Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΕ' ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΣΤΟΝ ΙΕΘΝΗ ΤΥΠΟ (ΗΠΑ, Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ, ΓΕΡΜΑΝΙΑ, ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ) Ιούνιος -Αύγουστος 2004 Επιβλέπων δρ. Ευάγγελος Σόρογκας Σπουδάστρια Κωνσταντίνα Στεργιοπούλου ΑΘΗΝΑ 2004
Περίληψη Η παρούσα εργασία συνίσταται στη συλλογή και επεξεργασία δηµοσιευµάτων που αφορούν τους Ολυµπιακούς Αγώνες της Αθήνας από εφηµερίδες των ΗΠΑ (The New York Times, Washington Post, International Herald Tribune), της Μ. Βρετανίας (The Guardian, Financial Times, The Times), της Γερµανίας (Frankfurter Allgemeine Zeitung, Süddeutsche Zeitung, Die Welt) και της Αυστραλίας (Sydney Morning Herald), κατά την περίοδο 01/6/2004-31/08/2004. Στοχεύει στον προσδιορισµό των στοιχείων που συνθέτουν την εικόνα της Ολυµπιάδας στην κοινή γνώµη των εξεταζόµενων χωρών κατά το παραπάνω διάστηµα, καθώς επίσης και στη διερεύνηση όσων στοιχείων από αυτά αποτελούν τµήµα ή ταυτίζονται µε την εικόνα της Ελλάδας. 1 Τα δηµοσιεύµατα που αποδελτιώθηκαν από το σώµα των εφηµερίδων και από το διαδίκτυο, αναλύθηκαν ποσοτικά αλλά και όσον αφορά το περιεχόµενό τους. Καταγράφηκαν συνολικά 525 δηµοσιεύµατα, µε 436 κύριες και 89 παρεµπίπτουσες αναφορές στην Ολυµπιάδα, ενώ έγινε θεµατική κατηγοριοποίηση τόσο των κύριων όσο και των παρεµπιπτουσών αναφορών. Από τη µελέτη των συνολικών αναφορών στην Ολυµπιάδα, παρατηρούµε ότι υπερέχουν τα «ουδέτερα» δηµοσιεύµατα για τους Αγώνες, δε λείπουν όµως και αρκετές «αρνητικές» κρίσεις οι οποίες σχετίζονται κυρίως µε την προετοιµασία των Αγώνων, την ανησυχία για την ασφάλεια, τις δαπάνες για τους Αγώνες και το ζήτηµα Κεντέρη-Θάνου. Στα δηµοσιεύµατα για την Ολυµπιάδα, γίνονται και εκτενείς αναφορές και διατυπώνονται κρίσεις για την Ελλάδα. Μέσα από το σύνολο των αναφορών για τη χώρα, αναδεικνύονται η «παραδοσιακή» και η «αρχαία» Ελλάδα, ενώ η 1 Στοιχεία για την εικόνα αυτή αντλήθηκαν από την ερευνητική εργασία «Η εικόνα της Ελλάδας στον αµερικανικό, βρετανικό και γερµανικό τύπο, Νοέµβριος- εκέµβριος 2003»,του τµήµατος Ακολούθων Επικοινωνίας ΙΕ εκπαιδευτική σειρά ( Άννα Σπέρτου, Εύα Κωνσταντινίδου, Κατερίνα Καλαντζοπούλου, Πάνος Μητρόπουλος), υπό την επιστηµονική επίβλεψη του καθηγητή Ν. εµερτζή, Αθήνα, Μάρτιος 2004
«σύγχρονη» Ελλάδα αµφισβητείται ως προς την ικανότητά της να διοργανώσει επιτυχηµένους Αγώνες. 2 Το γεγονός ότι οι Ολυµπιακοί Αγώνες της Αθήνας διεξήχθησαν οµαλά και η θετική αποτίµηση της Ολυµπιάδας µετά τη λήξη της από τον υπό εξέταση τύπο, αποδεικνύουν ότι η διοργάνωση της Ολυµπιάδας ήταν το κατάλληλο όχηµα δηµοσιότητας για το λεγόµενο «rebranding» της χώρας. Αυτή η δηµοσιότητα δε θα πρέπει να µείνει ανεκµετάλλευτη. Η άρση των στερεοτύπων, αλλά και των αντιφάσεων που χαρακτηρίζουν την εικόνα της Ελλάδας και η έµφαση στα θετικά στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της χώρας αποτελούν επιτακτική ανάγκη. Ιδιαίτερο βάρος θα πρέπει να δοθεί στην προβολή του πολιτισµού ο οποίος αποτελεί το συγκριτικό πλεονέκτηµα της Ελλάδας, κάτι που συχνά παραγνωρίζεται. 3 Άλλωστε, το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώµης για τον πολιτισµό της Ελλάδας είναι βέβαιο και αποδεικνύεται µέσα από τα πολυάριθµα δηµοσιεύµατα για την αρχαία Ελλάδα, τις καλλιτεχνικές εκθέσεις που διοργανώθηκαν αλλά και τα θεατρικά έργα που «ανέβηκαν» στο εξωτερικό µε θέµατα από τους Αρχαίους Αγώνες ή την αρχαία Ελλάδα, αυτό το καλοκαίρι. Abstract This essay consists of collecting and processing articles that deal with the Athens 2004 Olympics, from the following newspapers: The New York Times, Washington Post, International Herald Tribune (USA), The Guardian, Financial Times, The Times, (Great Britain), Frankfurter Allgemeine Zeitung, Süddeutsche Zeitung, Die Welt, (Germany) and Sydney Morning Herald (Australia), from June 1 st until August 31 st 2004. Its main aim is to stress the elements that form the image of Athens 2004 Olympic Games in the public opinion of the above countries and to illuminate which of these elements outline the image of Greece. 2 Όπ.π.
