Διαγώνισμα Έκφρασης Έκθεσης Α Λυκείου Όνομα: Επώνυμο: Τμήμα: Ημερομηνία: 02.02.2014 ΚΕΙΜΕΝΟ: Διάλογος και αλήθεια Η συμβολή του διαλόγου στην εύρεση της αλήθειας είναι μεγάλη και αναμφισβήτητη. Κανένας φραγμός δεν μπορεί να αντέξει τον «προωθητικό ανταγωνισμό θέσης και αντίθεσης». Προκαταλήψεις, δογματικές και μισαλλόδοξες θέσεις, συμφέροντα, σκοπιμότητες αποκαλύπτονται αμείλικτα απ την αληθινή, την ισχυρότερη ερμηνεία. Δεν αντέχουν στη σύγκριση με την πνευματική κατάρτιση, την αδέσμευτη και πλατιά σκέψη, την έντιμη στάση και παραμερίζονται στην πορεία προς την αλήθεια. Η καθαρότητα της σκέψης, η ολοκληρωμένη γνώση, είτε ως θέση είτε ως αντίθεση, λάμπουν οδηγώντας σε αμηχανία τους «παπαγαλισμούς» και ματαιώνοντας οποιοδήποτε σχέδιο να αχθεί η συζήτηση σε «προκατασκευασμένα» συμπεράσματα. Υπάρχουν βέβαια, και περιπτώσεις που δεν καταφέρνουμε να φτάσουμε στην αλήθεια, γιατί δεν τηρούνται οι απαραίτητες αρχές στην οργάνωση και διεξαγωγή του διαλόγου. Προσκρούουμε σε τυφλό και αδιάλλακτο πάθος, σε ημιμάθεια ή άγνοια. Ο διάλογος γίνεται στείρα αερολογία. Γι αυτό, χρειάζεται τέχνη να διεξάγει κανείς επιδέξια και ευχάριστα ένα διάλογο. Τέχνη, επίσης, για να τον σταματάει έγκαιρα, όταν γίνεται άγονος και εριστικός. Η σημασία του διαλόγου για την αλήθεια, για τη ζωή γενικά, επικυρώνεται από τη θέση του στα δημοκρατικά πολιτεύματα. Είναι θεμελιακό στοιχείο τους. Η ισηγορία, η ελευθερία σκέψης και λόγου είναι αναφαίρετο δικαίωμα για τον άνθρωπο. Είναι η ομορφιά της δημοκρατίας. Η εκκλησία του δήμου και τα σύγχρονα κοινοβούλια, τα δικαστήρια, οι συνελεύσεις, οι ομαδικές συγκεντρώσεις υπήρξαν και είναι η δύναμή της, εδραιωμένη στην ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων, στο διάλογο. Κατάπνιξη του διαλόγου μοιραία σημαίνει και κατάργηση της δημοκρατίας. Και η απονομή δικαιοσύνης δε γίνεται, χωρίς να ακουστούν και οι δύο πλευρές, η κατηγορία και η απολογία. «Μηδενί δίκην δικάσης, πρίν ἀμφοῖν μύθον ἀκούσῃς», έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, πιστεύοντας ότι αλήθεια και μονόπλευρη παρουσίαση των πραγμάτων, αλήθεια και μονόλογος δε συμβιβάζονται. Γιατί, σε τελική ανάλυση, η αλήθεια εξαρτάται από την ελευθερία, από την αδέσμευτη και αβίαστη σκέψη και έκφραση. Γι αυτό και αποκρύφτηκε από κάθε λογής μεσαίωνες, που κατέπνιξαν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Την εμπειρία ενός τέτοιου μεσαίωνα αποδίδοντας το πνεύμα του Βολταίρου, τονίζει πολύ εύστοχα: «Κύριε, δε συμφωνώ καθόλου μ ό,τι λέτε. Θα πέθαινα, όμως, για να υπερασπίσω το δικαίωμά σας να τα λέτε». Χρ. Μαλεβίτσης να αχθεί: να οδηγηθεί «Μηδενί δίκην δικάσης, πρίν ἀμφοῖν μύθον ἀκούσῃς»: Μη δικάσεις κανέναν πριν ακούσεις και τις δύο πλευρές
