Τι είναι η ψηφιακή υποδομή DARIAH-GR: συστήματα και εφαρμογές Κωστής Γ. Δάλλας University of Toronto, Πάντειο Πανεπιστήμιο & Μονάδα Ψηφιακής Επιμέλειας, Ε.Κ. «Αθηνά» Αθήνα, 8/4/2014
Κύκλοι ζωής έρευνας και πληροφορίας Πηγή: UC Curation Center / California Digital Library, Merritt: An Emergent Micro-services Approach to Digital Curation Infrastructure, Rev. 0.6 2010-03-25 DARIAH-GR Kickoff 2
Ο κόσμος των ψηφιακών ερευνητικών τεκμηρίων υλικά και άϋλα ερευν. αντικείμενα καταγραφή περιγραφή δεδομένα (ψηφιακά) ψηφιοποίηση κείμενα φωτογραφίες σχέδια αναλογικές εγγραφές... ψηφιακά αποθετήρια ψηφιακά υποκατάστατα καταγραφή περιγραφή μεταδεδομένα 2/2/2008 Κ. Δάλλας, Π. Κωνσταντόπουλος 3
Η ψηφιακή υποδομή ΔΥΑΣ DARIAH-GR DARIAH-GR Kickoff 4
Λειτουργικοί στόχοι Να προσφέρει ένα μηχανισμό μέσω του οποίου ψηφιακοί πόροι (δεδομένα, ορολογία, μοντέλα, λογισμικό) που αναπτύσσονται από την ερευνητική κοινότητα θα μπορούν να κοινωνούνται και ο οποίος θα διευκολύνει την ανάπτυξη αυτών των πόρων. Να υποστηρίζει τη δημιουργία τοπικών μηχανισμών και συστημάτων αξιόπιστης διαχείρισης των ερευνητικών δεδομένων. Να διασφαλίζει τη δημιουργία ενός δυναμικού ενιαίου πληροφοριακού χώρου για τις ανθρωπιστικές επιστήμες μέσω της διαλειτουργικότητας συστημάτων και δεδομένων. Να υποστηρίζει τη διάδοση της χρήσης ανοικτών εργαλείων για την έρευνα και την ανάπτυξη περιβαλλόντων συνεργασίας. Να συμβάλλει στη διάδοση των γνώσεων και των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την αποτελεσματική χρήση ψηφιακών πόρων και τεχνολογιών της πληροφορίας στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Να συμβάλλει στην ανάπτυξη και εμπέδωση μηχανισμών και συστημάτων εκκαθάρισης πνευματικών δικαιωμάτων. Να διερευνά και να προωθεί τρόπους για την ευρύτερη δυνατή κοινωνική αξιοποίηση των ψηφιακών πόρων των ανθρωπιστικών επιστημών. 5
Υπηρεσίες επιμέλειας Υπηρεσίες διαλειτουργικότητας Αρχιτεκτονική και πλαισίωση της Υποδομής Υπηρεσίες DARIAH Παρατηρητήριο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών Υπηρεσίες κοινωνίας ψηφιακών πόρων Εργαλεία και οδηγίες ανάπτυξης ψηφιακών πόρων Δικτυακή πύλη Υπηρεσίες διατήρησης Υπηρεσίες αποθετηρίου Υπολογιστικές υπηρεσίες 6
Υπηρεσίες κοινωνίας ψηφιακών πόρων DARIAH-GR Kickoff 7
Υπηρεσίες κοινωνίας ψηφιακών πόρων Μητρώο πηγών δεδομένων Μητρώο μεταδεδομένων Μητρώο οντολογιών και ορολογιών Μητρώο λογισμικών υπηρεσιών 8
Μεταδεδομένα Τα μεταδεδομένα είναι δομημένη πληροφορία που περιγράφει, εξηγεί, εντοπίζει ή διευκολύνει την ανάκτηση, τη χρήση ή την διαχείριση ενός ψηφιακού τεκμηρίου Συχνά καλούνται («δομημένα») «δεδομένα για άλλα δεδομένα» ή «πληροφορία για άλλη πληροφορία» "Metadata is machine understandable information about web resources or other things." (Tim Berners-Lee) Διάφορα πρότυπα μεταδεδομένων ανάλογα με το είδος του τεκμηρίου και τις πληροφοριακές ανάγκες ανακάλυψη: περιγραφικά, π.χ. τίλος, συγγραφέας διατήρηση: τεχνικά, π.χ. τύπος υλικού, ψηφιακής μορφή 9
Πόσα Πρότυπα Μεταδεδομένων Δεν υπάρχει ένα μοναδικό διεθνές πρότυπο για μεταδεδομένα, γιατί: Χρειαζόμαστε διαφορετικά επίπεδα πολυπλοκότητας, από πλούσιες μέχρι απλές περιγραφές Υπάρχουν κάμποσα σχήματα μεταδεδομένων, για διαφορετικά επίπεδα και απαιτήσεις Επεκτείνουμε τα υπάρχοντα πρότυπα 10
