ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΕΔΙΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΥ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΕΔΙΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΥ Χ. Κολοβός, Γ. Βούλγαρης, Δ. Καλύβας και Κ. Κοσμάς Ερευνητική μονάδα GIS - Τομέας Εδαφολογίας & Γεωργικής Χημείας Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιερά Οδός 75, 11855 Αθήνα e-mail: kalivas@aua.gr Περίληψη Η εντατική καλλιέργεια των πεδινών βόρεια του Αμβρακικού κόλπου έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη υψηλού κίνδυνου ρύπανσης των υδάτων. Αυτός ο κίνδυνος μελετήθηκε στο Ν. Άρτας και Ν. Πρέβεζας σε συνολική έκταση 529.180 στρεμμάτων. Έγινε λεπτομερής εδαφολογική χαρτογράφηση και κατεγράφησαν οι χρήσεις γης της περιοχής. Οι κυριότερες καλλιέργειες είναι οι πορτοκαλιές, οι ελιές και οι κτηνοτροφικές καλλιέργειες. Τα εδάφη στην πλειοψηφία τους βρέθηκαν μετρίως λεπτόκοκκα σε ποσοστό 57%, καλώς αποστραγγιζόμενα σε ποσοστό 45,5% και βάθους 60 έως 100 εκατοστών σε ποσοστό 35,09% επί της συνολικής έκτασης. Επιπροσθέτως συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν 72 δείγματα νερών, στα οποία βρέθηκαν συγκεντρώσεις νιτρικών με τιμές από 4,8 μέχρι και 122 mg/l. Έγινε εκτίμηση της επικινδυνότητας ρύπανσης των υπογείων υδάτων και για το σκοπό αυτό συντάχθηκε πίνακας κατηγοριοποίησης των εδαφών όσον αφορά το κίνδυνο νιτρορύπανσης συναρτήσει του βάθους και της κοκκομετρικής σύστασης. Τέλος προτάθηκαν μέτρα για την προστασία των υδάτων από τη ρύπανση. Λέξεις-κλειδιά: Νιτρορύπανση, χρήσεις γης, εδαφικές συνθήκες. Εισαγωγή Οι μέχρι σήμερα μελέτες έχουν δείξει ότι η ρύπανση των υδάτων με λιπάσματα και φυτοφάρμακα είναι συνάρτηση των γεωργικών δραστηριοτήτων. Η παρουσία των νιτρικών και η συγκέντρωση στα επιφανειακά και υπόγεια νερά είναι συνάρτηση της χρήσης γης (του είδους της καλλιέργειας), της έντασης της καλλιέργειας της γης (Jia Hua Pan Ian Hodge, 2008), του ύψους της βροχόπτωσης, της εξατμισοδιαπνοής και των χαρακτηριστικών ιδιοτήτων των εδαφών. Ο Mahvi κ.α. (2005) αναφέρει επίσης ότι η συγκέντρωση ΝΟ 3 στο υπόγειο νερό είναι συνάρτηση της ποσότητας των λιπασμάτων που εφαρμόζονται του τύπου των λιπασμάτων, του χρόνου εφαρμογής, της περίσσειας

202 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ του νερού άρδευσης ή βροχόπτωσης. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει αποδεκτή μεθοδολογία υπολογισμού του ρυθμού έκπλυσης των νιτρικών προκειμένου να προβλεφθεί η τάση αύξησης των νιτρικών στο υπόγειο νερό λόγω έκπλυσης. Η ποσότητα και ο χρόνος εφαρμογής των αζωτούχων λιπάνσεων επηρεάζουν το διαθέσιμο άζωτο στα καλλιεργούμενα φυτά και την ποσότητα των νιτρικών που παραμένει στο έδαφος. Το υπολειμματικό NO 3 -Ν στο έδαφος είναι δυναμικά διαθέσιμο στην επόμενη καλλιέργεια, αλλά μπορεί να απομακρυνθεί από το ριζόστρωμα με την περίσσεια των βροχοπτώσεων ή των αρδεύσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της συγκέντρωσης των νιτρικών στα υπόγεια νερά. Η μεγάλη συγκέντρωση των