Α3 Ε ΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Α3 Ε ΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α3.2 Πολιτιστικό, Ιστορικό Περιβάλλον ήµου ρυµαλίας A3.2.1 Καταγραφή προστατευόµενων στοιχείων πολιτιστικού αποθέµατος Η καταγραφή των προστατευόµενων αρχαιολογικών χώρων και µνηµείων του ήµου ρυµαλίας στην παρούσα Ενότητα, αφορά σε µνηµεία που περιλαµβάνονται στο «ιαρκή Κατάλογο των Αρχαιολογικών Χώρων και Μνηµείων της Ελλάδος» 1, ο οποίος συντάσσεται και εκδίδεται από τη ιεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνηµείων του Υπουργείου Πολιτισµού και Τουρισµού από το 1993 και συγκεντρώνει τις κηρύξεις που προστατεύουν τα ακίνητα µνηµεία, τους αρχαιολογικούς χώρους και τους ιστορικούς τόπους της Ελλάδας, από το 1921 µέχρι και σήµερα. Στον κατάλογο περιλαµβάνονται µόνο τα µνηµεία για τα οποία υπήρξε ανάγκη κήρυξης, ώστε είτε να χαρακτηρισθούν ως προστατευόµενα (νεώτερα µνηµεία) είτε να οριοθετηθούν ζώνες προστασίας (προϊστορικά, κλασικά, βυζαντινά και µεταβυζαντινά) είτε να λυθεί οποιαδήποτε αµφισβήτηση για την υπαγωγή τους στις προστατευτικές διατάξεις του νόµου (κυρίως στην περίπτωση των µεταβυζαντινών µνηµείων). Ο Κατάλογος περιλαµβάνει τα µνηµεία που έχουν κηρυχθεί από το Υπουργείο Πολιτισµού και Τουρισµού. Τα διατηρητέα κτίρια και οι παραδοσιακοί οικισµοί που έχουν κηρυχθεί αποκλειστικά από το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. (νυν Υ.ΠΕ.Κ.Α.) καταγράφονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://estia.minenv.gr ιευκρινίζεται ότι βάσει του Νόµου 3028/2002 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς», η προστασία των µνηµείων και των χώρων που χρονολογούνται µέχρι το 1830 είναι αυτόµατη, χωρίς να απαιτείται η δηµοσίευση διοικητικής πράξης. 1 http://listedmonuments.culture.gr/search_declarations.php Α3.2-1

Α3.2.1.1 Θεσµοθετηµένοι αρχαιολογικοί χώροι Οι χώροι του ήµου ρυµαλίας, οι οποίοι έχουν κηρυχθεί µε Υπουργικές Αποφάσεις ως αρχαιολογικοί χώροι, είναι οι εξής : 1. Αρχαιολογικός χώρος λόφου "Κορφάρι των Αµυγδαλιών" στον Πάνορµο Τ.. Απεράθου Υ.Α. 12524/9-12-1964 (ΦΕΚ 38/Β/1965): Κήρυξη αρχαιολογικού χώρου: Λόφος «Κορφάρι των Αµυγδαλιών» στην περιοχή του Πανόρµου, όπου υπάρχουν ερείπια προϊστορικού συνοικισµού Υ.Α.ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ21/54105/3258/ΦΕΚ1032/Β/24-11-1997): Καθορίζεται Α ζώνη αδόµητη, απολύτου προστασίας για λόγους άµεσου προστασίας του αρχαιολογικού χώρου Πανόρµου (της πρωτοκυκλαδικής Ακρόπολης και των λειψάνων προϊστορικού οικισµού και νεκροταφείων). Η ζώνη αυτή παραµένει αδόµητη και διατηρούνται οι παραδοσιακές χρήσεις γης που είναι η βοσκή αιγοπροβάτων, µικρής κλίµακας αγροκαλλιέργεια, χωρίς βαθιά άροση και µελισσοκοµία. Επίσης, επιτρέπεται η επισκευή, συντήρηση και αποκατάσταση των υφιστάµενων µικρών παραδοσιακών λιθόκτιστων κτισµάτων «µιτάτων» που αποτελούν αναπόσπαστο µέρος του τοπίου. Πάνορµος: Προϊστορική Ακρόπολη (κορφάρι των Αµυγδαλιών) 2. Αρχαιολογικός χώρος περιοχής Σπεδού Τ.. Φιλοτίου Υ.Α. 12524/9-12-1964 (ΦΕΚ 38/Β/1965) Κήρυξη αρχαιολογικού χώρου: η περιοχή Σπεδού, στην οποία υπάρχουν προϊστορικά νεκροταφεία και ερείπια προϊστορικού συνοικισµού. Α3.2-2

3. Αρχαιολογικός χώρος Αρχαίου Λατοµείου και Κούρου του Απόλλωνα στον Απόλλωνα Τ.. Κορωνίδας Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/7587/282/21-2-1983 (ΦΕΚ 305/Β/31-5-1983): Κήρυξη αρχαιολογικού χώρου την περιοχή που περιλαµβάνει τον Κούρο του Απόλλωνα και το αρχαίο λατοµείο µε ζώνη προστασίας +-500 µ. γύρω από αυτή, δηλαδή βόρεια έως την οδό προς Αρέλες, οδό προς Καυκάρα και οδό Μεσαριάς και µε τον περιφερειακό προς Απόλλωνα Εγγαρές Χώρα Νάξου και προχωρεί προς Κωµιακή και όλος ο χώρος +-500 µ γύρω από τον Κούρο δυτικά έως το φυσικό ρέµα ρυάκι πηγή υδροδότησης οικισµού +- 500 µ από τον Κούρο. Ο κούρος του Απόλλωνα είναι αρχαϊκός και πιθανολογείται ότι πρόκειται για άγαλµα ιονύσου. Πιθανώς δηµιουργήθηκε την πρώιµη αρχαϊκή περίοδη (660-580 π.χ.), δηλαδή στην αρχή της εποχή των "Κούρων". Στον ακόλουθο Πίνακα παρουσιάζονται οι θεσµοθετηµένοι αρχαιολογικοί χώροι του ήµου, οι οποίοι προστατεύονται από την ΚΑ Εφορεία Προϊστορικών Κλασσικών Αρχαιοτήτων (ΚΑ ΕΚΠΑ). Ο κούρος του Απόλλωνα Α3.2-3