Πρότυπα Μεταδεδομένων AACR2 MARC Text Encoding Initiative - TEI Header (1990) Dublin Core - DC (1995) Encoded Archival Description EAD (1996) Open Archives Initiative - OAI Visual Resources Association Core VRA (1997) Federal Geographic Data Committee for Digital Geospatial Metadata FGDC Data Documentation Initiative DDI (1997) Gateway to Educational Materials GEM (1999) Government (Global) Information Locator Service - GILS Metadata Encoding and Transmission Standard METS Metadata Object Description Schema MODS Computer Interchange of Museum Information CIMI Interoperability of Data in E-Commerce Systems INDECS Online Information Exchange ONIX (2000) Extended Markup Language XML, MARCXML Australian Recordkeeping Metadata Schema (RKMS) 11
Κατηγορίες Μεταδεδομένων Διαχειριστικά (administrative) Με πληροφορίες για τη διαχείριση και διατήρηση της εγγραφής, όπως δημιουργία, μετατροπή και σχέσεις με άλλες εγγραφές, π.χ. κάτοχος, ημερομηνίες δημιουργίας ή/και μεταβολής, γλώσσα εγγραφής, διαχείρισης δικαιωμάτων κλπ. Δομικά (structural) Με πληροφορίες για την αποθήκευση και παρουσίαση Περιγραφικά (descriptive) Με πληροφορίες που περιγράφουν ιδιότητες και περιεχόμενο του αντικειμένου στο οποίο αναφέρεται η εγγραφή και συμβάλλουν στην ανάκτηση (ανακάλυψη), π.χ. τίτλος, συγγραφέας, θεματικοί όροι, περίληψη 12
Μητρώα Μεταδεδομένων Μια πηγή πληροφοριών που διατηρείται από μια Αρχή Καταγραφής (registration authority) και περιγράφει τη σημασία και τη μορφή αναπαράστασης στοιχείων μεταδεδομένων Κατάλογος που περιλαμβάνει για κάθε στοιχείο μεταδεδομένων: Κωδικό ταυτοποιήσης Όνομα Ορισμό Επιτρεπόμενες τιμές Θεματική(ές) κατηγορία(ες) κ.α διαχειριστικές πληροφορίες 13
Γιατί Μητρώα Μεταδεδομένων; Ομοιόμορφος τρόπος για την ταυτοποίηση, ανάπτυξη και περιγραφή των στοιχείων μεταδεδομένων Εργαλείο αναζήτησης και ταυτοποίησης στοιχείων μεταδεδομένων μέσα από την πληθώρα στοιχείων και από ένα περιβάλλον με χαμηλά ποσοστά χρήσης «κοινών» προτύπων μεταδεδομένων Εργαλείο ταξινόμησης σημασιολογικής οργάνωσης των μεταδεδομένων Εργαλείο διαλειτουργικότητας και επαναχρησιμοποίησης στοιχείων μεταδεδομένων 14
Μητρώα μεταδεδομένων του ΔΥΑΣ Δημιουργία αποθετηρίου που θα φιλοξενεί κάθε σχήμα μεταδεδομένων ή λεξιλόγιο Το αποθετήριο δημιουργεί ένα αντικείμενο για κάθε σχήμα ή λεξιλόγιο που αποτελείται από: περιγραφή του σχήματος σε dublin core (υποχρεωτικό) το xsd του σχήματος (υποχρεωτικό) mapping του σχήματος σε dc (αν υπάρχει) περιγραφή των elements του σχήματος κατά το πρότυπο ISO 11179 Συσχέτιση των στοιχείων των μεταδεδομένων με κλάσεις του FRBRoo ή CIDOC CRM Για τα μητρώα φορέων θα χρησιμοποιηθεί το πρότυπο FOAF για την περιγραφή και τη διασύνδεση κάθε φορέα 15
Προσφερόμενες υπηρεσίες Μεταφόρτωση (download) σχημάτων Επικύρωση μεταδεδομένων (validation) με βάση ένα σχήμα Αξιολόγηση πληρότητας μεταδεδομένων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του σχήματός τους Μετασχηματισμός μεταδεδομένων ενός σχήματος σε μεταδεδομένα ενός άλλου σχήματος σύμφωνα με αλγόριθμους αντιστοίχισης σχημάτων μεταδεδομένων (crosswalks) 16
Εργαλεία και οδηγίες ανάπτυξης ψηφιακών πόρων DARIAH-GR Kickoff 17
Ψηφιακοί πόροι Θετικές και τεχνικές επιστήμες Επιστήμες του ανθρώπου Πολιτισμική επιμέλεια Εκπαίδευση E-science E-humanities E-culture E-learning Ραγδαίως αύξουσες συλλογές πρωτογενών δεδομένων Εξέλιξη: δευτερογενή δεδομένα και υπηρεσίες Δυναμική επένδυση μεγάλης αξίας Αξιόπιστη πληροφορία 2/2/2008 Κ. Δάλλας, Π. Κωνσταντόπουλος 18