νιτρικών στα υπόγεια ή επιφανειακά νερά αποτελούν σοβαρό περιβαλλοντικό και οικονομικό πρόβλημα. Η κατανάλωση από τον άνθρωπο νερού πλούσιου σε νιτρικά μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα υγείας. Επίσης νερά πλούσια σε NO 3 -N συνεισφέρουν σημαντικά στον ευτροφισμό των λιμνών και των ποταμών. Η ποιότητα των αρδευτικών υδάτων αποτελεί σημαντικό παράγοντα υγιούς προστασίας των εδαφικών πόρων και της αποδοτικότητας των καλλιεργειών. Η εκτίμηση της επικινδυνότητας ρύπανσης των υδάτων έχει μεγάλη σημασία για την γεωργική παραγωγή γιατί ενδεχόμενη ρύπανση μπορεί να οδηγήσει σε μείωση η ακόμα και σε απώλεια αυτής. Αντικείμενο της εργασίας αυτής είναι η εξέταση της χημικής σύστασης των υπογείων υδάτων στις πεδινές εκτάσεις βορείως του Αμβρακικού κόλπου, κυρίως της συγκέντρωσης των νιτρικών, γιατί λόγω της εντατικής γεωργίας που εφαρμόζεται στις καλλιέργειες με την εφαρμογή αρδεύσεων, λιπάνσεων και φυτοφαρμάκων υπάρχει υψηλός κίνδυνος ρύπανσης των υδάτων. Υλικά και Μέθοδοι Η μελέτη υλοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα από τον Οκτώβρη έως και τον Δεκέμβρη του 2009. Η περιοχή μελέτης (Εικόνα 1) βρίσκεται στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ηπείρου και συγκεκριμένα καταλαμβάνει περίπου το 22% της συνολικής έκτασης του Ν. Άρτας και το 16% της έκτασης του Ν. Πρέβεζας. Στο νότιο μέρος της περιοχής, δεσπόζει η παρουσία του Αμβρακικού κόλπου ο οποίος αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς προστατευόμενους υγροβιότοπους της χώρας. Οι βασικοί δημιουργοί του τεράστιου υγροτόπου του Αμβρακικού είναι ο Άραχθος και ο Λούρος που εκβάλλουν στον κόλπο.

13 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 203 Εικόνα 1. Περιοχή μελέτης. Οι πεδινές αρδευόμενες εκτάσεις που καταλαμβάνουν οι καλλιέργειες στους Ν. Άρτας και Πρέβεζας, εκτείνονται κατά μήκος των λεκανών των ποταμών Λούρου και Άραχθου (κατάντη των φραγμάτων τους) καθώς και των μικρών ρεμάτων Θεσπρωτικού και Βωβού. Τα εδάφη της περιοχής χαρτογραφήθηκαν σύμφωνα με την μεθοδολογία που καθιερώθηκε στο Πρόγραμμα Κατάρτισης του Εδαφολογικού Χάρτου της Χώρας και η οποία στηρίχθηκε σε εκτεταμένες μελέτες και συμπεράσματα στην ύπαιθρο, σε συνδυασμό πάντα με τις ανάγκες της καλλιέργειας και της χρήσης του εδάφους (Yassoglou κ.α. 1982). Η περιοχή μελέτης καλύπτεται κυρίως με γεωργικές καλλιέργειες εσπεριδοειδή, ελιές, χειμερινά σιτηρά και καλαμπόκι και σε μικρότερη έκταση λαχανικά, βαμβάκι, ακτινίδια, κ.λ.π. Κατά την διάρκεια της χαρτογράφησης στον αγρό, για κάθε χαρτογραφική μονάδα, κατηγοριοποιήθηκε το ποσοστό κάλυψης της από κάθε καλλιέργεια σε τέσσερις κατηγορίες: ποσοστό κάλυψης μικρότερο του 25%, από 25 έως 50%, από 50 έως 75% και ποσοστό κάλυψης μεγαλύτερο του 75%. Οι αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργειών της περιοχής καλύπτονται κυρίως από υπόγεια νερά. Το αρδευτικό νερό προέρχεται από γεωτρήσεις που έχουν μέσο βάθος 40 μέτρα. Το βάθος της στάθμης των υδροφόρων οριζόντων κυμαίνεται από τα 100 μέτρα έως την επιφάνεια του εδάφους.

