ΛΑΡΙΣΑ ΑΙΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ 2016

ΛΑΡΙΣΑ ΑΙΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ 2016 _00. Εισαγωγή _01. Κλιματική αλλαγή: Μετριασμός και προσαρμογή _02. Τοπικές μεταφορές _03. Πράσινες Αστικές Περιοχές που ενσωματώνουν την Αειφόρο Χρήση Γης _04. Φύση και βιοποικιλότητα _05. Ποιότητα ατμοσφαιρικού αέρα _06. Ποιότητα ακουστικού περιβάλλοντος _07. Παραγωγή & διαχείριση αποβλήτων _08. Διαχείριση νερού _09. Διαχείριση λυμάτων _10. Οικολογική καινοτομία και βιώσιμη απασχόληση _11. Ενεργειακή απόδοση _12. Ολοκληρωμένη Περιβαλλοντική Διαχείριση ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013

Εισαγωγή και πλαίσιο πόλης Σύμφωνα με το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, ο Δήμος Λαρισαίων καλείται σήμερα να αναπτυχθεί ως το 3 ο αστικό κέντρο της χώρας, στο κέντρο της Ελλάδας, με τη μορφή αστικού «διπόλου» και σε συνέργεια με το Δήμο Βόλου. Ο Δήμος στηρίζεται σε πολυτομεακή οικονομική ανάπτυξη, με πληθώρα δραστηριοτήτων του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα, ενώ ο τριτογενής διατηρεί ζωντανό το κέντρο και τους επιμέρους θύλακες που επιτρέπουν κεντρικές λειτουργίες. Η Λάρισα κατέχει κεντροβαρική θέση στον αυτοκινητόδρομο Πάτρας Αθήνας Θεσσαλονίκης Ευζώνων (Π.Α.Θ.Ε.), που θα παραμείνει ο παραδοσιακός άξονας ανάπτυξης της χώρας, συνδέοντάς την με τις δυο μητροπόλεις της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, καθώς και με το σύνολο των χερσαίων και θαλάσσιων πυλών εισόδου/εξόδου της χώρας. Ταυτόχρονα, καλείται να συμμετέχει μέσω της διακλάδωσης προς τα ανατολικά (Λάρισα Βόλος) στον υπό κατασκευή οδικό άξονα Ε65, που θα εξασφαλίσει την (εθνικής σημασίας) ενίσχυση των οριζόντιων συνδέσεων της κεντρικής Ελλάδας. Στο εσωτερικό της περιοχής, η Λάρισα αποτελεί πρωτεύουσα τη Περιφέρειας Θεσσαλίας και προβλέπεται να διατηρήσει πρωτεύοντα ρόλο στην ιεραρχία των περιφερειακών οικισμών. Για την υποδοχή αυτών των δραστηριοτήτων, υιοθετήθηκαν αρχές και μοντέλα βιώσιμης οικιστικής ανάπτυξης, που βρίσκονται ήδη σε εφαρμογή. Η δέσμευση της Λάρισας για την περιβαλλοντική διαχείριση ακολουθεί τις διαδοχικές τροποποιήσεις των διοικητικών ορίων που επήλθαν λόγω πανελληνίων αναδιαρθρώσεων. Έτσι η υποψηφιότητα της Λάρισας λαμβάνει υπόψη δύο διοικητικά επίπεδα: την πόλη της Λάρισας (πληθυσμού 143573 κατοίκων και έκτασης 1879,71 εκταρίων) και τον ευρύτερο Καλλικρατικό Δήμο (Ν. 3852/10), με πληθυσμό 165250 κατοίκους και έκταση 3003,78 εκτάρια. Τα πλεονεκτήματα της Λάρισας, ως σύγχρονης, ανθρώπινης και ελκυστικής πόλης για τους κατοίκους και τους επισκέπτες, αναλύονται βάσει των 12 κοινών δεικτών που τίθενται από την προκήρυξη: την τοπική συμβολή στην κλιματική αλλαγή, την αστική κινητικότητα, τους πράσινους αστικούς χώρους που ενσωματώνουν την αειφόρο χρήση γης, το φυσικό περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, την ακουστική

ποιότητα του περιβάλλοντος, την παραγωγή και διαχείριση αποβλήτων, την διαχείριση των υδάτινων πόρων, τη διαχείριση των λυμάτων, την οικολογική καινοτομία, την περιβαλλοντική διαχείριση των δημοτικών κτιρίων και εγκαταστάσεων και τον τρόπο εφαρμογής των οραμάτων και των αρχών του Δήμου σε επίπεδο διαχείρισης. Αυτή η διεπιστημονική προσέγγιση βασίζεται στο ολοκληρωμένο πρόγραμμα τοπικής βιώσιμης ανάπτυξης και βελτίωσης της διοικητικής ικανότητας του Δήμου σαν φορέα Τοπικής αυτοδιοίκησης, που αποτελεί το τετραετές πρόγραμμα δράσης του Δήμου Λαρισαίων και των Νομικών Προσώπων του για την τετραετία 2011-2014. Στοιχεία Επικοινωνίας: Γραφείο Δημάρχου Λαρισαίων Κων/νου Τζανακούλη Τηλ. +30 2413 500320 dhmlar1@larissa-dimos.gr Ειδικός Σύμβουλος: Γιάννης Γιαννακόπουλος Τηλ. +30 2413 500325 dhmlar1@larissa-dimos.gr Επιμέλεια συντονισμός υποψηφιότητας: Στυλιανός Δημότσιος τηλ. +30 2413 500331 sdimotsios@hotmail.com Αργυρή Ευθυμιάδου τηλ. +30 2413 500288 argyri.efthimiadou@larissa-dimos.gr

