In: Proceedings of the Annual Meeting of the Department of Linguistics, School of Philology, Faculty of Philosophy, Aristotle University of Thessaloniki, May 2 3, 2009. Thessaloniki: Institute of Modern Greek Studies [Institute Manoli Triantafillidi], 477-486. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΟΜΙΚΑ ΑΜΦΙΣΗΜΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΩΣ Γ1 ΚΑΙ ΩΣ Γ2 Παπαγγελή Αγγελική 1 και Μαρίνης Θεόδωρος 1 Abstract This paper investigates how L1 and L2 children process garden-path sentences, such as: (1) While she was eating the pizza fell on the floor and (2) While she was sleeping the pizza fell on the floor. Garden-path effects have been claimed to results from the parser s preference for the structurally simplest analysis. Garden-path effects do not arise with intransitive verbs, such as in (2), because readers make use of subcategorisation information of the verb. In English, Traxler (2002), using a self-paced reading task showed that when punctuation was not present L1 English 8-to-12 year-old children are garden-pathed. To date studies in the processing of garden-path sentences in Greek L1 children have failed to show garden-path effects (Papadopoulou & Tsimpli, 2005). However, this study used the moving-window paradigm and involved reading. Children s developing literacy may have interfered in processing causing the lack of garden-path effects. The present study has used a self-paced listening task manipulating argument structure. Given that intonation provides cues for clause boundaries, Experiment 1 used flat intonation to eliminate those cues; Experiment 2 used natural intonation to examine whether intonation cues reduce garden-path effects. 22 9;6-to-12;5 year-old Russian-Greek children and 22 9;0-to-12;1 monolingual Greek children took part in the two experiments. Analyses of accuracy showed that L2 children were less accurate than L1 children in both experiments. Natural prosody facilitated sentence processing in L1 but not L2 children. In the absence of prosodic cues (Exp. 1) L1 children showed garden-path effects. L2 children, on the other hand, were not gardenpathed. When natural intonation provided cues for sentence boundaries, there was no garden-path effect for any of the groups. This shows that when tested in the auditory modality, L2 children do not process garden-path sentences as L1 children; they are not sensitive to subcategorisation information of the verb or to prosodic cues. The L2 children s absence of sensitivity to these two features can lead to comprehension difficulties which may affect their school performance and overall educational attainment. 1 Πανεπιστήμιο του Reading