204 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην επιλογή των θέσεων (Εικόνα 2) δειγματοληψίας ούτως ώστε να είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες και αντιπροσωπευτικές της περιοχής μελέτης. Η γεώτρηση έπρεπε πριν την δειγματοληψία να λειτουργήσει τουλάχιστον για 20 λεπτά. Συλλέχθηκαν 72 δείγματα νερού που η πλειοψηφία τους προήρθε από υπάρχουσες γεωτρήσεις και μικρός αριθμός δειγμάτων νερού πάρθηκαν από τις εδαφοτομές όπου ο υδροφόρος ορίζοντας ήταν σε βάθος μικρότερο των 150 εκ. Σε κάθε θέση δειγματοληψίας καταγράφηκαν τα εξής δεδομένα: Το βάθος του υδροφόρου ορίζοντα, η θερμοκρασία νερού κατά τη δειγματοληψία και οι γεωγραφικές συντεταγμένες της, με τη χρήση GPS. Η ποσότητα του δείγματος νερού ήταν 1 λίτρο. Τα δείγματα νερού τοποθετήθηκαν άμεσα σε φορητό ψυγείο και μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο για προσδιορισμό των εξής χημικών χαρακτηριστικών: ph, συγκέντρωση νιτρικών αμμωνιακών ιόντων, θειικών, ασβεστίου, μαγνησίου, νατρίου, καλίου, βορίου, ανθρακικών, όξινων ανθρακικών, χλωριούχων, ηλεκτρική αγωγιμότητα, ολικών διαλυμένων στερεών και βαθμού αλκαλίωσης. Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η συγκέντρωση των Νιτρικών η ανάλυση των οποίων έγινε με την υπεριώδη σπεκτροφωτομετρική μέθοδο (Eaton κ.α. 2005). Εικόνα 2. Θέσεις δειγματοληψίας νερού. Εκτίμηση επικινδυνότητας ρύπανσης Ο δυνητικός κίνδυνος νιτρορύπανσης των υπογείων και επιφανειακών υδάτων εκτιμήθηκε με βάση παράγοντες, όπως η μηχανική σύσταση και το βάθος του εδάφους, που επηρεάζουν τη διάβρωση του εδάφους, την αποθηκευτική ικανότητα του εδάφους σε νερό, τη χρήση γης και τις καλλιεργητικές τεχνικές. Χρησιμοποιήθηκαν τα αποτελέσματα μελετών έκπλυσης νιτρικών σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος που

13 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 205 Πίνακας 1. Πίνακας κλάσεων επικινδυνότητας νιτρορύπανσης συναρτήσει της κοκκομετρικής σύστασης και του βάθους του εδάφους. Βάθος Εδάφους (εκ.) Κοκκομετρική σύσταση εδάφους πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια Ευρωπαϊκών ερευνητικών προγραμμάτων όπως: (α) Nitrates in soils (EV4V-0098-NL and EV4V-00107-C), (β) WASTES [(STEP-CT90-0032-C (DSCN)] κλπ. Από τις μελέτες αυτές προκύπτει ότι η κατανομή των εδαφικών υλικών και της υδρομορφίας επηρεάζουν σημαντικά την απώλεια των νιτρικών. Βάση αυτών των μελετών τα εδάφη κατηγοριοποιήθηκαν σε χαμηλής (σύμβολο 1), μέσης (σύμβολο 2) και υψηλής (σύμβολο 3), επικινδυνότητας ρύπανσης (Πίνακας 1). Λεπτόκοκκο Μετρίως Μέσης Χονδρό λεπτόκοκκο κοκκομετρικής -κοκκο 0-15 3 3 3 3 3 Πολύ χονδρόκοκκο 15-30 3 3 3 3 3 30-60 2 2 3 3 3 