Πίνακας Α3.2.1: Θεσµοθετηµένοι αρχαιολογικοί χώροι στο ήµο ρυµαλίας (ΚΑ ΕΚΠΑ) Α/Α Θεσµοθετηµένος Αρχαιολογικός Χώρος ηµοσίευση 1 Λόφος "Κορφάρι των Αµυγδαλιών" στον Πάνορµο ΥΑ12524 (ΦΕΚ 38/Β/1965) ΥΑ/ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ21/54105/3258/1997 (ΦΕΚ 1032/Β/1997) ΥΑΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/7587/282/1983 (ΦΕΚ 305/Β/1983) 2 Περιοχή αρχαίου λατοµείου και Κούρου Απόλλωνα 3 Περιοχή Σπεδού ΥΑ 12524/9-12-1964 (ΦΕΚ 38/Β/1965) Πηγή: Υπ. Πολιτισµού & Τουρισµού /νση Εθνικού Αρχείου Μητρώου: ιαρκής κατάλογος των κηρυγµένων Αρχαιολογικών Χώρων και των Μνηµείων Ελλάδας (http://listedmonuments.culture.gr) Α3.2.1.2 Προστατευόµενα βυζαντινά µνηµεία Μεσαιωνικοί πύργοι που έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα µνηµεία Σύµφωνα µε την Υ.Α. ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/63118/1414 (ΦΕΚ 3/Β/1983): «Χαρακτηρισµός µεσαιωνικών πύργων της Νάξου ως ιστορικών διατηρητέων µνηµείων», όπως ισχύει, στο νησί χαρακτηρίζονται ως ιστορικά διατηρητέα µνηµεία 23 Πύργοι - Κατοικίες και 6 Πύργοι Μονές, µαζί µε όλα τα προσκτίσµατα και όλα τα κειµήλια (τέµπλα, φορητές εικόνες κλπ) που σώζονται στις Μονές και µε ζώνη προστασίας, διότι πρόκειται για επιβλητικά κτίσµατα µε µεγάλο αρχιτεκτονικό και µορφολογικό ενδιαφέρον, τα οποία είναι άρρηκτα δεµένα µε την ιστορία του νησιού. Στο ήµο ρυµαλίας απαντώνται: Α. Πύργοι - κατοικίες: Πύργος του Μαρκοπολίτη - Παπαδάκη (µε προσκτίσµατα) Θέση: Ακάδηµοι Χαλκείου. Ιδιοκτήτης: Ιωάννης Παπαδάκης. Ζώνη προστασίας: δρόµος από Χαλκί - Ακάδηµοι - Φιλότι και ακτίνα 50 µ. από τον περίβολο του Πύργου. Α3.2-4

Πρότυπος Χωροταξικός Σχεδιασµός ήµου ρυµαλίας για την Ανάδειξη & Προστασία της Φυσιογνωµίας του Ο Πύργος βρίσκεται στον οικισµό των Ακαδήµων, πολύ κοντά στον Πύργο του Γρατσία. Σύµφωνα µε την επιγραφή που είναι χαραγµένη στο υπέρθυρο της εισόδου κτίστηκε στα 1776 µε έξοδα του Μάρκου Πολίτη. Είναι από τους λιγοστούς πύργους της Νάξου, ο οποίος δεν κτίστηκε από Ενετό. Πρόκειται για κτίσµα µεγάλων διαστάσεων µε φρουριακό χαρακτήρα. Ο πύργος αυτός έγινε κέντρο αντίστασης και εξεγέρσεων των χωρικών της περιοχής και όλης της ορεινής Νάξου ενάντια στους φράγκους φεουδάρχες. Σήµερα ανήκει στην οικογένεια Παπαδάκη και κατοικείται. Πύργος της Αγιάς (πιθανώς άλλοτε της οικογένειας Κόκκου), µε παρεκκλήσιο και µεσαιωνικά κτίσµατα σε απόσταση 100 µ. από τον Πύργο Θέση: Αγιά Κωµιακής. Ιδιοκτήτης: Στυλιανός Παραφάς. Ζώνη προστασίας: ακτίνα 500 µ. από τον Πύργο. Ο επιβλητικός πύργος της Αγιάς (12 χλµ από τη Φανερωµένη), αποτελεί µνηµείο του 17ου αι. και σήµερα βρίσκεται σε κακή κατάσταση. Πιθανώς ανήκε στην οικογένεια των Κόκκων και χτίστηκε τον 17ο αι. Ο Πύργος είναι κτισµένος µέσα στη βλάστηση και έχει εκπληκτική θέα στο αιγαίο πέλαγος. Ο Πύργος της Αγιάς Α3.2-5

Πύργος του Κεραµιού (άλλοτε Μιχ. Μαρκοπολίτη)-στεγάζεται ιδιωτικό µουσείο Θέση: Κεραµί Τραγαίας Χαλκείου. Ιδιοκτήτης: Βασ. Καλαβρός. Ζώνη προστασίας: ακτίνα 100 µ. Ο Πύργος βρίσκεται στο Κεραµί και είναι κτίσµα του 18 ου αι. Είναι ο δεύτερος πύργος που δεν κτίστηκε από Ενετούς, αλλά από Ναξιώτη. ιακρίνεται για τις µεγάλες διαστάσεις του. Πύργος του Ζευγώλη (άλλοτε Σοµαρίπα) Θέση: Απείρανθος. Ιδιοκτήτης: Ν. Ζευγώλης. Ζώνη προστασίας: ακτίνα 20 µ. και 200 µ. για έλεγχο ύψους οικοδοµών. Ο πύργος βρίσκεται εντός οικισµού Απειράνθου και ορθώνεται πάνω σε βράχο. Στο υπέρθυρο της κυρίας εισόδου του προαύλιου χώρου του πύργου υπάρχει το οικόσηµο των Κάστρη µε το λιοντάρι. Αργότερα, σύµφωνα µε άλλη επιγραφή που φέρει χρονολογία στα 1677 ο πύργος περιήλθε στην ιδιοκτησία των Σοµαρίππα. Μετά την επανάσταση του 1821 περιήλθε στους σηµερινούς ιδιοκτήτες. Οι µεγάλες διαστάσεις τουπύργου ενισχύουν το φρουριακό χαρακτήρα του. Ο πύργος ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του και κατοικείται. Πύργος του Μπαρδάνη (άλλοτε Σφόρτσα Κάστρι) Θέση: Απείρανθος. Ιδιοκτήτρια: Κυριακούλα Ζαφ. Κρητικού. Ζώνη προστασίας: ακτίνα 20 µ. και 200 µ. για έλεγχο ύψους οικοδοµών. Β. Πύργοι - Μονές: Πύργος του ανακού - Μονή του Φωτοδότη Θέση: κοντά στο ανακό. Ιδιοκτησία: Ανήκει στην κοινότητα του ανακού. Ζώνη προστασίας: ακτίνα 500 µ. Α3.2-6