When carefully studying all of the reports on the Games, one can attest that although there are some negative, the majority of judgments expressed in the articles is neutral. The negative estimations are related to the olympic preparation, the budget for the Games, security concerns and the Kenteris- Thanou issue. In the reports on Olympics, there are also judgments on Greece. The image of Greece is mostly that of a traditional country with a long history, whereas the ability of modern Greece to organize successful Games is heavily underestimated. The fact that the Summer Olympics ran smoothly, and the positive judgments that the international press expressed after the closing ceremony, are the perfect means for the so-called rebranding of the country. We should make use of the Games publicity and we should seek to promote the positives of Greece and eliminate, if possible, the negative stereotypes and ambiguities that flaw the country s image. The promotion of Greece s culture, its comparative and often ignored advantage, must be a priority. The interest of international public opinion in greek culture is certain and can be observed in the numerous reports on ancient Greece, theatrical plays and the art exhibitions inspired by the Games, which were organized abroad this summer. Λέξεις-κλειδιά Ολυµπιακοί Αγώνες Αθήνα 2004, Εικόνα των Ολυµπιακών Αγώνων, Εικόνα της Ελλάδας, ηµόσια διπλωµατία (Public diplomacy), Στερεότυπα, New York Times, Washington Post, International Herald Tribune, The Times, The Guardian, Financial Times, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Süddeutsche Zeitung, Die Welt, Sydney Morning Herald.
Εισαγωγή Λίγα λόγια για τους Ολυµπιακούς Αγώνες του 2004 Οι Ολυµπιακοί Αγώνες της Αθήνας αποτελούν το στοίχηµα της τελευταίων ετών τόσο για τις ελληνικές κυβερνήσεις όσο και για τον ελληνικό λαό ο οποίος κατά συντριπτική πλειοψηφία (75%), θεωρεί ότι οι Ολυµπιακοί αξίζουν παρά τα µικρά ή µεγαλύτερα προβλήµατα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της οργάνωσής τους. Αν και θεωρείται ότι τα ολυµπιακά ιδεώδη έχουν θυσιαστεί εδώ και πολλά χρόνια στο βωµό της εµπορευµατοποίησης και της µαζικής διασκέδασης της χορηγίας των Mc Donald s, της Coca-Cola και άλλων εθνικών και πολυεθνικών εταιρειών, η ουσία του Ολυµπισµού όµως, εξακολουθεί να αγγίζει τον απλό άνθρωπο ο οποίος συνειδητοποιεί ότι µια τέτοια διεθνής διοργάνωση συµβάλλει στην αλληλοκατανόηση των λαών. Ο συναγωνισµός µεταξύ των αθλητών είναι ο συµβολικός «πόλεµος», η αναίµακτη διοχέτευση της επιθετικότητας και παράλληλα ο πόλεµος του ανθρώπου µε τα πάθη του, η υπερνίκηση των πεπερασµένων ανθρωπίνων δυνατοτήτων. Οι σύγχρονες Ολυµπιάδες διακρίνονται από φαινόµενα που προσβάλλουν το ευ αγωνίζεσθαι και ευνοούν τη χρήση αθέµιτων µέσων µε µοναδικό σκοπό το κέρδος και τη δόξα. Παράγοντες του αθλητισµού διαστρεβλώνουν τα ολυµπιακά ιδεώδη και κράτη εθελοτυφλούν µπροστά στη µαταιοδοξία ενός ακόµα χρυσού µεταλλίου. Όταν η Ελλάδα ανέλαβε τους Αγώνες αποφάσισε να κάνει πραγµατικότητα το Welcome Home, δηλαδή να επιστρέψουν οι Αγώνες και ιδεολογικά εκεί όπου ξεκίνησαν. Στόχος δύσκολος µε τα σύγχρονα δεδοµένα εµπορευµατοποίησης των Αγώνων. Έτσι, από τη µια η χώρα αποφασίζει να αναλάβει από τη ιεθνή Ολυµπιακή Επιτροπή το αντιδάνειο των εµπορευµατοποιηµένων πια Ολυµπιακών Αγώνων και να δώσει τη δική της σφραγίδα «γνησιότητας», και από την άλλη να αποκοµίσει οποιαδήποτε οφέλη αναλογούν σε διοργανώτρια χώρα. Η Ελλάδα δεν κατόρθωσε σίγουρα να «αποκαθάρει» τους Αγώνες από τον εµπορικό τους χαρακτήρα. Το πιο απογοητευτικό όµως ήταν ότι δεν
αποφεύχθηκαν τα θλιβερά φαινόµενα λήψης απαγορευµένων ουσιών. Παρά την αρνητική δηµοσιότητα, οι Ολυµπιακοί Αγώνες συνέβαλαν στο να παρουσιαστεί η χώρα µε µια νέα, ταυτότητα. Οι Αγώνες έδωσαν τη δυνατότητα σε µια µικρή χώρα όπως η Ελλάδα να προωθήσει τη θέση της στη διεθνή κοινότητα ως µια σύγχρονη χώρα που κατορθώνει να οργανώσει ένα γεγονός µε παγκόσµια εµβέλεια. Σε επίπεδο εικόνας της χώρας είναι από τις λίγες φορές όπου το παρόν της Ελλάδας, αναπόφευκτα συγκρινόµενο µε το ένδοξο παρελθόν της, συνυπάρχουν αρµονικά. Σε οικονοµικό επίπεδο, η Ελλάδα νοµιµοποιείται πλέον να ελπίζει ότι η εικόνα της ως τουριστικός προορισµός, βελτιώνεται. Οι µικρές προσδοκίες που είχε ο διεθνής τύπος πριν από την έναρξη των Αγώνων, ανατράπηκαν εύκολα από την επιτυχηµένη διοργάνωση και για το λόγο αυτό, η Ελλάδα προβλέπεται να γίνει περισσότερο ελκυστική στις ξένες επενδύσεις. Όπως σηµειώνεται χαρακτηριστικά, για την Ελλάδα οι Ολυµπιακοί Αγώνες αποτελούν εθνική επένδυση. Οι Αγώνες σηµατοδοτούν µια µετάβαση για την οικονοµία της χώρας, η οποία στηρίζεται όλο και περισσότερο στη γνώση, αλλά και για την ελληνική κοινωνία που γίνεται περισσότερο εξωστρεφής και κοσµοπολίτικη. 4 Όλος ο τριτογενής τοµέας των υπηρεσιών όπως ο τουρισµός, το εµπόριο, ο τραπεζικός τοµέας, οι ασφάλειες και οι µεταφορές πρόκειται να επωφεληθούν από τους Αγώνες. Οι κατασκευαστικές εταιρείες έχουν αποκτήσει τεχνογνωσία που θα µπορέσουν να χρησιµοποιήσουν και σε άλλες περιπτώσεις. 5 4 Yannis Stournaras, Greece will be a winner in the Olympics, Financial Times, 13 August 2004 5 Όπ.π.