60-100 2 2 2 3 3 100-150 1 2 2 2 3 >150 1 1 2 2 3 Οι συνθήκες στράγγισης του εδάφους επηρεάζουν σημαντικά την επικινδυνότητα ρύπανσης. Όταν ο υδροφόρος βρίσκεται σε μικρό βάθος από την επιφάνεια του εδάφους, πλησίον του ριζοστρώματος των φυτών, η πιθανότητα μεταφοράς των λιπασμάτων στον υδροφόρο ορίζοντα είναι πολύ μεγάλη. Υψηλός κίνδυνος ρύπανσης προκύπτει και από την κοκκομετρική σύσταση των εδαφών. Σε χονδρόκκοκα η μέσης κοκκομετρικής σύστασης εδάφη η καθοδική κίνηση του νερού είναι μεγάλη, συνεπώς κατά την περίοδο των αρδεύσεων ή τη χειμερινή περίοδο με τις βροχοπτώσεις μετακινούνται σημαντικές ποσότητες νερού προς τον υδροφόρο μεταφέροντας διαλυτές ουσίες όπως τα νιτρικά. Η χρήση γης επηρεάζει επίσης την επικινδυνότητα νιτρορύπανσης. Κεκλιμένες περιοχές με καλλιέργεια σιτηρών χαρακτηρίζονται κυρίως ως μέτριου κινδύνου ρύπανσης των υδάτων γιατί σε αυτές προκαλείται επιφανειακή απορροή ιδιαίτερα τέλος φθινοπώρου ή νωρίς το χειμώνα όταν είναι ακάλυπτες ή μερικώς καλυμμένες με βλάστηση. Το νερό της απορροής μπορεί να μεταφέρει σημαντικές ποσότητες λιπασμάτων, ιδιαίτερα μετά την σπορά. Προς τούτο συνίσταται στους κώδικες

206 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ λιπαντικής αγωγής το λίπασμα να εφαρμόζεται τέλος του χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη για να περιορίζεται ο κίνδυνος μεταφοράς με το νερό της απορροής. Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι περιοχές που είναι καλυμμένες με φυσική βλάστηση (βοσκότοποι η δάση) ή δενδρώνες σε ακαλιέργεια έχουν χαμηλή επικινδυνότητα νιτρορύπανσης. Αποτελέσματα και Συζήτηση Τα εσπεριδοειδή καταλαμβάνουν το κεντρικό τμήμα της πεδιάδας της Άρτας εκτεινόμενα κατά μήκος του ποταμού Αράχθου. Οι ελαιώνες κυρίως το ανατολικό τμήμα της περιοχής (Πέτα, Κόμποι) και το δυτικό τμήμα στη λωρίδα εδαφών της Πρεβέζης. Τα χειμερινά σιτηρά και ο αραβόσιτος εκτείνονται στο δυτικό τμήμα της πεδιάδας της Άρτας, της Φιλιππιάδας και στη λωρίδα εδαφών προς την Πρέβεζα (Εικόνα 3). Εικόνα 3. Χάρτης ποσοστού κάλυψης των ΧΕΜ από τις κύριες καλλιέργειες. Στις καλλιέργειες αυτές εφαρμόζεται κυρίως εντατική γεωργία με την εφαρμογή αρδεύσεων, λιπάνσεων και φυτοφαρμάκων. Συνεπώς απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στις καλλιεργητικές τεχνικές προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος ρύπανσης των υδάτων. Στην περιοχή μελέτης αναγνωρίσθηκαν (Εικόνα 4) χονδρόκοκκα εδάφη που καταλαμβάνουν έκταση 10.121 στρ. η ποσοστό 2%, μέσης κοκκομετρικής σύστασης που καταλαμβάνουν 34.657 στρ ή ποσοστό 6%, μετρίως λεπτόκοκκα έκτασης 308.068 ή ποσοστό 57% και λεπτόκοκκα εδάφη έκτασης 185.041 ή ποσοστό 34%.