Η Μονή του Φωτοδότη Βρίσκεται Β του οικισµού του ανακού µέσα σε ένα πανέµορφο φυσικό τοπίο. Η βυζαντινή τρίκλιτη βασιλική µε νάρθηκα µετατράπηκε σε τρουλαίο τετρακιόνιο ναό µε νάρθηκα. Ο τρούλος στηρίζεται στους 4 µαρµάρινους κίονες. Το τέµπλο είναι επίσης µαρµάρινο µε παλιά βυζαντινά γλυπτά και ανάγλυφα (ανακατασκευάστηκε το 1718). Στον παµπάλαιο ναό έχουν αποκαλυφθεί τοιχογραφίες µε διακόσµηση από την εποχή της Εικονοµαχίας. Στο καθολικό υπάρχει και ένα παλιό παρεκκλήσι, το οποίο χτίστηκε στη µεσοβυζαντινή εποχή. Ο ναός περιβλήθηκε µε πύργο το 16 ο αι και µε αυτόν τον τρόπο πήρε τη µορφή πύργου, ενισχυµένου µε αντηρίδες και επάλξεις. Αναστηλώθηκε από το Υπουργείο πολιτισµού και σήµερα είναι επισκέψιµος κατόπιν συνεννόησης µε την Κοινότητα ανακού. Μονή της Φανερωµένης Θέση: περιοχή Φανερωµένης Ζώνη προστασίας: ακτίνα 300 µ. Πύργος του Μπαζαίου - Μονή του Τιµίου Σταυρού Θέση: κοντά στο Σαγκρί (προς Λαθρίνο) στα όρια του ήµου ρυµαλίας Ιδιοκτησία: οικογένειας Μπαζαίων. Ζώνη προστασίας: ακτίνα 300 µ. Στον κάµπο της Αγιασσού, 12 κλµ. από τη Χώρα, δεσπόζει ο πύργος του Μπαζαίου. Ανήκει στην κατηγορία των οχυρωµένων µοναστηριών. Κτίστηκε περί τα 1600 και λειτούργησε ως µοναστήρι του Τίµιου Σταυρού έως τις αρχές του 19 ου αι. Αφού εγκαταλείφθηκε από τους τελευταίους µοναχούς, περιήλθε στην ιδιοκτησία του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους. Για πολλά χρόνια φιλοξένησε οικογένειες αγγειοπλαστών, όπου είχαν τα εργαστήρια τους και κατασκεύαζαν πήλινα αγγεία. Στα τέλη του 19 ου αι. αποκτήθηκε από την οικογένεια Μπαζαίου, στους απόγονους της οποίας ανήκει µέχρι σήµερα. Από το έτος 2001,όταν ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση συντήρησής του είναι επισκέψιµος κάθε καλοκαίρι, φιλοξενώντας το Φεστιβάλ Νάξου µε θεµατικές εκθέσεις, παραστάσεις θεάτρου, µουσικής, χορού. Α3.2-7

Ιεροί Ναοί που έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα µνηµεία Οι ιεροί ναοί που έχουν χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισµού ως ιστορικά διατηρητέα µνηµεία στο ήµο ρυµαλίας, είναι οι εξής (κατά Τοπικό ιαµέρισµα): Τ.. ΑΠΕΡΑΘΟΥ 1. Ι. Ναός Αγίων Αναργύρων (Καταπολιανή) στη θέση Φυρόιστρα Απειράνθου µε περιβάλλοντα χώρο 60µ. Πρόκειται για ένα µικρό µονόχωρο καµαροσκέπαστο ναό που αποτελεί ενδιαφέρον δείγµα µεταβυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Στο µαρµάρινο υπέρθυρο της εισόδου εξωτερικά υπάρχει επιγραφή µε χρονολογία 1687 Μάιος 15. Στο νεότερο ξύλινο τέµπλο υπάρχουν εικόνες (1882). (Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/ ΚΗΡ/26142/1007/ΦΕΚ 741/Β/1998) 2. Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου στη θέση Φυρόιστρα Απειράνθου, µε περιβάλλοντα χώρα τα 50 µ. γύρω του. Πρόκειται για έναν µικρό µονόχωρο καµαροσκέπαστο ναό µε µαρµαρωµένο ασβεστοµένο τέµπλο, οι πεσσοί του οποίου φέρουν στην πρόσοψη απλό κόσµηµα. Ο ναός βρίσκεται σε επαφή µε οικία, ιδιοκτησίας Λογοθέτη Χατζηπέτρου. Στο µαρµάρινο υπέρθυρο της εισόδου της αυλής της οικίας υπάρχει η χρονολογία 1895. (Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/ΚΗΡ/2786/70/ΦΕΚ 281/Β/1998) 3. Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου στην Απείραθο. Πρόκειται για µονόκλιτο ερειπωµένο ναΐσκο µετά τρούλου και νάρθηκα, ο οποίος βρίσκεται σε επαφή (προς βορρά) µε καµαροσκέπαστο παρεκκλήσι. Ο ναός διασώζει λείψανα τοιχογραφιών 13ου αι. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 4. Ι. Ναός Αγίου ηµητρίου στη θέση "Φασουλού" Απειράθου. Μονόκλιτος, καµαροσκεπής ναός µε λείψανα τοιχογραφιών σε δύο στρώµατα. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 5. Ι. Ναός Αγίας Κυριακής στην Απείρανθο. Μονόκλιτος ναός µε παρεκκλήσι (νότια). ιασώζονται εικονοµαχικές τοιχογραφίες (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5- Α3.2-8