1. Κλιματική αλλαγή: Μετριασμός & Προσαρμογή 1Α. Παρουσίαση κατάστασης Σύμφωνα με το «Πρωτόκολλο του Κυότο» (Απόφαση Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2002/358/ΕΚ), τα 15 Κράτη Μέλη της Ε.Ε., ανέλαβαν τον κοινό στόχο να μειώσουν εντός τις περιόδου 2008 2012 τις εκπομπές κατά 8% συγκριτικά με το «έτος βάσης» (1990 για το διοξείδιο του άνθρακα CO 2, το μεθάνιο CH 4 και τα υποξείδια του αζώτου ΝxΟ). Η Ελλάδα κύρωσε το Πρωτόκολλο του Κιότο με τον Νόμο 3017/2002 (ΦΕΚ 117/Α /2002) και ανέλαβε την υποχρέωση, κατά το διάστημα 2008 2012, να μην αυξήσει τις εκπομπές της περισσότερο από 25% σε σχέση με τις εκπομπές που είχε το 1990. Με την υπ αριθμό 267/2009 απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου ο Δήμος Λαρισαίων προσχώρησε στο Σύμφωνο των Δημάρχων, που έχει σαν στόχο οι συμμετέχοντες ευρωπαϊκοί δήμοι να επιτύχουν ή να υπερβούν τον στόχο της ΕΕ για μείωση των εκπομπών CO 2 κατά 20% με βάση το έτος 2008 έως το 2020. Μέχρι και σήμερα έχει ολοκληρωθεί η Βασική Απογραφή Εκπομπών (BEI) για το έτος βάσης και εκκρεμεί η υποβολή του Σχεδίου Δράσης για την Βιώσιμη Ενέργεια (SEAP). Οι τυπικοί συντελεστές εκπομπών της Βασικής Απογραφής Εκπομπών (πίνακας 1) έχουν βασιστεί στις Οδηγίες IPCC 2006. Στην απογραφή εκπομπών των Αερίων του Φαινομένου του Θερμοκηπίου συνυπολογίζονται οι εκπομπές που οφείλονται στην τοπική κατανάλωση ηλεκτρισμού αν και η παραγωγή του δεν πραγματοποιείται εντός των ορίων της περιοχής. Οι εκπομπές αυτές χαρακτηρίζονται ως έμμεσες, σε αντιδιαστολή με τις άμεσες εκπομπές, οι οποίες αφενός οφείλονται σε δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εντός της ευρύτερης περιοχής της πόλης της Λάρισας και αφετέρου η πηγή εκπομπής βρίσκεται εντός της περιοχής.

Περιγραφή Καταναλωτή Επιφάνεια κτιριακών εγκαταστάσε ων (m2) Ηλεκτρική ενέργεια (kwh) Φυσικό αέριο (Nm3) Δημοτικά κτίρια 35.678,00 1.629.915 275.428 Παιδικοί Σταθμοί 4.557,09 419.252 35.180 Δημοτικός φωτισμός Δημόσιες Υπηρεσίες Σχολεία Νοσοκομεία Εμπορικές δραστηριότητες - 15.640.000 - Diesel θέρμαν σης (μετρ. τόνοι) - 36.328.000 3.944.698,75 3.758,44-198.560.000 3.640.696,40 Οικιακή χρήση (1) - 215.930.000 26.388.225,05 52.458,20 Βιομηχανική χρήση 160.191.000 13.532.793,00 Γεωργική χρήση - 26.101.000-5.783,36 Βιομά ζα καυσόξυλα (μετρ. τόνοι) ΣΥΝΟΛΟ 654.799.167 47.817.021 62.000 66.352 Εκπομπές CO2 Ηλ/τρική Φυσικό αέριο Diesel - (tn/έτος) ενέργεια 111.078,9 tn θέρμαν 752.364,24 CO 2 σης tn CO 2 188.700 tn CO 2 Πίνακας 1.: Εκπομπές CO2 σταθερών πηγών (έτος αναφοράς 2008). Για τη λειτουργία του συγκοινωνιακού συστήματος και την κινητική συμπεριφορά των κατοίκων γίνεται εκτεταμένη αναφορά στο κεφάλαιο 2. Ακολούθως υπολογίζονται οι καταναλώσεις ορυκτών καυσίμων των κινητών πηγών (Πίνακας 2).

Τύπος Οχήματος Συνολικός Αριθμός Οχημάτων (4) Διανυθέντα km /έτος ανά όχημα αστικός κύκλος (5) Μέσος συντελεστής εκπομπής CO2 gr/km (5) Συνολικές εκπομπές CO2 tn / έτος Ποδήλατα 24.876 - - - Δίκυκλες μηχανές 10.406 5.850 101 6.148,38 Επιβατικά ΙΧ 39.185 4.840 382 72.448,36 Αγροτικά - Φορτηγά Αστικά Λεωφορεία 2.114 4.900 376 3.894,83 51 40.000 1.222 2.492,88 Σύνολο 84.984,45 Πίνακας 2.: Εκπομπές CO2 κινητών πηγών εντός ορίων Δήμου Λαρισαίων. Ο δημοτικός στόλος οχημάτων αποτελείται από 245 οχήματα των οποίων οι καταναλώσεις ανά είδος καυσίμου όπως και οι συνολικές ετήσιες εκπομπές CO2 φαίνονται στον ακόλουθο πίνακα: Καύσιμο Ετήσια κατανάλωση σε lt Συνολικές εκπομπές CO2 tn / έτος Βενζίνη 32.237 73,85 Πετρέλαιο 743.596 1.859,00 Σύνολο 1.932,85 Πίνακας 3.: Εκπομπές CO2 δημοτικού στόλου οχημάτων.