1 Εισαγωγή Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η ανάπτυξη της προτασικής επεξεργασίας στην ελληνική και η διερεύνηση πιθανών διαφορών μεταξύ μονόγλωσσων (Γ1) και δίγλωσσων παιδιών (Γ2) κατά την κατανόηση και την επεξεργασία δομικά αμφίσημων προτάσεων της ελληνικής σε πραγματικό χρόνο. Στα αγγλικά προτάσεις όπως η (1α) και η (1β) είναι δομικά αμφίσημες λόγω απουσίας πτωτικού χαρακτηρισμού της Ονοματικής Φράσης (ΟΦ). (1α) While she was eating the pizza fell on the floor (Ενώ έτρωγε την πίτσα/-η πίτσα έπεσε στο πάτωμα) (1β) While she was eating, the pizza fell on the floor (Ενώ έτρωγε την πίτσα, έπεσε στο πάτωμα) Μελέτες στα αγγλικά έχουν δείξει ότι όταν κάποιος ακούει ή διαβάζει τμηματικά προτάσεις όπως η (1α) αρχικά αναλύει την ΟΦ the pizza ως Αντικείμενο του ρήματος (eat) (Frazier & Fodor, 1978). Στη συνέχεια όταν φτάνει στο δεύτερο ρήμα πρέπει να ξαναγυρίσει πίσω για να αναλύσει την ΟΦ ως Υποκείμενο του δεύτερου ρήματος (fall). Αυτό συμβαίνει γιατί το ρήμα τρώω είναι προαιρετικά μεταβατικό ρήμα. Η προτίμηση αυτή του ακροατή/-αναγνώστη αρχικά να προσκολλά κάθε εισερχόμενη πληροφορία στην φράση που βρίσκεται υπό επεξεργασία δημιουργεί το garden-path effect και αποδίδεται στην αρχή του Όψιμου Κλεισίματος (late closure principle). Η επίδραση του Όψιμου Κλεισίματος εμφανίζεται όταν οι προτάσεις παρουσιάζονται χωρίς σημεία στίξης όπως η (1α). Όταν όμως υπάρχουν σημεία στίξεως, όπως στην (1β), τότε η προτίμηση αυτή εξαλείφεται καθώς το κόμμα καθορίζει τα φραστικά όρια της πρότασης. Σε προτάσεις όπως η (2α) και η (2β) τα πράγματα αλλάζουν: (2α) While she was sleeping the pizza fell on the floor. (Ενώ κοιμόταν την πίτσα/-η πίτσα έπεσε στο πάτωμα) (2β) While she was sleeping, the pizza fell on the floor. (Ενώ κοιμόταν η πίτσα, έπεσε στο πάτωμα) Στα αμετάβατα ρήματα όπως είναι το ρήμα κοιμάμαι (sleep), η επίδραση του Όψιμου Κλεισίματος δεν εμφανίζεται γιατί οι αναλυτές κάνουν χρήση της υποκατηγοριοποίησης του ρήματος. Η επιλογή ανάλυσης της ΟΦ ως αντικειμένου δεν υπάρχει καθώς η ΟΦ μπορεί να λειτουργεί μόνο ως Υποκείμενο του δεύτερου ρήματος. Αναλογικά προς την επίδραση των σημείων στίξεως, όταν οι προτάσεις παρουσιάζονται με επιτονισμό, η επίδραση του Όψιμου Κλεισίματος δε θα πρέπει να εμφανίζεται γιατί η προσωδία βοηθάει στον καθορισμό των προτασικών ορίων (Marslen-Wilson, Tyler, Warren, Grenier, & Lee, 1992; Nagel, Shapiro, Tuller, & Nawy, 1996). 2
Στους ενήλικες η επεξεργασία τέτοιων προτάσεων γίνεται πολύ γρήγορα, αυτόματα και αποτελεσματικά. Στα παιδιά τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα. Τα αποτελέσματα από προηγούμενες μελέτες είναι διαφορετικά για τα παιδιά ως προς την εμφάνιση της επίδρασης του Όψιμου Κλεισίματος στα αγγλικά και στα ελληνικά. Στα αγγλικά, ο Traxler (2002) χρησιμοποίησε μια δοκιμασία ανάγνωσης με δομικά αμφίσημες προτάσεις όπως οι (1) και (2) σε πραγματικό χρόνο σε παιδιά ηλικίας 8 έως 12 ετών. Τα αποτελέσματά του έδειξαν ότι τα παιδιά σε αυτή την ηλικία παρουσιάζουν επίδραση του Όψιμου Κλεισίματος και προτιμούν την επεξεργασία της ΟΦ ως Αντικειμένου του προαιρετικά μεταβατικού ρήματος. Επιπλέον, η ίδια μελέτη ασχολήθηκε με το θέμα του επιτονισμού. Κάθε πρόταση είχε δύο εκδοχές, μία με κόμμα και μία χωρίς κόμμα. Συνολικά παρατηρήθηκε ότι οι συνθήκες χωρίς κόμμα παρουσίασαν υψηλότερους χρόνους αντίδρασης από τις συνθήκες με