10-1965). Η Αγία Κυριακή, µε τις περίφηµες ανεικονικές παραστάσεις των πτηνών µε τις κορδέλες στο λαιµό, αποτελεί µοναδικό µνηµείο στα Βαλκάνια. Εικονοµαχική τοιχογραφία στην Αγία Κυριακή Απεράθου (Πηγή: Περιοδικό Φλέα, Τεύχος 6, 2/2005) 6. Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου στην Απείρανθο. Μονοκάµαρος βυζαντινός ναΐσκος, στον οποίο διασώζονται λείψανα τοιχογραφιών δύο στρωµάτων. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 7. Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στην Απείρανθο. Βυζαντινός ναός, τρίκλιτη θολωτή βασιλική µε τοιχογραφίες δύο εποχών. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 8. Ι. Ναός Αγίου Παχωµίου στην Απείρανθο. Μονόκλιτος, σταυροειδής ναός µετά τρούλου,, στον οποίο διασώζονται λείψανα βυζαντινών τοιχογραφιών. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 9. Ι. Ναός Θεοτόκου στην Απείρανθο. Μονόκλιτος ναός, µε παρεκκλήσι. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 10. Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου στη θέση "Φυρόιστρα" Απεράθου. Πρόκειται για µικρό µονόχωρο καµαροσκέπαστο ναό µε µαρµάρινο ασβεστωµένο τέµπλο, οι Α3.2-9

πεσσοί του οποίου φέρουν στην πρόσοψη απλό κόσµηµα. Ο ναός βρίσκεται σε επαφή µε οικία ιδιοκτησίας Λογοθέτη - Χατζηπέτρου. Στο µαρµάρινο υπέρθυρο της εισόδου της αυλής της οικίας υπάρχει η χρονολογία 1895. Ο Ι.Ν. Αγίου Ιωάννου έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο µνηµείο και µε περιβάλλοντα χώρο πενήντα (50) µέτρα γύρω του. ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/ΚΗΡ/2786/70/24-2-1998, ΦΕΚ 281/Β/20-3-1998 Τ.. ΜΟΝΗΣ 1. Ι. Ναός Παναγιάς ροσιανής στη Μονή. Βυζαντινός ναός µε παρεκκλήσια και τοιχογραφίες εις Β' αψίδα (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) Είναι µία από τις αρχαιότερες εκκλησίες του νησιού και σηµαντικότατο εκκλησιαστικό µνηµείο. Ο ναός έχει µοναδική αρχιτεκτονική είναι µονόχωρος τρίκογχος µε τρούλο και τρία µονόχωρα παρεκκλήσια µε τρούλους προσκολληµένα στο βόρειο τοίχο. Οι τοιχογραφίες που διασώζονται είναι από τις αρχαιότερες των Βαλκανίων και χρονολογούνται στον 6 ο αι. και το πρώτο µισό του 7 ου αι. Επίσης, υπάρχουν τµήµατα σηµαντικών τοιχογραφιών από τον 11 ο έως τον 14 ο αι. 2. Ι. Ναός Παναγίας Ραχιδιώτισσας στα Μονίτσια. Τελείως ερειπωµένη µονή µε τοιχογραφία. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 3. Ι. Ναός Αγίου Αντωνίου στα Μονίτσια. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 4. Ι. Ναός Αγίου Νικολάου στα Μονίτσια. Ναός στο ιερό του οποίου υπάρχουν τοιχογραφίες µεταβυζαντινών ιεραρχών και επιγραφή. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) Α3.2-10

Τ.. ΧΑΛΚΕΙΟΥ 1. Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου ιασορ(ε)ίτου στο Χαλκί. Τετράστυλος σταυροειδής ναός µετά τρούλου και νάρθηκος, στον οποίο διασώζεται µεγάλο µέρος του γραπτού του διάκοσµου, αναγόµενος στους βυζαντινούς χρόνους. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) Ο Ι. Ναός βρίσκεται µέσα σε ελαιώνες ανάµεσα σε Χαλκί και Μονίτσια. Είναι βυζαντινή εκκλησία και διατηρεί πολλές ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες, οι παλαιότερες των οποίων χρονολογούνται στον 11 ο αι. και ορισµένες στο 12 ο και 13 ο αι. Στις πλέον σηµαντικότερες ανήκουν: ο Άγιος Γεώργιος στο ιερό, οι ολόσωµοι άγγελοι, το κήρυγµα του Προδρόµου στην έρηµο κ.α. 2. Ι. Ναός Παναγίας αµιώτισσας στο Χαλκί. Μονόκλιτος ναός τύπου ελευθέρου σταυρού µετά τρούλου, στον οποίο διασώζονται λείψανα δύο στρωµάτων βυζαντινών τοιχογραφιών. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) Στον Ι. Ναό διατηρούνται τοιχογραφίες του 12 ου και 13 ου αι. ενώ υπάρχουν και παραστάσεις του 14 ου αι. καθώς και µαρµάρινα ανάγλυφα που προέρχονται από βυζαντινά τέµπλα του 11 ου αι. 3. Ι. Ναός Αγίας Άννας µεταξύ Χαλκείου και Τσικαλαριού. Μονόκλιτος κεραµοσκεπής ναός, µε λείψανα τοιχογραφιών. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 4. Ι. Ναός Ευαγγελισµού Θεοτόκου (Πρωτόθρονος) στο Χαλκί. Βυζαντινός ναός, σταυροειδής ελλαδικός, µε τρούλο αρχαϊκού τύπου. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) Η Παναγιά η Πρωτόθρονη είναι µία από τις σπουδαιότερες εκκλησίες του νησιού, η οποία λειτουργεί αδιάλειπτα από το έτος 1052. Θεωρείται πιθανό ότι ήταν µητροπολιτικός ναός της Νάξου από το 1083. Κτίστηκε την παλαιοχριστιανική εποχή ως τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική και περί τον 9 ο αι. µετατράπηκε σε σταυροειδή τρίκλιτο ναό µε τρούλο ενώ τον 11 ο αι. προστέθηκε ο νάρθηκας, επίσης µε τρούλο. Στο ναό διασώθηκαν πέντε στρώµατα τοιχογραφιών: Α3.2-11