Κεφάλαιο 1 Η εικόνα των Ολυµπιακών Αγώνων και τα στερεότυπα για την Ελλάδα Η εικόνα µιας χώρας στο σύγχρονο παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον διαµορφώνεται σε µεγάλο βαθµό από τα ΜΜΕ. Η ποσότητα και το περιεχόµενο της πληροφορίας που αφορούν ξένες χώρες καθορίζουν και τη στάση µας απέναντι στις χώρες αυτές. Για παράδειγµα, οι περισσότερες µικρές χώρες οι οποίες δεν αποτελούν σηµαντικούς δρώντες στο ιεθνές Σύστηµα, συγκεντρώνουν την προσοχή των ΜΜΕ, κυρίως όταν πρόκειται για αρνητικά γεγονότα, τα οποία άλλωστε από µόνα τους αποτελούν προσφιλές αντικείµενο της ειδησεογραφίας. Οι αναπτυγµένες χώρες του δυτικού κόσµου από την άλλη, έχουν αναπτύξει αυτό που ονοµάζεται public diplomacy. Με τον όρο αυτόν νοείται η χρησιµοποίηση των ΜΜΕ και άλλων διαύλων επικοινωνίας από κρατικούς ή µη δρώντες προκειµένου να επηρεαστεί η κοινή γνώµη σε µια αλλοδαπή κοινωνία, δηλαδή η χρήση των ΜΜΕ για την προώθηση των δηµοσίων σχέσεων µιας χώρας µε στόχο τη συνείδηση του ξένου κοινού. 6 Έτσι, αν και το ιεθνές Σύστηµα µπορεί να κατανοηθεί ως ένα µεγάλο και περίπλοκο δίκτυο επικοινωνίας, είναι βέβαιο ότι ορισµένες χώρες-ελίτ έχουν ευκολότερη πρόσβαση στα διεθνή ΜΜΕ και µέσω αυτών στο διεθνές κοινό, σε σχέση µε κάποιες άλλες Από την άλλη πλευρά, οφείλουµε να αποδεχτούµε ότι υπάρχουν προκαταλήψεις και εικόνες για κράτη και λαούς που είναι εδραιωµένες πεποιθήσεις και είναι αδύνατο να µην επηρεάζουν τη λειτουργία των ΜΜΕ. Οι προκαταλήψεις αυτές ή αλλιώς στερεότυπα, εµπλέκονται στη δηµιουργία της εικόνας µιας χώρας, µέσω των ΜΜΕ. Ως στερεότυπα, ορίζονται οι απλουστευτικές και προκατασκευασµένες πεποιθήσεις που προκύπτουν από µηχανικές συνήθειες κρίσης ή 6 Gilboa E., Media Diplomacy: Conceptual Divergence and Applications
προσδοκίας, χωρίς ωστόσο να είναι δυνατό να διατυπωθεί ο βαθµός ή το είδος της στρέβλωσης, της υπερβολής ή της απλούστευσης που εκδηλώνεται λόγω αυτής της πεποίθησης. 7 Τα περισσότερα στερεότυπα που αφορούν λαούς είναι και αρνητικά και θετικά. Στα στερεότυπα δεχόµαστε ότι υπάρχει ένας πυρήνας αλήθειας( kernel of truth), όπως επίσης και ότι στερεότυπο δεν είναι µια πεποίθηση την οποία τρέφει κανείς σαν µια υπόθεση (hypothesis) ενισχυµένη από αποδείξεις, αλλά δέχεται εσφαλµένα ότι αποτελεί διαπιστωµένο γεγονός. 8 Κατά τον Lipmann, (Public Opinion, 1922) τονίζεται ότι αυτές οι εικόνες µέσα στο µυαλό µας υπηρετούν σε µεγάλο βαθµό την επιδίωξη οικονοµίας στη σκέψη. Μην έχοντας κανείς τον απαιτούµενο χρόνο ή την ενεργητικότητα να ανταποκριθεί σε κάθε γεγονός µε πλήρη διάκριση των πλευρών που αποτελούν τη µοναδικότητά του, το αντιλαµβάνεται και δρα στη βάση των σχετικά αδρών προσδοκιών που διαθέτει για τον εξωτερικό κόσµο. Όσον αφορά την επίδραση των στερεοτύπων στα ΜΜΕ, ο Lipmann θεωρεί ότι «χωρίς τα στερεότυπα, στα οποία αποδίδει µια ανακουφιστική λειτουργία, ο δηµοσιογράφος θα πέθαινε από συγκίνηση». Καταφεύγει εποµένως σε αυτές τις απλές και πολλές φορές αστήρικτες κρίσεις ρουτίνας, µια διαδικασία που αναπαράγει τις υπάρχουσες προκαταλήψεις σε κάθε κοινωνία και διαστρεβλώνει τα στοιχεία αυτά που συνθέτουν την εικόνα µιας χώρας. Τα στερεότυπα είναι εξαιρετικά δύσκολο να αλλάξουν, καθώς οι άνθρωποι τείνουν να επιλέγουν τα δηµοσιεύµατα εκείνα που συµφωνούν µε τις εδραιωµένες αντιλήψεις τους και να αποφεύγουν όσα έρχονται σε αντίθεση µε εκείνες. 9 Πολλά γεγονότα τα οποία λαµβάνουν χώρα σε διεθνές επίπεδο έχουν έναν συµβολικό επικοινωνιακό χαρακτήρα ο οποίος µπορεί να χρησιµοποιηθεί επιλεκτικά προκειµένου να δηµιουργήσει µια συγκεκριµένη εικόνα, όπως για 7 Kunczik M., Images of Nations and International Public Relations, Friedrich-Ebert- Stiftung, 1990 8 Όπ.π. 9 Festinger, όπως τον αναφέρει ο Kunczik M., Images of Nations and International Public Relations, Friedrich-Ebert- Stiftung, 1990