κόμμα. Έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι στα αγγλικά τα παιδιά αυτής της ηλικίας διευκολύνονται από την παρουσία των σημείων στίξεως. Για τα ελληνικά, τα αποτελέσματα δεν ήταν ίδια. Μέχρι σήμερα, υπάρχει μόνο μία μελέτη από τις Papadopoulou & Tsimpli (2005) οι οποίες χρησιμοποίησαν ένα χρονομετρικό πείραμα ανάγνωσης με δοκιμασία γραμματικότητας στο τέλος κάθε πρότασης σε ενήλικες και παιδιά ηλικίας 10-11 ετών. Το πείραμα αποτελούνταν από 4 πειραματικές συνθήκες για τη μελέτη του Όψιμου Κλεισίματος και την επεξεργασία της αντιγραμματικότητας στα ελληνικά. Όλες οι προτάσεις παρουσιάζονταν χωρίς σημεία στίξης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι αντιγραμματικές προτάσεις παρουσίαζαν υψηλότερους χρόνους αντίδρασης σε σχέση με τις γραμματικές συνθήκες ενώ στα προαιρετικά μεταβατικά ρήματα δεν εμφανίστηκε κάποια προτίμηση στην επεξεργασία της ΟΦ ως Αντικειμένου. Η έλλειψη επίδρασης του Όψιμου Κλεισίματος στα ελληνικά ερμηνεύτηκε ως αποτέλεσμα της έλλειψης πτωτικού χαρακτηρισμού της ΟΦ η οποία οδηγεί στη δημιουργία δύο παράλληλων δομών για τα προαιρετικά μεταβατικά ρήματα. Βέβαια και οι δύο παραπάνω μελέτες χρησιμοποίησαν δοκιμασία ανάγνωσης χωρίς πρώτα να εξετάσουν τις αναγνωστικές ικανότητες των παιδιών που ποικίλλουν σε αυτές τις ηλικίες. Οι στρατηγικές ανάγνωσης θα πρέπει να συνυπολογιστούν στα αποτελέσματα ως στοιχεία που προκαλούν επιπλέον επεξεργαστικό βάρος. Η παρούσα μελέτη προκειμένου να εξαλείψει δυσκολίες που προκαλούνται από πιθανές αναγνωστικές δυσκολίες, χρησιμοποίησε ένα χρονομετρικό πείραμα με ακουστική παρουσίαση των προτάσεων (self-paced listening task) και με δοκιμασία γραμματικότητας στο τέλος κάθε πρότασης. Παρόμοια πειράματα έχουν διεξαχθεί με επιτυχία με παιδία ηλικίας 6 ετών (Booth, Mac Whinney, & Harasaki, 2000; Felser, Marinis, & Clahsen, 2003). Αφού μιλάμε για ακουστική παρουσίαση των προτάσεων, είναι σημαντικό να δούμε την επίδραση της προσωδίας κατά την επεξεργασία δομικά αμφίσημων προτάσεων. Στους ενήλικες έχει παρατηρηθεί ότι η φραστική προσωδία διευκολύνει την κατανόηση προτάσεων σε πραγματικό χρόνο (Marslen-Wilson et al., 1992; Nagel et al., 1996). Στα παιδιά όμως τα ευρήματα είναι αντιφατικά. Κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι τα παιδιά από τα 5 τους χρόνια έχουν κατακτήσει την 3
προσωδία της γλώσσας τους και μπορούν να εντοπίσουν τα προσωδιακά όρια της πρότασης (Beach, Katz, & Skowronski, 1996; Wells, Peppe, & Goulandris, 2004), ενώ άλλες λένε ότι τα παιδιά κάνουν περιορισμένη ή και καθόλου χρήση της προσωδίας όταν επεξεργάζονται αμφίσημες προτάσεις (Choi & Mazuka, 2003; Snedeker & Trueswell, 2003). Ακόμα λοιπόν δεν είναι ξεκάθαρος ο ρόλος της προσωδίας στην κατανόηση δομικά αμφίσημων προτάσεων από παιδιά. Στόχος της παρούσας μελέτης είναι ο εντοπισμός διαφορών μεταξύ μονόγλωσσων (Γ1: ελληνική) και δίγλωσσων (Γ1: ρωσική, Γ2: ελληνική) παιδιών στην επεξεργασία δομικά αμφίσημων προτάσεων σε πραγματικό χρόνο κατανόησης και η διερεύνηση του ρόλου της προσωδίας στην επεξεργασία δομικά αμφίσημων προτάσεων στα ελληνόφωνα και στα ρωσόφωνα παιδιά. Δύο πειράματα σχεδιάστηκαν: στο Πείραμα 1 χρησιμοποιήθηκαν προτάσεις χωρίς προσωδία και στο Πείραμα 2 προτάσεις με φυσική προσωδία. 