13 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 207 Εικόνα 4. Κατανομή της κοκκομετρικής σύστασης του επιφανειακού ορίζοντα (βάθος 0-25 εκ-). Στις ενδιάμεσες θέσεις µεταξύ της αλλουβιακής υπερυψώσεως (πλησίον της κοίτης του Αράχθου) και των χαμηλότερων σημείων του αλλουβιακού πεδίου παρατηρούνται τα ατελώς ή κακώς αποστραγγιζόµενα εδάφη. Τα πολύ κακώς αποστραγγιζόμενα εδάφη με μόνιμο υδροφόρο ορίζοντα σε βάθος μεταξύ των 75-150 εκ. (υδρομορφία F) και σε βάθος μικρότερο των 75 εκ. (υδρομορφία G) καταλαμβάνουν την μεγαλύτερη έκταση 114.158,4 και 79.802,1 στρ. ή ποσοστό 21,6% και 15,1%, αντίστοιχα. Τα καλώς αποστραγγιζόμενα εδάφη (υδρομορφία Α, Β) καταλαμβάνουν έκταση 240.550,2 στρ. ή ποσοστό 45,5% και αντιστοιχούν κυρίως στις επικλινείς περιοχές. Τέλος τα ατελώς αποστραγγιζόμενα εδάφη καταλαμβάνουν έκταση 94.669,6 στρ. ή 17,9% της συνολικής έκτασης. Βρέθηκαν εδάφη βάθους από 0 έως μεγαλύτερο από 150εκ. με συνολική έκταση 529180,24 στρ. (Πίνακας 2). Πίνακας 2. Κατανομή της έκτασης των εδαφών σύμφωνα με το βάθος τους. Έκταση Βάθος(εκ.) 0-15 15-30 30-60 60-100 100-150 >150 Σύνολο στρέμματα 58273,7 55339,4 118595,7 185705,9 68630,8 42634,7 529180,2 ποσοστό 11,01% 10,46% 22,41% 35,09% 12,97% 8,06% 100%

208 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Το βάθος της στάθμης των υδροφόρων της περιοχής μελέτης κυμαίνεται από τα 99 μέτρα μέχρι και την επιφάνεια του εδάφους με ένα μέσο βάθος περίπου στα 40 μέτρα. Η θερμοκρασία που καταγράφηκε τη στιγμή της δειγματοληψίας κυμαίνεται από 12 ο C έως 17 ο C με μέση θερμοκρασία περίπου στους 15 ο C. Τα αποτελέσματα από την ανάλυση των 72 δειγμάτων νερού παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Στο Σχήμα 5 παρουσιάζεται η κατανομή συχνοτήτων, για τις κλάσεις των νιτρικών 0-20 mg/l, 20-50 mg/l, 50-100 mg/l και >100 mg/l, των δειγμάτων των οποίων το βάθος συλλογής τους έφθανε έως τα 40μ. από την επιφάνεια του εδάφους. Αντίστοιχο διάγραμμα για τα δείγματα νερού από βάθος μεγαλύτερο των 40μ. παρουσιάζεται στην Σχήμα 6. Σχήμα 5. Κατανομή συχνοτήτων των κλάσεων 0-20mg/l, 20-50mg/l, 50-100mg/l και >100mg/l της συγκέντρωσης ΝΟ 3 στα δείγματα νερού από βάθος έως 40μ. Σχήμα 6. Κατανομή συχνοτήτων των κλάσεων 0-20mg/l, 20-50mg/l, 50-100mg/l και >100mg/l της συγκέντρωσης ΝΟ 3 στα δείγματα νερού από βάθος >των 40μ.