παράδειγµα οι Ολυµπιακοί Αγώνες στη ναζιστική Γερµανία, το 1936 και στην Κορέα το 1988. 10 Οι Ολυµπιακοί Αγώνες, ως ένα παγκοσµιοποιηµένο αθλητικό γεγονός που είναι καταρχήν θετικά προσδιορισµένο, είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει το ενδιαφέρον των διεθνών ΜΜΕ. Όπως είναι επόµενο, τα φώτα της δηµοσιότητας στράφηκαν και στην Ελλάδα, µε αποτέλεσµα να προβληθούν άλλα θέµατα της ελληνικής πραγµατικότητας τα οποία άµεσα ή έµµεσα συνδέονται µε τους Αγώνες. Μέσα από αυτήν την προβολή, φάνηκαν ξεκάθαρα και ορισµένες στερεοτυπικές αντιλήψεις που «συνοδεύουν» τα ουσιαστικά Ελλάδα και Έλληνας. 11 Στην περίπτωση των Ολυµπιακών Αγώνων, η πλειονότητα των δηµοσιευµάτων ειδικά κατά τους µήνες Ιούνιο και Ιούλιο ήταν αρνητικά έως συγκρατηµένα ουδέτερα. Η έµφαση στην καταστροφολογία που χαρακτήριζε τον διεθνή τύπο (πιθανό τροµοκρατικό χτύπηµα κατά τη διάρκεια των Αγώνων, συγκοινωνιακό χάος στην Αθήνα, ατέλειωτα έργα), αποτελεί ουσιαστικά τον πυρήνα των σύγχρονων ειδήσεων που συνοψίζεται στο εξής: Οι αρνητικές ειδήσεις προτιµώνται. Όπως φαίνεται, οι αρνητικές πληροφορίες, σε αντίθεση µε τις θετικές, δεν «φιλτράρονται» από τους αποδέκτες τους, εποµένως είναι πιο εύκολο να δηµιουργήσει κανείς µια αρνητική εικόνα για µια χώρα ή για ένα θεσµό, παρά να καλλιεργήσει µια θετική. 12 Όταν µάλιστα αυτές οι ειδήσεις συµφωνούν και µε τις στερεότυπες αντιλήψεις που αποτελούν εύκολη λύση για τον δηµοσιογράφο, το αποτέλεσµα είναι αρνητική δηµοσιότητα που χαρακτήρισε µεγάλο αριθµό των δηµοσιευµάτων για την Ολυµπιάδα της Αθήνας, η οποία µάλιστα επαναλαµβάνεται πανοµοιότυπη στον τύπο διαφορετικών χωρών. 10 Όπ.π. 11 Ο κ. Patrick Quinn, Αµερικανός ανταποκριτής του Associated Press στην Αθήνα, θεωρεί ότι τα αρνητικά στερεότυπα για τους Έλληνες τα οποία έχουν οι Αµερικανοί, είναι ότι δεν είναι οργανωµένοι, είναι αντιαµερικανοί και υπάρχει µεγάλη γραφειοκρατία στην Ελλάδα. Αρνητική είναι επίσης η στάση των Αµερικανών απέναντι στην Ολυµπιάδα της Αθήνας.«Η εικόνα της Ελλάδας στον αµερικανικό, βρετανικό και γερµανικό τύπο, Νοέµβριος- εκέµβριος 2003»,του τµήµατος Ακολούθων Επικοινωνίας ΙΕ εκπαιδευτική σειρά ( Άννα Σπέρτου, Εύα Κωνσταντινίδου, Κατερίνα Καλαντζοπούλου, Πάνος Μητρόπουλος), υπό την επιστηµονική επίβλεψη του καθηγητή Ν. εµερτζή, Αθήνα, Μάρτιος 2004 12 Donsbach, όπως τον αναφέρει ο Kunczik M., Images of Nations and International Public Relations, Friedrich-Ebert- Stiftung, 1990
Κεφάλαιο 2 Ποσοτική ανάλυση Το ερευνητικό υλικό αντλήθηκε από το σώµα των εφηµερίδων και από τους διαδικτυακούς κόµβους των εφηµερίδων. Συγκεκριµένα, οι κόµβοι που χρησιµοποιήθηκαν είναι των εφηµερίδων Washington Post (www.washingtonpost.com), International Herald Tribune (www.iht.com) και Sydney Morning Herald ( www.smh.com.au ). Επίσης, το ερευνητικό υλικό από το γερµανικό τύπο προέρχεται από το εσωτερικό δίκτυο του Goethe- Institut Athen, Lexis-Nexis. Κατά το διάστηµα Ιούνιος-Αύγουστος 2004, καταγράφηκαν 525 δηµοσιεύµατα µε αναφορά στους Ολυµπιακούς Αγώνες της Αθήνας. 13 Τα δηµοσιεύµατα αυτά κατανέµονται ως εξής: α) ανά κράτος Γερµανία 7% Αυστραλία 9% ΗΠΑ 48% Μ. Βρετανία 36% β) ανά έντυπο 13 Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν καταγράφηκαν ως παρεµπίπτουσες αναφορές αυτές που περιέχονται σε αθλητικές ειδήσεις (π.χ. αποτελέσµατα αγωνισµάτων που απλώς αναφέρουν ότι αποτελούν µέρος της Ολυµπιάδας, ή συνεντεύξεις µε αθλητές), εκτός αν περιέχουν σχόλια για τους Αγώνες.