2 Μεθοδολογία 2.1 Συμμετέχοντες Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τον αριθμό των συμμετεχόντων, την ηλικία τους και τα αποτελέσματά τους σε μία σύντομη γλωσσική δοκιμασία (Stavrakaki & Tsimpli, 2000) πάνω στη μορφολογία, σύνταξη και κατανόηση των Ελληνικών (παραγωγή, κατανόηση και ανάκληση). Ποσοστό επιτυχίας(%) Ελληνόφωνοι Γ1 Ηλικία (μήνες) 10.5 (127) Παραγωγή Κατανόηση Ανάκληση Σύνολο 27 (89%) Ρωσόφωνοι - Γ2 11.1 (134) 24 (79%) Πίνακας 1. Ομάδες συμμετεχόντων 15 (89%) 13 (79%) 17 (95%) 16 (88%) 59 (91%) 53 (81%) Όλοι οι συμμετέχοντες πήραν μέρος σε 2 χρονομετρικά (on-line) πειράματα και στο γλωσσικό τεστ. Τα Ελληνόφωνα παιδιά είχαν παρόμοια ηλικία με τα Ρωσόφωνα παιδιά (t (40) = -2.049, p =.047), αλλά παρουσίασαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στην γλωσσική δοκιμασία. Συγκεκριμένα τα στατιστικά τεστ έδειξαν σημαντικές διαφορές μεταξύ Γ1 και Γ2 παιδιών στην παραγωγή (t (40) = 3.973, p =.000), στην κατανόηση (t (40) = 3.237, p =.002) και στην ανάκληση (t (40) = 3.536, p =.001). 2.2 Σχεδιασμός Κάθε πείραμα είχε 88 προτάσεις: 8 προτάσεις εξάσκησης-εξοικείωσης, 40 πειραματικές προτάσεις και 40 διασπαστές προσοχής (fillers). Οι προτάσεις ήταν 4
χωρισμένες σε 4 τμήματα. Οι μισές προτάσεις ήταν γραμματικές κι οι άλλες μισές αντιγραμματικές. Υπήρχαν 2 μεταβλητές: το ρήμα (προαιρετικά μεταβατικό, αμετάβατο) και ο αριθμός του ρήματος (ενικός, πληθυντικός) που δημιούργησαν 4 πειραματικές συνθήκες. Ενδεικτικά παραθέτουμε παρακάτω ένα παράδειγμα για κάθε πειραματική συνθήκη (3)-(6). (3) Προαιρετικά μεταβατικό ρήμα-ερμηνεία ΟΦ ως Αντικειμένου (ΜΑ): Ενώ μαγείρευε / τα ψάρια / κάηκε / στο φούρνο (4) Προαιρετικά μεταβατικό ρήμα-ερμηνεία ΟΦ ως Υποκειμένου (ΜΥ): Ενώ μαγείρευε / τα ψάρια / κάηκαν / στο φούρνο (5) Αμετάβατο ρήμα-ερμηνεία ΟΦ ως Αντικειμένου (ΑΑ) *Ενώ έτρεχε / τα ψάρια / κάηκε / στο φούρνο (6) Αμετάβατο ρήμα-ερμηνεία ΟΦ ως Υποκειμένου (ΑΥ) Ενώ έτρεχε / τα ψάρια / κάηκαν / στο φούρνο Χρησιμοποιήθηκαν 5 προαιρετικά μεταβατικά ρήματα και 5 αμετάβατα ρήματα, σε 2 διαφορετικά περιβάλλοντα. Στο Πείραμα 1 οι προτάσεις παρουσιάστηκαν χωρίς προσωδία, για την ακρίβεια ηχογραφήθηκαν από μία λίστα με προσωδία ανά λέξη χωρίς ο ομιλητής να γνωρίζει την θέση των λέξεων μέσα στην πρόταση. Στο Πείραμα 2 οι προτάσεις ηχογραφήθηκαν με φυσικό επιτονισμό. 2.3 Διαδικασία Οι συμμετέχοντες κάθονταν μπροστά σε ένα φορητό υπολογιστή και άκουγαν μέσω ακουστικών τις προτάσεις τμηματικά. Οι ίδιοι έλεγχαν την ταχύτητα της ακουστικής παρουσίασης πατώντας ένα κουμπί για να ακούσουν το επόμενο τμήμα. Στο τέλος κάθε πρότασης έπρεπε να πουν αν η πρόταση που άκουσαν ήταν σωστή ή όχι. Η παρουσίαση των προτάσεων και η καταγραφή των χρόνων αντίδρασης έγινε από το πρόγραμμα E-Prime(Schneider, Eschmann, & Zuccolotto, 2002). 2.4 Ανάλυση δεδομένων Ξεχωριστές αναλύσεις διεξάχθηκαν για τις απαντήσεις στο τεστ αντιγραμματικότητας και για τους χρόνους αντίδρασης. Στατιστικά τεστ ANOVA επαναλαμβανόμενων μετρήσεων 2X2X2 έγιναν κατά άτομο και πρόταση με τις εξής μεταβλητές: ομάδα (Γ1 παιδιά, Γ2 παιδιά), ρηματικός τύπος (μεταβατικό, αμετάβατο) και συντακτική λειτουργία της ΟΦ μετά το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης (αντικείμενο, υποκείμενο). 5