Δυνάμει ενιαίος ψηφιακός χώρος Γεννάται χάρη στη δυνατότητα ενιαίας πρόσβασης σε αυτοτελείς ψηφιακές συλλογές Πολλαπλασιαστής αξίας Προϋπόθεση Συντακτική και σημασιολογική διαλειτουργικότητα Διατήρηση Διαδικασίες, μεταδεδομένα 2/2/2008 Κ. Δάλλας, Π. Κωνσταντόπουλος 19
Ο κόσμος των ψηφιακών ερευνητικών τεκμηρίων υλικά και άϋλα ερευν. αντικείμενα καταγραφή περιγραφή δεδομένα (ψηφιακά) ψηφιοποίηση κείμενα φωτογραφίες σχέδια αναλογικές εγγραφές... ψηφιακά αποθετήρια ψηφιακά υποκατάστατα 2/2/2008 καταγραφή περιγραφή μεταδεδομένα Κ. Δάλλας, Π. Κωνσταντόπουλος 20
Κύκλος ζωής της ερευνητικής πληροφορίας πρόσκτηση ή δημιουργία δεδομένων Αρχικοποίηση Αρχική καταχώριση ψηφιακού υλικού Αποτίμηση και επιλογή Ποιότητα δεδομένων διαχείριση και διατήρηση δεδομένων και συλλογών χρήση των δεδομένων Εγκυρότητα, πιστότητα, πληρότητα Πρόσβαση Διαλειτουργικότητα Διασφάλιση της διασύνδεσης πληροφοριών από αυτοτελή συστήματα Βιωσιμότητα Διασφάλιση της ακεραιότητας και αναγνωσιμότητας των πληροφοριών έναντι σφαλμάτων και τεχνολογικών αλλαγών Σύνθεση, ανανοηματοδότηση, έκδοση 21
Πώς θα διασφαλιστεί η χρησιμότητα των ψηφιακών συλλογών; Συγκρότηση και διαχείριση σύνθετων ψηφιακών αντικειμένων αποτελούμενων από Ψηφιακά υποκατάστατα Συμβολικές παραστάσεις με βάση Περιγραφικούς κώδικες και κανόνες Θεματικές γλώσσες, οντολογίες πεδίου Δημιουργία «συνεργαστηρίων», ή δυνητικών περιβαλλόντων υποστήριξης της έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες Ηλεκτρονικές υπηρεσίες και εφαρμογές λογισμικού για την υποστήριξη συγκεκριμένων ερευνητικών διεργασιών Σύνδεση, ή και ολοκλήρωση πρωτογενών ψηφιακών συλλογών, με ψηφιακές βιβλιοθήκες και άλλα στοιχεία (π.χ., ορολογικοί πόροι) Μηχανισμοί ομαδοποίησης, συσχέτισης, κοινωνικού χαρακτηρισμού και επισημείωσης-σχολιασμού των ψηφιακών αντικειμένων Ενεργός χρήση των ψηφιακών συλλογών από κοινότητες πρακτικής Ερευνητές, σπουδαστές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καλλιτέχνες.. Κ. Δάλλας, Π. Κωνσταντόπουλος 22
Η μακροπρόθεσμη ανάγκη «η διατήρηση και επαύξηση της αξίας ενός σώματος δόκιμων πληροφοριών για χρήση τώρα και στο μέλλον» www.dcc.ac.uk/about/what/index.html Ψηφιακή επιμέλεια Ένα σύνολο δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στην παραγωγή καλής ποιότητας, αξιόπιστων ψηφιακών πόρων, στην οργάνωση και αρχειοθέτησή τους, στη μακροπρόθεσμη διατήρηση τόσο των ιδίων όσο και του εννοιολογικού υποβάθρου αυτών, στη δημιουργία προϋποθέσεων παραγωγής νέας γνώσης από αυτούς, στην κοινοποίηση, αξιοποίηση και χρήση των ψηφιακών πόρων. Διεπιστημονική Ασύμφορη έως αδύνατη για μεμονωμένους φορείς 2/2/2008 Κ. Δάλλας, Π. Κωνσταντόπουλος 23
Διεργασίες Ψηφιακής Επιμέλειας ψηφιακή επιμέλεια πλαίσιο αναφοράς κύκλος ζωής ψηφιακών πόρων μοντέλα σκοπού και χρήσης εκτίμηση πόρων εμπειρίες χρήσης μοντέλα πεδίου εισαγωγή καταλογογράφηση ευρετηρίαση ταξινόμηση εμπλουτισμός γνώσης παρουσίαση δημοσίευση διάδοση ορολογία διαχείριση αποθετηρίου διατήρηση 24