παλαιοχριστιανικές (πιθανά του 6 ου 7 ου αι.), του 9 ου αι. (ανεικονικές της Εικονοµαχίας, διακοσµητικοί σταυροί), του 10 ου, 11 ου και του 13 ου αι. Η σπουδαιότερη τοιχογραφία, στην κόγχη του ιερού, είναι ο Ευαγγελισµός της Θεοτόκου, όπου απεικονίζεται η Παναγιά µε τη ρόκα στο χέρι. Είναι εντυπωσιακός ναός και µπροστά στο τέµπλο υπάρχει σπάνια ασηµένια καντήλα του 1650 µε έξι δράκοντες (είχε άλλους έξι που εκλάπησαν). Η εικόνα της Παναγίας της πρωτόθρονης χρονολογείται κατά την παράδοση στον 7 ο αι. Στα βόρεια του ναού υπάρχει παρεκκλήσι του Αγίου Ακίνδυνου µε τοιχογραφίες του 1052. 5. Ι. Ναός Αγίου Στεφάνου στο Τσικαλαριό ("στη βρύση"). Βυζαντινός ναός, σταυρόσχηµος µε τοιχογραφίες. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 6. Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου στους Αγίους Αποστόλους Χαλκείου. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 7. Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στη θέση "Αλµπά" Καλοξύλου (ύψωµα Φανάρι). Ναός σταυρόσχηµος µε µεταγενέστερες προσθήκες και τοιχογραφίες στο ιερό αυτού. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 8. Ι. Ναός Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Κουτσοχεράδο, µονόκλιτος καµαροσκεπής. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 9. Ι. Ναός Χριστού στο Τσικαλαριό. Βυζαντινός ναός. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 10. Ι. Ναός Αγίων Αποστόλων στο Μετόχι Χαλκείου. Βυζαντινός ναός. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) Πρόκειται για βυζαντινό ναό µεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας. Η σπουδαιότητά του έγκειται στο γεγονός ότι είναι ο µοναδικός ναός της Νάξου µε διώροφο κτίσµα, στο οποίο καταλήγουν εξωτερικές σκάλες πάνω από την είσοδό του. Είναι σταυροειδής τετράστηλος µε τρούλο. Η τοιχοδοµία του είναι περιποιηµένη µε διαλεγµένες πέτρες και έχει σπουδαία κεραµική διακόσµηση µε πήλινα σταυροειδή Α3.2-12

φιαλοστόµια (µικρά στοιχεία σχήµατος τετράφυλλου άνθους που τοποθετούνται σε σειρές). Η στέγη είναι καλυµµένη µε λίθινες πλάκες. Στο ναό σώζονται τοιχογραφίες του 12 ου 13 ου αι. 11. Ι. Ναός Αγίου Κωνσταντίνου στη Βουρβουριά. Μονόκλιτος ναός µε τοιχογραφίες και επιγραφής χρονολογήσεως εις την αψίδα. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) Τ.. ΑΜΑΡΙΩΝΑ 1. Ι. Ναός Αγίου Μάµα στην Αγιασσό. Τρουλαίος ναός µε ίχνη τοιχογραφιών. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 2. Ι. Ναός Παναγιάς Γιαλούς στην Αγιασσό, µε τοιχογραφίας και επιγραφές. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 3. Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου Αθαλάσσου. Ναός µε λείψανα τοιχογραφιών και εντοιχισµένα αρχαία µάρµαρα, καθώς και επιγραφή. Συναρµοδιότητα µε ΚΑ Εφορεία Κλασικών Προϊστορικών Αρχ/των. (Υ.Α. 18136/64/ΦΕΚ 652/Β/5-10-1965) 4. Ι. Ναός Παναγίας Αθαλάσσου, µε λείψανα τοιχογραφιών. Τ.. ΦΙΛΟΤΙΟΥ 1. Ι. Ναός Κοιµήσεως Θεοτόκου στο Φιλότι. Ενοριακός Ναός Κοιµήσεως της Θεοτόκου µε το προαύλιο αυτού και µε ζώνη προστασίας 100 µ. Αποτελεί αξιόλογο δείγµα µνηµειακής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής των µεταβυζαντινών χρόνων. Πρόκειται για τρίκλιτη τρουλαία βασιλική κτισµένη, σύµφωνα µε επιγραφή του 1718, στη θέση παλιότερου ναού της εποχής των Κοµνηνών µε µαρµάρινο κωδωνοστάσιο του 1810, µαρµαρόγλυφο τέµπλο του 1811, καθώς και κτιστό σύνθρονο στο εσωτερικό της αψίδας. (ΥΑ ΥΠΠΕ/Β1/Φ27/340/13/ΦΕΚ 83/Β/14-2-1985) Α3.2-13

2. Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στο Φιλότι (κοντά στους Ακάδηµους). Μονόκλιτος σταυρόσχηµος ναός µετά τρούλου, στον οποίο διασώζονται λείψανα βυζαντινών τοιχογραφιών δύο εποχών. Άλλα θεσµοθετηµένα ιστορικά διατηρητέα µνηµεία Πύργοι Ι. Πύργος Μπαρότση- Γρατσία στο Χαλκί Ο Πύργος βρίσκεται στον οικισµό του Χαλκείου, ανάµεσα σε ελαιόδενδρα και δίπλα στο βυζαντινό ναό της Παναγίας της Πρωτόθρονης. Οι µεγάλες διαστάσεις του πύργου, ο τοίχος µε τις επάλξεις που τον περιβάλλει, η εντυπωσιακή είσοδος µε το οικόσηµο του Γ. Φραγκουλόπουλου, η κρεµαστή γέφυρα και η ζεµατίστρα δείχνουν ότι ήταν απόρθητος. Αναστηλώθηκε πρόσφατα και κατοικείται. Αποτελεί σηµαντικότατο οικοδόµηµα του 17ου αι. Τα όρια της ζώνης προστασίας του εντός της οποίας θα ασκείται ο έλεγχος του όγκου και του ύψους των νέων οικοδοµών έχουν καθοριστεί ως εξής: από δυτικά όριο θα είναι ο κεντρικός δηµόσιος δρόµος που οδηγεί στο Φιλότι από βόρεια και ανατολικά, ζώνη προστασίας ακτίνας 100 µ. από το εξωτερικό όριο της ιδιοκτησίας του Πύργου, από νότια, ιδεατή γραµµή που περνά από το νότιο περίβολο του Ναού της Πρωτόθρονης και συναντά το δυτικό και ανατολικό όριο της ζώνης προστασίας του Πύργου (ΥΑ ΥΠΠΕ/Β1/Φ27/62496/3333/ΦΕΚ 748/Β/6-9-1979). ΙΙ. Πύργος Ιeronimo Βarozzi στο Φιλότι, ιδ. Α. Ψαρρά Ο Πύργος, κτίσµα του 1728, συνδέεται µε τη ζωή και την ιστορία του τόπου "και έχει ζώνη προστασίας 100 µ. από το εξωτερικό όριο του όλου κτιριακού συγκροτήµατος (Υ.Α. ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/16379/374/ΦΕΚ 663/Β/19-9-1984) Α3.2-14