3 Ευρήματα 3.1 Πείραμα 1 (χωρίς προσωδία): Αποτελέσματα Στο γράφημα που ακολουθεί (Γράφημα 1) παρουσιάζονται οι μέσοι χρόνοι αντίδρασης κατά τμήμα για κάθε Πειραματική Συνθήκη στο Πείραμα 1 (παρουσίαση προτάσεων χωρίς προσωδία). Γράφημα 1: Χρόνοι αντίδρασης (σε ms) στο Πείραμα 1 Παράδειγμα προτάσεων: ΜΑ: Ενώ μαγείρευε / τα ψάρια / κάηκε / στο φούρνο ΜΥ: Ενώ μαγείρευε / τα ψάρια / κάηκαν / στο φούρνο *ΑΑ: Ενώ έτρεχε / τα ψάρια / κάηκε / στο φούρνο ΑΥ: Ενώ έτρεχε / τα ψάρια / κάηκαν / στο φούρνο Η ανάλυση των Γ1 παιδιών έδειξε στατιστικά σημαντικές διαφορές στο κρίσιμο Τμήμα (Τμήμα 3) και στο επόμενο Τμήμα (Τμήμα 4). Στο Τμήμα 3 σημειώθηκε Κύρια Επίδραση της Συντακτικής λειτουργίας (F 1 (1, 19) = 7.512, p=.013, F 2 (1, 6) = 7.417, p=.034), σημειώνοντας χαμηλότερους χρόνους αντίδρασης για την ερμηνεία της ΟΦ ως Αντικειμένου παρά ως Υποκειμένου. Ξεχωριστά τ-τεστ έγιναν για τις προτάσεις με μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα και έδειξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ της γραμματικής (ΑΥ) και της αντιγραμματικής συνθήκης (ΑΑ): t (19) = -2.470, p =.023, σημειώνοντας την επίδραση της αντιγραμματικότητας στα Γ1 παιδιά. Η ανάλυση των Γ2 παιδιών δεν έδειξε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά στο Τμήμα 3. Προχωρώντας στο Τμήμα 4, έγιναν οι ίδιες αναλύσεις και έδειξαν στα Γ1 παιδιά μία σημαντική Αλληλεπίδραση ανάμεσα στο ρηματικό τύπο (μεταβατικό, αμετάβατο) και την συντακτική λειτουργία της ΟΦ κατά άτομο (F 1 (1, 19) = 6.397, p=.020, F 2 (1, 6) = 4.984, p=.067). Μετέπειτα αναλύσεις έδειξαν ότι η αλληλεπίδραση οφείλεται στις προτάσεις με τα μεταβατικά ρήματα (ΜΑ < ΜΥ: t (19) = 2.549, p =.020) 6
υπογραμμίζοντας την προτίμηση των παιδιών να επεξεργάζονται την ΟΦ ως Αντικείμενο παρά ως Υποκείμενο. Τα αποτελέσματα από τα Γ2 παιδιά στο Τμήμα 4 έδειξαν μια Κύρια Επίδραση του ρηματικού τύπου στην ανάλυση κατά άτομο (F 1 (1, 21) = 4.931, p=.038, F 2 (1, 6) = 3.878, p=.096), δείχνοντας ότι μπορούν να κάνουν χρήση της υποκατηγοριοποίησης αλλά ότι δεν έχουν την ίδια επίδραση του Όψιμου Κλεισίματος όπως τα Γ1 παιδιά. 3.2 Πείραμα 1: Συζήτηση Τα αποτελέσματα από το Πείραμα 1 μας δείχνουν ότι όταν δεν υπάρχει προσωδία, τα Γ1 παιδιά χρησιμοποιούν διαφορετικές στρατηγικές επεξεργασίας από τα Γ2 παιδιά κατά την προτασική κατανόηση σε πραγματικό χρόνο. Η ομάδα Γ1 σε αντίθεση με τα Γ2 παιδιά ήταν ευαίσθητη στην αντιγραμματικότητα και έκανε χρήση της συμφωνίας Υποκειμένου-Ρήματος. Τα αποτελέσματα αυτά των Γ1 παιδιών είναι συμφωνά με προηγούμενες μελέτες στα ελληνικά (Papadopoulou & Tsimpli, 2005) που έχουν δείξει την λειτουργία του θεματικού ρόλου από νωρίς