Πληθυσμός: 162.591 κάτοικοι Συνολικές ισοδύναμες εκπομπές CO2 (σε τόνους) ετησίως Ισοδύναμες εκπομπές CO2 κατά κεφαλή (σε τόνους) ετησίως Στόχος μείωσης εκπομπών CO2 τουλάχιστον κατά 20% έως το 2020 Ηλεκτρική ενέργεια Θέρμανση Μεταφορές ΣΥΝΟΛΟ (tnco 2 / year) 752.364,24 299.778,94 86.917,30 1.139.060,48 4,627 1,844 0,535 7,005 5,604 Πίνακας 4.: Ισοδύναμες εκπομπές CO2 Δήμου Λαρισαίων συνολικές και κατά κεφαλήν. Τα αποτελέσματα των ισοδύναμων εκπομπών CO2 κατά κεφαλή για τη Λάρισα είναι απολύτως συγκρίσιμα με αυτά της Eurostat για την Ελλάδα όπου οι ετήσιες κατά κεφαλή εκπομπές ανέρχονται σε 6,53τόνους/έτος.

1B. Παλαιότερες Επιδόσεις Αειφόρος κινητικότητα Οι σημερινοί στόχοι για την κινητικότητα (ακτινοδακτυλιακή μορφή του οδικού δικτύου, προσπάθεια προστασίας της πόλης από διαμπερείς ροές) αναλύονται στο κεφάλαιο 2. Η μείωση της χρήσης των Ι.Χ. και η βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος αποτελεί διαχρονικό στόχο της πολεοδομικής και κυκλοφοριακής πολιτικής της πόλης της Λάρισας. Για την επίτευξη του στόχου αυτού έχουν γίνει σημαντικές παρεμβάσεις κυρίως στο κέντρο αλλά και στις περιφερειακές συνοικίες. Πεζοδρόμηση του κέντρου της πόλης και κατασκευή ποδηλατοδρόμων Η πολιτική των πεζοδρομήσεων και ποδηλατοδρόμων στην Λάρισα αποτελεί ίσως την πιο ριζοσπαστική τομή στην οργάνωση του χώρου και των μεταφορών που έγιναν στην πόλη. Αναδιαμόρφωσε εξ ολοκλήρου το κέντρο και έδωσε άλλο χαρακτήρα στο σύνολο του αστικού περιβάλλοντος και της αστικής ζωής. Το ιστορικό της υλοποίησης του δικτύου πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων, ο συσχετισμός χρόνων μετακίνησης πεζή και με Ι.Χ. και η προώθηση των μέσων μαζικής μεταφοράς αναλύονται στο κεφάλαιο 2. Η υπάρχουσα κατάσταση αποτελεί μια πολύ καλή βάση και θέτει παράλληλα το στοίχημα για μια βιώσιμη κινητικότητα στη Λάρισα. Στον διαχρονικό πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης έχει δοθεί μεγάλη βαρύτητα στην ανάπτυξη των συνδυασμένων μεταφορών. Ηγεμονικό ρόλο σε αυτές έχουν το περπάτημα, το ποδήλατο και τα δημόσια μέσα μεταφοράς, ενώ τα αυτοκίνητα θα μπαίνουν μόνο συμπληρωματικά στο δίκτυο αυτό με την παράλληλη ανάπτυξη περιφερειακών θέσεων στάθμευσης εκτός του εσωτερικού δακτυλίου. Ανάπτυξη πρασίνου κοινόχρηστων χώρων

Για την ανάπτυξη του πρασίνου των κοινόχρηστων χώρων της πόλης γίνεται λόγος στο κεφάλαιο 3. Ο Δήμος Λαρισαίων εδώ και 15 τουλάχιστον χρόνια επενδύει συστηματικά στο μέτρο της δενδροφύτευσης το οποίο μπορεί να συμβάλλει σημαντικά τόσο στη βελτίωση του μικροκλίματος των υπαίθριων αστικών χώρων όσο και στην εξοικονόμηση ενέργειας στο γύρω δομημένο περιβάλλον, καθώς παρέχει: Ηλιοπροστασία στα κτίρια Μείωση της θερμοκρασίας του τοπικού περιβάλλοντος (μέσω εξατμισοδιαπνοής) Απορρόφηση ήχου και θορύβου Παρεμπόδιση της διάβρωσης που προκαλείται από τις βροχοπτώσεις Φιλτράρισμα του αέρα από ρύπους Μείωση της ταχύτητας του αέρα (ανεμοπροστασία). Εξοικονόμηση ενέργειας Η κατανάλωση ενέργειας αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη περιβαλλοντική επίπτωση των κτιρίων κατά τη φάση λειτουργίας τους. Για το λόγο αυτό, η εξοικονόμηση ενέργειας και η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης εντάσσονται στις βασικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής πολιτικής, γεγονός που εκφράζεται από σειρά οδηγιών και κατευθύνσεων με αποδέκτες τα κράτη-μέλη. Μεταξύ άλλων, θεσπίστηκαν οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες 2002/91,2006/32 και 2010/31. Με τον νόμο 3661/2008, «Μέτρα για τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων», εναρμονίζεται η ελληνική νομοθεσία με την Οδηγία 2002/91/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2002 «Για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων» (ΕΕ L1 της 4.1.2003).Η Οδηγία 2002/91 αφορά στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και θέτει την έννοια του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης, το οποίο θα αποκτήσουν σταδιακά όλα τα κτίρια, αρχής γενομένης από τα δημόσια.