13 o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 209 Πίνακας 3 Αποτελέσματα αναλύσεων δειγμάτων νερού. Μέσος όρος Τυπική Απόκλιση * Ελάχιστη Μέγιστη ph 72 7,0 8,5 7,5 0,2 Μέγιστη επιτρεπόμενη Βαθμός περιορισμού για νερά άρδευσης 3 τιμη γιαύδρευση 2 Μηδενικός μικρός προς μέτριος έντονος Αγωγιμότητα (μs/cm) 72 410,00 7160,00 1008,88 890,23 2500,00 <700 700-3000 >3000 Ολικά Διαλυμένα Στερεά (mg/l) 72 Όξινα αθρακικά (mg/l) 72 74,30 Χλωριούχα (mg/l) Ασβέστιο (mg/l) Μαγνήσιο (mg/l) Κάλιο (mg/l) Νάτριο (mg/l) Βαθμός αλκαλίωσης (mg/l) Ανθρακικά (mg/l) Νιτρικά (mg/l) Αμμωνιακά (mg/l) Θειικά (mg/l) Βόριο (mg/l) 72 271,00 5370,00 736,76 678,24 <450 450-2000 >2000 673,00 338,29 129,64 υδρονέφωση μόνο <91.5 91.5-518.6 >518.6 7,70 1650,00 81,26 215,96 250,00 επιφανειακή <141.8 141.8-354.5 >354.5 72 43,10 255,00 111,71 39,62 72 2,68 72 0,22 72 5,04 214,00 30,56 32,89 10,80 1,82 1,97 72 0,20 38,40 1,75 4,84 31 0,00 28,20 13,62 7,68 48 4,80 122,00 27,75 28,51 50,00 <5 5.0-30.0 >30 27 0,05 70 12,20 7,76 0,72 1,48 0,50 673,00 128,70 101,62 250,00 26 0,03 0,16 0,11 0,03 1,00 <0.7 0.7-3.0 >3.0 1 Αριθμός δειγμάτων με ανιχνεύσιμες τιμές, 2 Ayers και Westcot, 1994, 3 Council στάγδην <106.4 >106.4 1490,00 61,50 186,02 200,00 επιφανειακή<68.9 68.9-206.9 στάγδην <68.9 >68.9 Directive 98/83/EC, 1998

210 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Η ανάλυση των εδαφικών, τοπογραφικών, κλιματικών, χρήσεων γης και καλλιεργητικών τεχνικών έδειξαν ότι το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται ως υψηλού κινδύνου ρύπανσης των υδάτων σε έκταση 256.682,3 στρ. ή ποσοστό 48,5% της συνολικής έκτασης (Σχήμα 7). Ως περιοχές υψηλού κινδύνου χαρακτηρίζονται κυρίως η κατώτερη ζώνη του αλλουβιακού πεδίου του Αράχθου προς τον Αμβρακικό κόλπο και η περιοχή νότια του ποταμού Λούρου (Εικόνα 8). Ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει την επικινδυνότητα ρύπανσης είναι οι κακές συνθήκες στράγγισης που επικρατούν στις περιοχές αυτές. Επίσης ο υψηλός κίνδυνος ρύπανσης προκύπτει και από την κοκκομετρική σύσταση των εδαφών της περιοχής. Τα εδάφη αυτά, κυρίως πλησίον της σημερινής κοίτης του ποταμού Αράχθου, έχουν χονδρόκοκκη ή μέση κοκκομετρική σύσταση. Εδάφη με μέτριο κίνδυνο ρύπανσης των υπογείων υδάτων καταλαμβάνουν έκταση 189.754,3 στρ. ή 35,9% των εδαφών της περιοχής (Σχήμα 7). Οι περιοχές αυτές εντοπίζονται κυρίως στο μέσον της πεδιάδας της Άρτας και στο μεγαλύτερο τμήμα των εδαφών της Πρεβέζης (Εικόνα 8). Χαρακτηρίζονται ως μέτριου κινδύνου διότι έχουν ατελή στράγγιση ή κοκκομετρική σύσταση εδάφους που ευνοεί την κίνηση του νερού. Επίσης κεκλιμένες περιοχές με καλλιέργεια σιτηρών χαρακτηρίζονται κυρίως ως μέτριου κινδύνου ρύπανσης των υδάτων. Σχήμα 7. Κατανομή των κλάσεων επικινδυνότητας ρύπανσης των υδάτων στη περιοχή μελέτης. Εδάφη με χαμηλό κίνδυνο ρύπανσης των υδάτων καταλαμβάνουν σχετικά μικρή έκταση, 82.743,3 στρ. ή 15,6% της περιοχής μελέτης. Τα εδάφη αυτά χαρακτηρίζονται