στην πρόταση. Τα Γ2 παΐδια από την άλλη παρουσίασαν μόνο επίδραση της υποκατηγοριοποίησης του ρήματος αλλά όχι της μορφολογικής ασυμφωνίας. Η παρούσα μελέτη όμως διαφοροποιείται από περασμένες ως προς τα ευρήματα σχετικά με την επίδραση του Όψιμου Κλεισίματος στα ελληνικά. Ελλείψει προσωδίας, τα μονόγλωσσα παιδιά (Γ1) έδειξαν καθυστερημένη επίδραση της αρχής του Όψιμου Κλεισίματος καθώς έδειξαν σαφή προτίμηση στην ανάλυση της ΟΦ ως Αντικειμένου παρά ως Υποκειμένου. Παρόμοια αποτελέσματα έχουν παρουσιαστεί για τα αγγλικά (Traxler, 2002). Αντίθετα τα δίγλωσσα παιδιά (Γ2) έκαναν χρήση της υποκατηγοριοποίησης του ρήματος αλλά δεν είχαν την ίδια επίδραση του Όψιμου Κλεισίματος όπως τα Γ1 παιδιά. Αυτό ίσως να οφείλεται σε διαφορετικές στρατηγικές επεξεργασίας λόγου ή στην διαφοροποίηση των δύο ομάδων ως προς το γλωσσικό τους επίπεδο, όπως σημειώθηκε από την επίδοσή τους στο γλωσσικό τεστ. 3.3 Πείραμα 2 (με φυσική προσωδία): Αποτελέσματα Στο γράφημα 2 παρουσιάζονται οι μέσοι χρόνοι αντίδρασης κατά τμήμα για κάθε Πειραματική Συνθήκη για τις δύο ομάδες παιδιών στο Πείραμα 2 με φυσική προσωδία. 7
Γράφημα 2: Χρόνοι αντίδρασης (ms) στο Πείραμα 2 Παράδειγμα προτάσεων: ΜΑ: Ενώ μαγείρευε / τα ψάρια / κάηκε / στο φούρνο ΜΥ: Ενώ μαγείρευε / τα ψάρια / κάηκαν / στο φούρνο *ΑΑ: Ενώ έτρεχε / τα ψάρια / κάηκε / στο φούρνο ΑΥ: Ενώ έτρεχε / τα ψάρια / κάηκαν / στο φούρνο Τα ίδια στατιστικά τεστ ANOVAs επαναλαμβανόμενων μετρήσεων 2X2X2 έγιναν και στο Πείραμα 2 για κάθε ομάδα χωριστά. Τα Γ1 παιδιά δεν έδειξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στο κρίσιμο Τμήμα (Τμήμα 3) αλλά έδειξαν Κύρια Επίδραση της Συντακτικής λειτουργίας (F 1 (1, 19) = 5.187, p=.035, F 2 (1, 6) = 5.809, p=.053), υποδηλώνοντας χαμηλότερους χρόνους αντίδρασης για την αντιγραμματική πρόταση. Τα Γ2 παιδιά δεν παρουσίασαν σε κανένα τμήμα καμία στατιστικά σημαντική διαφορά στους χρόνους αντίδρασης. 3.4 Πείραμα 2: Συζήτηση Παρουσία της προσωδίας, καμία ομάδα παιδιών δεν έδειξε διαφορές στο κρίσιμο σημείο. Όσον αφορά στην αρχή του Όψιμου Κλεισίματος, φαίνεται ότι η παρουσία προσωδίας και προτασιακών ορίων εξάλειψε την προτίμηση συντακτικής ανάλυσης της ΟΦ ως Αντικειμένου που είχε παρουσιαστεί στο Πείραμα 1. 3.5 Σύγκριση πειραμάτων Ο πίνακας που ακολουθεί δείχνει τα ποσοστά επιτυχίας στο τεστ αντιγραμματικότητας για κάθε ομάδα και στα 2 πειράματα. 8
Πείραμα 1: χωρίς προσωδία Πείραμα 2: φυσική προσωδία % (SD) Γ1 παιδιά Γ2 παιδιά Γ1 παιδιά Γ2 παιδιά MA 68 (23.0) 64 (30.1) 84 (16.2) 59 (24.1) ΜΥ 72 (24.9) 64 (16.0) 78 (18.3) 68 (16.8) *ΑΑ 91 (10.5) 77 (26.1) 87 (20.7) 80 (26.8) ΑΥ 76 (23.2) 72 (19.5) 83 (19.5) 66 (21.8) Πίνακας 2. Ποσοστά ορθότητας στο τεστ αντιγραμματικότητας. Στατιστικά τεστ ANOVAs επαναλαμβανόμενων μετρήσεων 2X2X2Χ2 με μεταβλητές ρηματικό τύπο (μεταβατικό, αμετάβατο), συντακτική λειτουργία της ΟΦ μετά το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης (αντικείμενο, υποκείμενο), ομάδα (Γ1 παιδιά, Γ2παιδιά) και προσωδία (προτάσεις χωρίς προσωδία, προτάσεις με φυσική προσωδία) έδειξαν ότι υπήρχε στατιστικά σημαντική Αλληλεπίδραση Προσωδίας και Ομάδας στην ανάλυση κατά πρόταση (F 1 (1, 40) = 3.768, p=.059, F 2 (1, 12) = 5.829, p=.033). Αναλύσεις για κάθε ομάδα ξεχωριστά έδειξαν ότι η αλληλεπίδραση οφείλεται στο γεγονός ότι μόνο τα Γ1 παιδιά έδειξαν καλύτερη επίδοση στο Πείραμα 2 με φυσική προσωδία (F 1 (1, 19) = 6.771, p=.018, F 2 (1, 6) = 5.938, p=.051) ενώ Γ2 δεν είχαν διαφορά στα ποσοστά ορθότητας τους στα δύο πειράματα. 