Με την απόφαση (αριθμός Δ6/Β/οικ. 5825, ΦΕΚ 407/Β/09.04.2010) των υπουργών Οικονομικών Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής εγκρίνεται ο Κανονισμός Ενεργειακής Κατανάλωσης των Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) και ξεκινά να ισχύει ως προς την υποχρέωση υποβολής της Μελέτης Ενεργειακής Απόδοσης για την έκδοση οικοδομικής άδειας από την 1η Οκτωβρίου 2010. Με τον νόμο 4122/2013, «Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων Εναρμόνιση με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις», εναρμονίζεται η ελληνική νομοθεσία με την Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Μαΐου 2010 «Για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (αναδιατύπωση)» (ΕΕ L153 της 18.6.2010). Η Οδηγία 2006/32 αφορά στην ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και στις ενεργειακές υπηρεσίες ενώ παράλληλα θέτει και την υποχρέωση στα κράτη μέλη να θέσουν στόχο εξοικονόμησης ενέργειας τουλάχιστον 9% μέχρι το 2016. Η πρώτη θεσμική παρέμβαση προς την κατεύθυνση εξοικονόμησης ενέργειας στο δημόσιο τομέα, πραγματοποιήθηκε με την Υ.Α. Δ6/Β/14826/17.6.2008 «Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και την εξοικονόμηση ενέργειας στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα», όπου για όλα τα κτίρια του δημοσίου και του ευρύτερου δημοσίου τομέα, προδιαγράφονται δράσεις και υποχρεώσεις για την επίτευξη εξοικονόμησης ενέργειας και οι οποίες αφορούν συγκεκριμένα: Σύνδεση των κτιρίων με το δίκτυο φυσικού αερίου Μείωση άεργου ισχύος ηλεκτρικών καταναλώσεων Προληπτική συντήρηση κλιματιστικών εγκαταστάσεων Εσωτερικό περιβάλλον Αντικατάσταση λαμπτήρων φωτισμού Εγκατάσταση διατάξεων αυτοματισμού

Ενεργειακή σήμανση Πρόσθετα μέτρα για την εξοικονόμηση ενέργειας Ορισμός και αρμοδιότητες ενεργειακού υπευθύνου Η οδηγία 2006/32/ΕΚ ενσωματώθηκε στο δίκαιο της χώρας μας με το νόμο 3855/2010 που αφορά «Μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση, ενεργειακές υπηρεσίες και άλλες διατάξεις» Στο πλαίσιο αυτής της οδηγίας και κατ επέκταση του Νόμου, τα Εθνικά Σχέδια Δράσης Ενεργειακής Αποδοτικότητας (Ε-ΣΔΕΑ) παρέχουν ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη στρατηγικής, σε επίπεδο Κράτους Μέλους, με σκοπό την περαιτέρω βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση ενέργειας, μέσω της εφαρμογής συγκεκριμένων μέτρων και πολιτικών στους διάφορους τελικούς τομείς χρήσης ενέργειας. Επιπλέον, τα ΣΔΕΑ παρέχουν το πλαίσιο ώστε με τη χρήση συγκεκριμένης μεθοδολογίας να είναι εφικτή η αξιολόγηση της εξοικονόμησης ενέργειας που έχει επιτευχθεί ως αποτέλεσμα της εφαρμογής αυτών των μέτρων και στρατηγικών. Ο Δήμος Λαρισαίων προγραμμάτισε και υλοποιεί ήδη δράσεις που στοχεύουν τόσο στην εξοικονόμηση ενέργειας στα δημοτικά κτίρια και το δημοτικό φωτισμό αλλά και στην αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (βλ. κεφάλαιο 11). Οι δράσεις έχουν ενταχθεί σε συγχρηματοδοτούμενα από την ΕΕ επιχειρησιακά προγράμματα όπως το «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ» του Υ.Π.Ε.Κ.Α. Εκπομπές CO2 και κατανάλωση ενέργειας κτιρίων με χρήση «κατοικία» Οι εκπομπές CO2 εξαιτίας της κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας (kwh/m2/έτος) για θέρμανση, ψύξη και ζεστό νερό χρήσης των νεοαναγειρόμενων κατοικιών (μετά την εφαρμογή του ΚΕΝΑΚ στις 01-10-2010) στο Δήμο Λαρισαίων ανέρχονται σε 32,62 kg CO2 m2/έτος. Έχουν μειωθεί κατά 70% από τα 107,59 kg CO2 m2/έτος συγκριτικά με τις εκπομπές αερίων ρύπων των κατοικιών που ανεγέρθησαν προ του κανονισμού θερμομόνωσης κτιρίων (ΚΘΚ 04-07-1979) και 50% από τα 65,63 kg CO2 m2/έτος συγκριτικά με

τις εκπομπές CO2 των κατοικιών που ανεγέρθησαν με τον κανονισμό θερμομόνωσης κτιρίων σε ισχύ. Τα ίδια ποσοστά μείωσης ισχύουν και για την κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας. Από τις 428,57 kwh/m2/έτος προ του κανονισμού θερμομόνωσης κτιρίων, σε 264,4 kwh/m2/έτος με τον κανονισμό θερμομόνωσης κτιρίων σε ισχύ και τέλος σε 135,9 kwh/m2/έτος για τις κατοικίες που ανεγέρθησαν μετά την εφαρμογή του ΚΕΝΑΚ. Τα παραπάνω ποσοστά μείωσης και η μέση τιμή των εκπομπών CO2 και της ενεργειακής κατανάλωσης, όπως αυτά δίνονται και στα γραφήματα 1 και 2, προέκυψαν μετά από έρευνα και στατιστική ανάλυση, των ενεργειακών μελετών για τις νεοαναγειρόμενες κατοικίες και των ενεργειακών πιστοποιητικών για τις υφιστάμενες. 120 100 CO2/Kg/έτος 80 60 40 20 0 ΠΡΟ ΚΘΚ ΜΕ ΚΘΚ ΜΕ ΚΕΝΑΚ Γράφημα 1.: Εκπομπές CO2 κτιρίων με χρήση «κατοικία».

450 400 350 Kwh/m2/έτος 300 250 200 150 100 50 0 ΠΡΟ ΚΘΚ ΜΕ ΚΘΚ ΜΕ ΚΕΝΑΚ Γράφημα 2.: Ενεργειακή κατανάλωση κτιρίων με χρήση «κατοικία». ΚΘΚ: κανονισμός θερμομόνωσης κτιρίων ΚΕΝΑΚ: κανονισμός ενεργειακής απόδοσης κτιρίων Φωτοβολταϊκά συστήματα σε στέγες και δώματα κτιρίων κατοικιών Με την έναρξη της εφαρμογής του Ειδικού Προγράμματος Ανάπτυξης φωτοβολταϊκών συστημάτων, σε κτηριακές εγκαταστάσεις, που χρησιμοποιούνται για κατοικία, έχουν τοποθετηθεί σε στέγες και δώματα κατοικιών εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Λαρισαίων 255 φωτοβολταϊκά συστήματα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η συνολική παραγωγή τους ανέρχεται σε 2387 kwh. με συνεπαγόμενο όφελος την μείωση των αέριων ρύπων κατά 3500000 Kg CO2/έτος περίπου.