Αστικά κτίρια Ι. Οικία στην Απείρανθο, ιδ. Άννας Ματζουράνη. Αποτελεί ενδιαφέρον δείγµα λαϊκής αρχιτεκτονικής των αρχών του 19 ου αι. (1823) µε πολλά αρχιτεκτονικά στοιχεία (σκάλες, παράθυρα, περιθυρώµατα, εικονοστάσιο, αυλή). Ως ζώνη προστασίας ορίζεται η ακτίνα 30 µ. γύρω από την οικία (Υ.Α. ΥΠΠΕ/Β1/Φ27/12568/319/ΦΕΚ 285/Β/15-6-1985). ΙΙ. Οικία Αρώνη στο Πέρα Χαλκί, ιδ. Ιωάννη Παραρά. ιώροφη οικία, µαζί µε τον περιβάλλοντα χώρο αυτής σε ακτίνα 50 µ., Αποτελεί αξιόλογο δείγµα της αρχιτεκτονικής του νησιού τον 18 ο αι. και έχει µορφολογικά στοιχεία αλληλοεπιδράσεων της ιδιόµορφης αρχιτεκτονικής της ενετικής περιόδου και της τοπικής αρχιτεκτονικής. (Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/20481/441/ΦΕΚ 438/Β/21-8-1987) ΙΙΙ. Οικία Αντωνίας Βαλληνδρά στο Χαλκί. Το µνηµείο είναι κηρυγµένο, σύµφωνα µε το έγγραφο κοινοποίησης της ιεύθυνσης Βυζαντινών & Μεταβυζαντινών Μνηµείων, µε αριθµό ΥΠΠΟ/Β1/Φ27/45473/1049/10-11-1987. Στον Πίνακα Α3.2.2 γίνεται συνοπτική παρουσίαση των κηρυγµένων µνηµείων που προστατεύονται από τη 2 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στο ήµο ρυµαλίας Νάξου. Θεσµοθετηµένα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και ιστορικοί τόποι Ι. Συγκρότηµα πύργου και κρήνης του Jeronimo Βarozzi στο Φιλότι. Ενετικός Πύργος χρονολογηµένης το έτος 1718 και η κρήνης αυτού, η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό δείγµα της τοπικής αρχιτεκτονικής, χρονολογηµένης το έτος 1835 (Υ.Α. Α/Φ31/46437/3540/ΦΕΚ 1259/Β/19-10-1973). Α3.2-15

Πίνακας Α3.2.2: Κηρυγµένα προστατευόµενα µνηµεία (2 η Ε.Β.Α.) ΕΙ ΟΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ Τ.. Αµυντικά Συγκροτήµατα Βοηθητικοί Χώροι Πύργος Μαρκοπολίτη- Παπαδάκη στους Ακαδήµους Χαλκείου Πύργοι ιδ. Ιωάννη Παπαδάκη Πύργος ανακού- Μονή Φωτοδότη στο ανακό, ανακού ιδ. της Κοινότητας Πύργος Ιeronimo Βarozzi στο Φιλότι, ιδ. Α. Ψαρρά Φιλοτίου Αµυντικά Συγκροτήµατα, Πύργοι Αµυντικά Συγκροτήµατα, Πύργοι, Αστικά Κτίρια, Κτίσµατα Κοινής Ωφελείας Αµυντικά Συγκροτήµατα, Πύργοι, Ιεροί Ναοί Χριστιανικοί, Θρησκευτικοί Χώροι Μοναστηριακά Συγκροτήµατα, Θρησκευτικοί Χώροι Συστήµατα Ύδρευσης, Αµυντικά Συγκροτήµατα, Κρήνες, Πύργοι Πύργος - ανάκτορο στα Καλαµίτσια Πύργος Μπαρότση- Γρατσία στο Χαλκί Πύργος Ζευγώλη (άλλοτε Σοµαρίπα) στην Απείρανθο, ιδ. Ν. Ζευγώλη Πύργος Κεραµιού (πρώην Μ. Μαρκοπολίτη, στεγάζεται ιδιωτικό µουσείο) στο Κεραµί Τραγαίας, ιδ. Β. Καλαβρού Πύργος Αγιάς και παρεκκλήσιο στην Αγιά, ιδ. Στυλιανού Παραφά Ι. Μονή Φανερωµένης Χαλκείου Χαλκείου Απεράθου Χαλκείου Κορωνίδος Κορωνίδος Συγκρότηµα πύργου και κρήνης του Jeronimo Βarozzi στο Φιλότι Φιλοτίου Αστικά Κτίρια Οικία στην Απείρανθο, ιδ. Άννας Απεράθου Ματζουράνη Οικία Αρώνη στο Πέρα Χαλκί, ιδ. Χαλκείου Ιωάννη Παραρά Οικία Αντωνίας Βαλληνδρά στο Χαλκί Χαλκείου Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου στην Απείρανθο Απεράθου Ι. Ναός Παναγίας Ραχιδιώτισσας στα Μονίτσια Μονής Ι. Ναός Αγίας Άννας στο Χαλκί Χαλκείου Θρησκευτικοί Χώροι, Ιεροί Ναοί Χριστιανικοί Ι. Ναός Ευαγγελισµού Θεοτόκου (Πρωτόθρονος) στο Χαλκί Ι. Ναός Αγίου ηµητρίου στη θέση "Φασουλού" Απειράθου Ι. Ναός Αγίων Αναργύρων (Καταπολιανής) στη θέση "Φυρόιστρα" Απειράθου Ι. Ναός Αγίας Κυριακής στην Απείρανθο Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου στην Απείρανθο Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στην Απείρανθο Χαλκείου Απεράθου Απεράθου Απεράθου Απεράθου Απεράθου Α3.2-16