4 Συμπεράσματα Η παρούσα μελέτη εξετάζει την επεξεργασία προτάσεων με ακουστική παρουσίαση στα ελληνικά με στόχο την διερεύνηση της επίδρασης της αντιγραμματικότητας, της αρχής του Όψιμου Κλεισίματος και της προσωδίας κατά την επεξεργασία προτάσεων σε πραγματικό χρόνο από μονόγλωσσα (Γ1) και δίγλωσσα (Γ2) παιδιά. Αρχικά, τα αποτελέσματα από το σύντομο γλωσσικό τεστ έδειξαν ότι τα Γ2 παιδιά παρόλο που βρίσκονται στις ίδιες σχολικές τάξεις με τα Γ1 παιδιά έχουν σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο γλωσσικής ανάπτυξης σε σχέση με Γ1 παιδιά ηλικιακής αντιστοίχησης. Αυτό είναι πιθανό να επηρεάζει και τις στρατηγικές επεξεργασίας που χρησιμοποιούν. Τα Γ1 παΐδια έδειξαν επίδραση της αντιγραμματικότητας αλλά και επίδραση της αρχής του Όψιμου Κλεισίματος. Αντίθετα με προηγούμενες μελέτες (Papadopoulou & Tsimpli, 2005), η έρευνα αυτή επιβεβαιώνει ότι η Αρχή του Όψιμου Κλεισίματος είναι παρούσα στα ελληνικά. Στα ελληνικά όμως παρουσιάζεται ως καθυστερημένη επίδραση λόγω της πλούσιας μορφολογίας της γλώσσας. Χαρακτηριστικό είναι ότι η επεξεργασία της αντιγραμματικότητα που προκλήθηκε από ασυμφωνία Υ-Ρ προηγήθηκε της επίδρασης της αρχής του Όψιμου Κλεισίματος, σημειώνοντας τον ενεργό ρόλο της μορφολογικής συμφωνίας στα ελληνικά. Αυτό βέβαια δεν υποβαθμίζει την παρουσία του φαινομένου του Όψιμου Κλεισίματος στο τελευταίο Τμήμα της πρότασης. Τα Γ2 παιδιά, από την άλλη, δεν επηρεάστηκαν από την μορφολογική ασυμφωνία Υποκειμένου-Ρήματος και δεν έδειξαν προτίμηση ως προς την ερμηνεία της 9
ΟΦ ως Αντικειμένου, υπογραμμίζοντας την σημασία του γλωσσικού επιπέδου και την ανάπτυξη/κατανόηση των κανόνων της ελληνικής γραμματικής κατά την προτασική επεξεργασία. Μόνο η επίδραση του στοιχείου της υποκατηγοριοποίησης του ρήματος ξεχωρίζει στα δεδομένα των Γ2 παιδιών υπογραμμίζοντας διαφορετικές στρατηγικές επεξεργασίας. Κατά την προτασική κατανόηση σε πραγματικό χρόνο, οι δύο υπό μελέτη ομάδες έδειξαν διαφορετική ευαισθητοποίηση στην μορφολογική ασυμφωνία Υποκειμένου-Ρήματος καθώς και στην πληροφορία της υποκατηγοριοποίησης του ρήματος. Στο Πείραμα 2 κατά την παρουσίαση των προτάσεων με φυσική προσωδία, καμία ομάδα παιδιών δεν επηρεάστηκε από την αρχή του Όψιμου Κλεισίματος. Μονό τα Γ1 παιδιά έδειξαν καθυστερημένη ευαισθησία στην αντιγραμματικότητα (τμήμα 4). Συγκρίνοντας τα ποσοστά ορθότητας ανάμεσα στα 2 πειράματα γίνεται φανερό ότι τα Γ1 παιδιά παρουσίασαν καλύτερη επίδοση λόγω της φυσικής προσωδίας αλλά όχι και τα Γ2 παιδιά. Συμπεραίνουμε ότι η φραστική προσωδία διευκόλυνε την επεξεργασία της πρότασης μόνα στα Γ1, αλλά όχι στα