1Γ. Μελλοντικά σχέδια Η Ελλάδα έχει εκπονήσει και εφαρμόζει Εθνικό Πρόγραμμα Μείωσης Εκπομπών των Αερίων του φαινόμενου του θερμοκηπίου στην κατεύθυνση της εφαρμογής των Ευρωπαϊκών και Διεθνών δεσμεύσεων της χώρας. Το αρχικό πρόγραμμα εκπονήθηκε το 2003 και στη συνέχεια αναθεωρήθηκε το 2006. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις όπως την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και φυσικού αερίου (το οποίο έχει μικρότερες εκπομπές σε σχέση με το πετρέλαιο και το γαιάνθρακα). Περιλαμβάνει επίσης, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, τη διαχείριση απορριμμάτων έτσι ώστε να αποφεύγονται οι εκπομπές μεθανίου και την προώθηση των μέσων μαζικής μεταφοράς σε σχέση με τα ΙΧ οχήματα. Η φάση της εκτίμησης του δυναμικού μείωσης και αξιολόγησης των δυνατών επεμβάσεων περιορισμού των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου σε Τοπικό Επίπεδο, προϋποθέτει τη διαμόρφωση ενός Σεναρίου Αναμενόμενης Εξέλιξης (ΣΑΕ), το οποίο απεικονίζει τη μελλοντική εξέλιξη των εκπομπών υπό τις παρούσες πολιτικές και πρακτικές συμπεριφοράς των κατοίκων, καθώς και τις διαφαινόμενες μελλοντικές τάσεις. Έτσι, στο σενάριο αυτό λαμβάνονται υπόψη οι ήδη δρομολογημένες πολιτικές στους διάφορους τομείς οικονομικής δραστηριότητας (μεταφορές, βιομηχανία κλπ.) και διαμορφώνονται εκτιμήσεις για την εξέλιξη των εκπομπών. Σημειώνεται πάντως ότι, σε κάθε περίπτωση, οι εκπομπές που προβλέπονται στο ΣΑΕ εξαρτώνται από παραδοχές σχετικά με βασικά μεγέθη, όπως ο πληθυσμός, η οικονομική ανάπτυξη, οι τιμές της ενέργειας, κτλ., και από τις πολιτικές που έχουν ενσωματωθεί σε αυτό. Ως χρονικός ορίζοντας για το ΣΑΕ που πρόκειται να διαμορφωθεί επιλέχθηκε το έτος 2020, έτσι ώστε αφενός να περιλάβει την πρώτη δεσμευτική περίοδο που θεσπίστηκε με το Πρωτόκολλο του Κυότο (2008-2012), και αφετέρου να δοθεί η δυνατότητα σχεδιασμού ενός ολοκληρωμένου προγράμματος μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που θα έχει μεσο- και μακρο-πρόθεσμο προσανατολισμό.

Τομέας Εύρος Εκτιμώμενη Στόχος εκτιμώμενης εξοικονόμηση εξοικονόμησης εξοικονόμησης ενέργειας κατά την ενέργειας κατά ενέργειας κατά τελική χρήση σύμφωνα την τελική χρήση την τελική χρήση με μεθοδολογία ΕΕ (Twh) (Twh) 1 (Twh) 2 Οικιακός 1,68 1,76-7,23 7,83 Βιομηχανικός 0,13 0,37-1,87 1,98 Τριτογενής 1,53 0,05 0,11 Μεταφορές 1,79 7,12-10,71 11,45 Σύνολο 5,12 9,24-19,87 21,37 Πίνακας 5. : Συνολική εξοικονόμηση ενέργειας ανά τομέα κατά την τελική χρήση από την εφαρμογή μέτρων στο πλαίσιο της Οδηγίας 2006/32/ΕΚ. 1 προσεγγιστική μεθοδολογία για την αποτίμηση της οικονομικής ύφεσης. 2 μεθοδολογία υπολογισμού «από την κορυφή προς τα κάτω» που ορίζεται στην προτεινόμενη μεθοδολογία της ευρωπαϊκής επιτροπής «Recommendations on measurement and Verification methods in the framework of Directive 2006/32/EC on Energy end use efficiency and energy services». Αν και τα περισσότερα μέτρα που προτείνονται στο 1ο ΣΔΕΑ, δεν είχαν ενεργοποιηθεί μέχρι το τέλος του 2010, με εξαίρεση τις νομοθετικές μεταρρυθμίσεις, τα προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης των επιχειρήσεων και τα μέτρα του τομέα των μεταφορών, παρατηρείται ότι η οικονομική ύφεση έχει οδηγήσει σε μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας, η οποία και εξηγείται κυρίως από την αύξηση των τιμών των ενεργειακών προϊόντων σε συνδυασμό με τη μείωση των εισοδημάτων των καταναλωτών, που έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή της ενεργειακής συμπεριφοράς των καταναλωτών. Επομένως, σύμφωνα με το 2 ο ΣΔΕΑ ο τελικός εθνικός στόχος εξοικονόμησης ενέργειας παραμένει ο ίδιος με αυτόν που προδιαγράφεται στο 1ο ΣΔΕΑ και αντιστοιχεί σε 16,46 TWh εξοικονόμηση ενέργειας για το 2016 ή 9% εξοικονόμηση ενέργειας σε σχέση με την μέση κατανάλωση ενέργειας της

περιόδου 2001-2005. Η αναθεώρηση του παραπάνω στόχου δύναται να υλοποιηθεί σε μελλοντική μελέτη (3ο ΣΔΕΑ, 2014), όταν πλέον θα είναι εφικτή τόσο η ποσοτικοποίηση της επίδρασης της οικονομικής ύφεσης στην τελική κατανάλωση ενέργειας, όσο και ο διαχωρισμός της εν λόγω επίδρασης από τα μέτρα και προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας που προωθούνται από το 2011 και μετά. (2 ο ΣΔΕΑ, ΥΠΕΚΑ, 2011).