Θρησκευτικοί Χώροι, Ιεροί Ναοί Χριστιανικοί (συνέχεια) Ι. Ναός Αγίου Παχωµίου στην Απείρανθο Ι. Ναός Θεοτόκου στην Απείρανθο Ι. Ναός Αγίου Μάµα στην Αγιασσό Ι. Ναός Παναγιάς Γιαλούς στην Αγιασσό Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου στο Αθαλάσσου Ι. Ναός Παναγίας στο Αθαλάσσου Ι. Ναός Αγίου Αντωνίου στα Μονίτσια Ι. Ναός Αγίου Νικολάου στα Μονίτσια Ι. Ναός Παναγιάς ροσιανής στη Μονή Ι. Ναός Κοιµήσεως Θεοτόκου στο Φιλότι Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στο Φιλότι Ι. Ναός Αγίου Στεφάνου ("στη βρύση") στο Τσικαλαριό Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου στους Αγίους Αποστόλους Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στη θέση "Αλµπά" Καλοξύλου Ι. Ναός Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Κουτσοχεράδο Ι. Ναός Χριστού στο Τσικαλαριό Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου ιασορ(ε)ίτου στο Χαλκί Απεράθου) Απεράθου αµαριώνος αµαριώνος αµαριώνος αµαριώνος Μονής Μονής Μονής Φιλοτίου Φιλοτίου Χαλκείου Χαλκείου Χαλκείου Χαλκείου Χαλκείου Χαλκείου Ι. Ναός Αγίου Κωνσταντίνου Χαλκείου στη Βουρβουριά Ι. Ναός Παναγίας αµιώτισσας Χαλκείου στο Χαλκί Ι. Ναός Αγίων Αποστόλων Χαλκείου στο Μετόχι Ι. Ναός Αγίου Ιωάννου στη θέση Απεράθου "Φυρόιστρα" Απεράθου Πηγή: Υπ. Πολιτισµού & Τουρισµού /νση Εθνικού Αρχείου Μητρώου: ιαρκής κατάλογος των κηρυγµένων Αρχαιολογικών Χώρων και των Μνηµείων Ελλάδας (http://listedmonuments.culture.gr) Α3.2-17

Α3.2.1.3 Νεώτερα προστατευόµενα µνηµεία Νεώτερα µνηµεία, τα οποία έχουν κηρυχθεί διατηρητέα και προστατεύονται από την Εφορεία Νεωτέρων Μνηµείων (Φορέας προστασίας: Υ.Ν.Μ.Τ.Ε. Κυκλάδων, Σύρος) είναι τα εξής: Ι. Ορυχεία Σµύριδας, σταθµοί φόρτωσης, µηχανικός εξοπλισµός και διαδροµή εναερίου σιδηροδρόµου στην Απείρανθο και τη Μουτσούνα Σύµφωνα µε την Υπουργική Απόφαση ΥΠ.ΠΟ./ ΙΛΑΠ/Γ/2986/49087/ΦΕΚ 869/Β/ 21-11-1989, χαρακτηρίζονται: Ιστορικός τόπος: η διαδροµή του εναερίου για τη µεταφορά σµύριδας στη Νάξο, µε ζώνη προστασίας 50 µ. από την κάθε πλευρά της διαδροµής του εναερίου Ιστορικοί τόποι: τα ορυχεία σµύριδας στη Νάξο Ιστορικά διατηρητέα µνηµεία: οι εγκαταστάσεις των σταθµών φόρτωσης της περιοχής Απεράθου και Μουτσούνας Ιστορικό διατηρητέο µνηµείο: ο µηχανικός εξοπλισµός του ΕΝΑΕΡΙΟΥ και των εγκαταστάσεων φόρτωσης, διότι είναι από τις πρώτες µορφές σύγχρονης για την εποχή εκείνη τεχνολογίας στον τόπο µας, σηµαντικό δείγµα της βιοµηχανικής κληρονοµιάς της χώρας και παράλληλα διότι για 50 περίπου χρόνια είναι συνδεδεµένα άρρηκτα µε τη ζωή και τις µνήµες των κατοίκων της περιοχής. ΙΙ. Το κεντρικό τµήµα του πλακόστρωτου οδικού δικτύου, καθώς και την εντασσόµενη σε αυτό κρήνη στον οικισµό της Απειράνθου. Πρόκειται για ιστορικό διατηρητέο µνηµείο και έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν. 1469/50, διότι αποτελεί ένα εξαίρετο δείγµα περίτεχνης λαϊκής τεχνικής πλακόστρωτου αξιόλογου για την µελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής και της ορεινής νησιώτικης δόµησης. (Υ.Α. ΥΠΠΟ/MΙΛΑΠ/Γ/3320/52318/ΦΕΚ 2086/Β/1999). ΙΙΙ. Ανεµόµυλος στην Απείρανθο, ιδ. Σπύρου Πρωτονοταρίου. Πρόκειται για ιστορικό διατηρητέο µνηµείο. Ο ανεµόµυλος κτίστηκε το 1900, όπως µαρτυρεί η επιγραφή στην είσοδο. Έχει εξωτερική διάµετρο 6.30 µέτρα και σώζεται ο µηχανισµός του. Ορίζεται ζώνη προστασίας σε ακτίνα 200 µέτρων. Α3.2-18