Εργαλεία και οδηγίες ανάπτυξης ψηφιακών πόρων Ανάπτυξη συλλογών δεδομένων Ανάπτυξη μεταδεδομένων Ανάπτυξη λεξιλογίων Πρότυπα και καλές πρακτικές Διαχείριση πνευματικών δικαιωμάτων Θεσμικό πλαίσιο, οδηγίες, πρακτικές, Συστήματα υποστήριξης Εκπαίδευση Κατάρτιση επαγγελματιών : σεμινάρια Υποστήριξη της τυπικής εκπαίδευσης : ανοικτή πρόσβαση σε κατάλληλους πόρους Διαχείριση περιεχομένου/ αποθετήρια Οδηγίες για διαχείριση περιεχομένου, ανάπτυξη αποθετηρίων και μακροπρόθεσμη διατήρηση Λογισμικά συστήματα για μικρούς χρήστες και περιορισμένες χρήσεις 25
Υπηρεσίες της ευρωπαϊκής υποδομής DARIAH-EU DARIAH-GR Kickoff 26
Υπηρεσίες της ευρωπαϊκής υποδομής DARIAH Συντονισμός με δραστηριότητες της ευρωπαϊκής υποδομής DARIAH Διαχείριση της πρόσβασης σε όλες τις υπηρεσίες DARIAH 27
Αρχιτεκτονική DARIAH Access layer Semantic layer connect collaborate use SERVICES Service toolkit SOAP / REST / OAI-PMH Semantic interoperability Conceptual work Repository layer discover access deliver Virtual repository Fedora / escidoc / EASY / Other national repository systems Technical work Basic infrastructure digitize curate preserve DATA Basic infrastructure EGEE / national grid infrastructures / other 28
Σύνδεση με άλλες ερευνητικές υποδομές και έργα Υποδομές DARIAH - EU CENDARI Bamboo/ DiRT EHRI DARIAH - GR NeDiMAH ARIADNE CLARIN- GR CARARE 3D-ICONS Europeana Cloud Δίκτυα αριστείας LoCloud DARIAH-GR Kickoff 29
Παρατηρητήριο ψηφιακών ανθρωπιστικών σπουδών DARIAH-GR Kickoff 30
Αρχές και προσέγγιση για την ανάπτυξη της υποδομής Οι προδιαγραφές της ψηφιακής υποδομής χρειάζεται να λάμβάνουν υπόψη τις παραδοσιακές μεθόδους, τις ανάγκες και τις αντιλήψεις των πραγματικών ερευνητών, και όχι να στηρίζονται στα συμφέροντα και τις προτεραιότητες της τεχνολογίας Κατανόηση και συνεχής παρακολούθηση της φύσης και των πληροφοριακών απαιτήσεων της επιστημονικής έρευνας, παρά τις διαφορές μεταξύ επιστημονικών κλάδων, τομέων της έρευνας και μεθοδολογικών προσεγγίσεων Οι απαιτήσεις πρέπει να τεκμηριώνονται με πραγματικά αποδεικτικά στοιχεία, και να μην περιλαμβάνουν μόνο τους ψηφιακούς πόρους, τις υπηρεσίες και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι ερευνητές, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούν με όλο το φάσμα της πληροφορίας και τις εννοιολογικές οντότητες - ψηφιακές και μη Τεκμηριωμένη μεθοδολογία του γιατί και πώς τα εργαλεία και οι υπηρεσίες που θα προσφέρει η υποδομή θα αντιστοιχούν και θα απευθύνονται, στα πραγματικά, επαναλαμβανόμενα, και σημαντικά πρότυπα εργασίας και τις ανάγκες των μελετητών στις τέχνες και τις ανθρωπιστικές επιστήμες. 31
DARIAH-EU Task 2 Co-chairs Costis Dallas, DCU-IMIS, Athena RC, Greece Manfred Thaller, University of Cologne, Germany, UNDERSTANDING AND EXPANDING RESEARCH PRACTICE
Objectives Provide the DARIAH-EU and broader digital humanities communities with evidence-based, up-to-date knowledge on Arts and humanities research practices across Europe, especially as regards scholarly information activities and needs The actual scholarly use and promise of digital methods for supporting and expanding arts and humanities research 10 April 2014 33
Scope of work Monitor A&H scholarly practices and digital needs across Europe Mixed methods research protocol and manual Online and onsite questionnaire survey Qualitative study / expert knowledge elicitation Create an online bibliography on A&H scholarly practices, methods and needs Develop a methods ontology integrating A&H actors, goals, resources, tools, etc.