13 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 211 ως καλώς αποστραγγιζόμενα, μετρίως λεπτόκοκκα έως λεπτόκοκκα, επίπεδα ή κεκλιμένα, καλυμμένα με φυσική βλάστηση ή ελαιώνες σε ακαλλιέργεια. Για την προστασία των υδάτων από την ρύπανση θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα μέτρα που προτείνονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά της Νιτρορύπανσης για την πεδιάδα της Άρτας και Πρεβέζης (Φ.Ε.Κ. τ. Β αρ. φύλλου 1895, 29/12/2006). Ειδικότερα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα παρακάτω μέτρα: Εφαρμογή των κωδίκων ορθής γεωργικής πρακτικής που κοινοποιήθηκαν στη νομαρχία της Άρτας. Δεδομένου ότι η περιοχή δέχεται πολλές βροχοπτώσεις την χειμερινή περίοδο δεν ενδείκνυται η βασική αζωτούχος λίπανση στις χειμερινές καλλιέργειες όπως σιτηρά και άλλα κτηνοτροφικά φυτά διότι θα εκπλυθεί ταχύτατα από το ριζόστρωμα. Προτείνονται δυο λιπάνσεις τέλος χειμώνα και νωρίς την άνοιξη. Διατήρηση των ελαιώνων στις επικλινείς περιοχές σε σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης στην οποία περιλαμβάνονται μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος. Ελαχιστοποίηση ή και αποφυγή των αρόσεων στις επικλινείς περιοχές ιδιαίτερα όπου υπάρχουν δενδρώδεις καλλιέργειες. Αυστηρός έλεγχος των λιπάνσεων σε εδάφη με πολύ κακές συνθήκες στράγγισης (υδρομορφία G). Προτείνεται η απαγόρευση ή η ελαχιστοποίηση των λιπάνσεων διότι ο υδροφόρος ορίζοντας βρίσκεται σε μικρό βάθος από την επιφάνεια του εδάφους και η πιθανότητα άμεσης μεταφοράς στο νερό είναι πολύ μεγάλη. Βελτίωση της λειτουργίας του στραγγιστικού δικτύου ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο για την καλύτερη προσρόφηση των λιπασμάτων από τα φυτά στους ανώτερους εδαφικούς ορίζοντες και στρώσεις. Διευθέτηση της κοίτης των χείμαρρων έτσι ώστε να μην κατακλύζονται τα πεδινά εδάφη με πλημμυρικά νερά τα οποία προκαλούν έντονη έκπλυση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων προς τον υδροφορέα. Αυστηρός έλεγχος των αποβλήτων κτηνοτροφικών μονάδων που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή του Αμβρακικού. Αυστηρός έλεγχος των αρδεύσεων όσον αφορά τη δόση άρδευσης έτσι ώστε να αποφεύγεται η έκπλυση των νιτρικών βαθύτερα από το ριζόστρωμα. Εφαρμογή αμειψισπορών ιδιαίτερα στις επικλινείς περιοχές που καλλιεργούνται με σιτηρά.