New York Times Sydney Morning Herald 19% Frankfurter Allgemeine Zeitung 6% Die Welt 4% Süddeutsche Zeitung 4% New York Times 16% Washington Post 11% International Herald Tribune 6% Times The Guardian 5% 14% Financial Times 15% Washington Post International Herald Tribune The Guardian Financial Times Times Die Welt Süddeutsche Zeitung Frankfurter Allgemeine Zeitung Sydney Morning Herald Σε σύνολο 525 δηµοσιευµάτων µε αναφορά στους Ολυµπιακούς Αγώνες της Αθήνας, τα 440 (83,80%) έχουν κέντρο βάρους την Ολυµπιάδα, ενώ µόνο τα 87 (16,57%) περιέχουν παρεµπίπτουσα αναφορά στους Αγώνες. Οι αριθµοί αυτοί κατανέµονται: α) ανά κράτος 250 200 206 150 100 153 Παρεµπίπτουσες αναφορές Κύριες αναφορές 50 45 36 31 46 0 7 1 ΗΠΑ Μ.Βρετανία Γερµανία Αυστραλία β) ανά έντυπο
Sydney Morning Herald 1 46 Frankfurter Allgemeine Zeitung 1 13 Süddeutsche Zeitung 1 10 Die Welt 1 12 Times 8 49 Παρεµπίπτουσες αναφορές Financial Times 20 54 Κύριες αναφορές The Guardian 8 50 International Herald Tribune 9 53 Washington Post 11 48 New York Times 25 105 0 50 100 150 Από τις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία προέρχεται ο µεγαλύτερος αριθµός τόσο κύριων όσο και παρεµπιπτουσών αναφορών, ενώ ακολουθούν η Αυστραλία και η Γερµανία. Ο γερµανικός τύπος φιλοξένησε πολλά δηµοσιεύµατα αθλητικού περιεχοµένου, δίνοντας λιγότερο βάρος στην οργάνωση των Αγώνων. Όπως είναι αναµενόµενο, ο αριθµός των δηµοσιευµάτων αυξάνει κατά το µήνα Αύγουστο, ενώ περιέργως σε όλο τον τύπο παρατηρείται µείωση των δηµοσιευµάτων κατά το µήνα Ιούλιο σε σχέση µε τον Ιούνιο, παρόλο που πλησιάζουµε στην Ολυµπιάδα. (Ιούνιος: 94, Ιούλιος 81 και Αύγουστος 350 δηµοσιεύµατα).
90 80 70 60 50 40 Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος 30 20 10 0 New York Times Washington Post International Herald Tribune The Guardian Financial Times Times Die Welt Sydney Morning Herald Frankfurter Allgemeine Zeitung Με κριτήριο το µέγεθος του δηµοσιεύµατος, στο σύνολο των 525 δηµοσιευµάτων, τα 31 (5,09 %) έχουν µικρή έκταση, ( 200 λέξεις), τα 163 (31,04%) µεσαία (200-500 λέξεις) και τα 331 (63,04%) µεγάλη ( 500 λέξεις). Στη συνέχεια ακολουθούν διαγραµµατικές απεικονίσεις του µεγέθους των αναφορών ανά κράτος και ανά εφηµερίδα. Παρατηρούµε ότι σε όλο τον τύπο υπερτερούν τα µακροσκελή δηµοσιεύµατα, ακόµα και στον γερµανικό, όπου έχουµε λίγα αλλά εκτενή δηµοσιεύµατα. α) µέγεθος συνολικών αναφορών ανά κράτος 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 163 125 80 51 22 2125 8 13 10 6 1 ΗΠΑ Μ.Βρετανία Γερµανία Αυστραλία Μικρά ( 200 λέξεις) Μεσαία (200-500 λέξεις) Μεγάλα ( 500λέξεις)
β) ανά έντυπο Sydney Morning Herald 1 25 21 Frankfurter Allgemeine Zeitung 8 3 Süddeutsche Zeitung Die Welt Times 6 3 2 7 2 4 5 31 21 Μεγάλα ( 500λέξεις) Μεσαία (200-500 λέξεις) Μικρά ( 200 λέξεις) Financial Times 4 16 54 The Guardian 4 17 37 International Herald Tribune 3 23 36 Washington Post 1 34 24 New York Times 4 20 106 0 20 40 60 80 100 120 Με κριτήριο το είδος των δηµοσιευµάτων, αυτά είναι κατά το µεγαλύτερο ποσοστό ρεπορτάζ (61,52%). Ρεπορτάζ- Ανταπόκριση 26 23 103 171 Κύριο άρθρο 5 9 13 Άρθρο γνώµης 14 12 66 52 Αυστραλία Γερµανία Συνέντευξη 2 1 Μ.Βρετανία ΗΠΑ Απλή είδηση 2 1 4 6 Άλλο 0 5 8 0 50 100 150 200 Με βάση τη διάκριση σε ουδέτερα, θετικά και αρνητικά δηµοσιεύµατα στο σύνολο των 525 αναφορών έχουµε 66 αρνητικά (12,57%), 425 ουδέτερα
(80,95%) και 34 θετικά (6,47%). Παρατηρούµε ότι υπερέχουν τα ουδέτερα δηµοσιεύµατα στο σύνολο του τύπου, ενώ υπάρχουν αρκετά αρνητικά δηµοσιεύµατα. Θετικά 5 3 8 18 Ουδέτερα 41 30 157 197 Αυστραλία Γερµανία Μ.Βρετανία ΗΠΑ Αρνητικά 1 5 24 36 0 50 100 150 200 250 120 106 100 80 71 60 44 47 44 42 41 40 20 18 7 11 11 11 11 12 6 8 4 3 2 1 5 6 1 4 1 0 0 2 1 5 0 ΝΥΤ Washington Post IHT Guardian Financial Times Times Die Welt Frankfurter Sydney Morning Αρνητικά Ουδέτερα Θετικά