1Δ. Αναφορές Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας κατά μεγάλη γεωγραφική περιοχή, περιφέρεια, νομό και κατηγορία χρήσης Μεγάλη Οικιακή Εμπορι- Βιομηχανι- Γεωργική Δημόσιες Φωτι- γεωγραφική χρήση κή κή χρήση χρήση Υπηρεσί- σμός περιοχή, χρήση ες οδών περιφέρεια και νομός Θεσσαλία 1.021.200 863.961 2.005.138 685.958 124.730 70.566 Λάρισα 377.632 347.254 280.153 390.033 63.533 20.886 Δ. Λαρισαίων 215.930 198.560 160.191 26.101 36.328 11.943 Πίνακας 6.: (σε χιλιάδες kwh). Αριθμός κτιρίων & Ποσοστό χρήσης Κεντρικής θέρμανσης (ΚΘ) ανά Δήμο και ανά είδος χρήσης. Τα απαιτούμενα στοιχεία (πλήθος κτιρίων ανά είδος χρήσης, πλήθος κατοικιών) έχουν αγοραστεί από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΣΥΕ) και αναφέρονται στην απογραφή του 1991. Στη συνέχεια με βάση τα στοιχεία αυτά υπολογίστηκε το ποσοστό χρήσης ΚΘ στη πόλη της Λάρισας ανά είδος χρήσης. Κατοικίες Γραφεία Άλλες χρήσεις Σύνολο Αριθμός κτιρίων Ποσοστό χρήσης ΚΘ (%) 19275 1381 2125 22781 41,5 100 100 Πίνακας 7.: ποσοστό χρήσης ΚΘ στα κτίρια του Δήμου Λαρισαίων.

Πηγή πίνακα: Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., Οκτώβριος 2001, «Απογραφή αέριων ρύπων, υγρών και στερεών αποβλήτων από τη βιομηχανία και εκπομπών από την Κεντρική Θέρμανση». Εκπομπές CO2, από τη λειτουργία των Κεντρικών Θερμάνσεων στην πόλη της Λάρισας για το έτος 2000 που προέκυψαν από δειγματοληπτικές μετρήσεις. Ρυπαντικό φορτίο σε τόνους Πολεοδομικό Συγκρότημα Λάρισας Εκπομπές CO2 255.801,319 Πίνακας 8.: εκπομπές CO2 σε τόνους. Το περιβαλλοντικό όφελος από την διείσδυση του φυσικού αερίου στη Λάρισα ανέρχεται σε 89.400 τόνους CO2/έτος. Πηγή: Δημόσια Επιχείριση Αερίου (Δ.ΕΠ.Α.), «Το έργο του φυσικού αερίου και το περιβάλλον». Το 2009 διεξήχθη από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης και Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων έρευνα για την κατανάλωση καυσόξυλου ως αποκλειστική ή συμπληρωματική πηγή θέρμανσης και μαγειρέματος. Τα αποτελέσματα της έρευνας για το Νομό Λάρισας έδειξαν ότι το 16,1% των νοικοκυριών έχουν τζάκι και η μέση κατανάλωση καυσόξυλων ανά έτος ανέρχεται στους 8,86 τόνους. Με έναν πρόχειρο υπολογισμό προκύπτει ότι η κατανάλωση καυσόξυλων σε επίπεδο Δήμου Λαρισαίων εκτιμάται 66.352 τόνοι/έτος. Για τον υπολογισμό των εκπομπών CO2 χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω συντελεστές που φαίνονται στον Πίνακα 9, κεφάλαιο 11Δ (IPCC 2006). Η μέση μηνιαία κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ανά νοικοκυριό για την Ελλάδα ανέρχεται στις 334,7kWh (Πηγή: REMODECE, 2006-2008, Analysis of Monitoring Campaign in Europe, Project website: http://remodece.isr.uc.pt/ Άλλα στοιχεία: Πηγή: ΕΠΑ Θεσσαλίας http://www.epathessalia.gr/index.php Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, 2008, http://www.statistics.gr/portal/page/portal/esye

ΥΠΕΧΩΔΕ «Ετήσια έκθεση ατμοσφαιρικής ρύπανσης» 2001, 2011 http://www.ypeka.gr «Αξιολόγηση δομικών και λειτουργικών στοιχείων του συγκοινωνιακού συστήματος Λάρισας. Πρόγραμμα πρότυπων βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων παρεμβάσεων» Ερευνητικό Πρόγραμμα του ΑΠΘ 1999 ΥΠΕΧΩΔΕ: «Απογραφή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου» 2006 http://www.ypeka.gr