Γ2 παιδιά. Συνολικά βλέπουμε ότι τα Γ1 παιδιά ηλικίας 9-12 ετών βασίζονται σε στρατηγικές όπως αυτή του Όψιμου Κλεισίματος ενώ τα συνομήλικα Γ2 παιδιά με χαμηλότερο γλωσσικό επίπεδο δεν έχουν την ίδια ευαισθητοποίηση. Τα Γ2 παιδιά ηλικίας 9-12 χρησιμοποίησαν μόνο την πληροφορία της υποκατηγοριοποίησης αλλά όχι της συμφωνίας Υ-Ρ. Επίσης η φραστική προσωδία δεν επηρέασε την ορθότητα τους. Η απουσία αυτών των δύο στοιχείων επιδεικνύει την διαφορετική επεξεργασία της γλώσσας σε πραγματικό χρόνο από Γ2 παιδιά, γεγονός που μπορεί να επηρεάζει την γενική τους κατανόηση αλλά και την σχολική τους επίδοση. Βιβλιογραφία Beach, C. M., Katz, W. F., & Skowronski, A. (1996). Children's processing of prosodic cues for phrasal interpretation. Journal of Acoustical Society of America, 99(2), 1148-1160. Booth, J., Mac Whinney, B., & Harasaki, Y. (2000). Developmental differences in visual and auditory processing of complex sentences. Child Development, 71, 981-1003. Choi, Y., & Mazuka, R. (2003). Young Children's Use of Prosody in Sentence parsing. Journal of Psycholinguistic Research, 32(2), 197-217. Felser, C., Marinis, T., & Clahsen, H. (2003). Children s processing of ambiguous sentences: A study of relative clause attachment. Language Acquisition, 11, 127-163. 10
Frazier, L., & Fodor, J. D. (1978). The sausage machine: a new two-stage parsing model. Cognition, 6, 291-325. Marslen-Wilson, W., Tyler, L., Warren, P., Grenier, P., & Lee, C. S. (1992). Prosodic effects in minimal attachment. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 45A, 73-87. Nagel, H. N., Shapiro, L. P., Tuller, B., & Nawy, R. (1996). Prosodic influences on the resolution of temporary ambiguity during on-line sentence processing. Journal of Psycholinguistic Research, 25, 319-344. Papadopoulou, D., & Tsimpli, I.-M. (2005). Morphological cues in children s processing of ambiguous sentences: a study of subject/ object ambiguities in Greek. In A. Brugos, M. R. Clark-Cotton & S. Ha (Eds.), 29th Annual Boston University Conference on Language Development (pp. 471-481). Boston: Cascadilla Press. Schneider, W., Eschmann, A., & Zuccolotto, A. (2002). E-Prime user s guide. Pittsburgh: PA: Psychology Software Tools, Inc. Snedeker, J., & Trueswell, J. (2003). Using Prosody to Avoid Ambiguity: Effects of Speaker Awareness and Referential Context. Journal of Memory and Language, 48, 103-130. Stavrakaki, S., & Tsimpli, I. (2000). Diagnostic Verbal IQ Test for Greek preschool and school age children:standardization, statistical analysis, psychometric properties, 8th Symposium of he Panhellenic Association of Logopedists (pp. 95-106). Athens: Ellinika Grammata. Traxler, M. (2002). Plausibility and subcategorization preference in children s processing of temporarily ambiguous sentences: Evidence from self-paced reading. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 55A, 75-96. Wells, B., Peppe, S., & Goulandris, N. (2004). Intonation development from five to thirteen. Journal of Child Language(31), 749-778. 11