Κεφάλαιο 3 Θεµατική ανάλυση Τι νέο κοµίζει η Ολυµπιάδα της Αθήνας Υπάρχουν αρκετά δηµοσιεύµατα τα οποία τονίζουν ότι παρά τα όποια προβλήµατα έχουν ανακύψει κατά τη φάση προετοιµασίας των Αγώνων, η Ολυµπιάδα αυτή έχει αρετές που την καθιστούν µοναδική. Στις 25 Ιουλίου, η Diane Nyad, αθλητικογράφος και κάτοχος του παγκόσµιου ρεκόρ στην κολύµβηση σε ανοιχτή θάλασσα, σηµειώνει σε άρθρο των NY Times µε τίτλο «Αφού κοπάσουν τα σκάνδαλα, ας αρχίσουν οι Αγώνες», ότι αυτοί οι Αγώνες θα είναι µοναδικοί. Πρώτον, επειδή η επιθυµία για συµµετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες και για διάκριση είναι ελληνική σύλληψη και δεύτερον επειδή οι αθλητές που θα συµµετάσχουν στη συγκεκριµένη Ολυµπιάδα πρόκειται να προσφέρουν ένα αθλητικό υπερθέαµα. Οι Αγώνες αυτοί, παρά τα όποια οργανωτικά προβλήµατα τελούνται κάτω από την Ακρόπολη κάτι που από µόνο του προκαλεί δέος. Θαυµάσια είναι επίσης η ιστορία κατασκευής του µετρό της Αθήνας. Σκάβοντας, βρέθηκαν τόσοι θησαυροί της αρχαιότητας που τώρα κοσµούν τους σταθµούς του µετρό. «Ας συγκρίνει κανείς αυτό το µετρό µε το µετρό της Ατλάντα που το κοσµούν τα λογότυπα της Coca-Cola». Στις 27 Ιουλίου ο Nicholas Gage γράφει στους ΝΥ Times σε άρθρο µε τίτλο «εν είναι δίκαιοι απέναντι στην Αθήνα», ότι τελευταία έχουν εµφανιστεί πολλές αυτόκλητες Κασσάνδρες οι οποίες κινδυνολογούν λέγοντας πρώτα ότι τα έργα δε θα ολοκληρωθούν και κατόπιν ότι κι αν ακόµα ολοκληρωθούν, δε µένει αρκετός χρόνος για να πραγµατοποιηθούν έλεγχοι ασφάλειας. Παρατηρεί ότι ενώ πολλές ολυµπιακές πόλεις δεν ολοκλήρωσαν ορισµένα έργα (Βαρκελώνη), και άλλες είχαν προβλήµατα ασφάλειας (Ατλάντα), η Αθήνα γίνεται αντικείµενο σκληρής κριτικής χωρίς λόγο. Σηµειώνει ότι η Αθήνα θα είναι µια ασφαλής πόλη αφού θα δαπανηθούν τέσσερεις φορές περισσότερα χρήµατα για την ασφάλεια σε σχέση µε το Σίδνεϋ. Επίσης, τονίζει ότι η Ελλάδα είναι η µικρότερη χώρα που διοργανώνει Ολυµπιάδα και πραγµατοποιεί τις µεγαλύτερες δαπάνες στην ιστορία των Αγώνων. Τέλος, θεωρεί ότι οι Ολυµπιακοί Αγώνες της Αθήνας θα προσφέρουν ανεκτίµητες και
µοναδικές συγκινήσεις στους θεατές γιατί η Ελλάδα είναι ο τόπος σύλληψης του ολυµπιακού ιδεώδους. Ο Dick Pound υπογραµµίζει στις 9 Αυγούστου στους Financial Times ότι οι Αγώνες της Αθήνας θα είναι µια θαυµάσια ευκαιρία να αναδειχθεί µια πρωταρχική ηθική αξία του αθλητισµού που είναι το ευ αγωνίζεσθαι, ο σεβασµός στον εαυτό µας και στους συναγωνιστές µας και ο σεβασµός στους κανόνες που διέπουν τον αθλητισµό. Σε αυτούς τους Αγώνες, οι αθλητές θα αγωνιστούν στη γενέτειρα των Ολυµπιακών Αγώνων και σε όποια περιοχή της Ελλάδας κι αν βρίσκονται, θα µπορούν να νιώσουν την παρουσία των ηρώων του αθλητισµού της αρχαιότητας οι οποίοι ανταµείβονταν µε ένα απλό στεφάνι ελιάς. Η χρήση αθέµιτων µέσων αντιτίθεται κάθετα σε ό,τι αντιπροσωπεύει το ολυµπιακό κίνηµα. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες της Αθήνας µπορούν να αποτελέσουν κάθαρση για τα κακώς κείµενα των Αγώνων των περασµένων δεκαετιών. Η Ολυµπιάδα αυτή θα καταστεί ο συνδετικός κρίκος µεταξύ των αρχαίων και των σύγχρονων Αγώνων µε µια ανανεωµένη οπτική στα ιδανικά του αθλητισµού. Η επιστροφή των Αγώνων στην Αθήνα θα δώσει µια νέα ηθική βάση στον αθλητισµό. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες και η σηµασία τους για την Ελλάδα Η Washington Post στις 12 Αυγούστου σηµειώνει ότι οι Αγώνες τοποθετούν την Ελλάδα στις προηγµένες χώρες, ενώ προσφέρουν στην Αθήνα µια σειρά από έργα που ήταν πραγµατικά αναγκαία. Είναι ακόµα µια ευκαιρία για την Ελλάδα να δείξει ότι µπορεί να πάρει µια θέση µεταξύ των ηγετικών κρατών σε θέµατα τέχνης, αρχιτεκτονικής, τεχνολογίας και εµπορίου. Οι επιπτώσεις των Αγώνων στην υποδοµή της Ελλάδας Αρκετά αισιόδοξη είναι η Kerin Hope για τη βελτίωση των υποδοµών της χώρας, σε δύο αναλύσεις στους Financial Times στις 6 Αυγούστου όπου υπάρχει δισέλιδο αφιέρωµα στην επιχειρηµατικότητα και στον αθλητισµό. Εκεί τονίζεται η αναβάθµιση των µαζικών συγκοινωνιών και της οδοποιίας, καθώς και η κατασκευή σταδίων και σε υποβαθµισµένες περιοχές. Οι οργανωµένες παραλίες επίσης, έχουν εξωραϊστεί, ενώ υπάρχουν και έµµεσες συνέπειες που αφορούν τα νοσοκοµεία, τα οποία προµηθεύτηκαν νέο εξοπλισµό λόγω των Αγώνων, ενώ η διαφύλαξη της δηµόσιας υγείας γίνεται
τώρα ζήτηµα προτεραιότητας. Θεωρείται ότι οι Αγώνες ήταν η ευκαιρία να πραγµατοποιηθούν σηµαντικά κοινωφελή έργα τα οποία σε αντίθετη περίπτωση θα βρίσκονταν ακόµα σε κλειδωµένα συρτάρια. Επίσης, σηµειώνονται οι χρήσεις που θα έχουν µετά τους Αγώνες, έργα όπως το Ολυµπιακό Χωριό, το ιεθνές Κέντρο Ραδιοτηλεόρασης και το Ολυµπιακό Συγκρότηµα του Ελληνικού. Χαρακτηριστικό σε αυτά τα δηµοσιεύµατα πάντως, είναι ότι προβλέπει πως η Ελλάδα θα ευνοηθεί µακροπρόθεσµα από τους Αγώνες, προβάλλοντας τον τουρισµό και τον πολιτισµό της. Αυτή η άποψη µεταβάλλεται σε επόµενα δηµοσιεύµατα της ίδιας δηµοσιογράφου, όπως παρατηρούµε και στη συνέχεια. Το κόστος των Αγώνων και οι επιπτώσεις του στην οικονοµία της χώρας Πολλά δηµοσιεύµατα αναφέρονται στο πόσο υψηλό θα είναι το κόστος των Αγώνων και µάλιστα δυσανάλογα υψηλό για µια µικρή χώρα όπως η Ελλάδα. Η εφηµερίδα Guardian σε πρωτοσέλιδο δηµοσίευµα στις 16 Ιουνίου, µε τίτλο «Η Ελλάδα αντιµετωπίζει µια δεκαετία χρεών καθώς ο λογαριασµός για τους Ολυµπιακούς διογκώνεται», θεωρεί ότι η Ελλάδα έχει χρέος 36 δις ευρώ, τα οποία δε θα µπορέσει να εξοφλήσει πριν περάσει µια δεκαετία. Η Αθήνα δε θα είναι η πρώτη πόλη που υφίσταται οικονοµική ζηµία από την Ολυµπιάδα. Στο κόστος των Αγώνων προστίθενται µετά την 11η Σεπτεµβρίου και το υπέρογκα έξοδα για την ασφάλεια. Συγκρίνει τους Αγώνες αυτούς µε τους Ολυµπιακούς του Μόντρεαλ οι οποίοι κυριολεκτικά χρεοκόπησαν την πόλη, ενώ σηµειώνει τις δηλώσεις του Προέδρου της ιεθνούς Ολυµπιακής Επιτροπής ότι οι προετοιµασίες της Ελλάδας για την Ολυµπιάδα ήταν υπερβολικά φιλόδοξες. Η µεγαλοµανία της Ελλάδας είναι κατά τη Süddeutsche Zeitung στις 26 Ιουνίου, ένας από τους λόγους που εκτόξευσε το κόστος των Αγώνων στα ύψη. Οι άλλοι λόγοι ήταν τα αυξηµένα µέτρα ασφαλείας και ότι η Ελλάδα έπρεπε να δηµιουργήσει την απαραίτητη υποδοµή που ήταν απαραίτητη τόσο για τους Αγώνες, όσο και για µετά. Σε εκτενές άρθρο της Liz Robbins στους ΝΥ Times στις 17 Ιουλίου, µε τίτλο «Η Αθήνα αγωνίζεται να φτάσει στο τέλος», θίγονται όλα τα ζητήµατα της
ολυµπιακής διοργάνωσης, και τονίζεται ότι για τους Έλληνες οι Ολυµπιακοί Αγώνες αποτελούν κληρονοµικό δικαίωµα, αλλά ειδικά για τους Αθηναίους είναι ένα βαρύ φορτίο. Συγκεκριµένα, η ασφάλεια των αγώνων πρόκειται να κοστίσει 1,2 δις δολάρια. Η κακή οργάνωση, είναι για την Süddeutsche Zeitung στις 13 Αυγούστου ένας ακόµη λόγος για τις αυξηµένες δαπάνες για τους Αγώνες: «Αφού στην Ελλάδα δεν γνωρίζει η δεξιά τι ποιεί η αριστερά, το κόστος των Αγώνων υπερέβη το προσδοκόµενο, καθώς δρόµοι που είχαν πρόσφατα ασφαλτοστρωθεί, κατσκευάστηκαν εκ νέου». Το δηµοσίευµα θεωρεί ότι οι ΗΠΑ ευθύνονται για το υπέρογκο κόστος για την ασφάλεια. «Η Ελλάδα καταλύει το σύµφωνο σταθερότητας» είναι ο τίτλος της οικονοµικής ανάλυσης στη Guardian στις 5 