2. Τοπικές μεταφορές 2A. Παρουσίαση κατάστασης O συνολικός αριθμός μετακινήσεων που παράγονται κάθε μέρα στη Λάρισα ανέρχεται σε 160.000 (ΑΠΘ 1999) με αύξηση σε 170.000 το 2002 (ρυθμιστικό 2009). Η σύνθεση των μετακινήσεων σε διάμετρο 6,2 χλμ, που καλύπτει ολόκληρη την εντός σχεδίου περιοχή, προς και από το κέντρο είναι 32% με ιδιωτικό αυτοκίνητο, 4,5% με ποδήλατο και 12% με λεωφορείο. Ένα ακόμη ποσοστό μετακινουμένων της τάξης του 42% εξέφρασε την προτίμησή του στην πεζή μετακίνηση αλλά για μικρού μήκους και περιορισμένης διάρκειας μετακινήσεις (έως 500 μέτρα και 10 λεπτά, Πίνακας 1). Μέσο Μετακίνησης Ποσοστό (%) Μέση διάρκεια (λεπτά) Πόδια 42,1 13,1 Ποδήλατο 4,6 15,0 Δίκυκλη μηχανή 4,9 12,1 Ι.Χ. 32,3 19,0 Ταξί 2,2 16,8 Λεωφορείο 12,3 26,0 Ειδικό λεωφορείο 1,0 Αγροτικό, φορτηγό, ημιφορτηγό 0,5 Πίνακας 1.: Μέσα μετακίνησης και μέση διάρκεια μετακίνησης (ΑΠΘ 2002). Ο μέσος χρόνος μετακίνησης εκτιμάται σε 17,1 λεπτά. Η μέση μετακίνηση για εργασία υπολογίζεται σε 19,2 λεπτά, για εκπαίδευση σε 13,3 λεπτά, για αγορά σε 16,4 λεπτά, για ψυχαγωγία σε 14,4 λεπτά και για επιστροφή στο σπίτι σε 17,1 λεπτά. Το 70% των μετακινήσεων διαρκεί μέχρι 15 λεπτά, και το 31,7% διαρκεί 6 με 10 λεπτά. Τα στοιχεία αυτά ερμηνεύουν τη σχετικά χαμηλή ζήτηση μέσων μαζικής μεταφοράς. Η λειτουργική ιεράρχηση του οδικού δικτύου έχει γίνει σύμφωνα με τις χρήσεις γης και την ιστορική οργάνωση της πόλης σε συνοικίες και

γειτονιές. Το οδικό δίκτυο ακολουθεί ακτινωτή μορφή από έξω, μέχρι τον εσωτερικό δακτύλιο γύρω από την κεντρική περιοχή. Μέσα στον εσωτερικό δακτύλιο υπάρχει σύστημα μονόδρομων και πεζοδρόμων, με δίκτυο ορθογωνικής μορφής. Οι υπάρχοντες κυκλοφοριακοί αγωγοί στο κέντρο εκτελούν και έργο εξυπηρέτησης διαμετρικών συνδέσεων (35% της συνολικής κίνησης - ΑΠΘ 1999). Οι αστικές μαζικές μεταφορές στη Λάρισα εκτελούνται από το Αστικό ΚΤΕΛ Λάρισας Α.Ε. (Κοινοπραξία Ιδιοκτητών Αστικών Λεωφορείων). Τα δρομολόγια εκτελούνται σε 13 γραμμές, οι οποίες έχουν σαν σημείο αναφοράς το κέντρο της πόλης και λειτουργούν ακτινικά ή διαμετρικά ως προς αυτό. Η συχνότητα των δρομολογίων είναι 5-7 λεπτά για τους αστικούς προορισμούς με αυξημένη ζήτηση, ενώ τους υπόλοιπους προορισμούς καλύπτουν δρομολόγια ανά μισή και μία ώρα. Η μέση διάρκεια για μετακίνηση με λεωφορείο προς το κέντρο είναι 25 λεπτά. Το λεωφορείο χρησιμοποιείται κυρίως για μετακίνηση για «εκπαίδευση» (21%) και για «αγορά» (17%) και εξυπηρετεί κυρίως τη μητέρα (18,4%) και το παιδί (11,6%). Ειδικότερα χρησιμοποιείται από «εργάτες» (22,7%), «νοικοκυρές» (16,1%) και «μαθητές, σπουδαστές» (16,1%) (ΑΠΘ 2002). Κατανομή του πληθυσμού που κατοικεί εντός 300 μ. από στάση λεωφορείου που χρησιμοποιείται ωριαία (ή λιγότερο): 73,85%, ενώ 94,8% του πληθυσμού κατοικεί σε απόσταση μικρότερη των 600 μ.

Έτος Ετήσια επιβατική κίνηση Συνολικά χλμ. έτους 2008 8.220.000 2.930.000 2009 7.810.000 3.250.000 2010 7.840.000 3.150.000 2011 7.150.000 3.000.000 2012 6.900.000 2.910.000 Πίνακας 2.: Στατιστικά στοιχεία επιβατικής κίνησης Αστικού ΚΤΕΛ Λάρισας. Εικόνα 3.: Εκπομπές ρύπων υφιστάμενου στόλου Αστικού ΚΤΕΛ Λάρισας. Πεζόδρομοι Ο Δήμος Λάρισας, από το 1985, προχώρησε στη συστηματική πεζοδρόμηση της κεντρικής περιοχής, δημιουργώντας ένα από τα εκτενέστερα Ευρωπαϊκά δίκτυα πεζοδρόμων και πλατειών (συμμετέχουν τρεις πλατείες) με συνοχή και συνέχεια και βελτιώνοντας αναμφίβολα τις συνθήκες μετακίνησης και διαβίωσης στο κέντρο της πόλης. Ο «λόφος του Φρουρίου» είναι μία χαρακτηριστική τοποθεσία, όπου μέσα από το δίκτυο των πεζοδρόμων και των ανοικτών δημόσιων χώρων αναδεικνύονται το

αρχαίο θέατρο καθώς και κτίρια που ανήκουν στο παρελθόν της πόλης (παλαιά εμπορικά, σιδηρουργεία κ.α.) και αποτελούν ιστορικά μνημεία. Χάρτης του κεντρικού συστήματος πεζοδρόμων ακολουθεί στο κεφάλαιο 3. Ποδηλατόδρομοι Το απόλυτα επίπεδο έδαφος στην κεντρική περιοχή του Δήμου Λάρισας (εκτός από τον λόφο του Φρουρίου), είναι ένα από τα στοιχεία που ευνοούν την χρήση του ποδηλάτου. Σήμερα είναι κατασκευασμένοι ποδηλατόδρομοι μήκους 12,55 χλμ. (που αντιστοιχούν σε 0,09 μ/κάτοικο), δηλαδή παρουσιάζεται αύξηση κατά 23% σε σχέση με τα 10,2 χλμ. του Ρυθμιστικού Σχεδίου του 2009. Εικόνα 4.: Υφιστάμενοι ποδηλατόδρομοι.