Protocol for primary research on Mixed methods scholarly practice and needs Questionnaire survey Qualitative / expert knowledge elicitation Case studies Multilingual Comparative, aggregated Manual Participants (2013) Denmark France Germany Greece Ireland Lithuania Netherlands Slovenia 10 April 2014 35
Digital use and needs Scholarly practices Trans-European survey Includes questions on: Scholarly data and collections Digital humanists and centres Information seeking Organising Studying and annotating Sharing and publishing Tools and services used Infrastructure and standards Devices and environment Requirements and foresight
Online bibliography Implemented in Zotero Focus: scholarly information practices and needs, digital methods in the A&H NB: NOT a digital humanities bibliography Main works from international literature on information seeking, behaviour and use Comprehensive European coverage Annotated, tagged according to topic 10 April 2014 37
Methods ontology DCU, supported by NeDIMAH Leveraging earlier work AHDS computational methods taxonomy DARIAH-DE taxonomy DARIAH-GR Scholarly Research Activity Model Modelling processes, tools/services and data 10 April 2014 38
Παρατηρητήριο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών Δραστηριότητες Συλλογή και αξιολόγηση ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων που αφορούν στη μελέτη και τις εξελίξεις στο πεδίο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών Ανάλυση στοιχείων που έχουν συλλεγεί στο Παρατηρητήριο, είτε με πρωτογενή έρευνα και μελέτες, είτε είναι διαθέσιμα μέσω συνεργαζόμενων φορέων Παρακολούθηση και υποστήριξη της εξέλιξης του κλάδου των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών Δημιουργία ομάδων εργασίας και σύνθεση απόψεων με φορείς, κοινωνικούς εταίρους, ειδικούς επιστήμονες, ερευνητές, ανεξάρτητες αρχές και άλλα ενδιαφερόμενα φυσικά ή νομικά πρόσωπα Αναζήτηση, καταγραφή και συνεισφορά στην παρουσίαση και μεταφορά βέλτιστων πρακτικών από την Ελλάδα και το εξωτερικό ιδιαίτερα από χώρες που έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο στο πεδίο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών Διάχυση της γνώσης από τα παραπάνω στις ενδιαφερόμενες κοινότητες Εκπροσώπηση της χώρας με ενεργό συμμετοχή στα αντίστοιχα ευρωπαϊκά και διεθνή fora 39
Παρατηρητήριο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών Εκδηλώσεις Αποσκοπούν στη διάχυση, ενημέρωση, ανταλλαγή απόψεων, παρουσίαση εξελίξεων του πεδίου Θα παίρνουν τη μορφή σεμιναρίων, συναντήσεων εργασίας (workshops), και ομάδων προβληματισμού (think tanks). 40
ΔΥΑΣ: Οργανωτικό σχήμα Third Parties Associated Partners Curators Management nodes Can use selected services and resources Provide selected resources Curate specific collections and repositories Manage infrastructure services DARIAH-GR Kickoff 41
Registries Thesauri Repositories Migration tools Curation services Preservation services Quality assurance services Certification services Creativity services Yπηρεσίες εποπτικό διάγραμμα Resource management and sharing services Value chain services DARIAH services Resource development services & guidelines Access management Interoperability framework Humanities data cloud Computational cloud services Human resources and community development Digital Humanities Observatory DARIAH-GR Kickoff 42