Αυγούστου. Στο δηµοσίευµα τονίζεται ότι το κόστος των Αγώνων θα ξεπεράσει το διπλάσιο σε σχέση µε τις αρχικές εκτιµήσεις και ότι αυτό θα οδηγήσει σε έλλειµµα της τάξης του 4% του ΑΕΠ. Για το λόγο αυτό, το Συµβούλιο των υπουργών Οικονοµικών της ΕΕ, έχει προειδοποιήσει την Ελλάδα να έχει τα οικονοµικά της σε τάξη µέχρι το 2005. «Η Ελλάδα ελπίζει ότι οι Ολυµπιακοί Αγώνες θα δώσουν µια ώθηση στον τουρισµό και στις επενδύσεις και θα καθιερώσουν την Ελλάδα ως έναν περιφερειακό επιχειρησιακό κόµβο. Όµως το κόστος των Αγώνων έχει ξεπεράσει τα αναµενόµενο, ενώ τα πλεονεκτήµατα παραµένουν αβέβαια». Αυτό σηµειώνει η Kerin Hope στους Financial Times στις 12 Αυγούστου, στην ανάλυσή της για τις επιπτώσεις που έχουν οι Αγώνες κυρίως στην οικονοµική κατάσταση της χώρας. Όπως τονίζεται στο δηµοσίευµα, η χώρα προσδοκεί ότι αν οι Αγώνες είναι επιτυχηµένοι, αυτό θα έχει µεσοπρόθεσµα πολλά οικονοµικά οφέλη. Στόχος της Ελλάδας είναι να αναβιώσει αυτό που ονοµάζεται «φαινόµενο Βαρκελώνη». Μετά τους Αγώνες του 1992, η Βαρκελώνη έγινε ένας από τους πιο αγαπητούς προορισµούς για τουρισµό υψηλών απαιτήσεων. Η Ελλάδα όµως δεν είναι Ισπανία. Είναι πολύ µικρότερη χώρα ενώ δεν έχει σύγχρονο διοικητικό µηχανισµό, όπως µαρτυρούν οι καθυστερήσεις στα έργα. Όπως φαίνεται, η τουριστική κίνηση που ανέµενε η χώρα δεν είναι καθόλου ικανοποιητική λόγω της ανησυχίας για την ασφάλεια, ενώ η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα η οποία φιλοξενεί Αγώνες και έχει µείωση στον τουρισµό της. Παρόλα αυτά, οι Αγώνες ήταν µια ευκαιρία για την Ελλάδα
να πραγµατοποιήσει έργα τα οποία ήταν απαραίτητα για τη συγκοινωνιακή σύνδεση και τη βελτίωση των υποδοµών της χώρας. υσοίωνες είναι οι προβλέψεις που κάνουν τα διεθνή δηµοσιεύµατα για το µέλλον της ελληνικής οικονοµίας µετά τους Αγώνες. Όπως σηµειώνεται στους Financial Times στις 13 Αυγούστου, ενώ µερικούς µήνες πριν η χρηµατιστηριακή αγορά της Ελλάδας παρουσίαζε άνοδο, όσο οι Αγώνες πλησιάζουν, ο όγκος των ηµερήσιων συναλλαγών µειώνεται. Φαίνεται ότι η εµπιστοσύνη των επενδυτών κλονίζεται από τις προβλέψεις για την «άλλη µέρα» των Αγώνων. Οι δαπάνες για τους Αγώνες, οι οποίοι κατά µεγάλο ποσοστό χρηµατοδοτήθηκαν από το δηµόσιο έχουν αυξήσει το δηµόσιο έλλειµµα. Οι µετοχές των κατασκευαστικών εταιρειών µετά την ολοκλήρωση των έργων και η τουριστική αγορά λόγω του περιορισµένου αριθµού των επισκεπτών στην Αθήνα, προβλέπεται ότι θα παρουσιάσουν κρίση. Ενώ γερµανικές, αµερικανικές, ισραηλινές και ελληνικές εταιρείες που ασχολούνται µε θέµατα ασφάλειας έχουν κερδίσει από τους Ολυµπιακούς της Αθήνας, όµως οι Έλληνες είναι αυτοί που θα επωµιστούν το οικονοµικό βάρος των Αγώνων το οποίο µάλιστα θα είναι µεγαλύτερο αν η Αθήνα δεν καταφέρει να γίνει ξανά προσφιλής τουριστικός προορισµός παρατηρεί η Christane Schlötzer της Süddeutsche Zeitung στις 13 Αυγούστου. Οι οικονοµικές προεκτάσεις της Ολυµπιάδας στη ζωή των απλών Ελλήνων απασχολούν την Frankfurter Allgemeine Zeitung στις 14 Αυγούστου, καθώς κάνει εκτενές αφιέρωµα σε µικροµεσαίου Έλληνες επιχειρηµατίες, τονίζοντας ότι διαψεύστηκαν οι ελπίδες των τουριστικών επιχειρήσεων για µια άνθιση στον τουρισµό λόγω της Ολυµπιάδας, ενώ παράλληλα σηµειώνει ότι άλλες εταιρείες όπως οι κατασκευαστικές, επωφελήθηκαν από τους Αγώνες. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες και η αντιµετώπισή τους από τους Έλληνες Ο διεθνής τύπος θεωρεί όπως φαίνεται από την πληθώρα των σχετικών δηµοσιευµάτων, σηµαντική τη στάση των Ελλήνων απέναντι στους Αγώνες. Η στάση αυτή η οποία σε µεγάλο βαθµό χαρακτηρίζεται σκεπτικιστική, συγκρίνεται συχνά µε την ενθουσιώδη αντιµετώπιση των Αγώνων του Σίδνεϋ