2B. Παλαιότερες Επιδόσεις «Προαστιακός» σιδηρόδρομος Σε περιφερειακό επίπεδο, η προβλεπόμενη από το Ρυθμιστικό Σχέδιο Λάρισας (Ρ.Σ.Λ.) αστική σιδηροδρομική σύνδεση Λάρισας - Βόλου έχει υλοποιηθεί. Ως προϋποθέσεις το Ρ.Σ.Λ. έθετε ενδεχόμενες βελτιώσεις της σημερινής χάραξης, διπλή γραμμή, ηλεκτροκίνηση, αρκετά συχνότερα δρομολόγια, λειτουργία ως «shuttle» και συνδυασμό με το (προβλεπόμενο) τραμ για τη συνέχιση των μετακινήσεων εντός του αστικού ιστού. Χωροταξική αναδιάρθρωση Σε επίπεδο Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου, η δημιουργία επιμέρους περιοχών με κεντρικές λειτουργίες συνοικίας και γειτονιάς, αφενός επιβάλλεται λόγω των αυξημένων πυκνοτήτων του σημερινού κέντρου, αφετέρου περιορίζει τον αριθμό των κινήσεων από και προς το κέντρο (βλ. χάρτη στο κεφάλαιο 3Α). Η υιοθέτηση του προτύπου της «συμπαγούς πόλης», με συγκεντρωμένες πυκνότητες και οργανωμένους υποδοχείς, περιορίζει δραστικά τις μετακινήσεις και εμποδίζει την εξάπλωση νέων χρήσεων κατά μήκος των κυκλοφοριακών αξόνων. Κυκλοφοριακή οργάνωση Οι συνθήκες κυκλοφορίας στο κέντρο της Λάρισας βελτιώθηκαν σημαντικά με την υλοποίηση δύο από τα τρία τμήματα, που σύμφωνα με το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Λαρισαίων 2011-2014 υπολείπονταν για να συμπληρωθεί ο πρώτος εσωτερικός δακτύλιος περιμετρικά του κέντρου. Το σύστημα εξωτερικού «ημιδακτυλίου» και δύο εσωτερικών δακτυλίων αναμένεται να περιορίσει τις διαμπερείς κινήσεις της υπερτοπικής κυκλοφορίας και να λειτουργήσει συλλεκτικά για γρηγορότερες ενδοαστικές συνδέσεις, οριοθετώντας φυσικά και αντιληπτικά την αστική περιοχή. Ο κεντρικός εσωτερικός δακτύλιος είναι ήδη διαμορφωμένος, όμως λόγω της υψηλής πυκνότητας δόμησης δεν επιδέχεται βελτιώσεις ως προς την ευκρίνεια και τη συνέχεια των αξόνων.

Εικόνα 5.: Υπερτοπικοί άξονες (υφιστάμενοι και προβλεπόμενοι από το Γ.Π.Σ.). Για την οριστική ολοκλήρωση του συστήματος δακτυλίων υπάρχει διαφοροποίηση του Επιχειρησιακού Προγράμματος σε σχέση με το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο. Με την ολοκλήρωση και λειτουργία των δακτυλίων τρεις σημαντικοί οδικοί άξονες (Παλαιά Εθνική Οδός (Π.Ε.Ο.) Λάρισας Αθηνών, οδός Βόλου και οδός Τρικάλων) θα πρέπει να μετατραπούν σε οδούς αστικού και εμπορευματικού χαρακτήρα. Στην ελάφρυνση της Π.Ε.Ο. Λάρισας Αθηνών συνέβαλε ουσιαστικά η κατασκευή της ανατολικής παράκαμψης Λάρισας (τμήμα Π.Α.Θ.Ε.). Όσον αφορά τους κυκλοφοριακούς φόρτους, πλην του ΠΑΘΕ, πρόβλημα εμφανίζεται κυρίως στις εισόδους της Λάρισας, σε αποστάσεις 5-10 χιλιομέτρων πέριξ αυτής, κυρίως εποχιακά σε περιπτώσεις μαζικών εξόδων (Σαββατοκύριακα, γιορτές). Από πλευράς χάραξης γίνονται τοπικές

βελτιώσεις με διαπλατύνσεις τμημάτων οδών και παρακάμψεις. Μεγάλο μέρος των υπεραστικών λεωφορειακών γραμμών εκτοπίστηκαν από τον πολεοδομικό ιστό με τη μεταφορά των υπεραστικών αφετηριών Πελοποννήσου και Κρήτης σε ενιαίο τερματικό σταθμό εκτός της πόλης. Πρόκειται για διερχόμενες κυρίως γραμμές, που προηγουμένως στάθμευαν στην περιοχή του Σιδηροδρομικού Σταθμού. Οι λοιπές αφετηρίες εξακολουθούν να χωροθετούνται εντός του αστικού ιστού, όπως περιγράφονται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του Δήμου Λαρισαίων. Εικόνα 6.: Τοπικό δίκτυο και σταθμοί υπεραστικών συνδέσεων. Μαζικές Μεταφορές Σε επίπεδο αστικών Μαζικών Μεταφορών, η ζητούμενη από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα σύνδεση του κέντρου της πόλης με τους δύο σημαντικούς τερματικούς σταθμούς (Υπεραστικό ΚΤΕΛ Αθηνών και νομού, σιδηροδρομικός σταθμός) και η διασύνδεση των δύο τερματικών μεταξύ τους έχει υλοποιηθεί.