαρίκια κ.α. 26

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΔΥΜΑ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΚΑΙ ΡΑΨΙΜΟ: ΠΕΤΡΙΔΟΥ ΑΝΤΩΝΙΑ ΓΚΡΙΤΖΕΛΗ ΦΩΤΕΙΝΗ ΙΣΜΑΗΛ ΟΓΛΟΥ ΣΕΜΙΕ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 1 ΥΛΙΚΑ: ΥΦΑΣΜΑ ΚΑΙ ΚΛΩΣΤΕΣ 27

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ Το αρχαίο ελληνικό θέατρο ως αρχιτεκτόνημα είναι μια υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία. Χρησίμευε για θρησκευτικές τελετουργίες, αγώνες μουσικής και ποίησης, θεατρικές παραστάσεις, συνελεύσεις του δήμου ή της βουλής της πόλης-κράτους, ακόμα και ως αγορά. Κατά την Αρχαϊκή Περίοδο οι θεατρικοί χώροι διαμορφώνονταν με ήπιες επεμβάσεις σε χαμηλές, φυσικές κατωφέρειες του εδάφους χωρίς λίθινες κατασκευές, ή το πολύ-πολύ με συσσώρευση χωμάτων. Τέτοιες κατασκευές δύσκολα μπορούν να εντοπιστούν από την αρχαιολογική έρευνα. Στην συνέχεια όμως έχουμε λίθινες (μαρμάρινες) κατασκευές θεάτρου οι περισσότερες από τις οποίες έχουν σωθεί μέχρι σήμερα. Σε μερικά αρχαία θέατρα δίνονται και σήμερα παραστάσεις με ορατό όμως το φόβο των καταστροφών από τους θεατές. Το κέντρο ενός αρχαίου ελληνικού θεάτρου βρίσκεται μια κυκλική, συχνά πλακόστρωτη πλατεία, η ορχήστρα. Στην ορχήστρα έπαιρνε θέση με την έναρξη της θεατρικής παράστασης ο χορός και εκεί ανέπτυσσαν τη δράση τους κατά την πρώιμη περίοδο και οι υποκριτές. Η ορχήστρα, με άλλα λόγια, ήταν η σκηνή των σημερινών θεάτρων. Ο εύριπος, ένας αγωγός απορροής στην περίμετρο της ορχήστρας, τη χώριζε από τον αμφιθεατρικό χώρο των καθισμάτων και την προστάτευε από πλημύρα σε περίπτωση βροχής. Ο αμφιθεατρικός χώρος που περιέβαλλε τη σκηνή ήταν το κοίλον. Στο κέντρο της ορχήστρας βρισκόταν η θυμέλη, ένας βωμός για το θεό ιόνυσο. Μια ενδιαφέρουσα μηχανή που υπήρχε συνήθως στα αρχαία θέατρα ήταν ένα είδος γερανού για να χρησιμοποιηθεί από τον «από μηχανή θεό». Συγκεκριμένα, σε αρκετές περιπτώσεις ο τραγικός ποιητής οδηγούσε σταδιακά την εξέλιξη του μύθου σ' ένα σημείο αδιεξόδου, με αποτέλεσμα η εξεύρεση μιας λύσης να είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Τότε, προκειμένου το θεατρικό έργο να φτάσει σε ένα τέλος, συνέβαινε το εξής: εισαγόταν στο μύθο ένα θεϊκό πρόσωπο, που με την παρέμβασή του έδινε μια λύση στο αδιέξοδο και το έργο μπορούσε πλέον να ολοκληρωθεί ομαλά. Η έκφραση «ο από μηχανής θεός» καθιερώθηκε, επειδή αυτό το θεϊκό πρόσωπο εμφανιζόταν στη σκηνή του θεάτρου με τη βοήθεια της «μηχανής». 28

Ο ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ Ο όρος από μηχανής θεός προέρχεται από την αρχαία ελληνική δραματική ποίηση και ειδικότερα απ' την τραγωδία. Η μηχανή αυτή ήταν ένα είδος ξύλινου γερανού, ώστε να φαίνεται ότι έρχεται ο θεός από ψηλά. Καμιά φορά εάν επρόκειτο για θεό του Άδη ήταν ένα είδος καταπακτής. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΜΙΧΑΛΕΝΤΖΑΚΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 50 ΥΛΙΚΑ: ΞΥΛΟ ΚΑΙ ΣΧΟΙΝΙ 29

ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα από αρχαιοτάτων χρόνων λόγω του πολιτισμού της και της γεωγραφικής της θέσης είχε δεσπόζουσα θέση ανάμεσα στους λαούς και των τριών Ηπείρων (Ευρώπη, Ασία και Αφρική) με τις οποίες συνορεύει. Η επιτυχία αυτή οφειλόταν κατά κύριο λόγο στη συνεργασία των Ελλήνων με τους γύρω λαούς. Η συνεργασία αυτή βασίστηκε και στα συστήματα επικοινωνιών που επινόησαν και κατά καιρούς χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι Έλληνες. Αν μελετήσει κάποιος τις τεχνικές, τα μέσα και τους τρόπους επικοινωνίας κατά την αρχαιότητα, απορεί και θαυμάζει για τη φαντασία που ανέπτυξαν οι Έλληνες, στο θέμα της από μακριά επικοινωνίας, δηλαδή της τηλε-επικοινωνίας. Θα εκπλαγεί μάλιστα όταν διαπιστώσει ότι αρκετές μέθοδοι επικοινωνίας που χρησιμοποιούνταν έως χθες ή χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα, δεν είναι τίποτε άλλα παρά βελτιώσεις παλαιότερων μεθόδων τηλεπικοινωνίας με την προσθήκη κάποιων μηχανικών μέσων. Τα αρχαία συστήματα τηλεπικοινωνιών χρησιμοποιούνταν κυρίως για τις επίσημες κρατικές υποθέσεις, χωρίς να αποκλείεται όμως και η τηλεπικοινωνία ανάμεσα σε ιδιώτες οι οποίοι μπορούσαν να καλύψουν το κόστος είτε έφιππου αγγελιοφόρου είτε κάποιου που μετέφερε ένα μήνυμα, εφόσον αυτός έτσι ή αλλιώς διέσχιζε κάποια συγκεκριμένη απόσταση με πλοίο ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Οι αρχαίες τηλεπικοινωνίες αποτελούν μια πολύ γλαφυρή πτυχή της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, που πολλά έχει να μας διδάξει εάν μάλιστα σκεφτούμε πόσο σοβαρή και επιτακτική ήταν η ανάγκη για γρήγορη, μυστική και πλήρη ενημέρωση και πληροφόρηση. Η «Κοινωνία της Πληροφορίας» που συμμετέχουμε σήμερα μέσα στην ενωμένη Ευρώπη έχει και αυτή τις ρίζες της στους Αρχαίους Έλληνες! Ας δούμε λοιπόν μερικές τεχνικές και τεχνάσματα επικοινωνίας που χρησιμοποιήθηκαν για να καλύψουν αυτή τη μεγάλη ανάγκη. Αγγελιοφόροι, πεζοί και έφιπποι Τα ταχυδρομικά περιστέρια Ο ακουστικός τηλέγραφος του Μ. Αλεξάνδρου (Κέρας) Οπτικά σήματα με φωτιά o «Φρυκτοί» του Αγαμέμνονα o Φρυκτωρίες (Πύργοι αναμετάδοσης οπτικών σημάτων) Τηλεπικοινωνίες με μηχανισμούς o o Υδραυλικός τηλέγραφος του Αινεία του Τακτικού (362 π.χ.) Πυρσεία ή οπτικός τηλέγραφος των Κλεοξένη και Δημόκλειτου (150 π.χ.) 30

ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ Είναι γνωστό ότι ένα από τα πρωταρχικά συστήματα επικοινωνίας υπήρξε η ανταλλαγή ήχων, άλλοτε απλοϊκών, άλλοτε σύνθετων. Ο ακουστικός τηλέγραφος του Αλέξανδρους αποτελούνταν από ένα τρίποδο ύψους περίπου τεσσάρων μέτρων, ενωμένο στην κορυφή, από την οποία ξεκινούσε ένα σχοινί που κρατούσε ένα στρογγυλό ηχητικό κέρας μεγάλου μεγέθους. Η ανάρτηση ήταν τέτοια που επέτρεπε την κυκλική περιστροφή του κέρατος ώστε τη σήμα να πηγαίνει προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι πληροφορίες αναφέρονται στην Αλεξάνδρου ανάβαση του Αρριανού. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΔΕΜΕΡΤΖΗ ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΚΛΙΜΑΚΑ: 1 ΠΡΟΣ 20 (ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ) ΥΛΙΚΑ: ΠΗΛΟΣ 31

ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ Η ανάγκη της αποστολής κάποιων μηνυμάτων με συγκεκριμένο περιεχόμενο οδήγησε στην ανακάλυψη του υδραυλικού τηλέγραφου, που αποτέλεσε το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Το όλο σύστημα εξελίχθηκε και έφτασε σ αυτό που νεότεροι ερευνητές αποκάλεσαν «πρώτη μορφή του συστήματος μορς».περιγραφή και λειτουργία του Υδραυλικού τηλέγραφου διασώζει ο Πολύβιος ως εξής: «Όσοι πρόκειται να συνεννοηθούν μεταξύ τους μέσω των πυρσών για μια κατεπείγουσα υπόθεση, να κατασκευάσουν αγγεία κεραμικά, ισομεγέθη κατά το πλάτος και το βάθος με ακρίβεια. Να είναι δε το πολύ το βάθος τριών πήχεων, το δε πλάτος ενός πήχεως. Κατόπι να ετοιμάσουν φελλούς λίγο στενότερους από τα στόμια των αγγείων και στο μέσο τους να μπήξουν ράβδους διαιρεμένους σε ίσα μέρη τριών δακτύλων το καθένα, σε κάθε δε μέρος να υπάρχει ευδιάκριτος διαχωρισμός και στο κάθε μέρος της ράβδου να αναγράφονται τα κυριότερα και τα γενικότερα, από όσα συμβαίνουν στους πολέμους. Π.χ. να γράφεται στον πρώτο: «ήλθον ιππείς εις την χώραν», στο δεύτερο «πεζικός στρατός με βαρύ οπλισμό», στο τρίτο «ψιλοί» και στη συνέχεια «πεζοί με ιππικόν μαζί», έπειτα «πλοία», μετά απ αυτά «σίτος» και στη συνέχεια με τον ίδιο τρόπο μέχρις ότου γραφούν σε όλα τα μέρη τα πλέον ευλογοφανή και αυτά που χρήζουν προβλέψεων σε καιρό πολέμου. Όταν γίνουν αυτά, πρέπει να τρυπηθούν τα αγγεία με ακρίβεια και με όμοιο τρόπο, ώστε οι αυλίσκοι να είναι ίσοι και να αφήνουν να τρέχει ίση ποσότητα υγρού (νερού). Έπειτα, αφού τα γεμίσουν νερό, να τοποθετήσουν τους φελλούς με τις ράβδους και κατόπι ν αφήσουν τους αυλίσκους να τρέξουν ταυτοχρόνως. Όταν συμβαίνει δε τούτο, είναι φανερό ότι είναι ανάγκη, επειδή όλα είναι ίσα και όμοια, όσο χύνεται το υγρό, τόσο να κατεβαίνουν και οι φελλοί και οι ράβδοι να κρύβονται εντός των αγγείων. Όταν λοιπόν κατά την δοκιμή γίνουν ισοταχή και σύμφωνα ως προς τη λειτουργία, τότε αφού πάρει ο καθένας από ένα αγγείο, να το τοποθετήσουν στις τοποθεσίες, όπου ο καθένας πρόκειται να οργανώσουν την πυρσείαν. Κατόπιν, όταν συμβεί κάτι απ αυτά που έχουν γραφεί στις ράβδους, λέει να ανυψώσει πυρσό και να περιμένει, έως ότου σηκώσουν από το απέναντι μέρος και οι άλλοι με τους οποίους έχουν συνεννοηθεί. Όταν δε και οι δυο πυρσοί γίνουν φανεροί, να τους κατεβάσουν και αμέσως μετά να αφήσουν τους αυλίσκους να χύνουν νερό. Όταν δε με την κατάβαση του φελλού ή της ράβδου φθάσει στο στόμιο του αγγείου, εκείνο το οποίο θέλουν να δηλώσουν στους άλλους τότε πρέπει να σηκώσουν πυρσό. Και οι άλλοι που δέχονται την είδηση πιάνουν αμέσως τον αυλίσκο για να μη τρέχει και εξετάζουν τι υπάρχει γραμμένο στη ράβδο και στο χείλος του στομίου. Αυτό θα είναι λοιπόν το μήνυμα που θέλουν να γνωστοποιήσουν, επειδή κινούνται ισοταχώς και από τους δυο που έρχονται σε συνεννόηση». 32