Ο ανεµόµυλος αποτελεί χαρακτηριστικό δείγµα της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής ενώ η συµβολή του στην οικονοµία της περιοχής που βρίσκεται είναι αναµφισβήτητη. Ανήκει στο γνωστό τύπο ανεµόµυλου µε κυκλική κάτοψη, κυλινδρικό σώµα και κωνική σκέπη (σκεπασµένη µε χόρτα και καλάµια). (Υ.Α. ΥΠΠΟ/ ΙΛΑΠ/Γ/28080/1922/ΦΕΚ 769/Β/31-10-1986) IV. Σύµπλεγµα κτιρίων στην Κόρωνο Νάξου, ιδ. Ειρήνης Πρωτονοταρίου Έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο µνηµείο µε ζώνη προστασίας 50 µ., συµπεριλαµβανοµένων και των βοηθητικών κτισµάτων, των εξωτερικών διαµορφώσεων επί της πλατείας και της κρήνης, διότι αποτελεί αξιόλογο δείγµα κτιριακού συνόλου, σηµαντικό για την µελέτη της ιστορίας της Αρχιτεκτονικής. (Υ.Α. ΥΠΠΟ/ ΙΛΑΠ/Γ/1843/33493/ΦΕΚ 649/Β/25-7-1995) Στον Πίνακα Α3.2.3 παρουσιάζεται συνοπτικός κατάλογος των κηρυγµένων νεότερων µνηµείων στο ήµο ρυµαλίας, τα οποία προστατεύονται από την Εφορεία Νεοτέρων Μνηµείων Αττικής, σύµφωνα: (α) µε το υπ αρ. πρωτ. 2513/14-5-2010 απαντητικό έγγραφο της συγκεκριµένης αρχαιολογικής υπηρεσίας και (β) το διαρκή Κατάλογο των Αρχαιολογικών Χώρων και Μνηµείων της Ελλάδος του Υπουργείου Πολιτισµού & Τουρισµού. Πίνακας Α3.2.3: Χαρακτηρισµένα Νεότερα Μνηµεία ήµου ρυµαλίας Α.Α. Τ.. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΦΕΚ 1 ΑΠΕΡΑΘΟΥ Ορυχεία Σµύριδας 869/Β/1989 ΚΟΡΩΝΟΣ 2 ΑΠΕΡΑΘΟΥ Σταθµοί φόρτωσης σµύριδας 869/Β/1989 ΚΟΡΩΝΟΣ 3 ΑΠΕΡΑΘΟΥ Μηχανικός εξοπλισµός & ιαδροµή εναέριου 869/Β/1989 ΚΟΡΩΝΟΣ σιδηρόδροµου µεταφοράς σµύριδας 4 ΑΠΕΡΑΘΟΥ ΚΟΡΩΝΟΣ 6 κτιριακά συγκροτήµατα κατοικιών µεταλλωρύχων 6 ΑΠΕΡΑΘΟΥ Πλακόστρωτο οδικού δικτύου και Κρήνη 2086/Β/1999 7 ΚΟΡΩΝΟΣ Σύµπλεγµα κτιρίων, ιδ. Ειρ. Πρωτονοταρίου 649/Β/1995 8 ΑΠΕΡΑΘΟΥ Ανεµόµυλος, ιδ. Σπ. Πρωτονοταρίου 769/Β/1986 Πηγές: (α) Υπ αρ. πρωτ. 2513/14-5-2010 έγγραφο Εφορείας Νεοτέρων Μνηµείων Αττικής και (β) Υπ. Πολιτισµού & Τουρισµού /νση Εθνικού Αρχείου Μητρώου: ιαρκής κατάλογος των κηρυγµένων Αρχαιολογικών Χώρων και των Μνηµείων Ελλάδας (http://listedmonuments.culture.gr) Α3.2-19

ΕΙ ΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΕΝΑΕΡΙΟ ΣΙ ΗΡΟ ΡΟΜΟ ΚΑΙ ΤΑ ΣΜΥΡΙ ΩΡΥΧΕΙΑ ΝΑΞΟΥ Οι εγκαταστάσεις ορυχείων σµύριδας της Νάξου, γνωστές από την αρχαιότητα µέσω αναφορών ιστορικών όπως ο Ησίοδος (7ος αιώνας π.χ.) και ο Ηρόδοτος (5ος αιώνας π.χ.), έχουν γίνει µε τη µοναδικότητα της Σµύριδας ένας από τους κύριους οικονοµικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς παράγοντες για την ορεινή Νάξο και ολόκληρο το νησί. Εναέριος σιδηρόδροµος σµύριδας Ο εναέριος σιδηρόδροµος µεταφοράς της ναξιακής σµύριδας άρχισε να σχεδιάζεται το 1920 και λειτούργησε από το 1930 µέχρι το 1978, οπότε και καταργήθηκε ως αντιοικονοµικός για να αντικατασταθεί µε φορτηγά οχήµατα που µεταφέρουν τη σµύριδα στις αποθήκες του ηµοσίου στη Μουτσούνα, από δρόµους που διανοίχτηκαν για το συγκεκριµένο σκοπό. Ο εναέριος, ένα από τα ελάχιστα σωζόµενα σήµερα συστήµατα εναέριας µεταφοράς, είχε δυνατότητα µεταφοράς 140-150 τόνων σµύριδας την ηµέρα και στα 51 χρόνια λειτουργίας του µετέφερε περίπου 340.000 τόνους. Περιλαµβάνει 72 πυλώνες ποικίλου ύψους (από 4 έως Α3.2-20

και 43 µέτρα) εξαρτώµενου από την µορφολογία του εδάφους, συρµατόσχοινο κυκλοφορίας µήκους 18 χιλιοµέτρων σε 3 «κύκλους», 170 περίπου αναρτηµένα βαγονέτα, ενδιάµεσες εγκαταστάσεις φόρτωσης, δύο µηχανοστάσια κίνησης στη Μουτσούνα και Στραβολαγκάδα, τον υποστηρικτικό κτιριακό εξοπλισµό, αποθήκες υλικού, εγκαταστάσεις φόρτωσης στο λιµάνι της Μουτσούνας κ.α. Τα υλικά κατασκευής του εναερίου είναι πέτρα και µέταλλο ενώ το µπετόν που χρησιµοποιήθηκε αργότερα είναι πολύ µικρής έκτασης. Ο «εναέριος» διασχίζει τη σµυριδοφόρο ζώνη που ανήκει στις κοινότητες Κορώνου και Απειράνθου και εκτείνεται σε ζώνη 30 περίπου τετραγωνικών χιλιοµέτρων. Η ανάπτυξη της διαδροµής του «εναερίου» είναι περίπου 9 χλµ. και έχει πέντε σταθµούς κοντά σε ορυχεία, στις θέσεις Πηγή, Πεζούλες, Στραβολαγκάδα, Κακόρυακας, Ασπαλαθρωπός και καταλήγει στον έκτο σταθµό τη Μουτσούνα. Οι σταθµοί διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: η πρώτη περιλαµβάνει τους κινητήριους σταθµούς (Μουτσούνα- Στραβολαγκάδα) η δεύτερη τους ενδιάµεσους (Πεζούλες-Ασπαλαθρωπός-Κακόρυακας) η τρίτη τους τερµατικούς (Μουτσούνα-Πηγή) Ο σταθµός της Πηγής (τερµατικός σταθµός) συνδέεται οδικά µε τον όρµο του Λυώνα, από τον οποίο απέχει περίπου 2 χιλιόµετρα Παράλληλα µε τη γραµµή του «εναερίου» υπάρχει παλιό µονοπάτι που χρήζει συντήρησης και ανάδειξης, το οποίο ακολουθούσαν µε τα µουλάρια τους οι σµυριδεργάτες κουβαλώντας τη σµύριδα. Α3.2-21