212 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Ενημέρωση των αγροτών από τους γεωτεχνικούς για την εφαρμογή της ορθής καλλιεργητικής τεχνικής που αφορά λιπάνσεις, αρδεύσεις, αρόσεις, ενδεδειγμένες ποικιλίες φυτών, κλπ, για λόγους περιβαλλοντικούς, δημόσιας υγείας, κοινωνικο-οικονομικούς, αλλά και βελτίωση του εισοδήματος. Εικόνα 8. Χάρτης επικινδυνότητας ρύπανσης των υδάτων της περιοχής μελέτης. NITRATE WATER POLLUTION RISK IN NORTH AMVRAKIKOS CULTIVATED AREAS C. Kolovos, G. Voulgaris, D. Kalivas and C. Kosmas GIS Research Unit Division of Soils and Agricultural Chemistry, Agricultural University of Athens, 75 Iera Odos, Botanikos, 118 55 Athens, Greece e-mail: kalivas@aua.gr Abstract Crops intensive farming in North Amvrakikos raises the water pollution risk. This issue was studied in the counties of Arta and Preveza in a total area of 52918 hectares. We proceeded to soil mapping during which the land uses were also indentified. The most important of them, were orange and olive groves, and livestock farms. The soil properties were indentified through a detailed soil analysis. 57% of the soil samples had

13 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 213 fine-texture, 45.5% of them were well drained and 35.09% of them had a depth of 60-100 cm. Furthermore 72 water samples were also analyzed, in which the nitrate concentration was estimated from 4.8 to 122 mg/l. A nitrate risk evaluation was made and for this purpose a soil classification table for nitrate pollution risk was created depending on the depth and the soil texture. Finally, in order to avoid water pollution a set of measures was suggested. Key-words: water pollution, nitrate pollution, land uses, soil properties. Βιβλιογραφία Ayers, R.S. and D.W. Westcot. 1994. Water quality for agriculture FAO Irrigation and Drainage Paper 29 Rev. 1, M-56 ISBN 92-5-102263-1. Eaton, A.D., L.S. Clesceri, E.W. Rice, A.E. Greenberg and M.A.H. Franson. 2005. Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater: Centennial Edition. 21st Edition. ISBN: 0875530478. American Public Health Association. Washington, D.C. 1368 p. EC Project, Water and Solute Transport in European Soils (WASTES) [(STEP-CT90-0032-C (DSCN)]. Mahvi, A.H., J. Nouri, A.A. Babaei and R. Nabizadeh. 2005. Agricultural activities impact on groundwater nitrate pollution, Int. J. Environ. Sci. Tech. 2:41-47. Pan Jia Hua and I. Hodge. 2008. Land use permits as an alternative to fertilizer and leaching taxes for the control of nitrate pollution. JAE. 45:102 112. The Drinking Water Directive (DWD), Council Directive 98/83/EC, 3 November 1998. Thomasson et al., 1991 In: A.J. Thomasson, J. Bouma and H. Lieth, Editors, EUR 13501 Soil and Groundwater Research Report II. Nitrate in Soils. Commission of the European Communities, (EV4V-0098-NL and EV4V-00107-C), Luxembourg (Office for Official Publications of the EC) (1991), p. 544. Yassoglou, N.J., A. Nychas and C. Kosmas. 1982,Parametric designation of mapping units for soil survey and evaluation in Greece based on soil taxonomy, Am. Soc. Agric. Annual Meetings, Anacheim, California. Φ.Ε.Κ. τ. Β αρ. φύλλου 1895, 29/12/2006.