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενο του κειμένου με γραπτή περίληψή του σε 100 περίπου λέξεις. (25 μ) B1. Γιατί σύμφωνα με το συγγραφέα «η σημασία του διαλόγου είναι θεμελιακό στοιχείο των δημοκρατικών πολιτευμάτων»; B2. Γιατί σύμφωνα με τον συγγραφέα σε κάποιες περιπτώσεις δεν καταφέρνουμε να φτάσουμε στην αλήθεια κατά τη διεξαγωγή ενός διαλόγου; B3. Να βρείτε τα δομικά μέρη της τρίτης παραγράφου του κειμένου και τον τρόπο ανάπτυξής της. (6μ) B4. Να καταγράψετε τέσσερα σημεία του κειμένου με συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας. (4μ) B5. Να χαρακτηρίσετε τους παρακάτω συλλογισμούς ως προς τον αριθμό των προκειμένων που οδηγούν στο συμπέρασμα και ως προς τη συλλογιστική πορεία: α) Η υπομονή είναι σπουδαία αρετή Η αυτοπειθαρχία είναι σπουδαία αρετή Η υπομονή και η αυτοπειθαρχία είναι απαραίτητες για να γίνει ένας διάλογος Άρα, για να γίνει ένας διάλογος οι συζητούντες θα πρέπει να διακρίνονται από αρετές. β) Ο διάλογος συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου. Άρα ο διάλογος οξύνει την κριτική του ικανότητα. Β6. Να γράψετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου: αναμφισβήτητη, καθαρότητα, αδέσμευτη, θεμελιακό, ζωή. Γ. «Σε μια ομιλία που εκφωνείτε σε σχολική εκδήλωση παρουσιάζετε τη σημασία που έχει ο διάλογος για την ατομική και κοινωνική πρόοδο και τις προϋποθέσεις ορθής διεξαγωγής του (500 λέξεις)» (40μ)
Απαντήσεις Α. Αγαπητοί συμμαθητές, Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στην αναντίρρητη συνεισφορά του διαλόγου για την προσέγγιση της αλήθειας, επισημαίνοντας αρχικά πως η σαφής σκέψη, η εντιμότητα και η πλήρης γνώση ως στοιχεία του λόγου ή του αντίλογου σε μια συζήτηση ακυρώνουν τα ψέματα. Ωστόσο, η μη τήρηση των απαραίτητων αρχών στην οργάνωση και τη διεξαγωγή ενός διαλόγου, τα πάθη, η ημιμάθεια και η άγνοια κάνουν τη συζήτηση μη εποικοδομητική. Στη συνέχεια, προσδιορίζοντας τη θέση του διαλόγου στα δημοκρατικά πολιτεύματα από την αρχαιότητα έως σήμερα, τονίζει πως η απουσία του οδηγεί στην κατάλυση της δημοκρατίας. Τέλος, δηλώνει τη συμβολή του διαλόγου στην απονομή της δικαιοσύνης υπογραμμίζοντας το σεβασμό στη διαφορετική άποψη. Β1. Ο διάλογος αποτελεί την πεμπτουσία της δημοκρατίας. Κι αυτό γιατί η δημοκρατία στηρίζεται στη δυνατότητα λόγου όλων επί ίσοις όροις, την ελευθερία έκφρασης και σκέψης, την ανταλλαγή απόψεων. Ξεκινώντας από την εκκλησία του δήμου, τις συνελεύσεις, τις ομαδικές συγκεντρώσεις και φτάνοντας ως τα σύγχρονα κοινοβούλια, ο διάλογος είναι η κυρίαρχη διαδικασία και χωρίς αυτόν δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία. Β2. Όταν δεν τηρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις κατά τη διεξαγωγή του διαλόγου, τότε δεν είναι εφικτή η προσέγγιση της αλήθειας. Αυτό συμβαίνει όταν κυριαρχεί η αδιαλλαξία, η ισχυρογνωμοσύνη, η ημιμάθεια ή η άγνοια του θέματος. Επίσης, όταν ο διάλογος καταλήγει σε πλατειασμούς και άγονη φλυαρία. Β3. Δομικά μέρη παραγράφου: Θεματική Περίοδος: «Η σημασία του διαλόγου για την αλήθεια, για τη ζωή γενικά, επικυρώνεται από τη θέση του στα δημοκρατικά πολιτεύματα. Είναι θεμελιακό στοιχείο τους» Λεπτομέρειες: «Η ισηγορία, η ελευθερία σκέψης στο διάλογο» Κατακλείδα: «Κατάπνιξη του διαλόγου μοιραία σημαίνει και κατάργηση της δημοκρατίας» Τρόπος ανάπτυξης: Συνδυασμός μεθόδων Α.Aιτιολόγηση, καθώς αιτιολογείται γιατί ο διάλογος αποτελεί θεμελιακό στοιχείο των δημοκρατικών πολιτευμάτων («η ισηγορία, η ελευθερία σκέψης και λόγου είναι αναφαίρετο δικαίωμα για τον άνθρωπο, είναι η ομορφιά της δημοκρατίας») Β. Παραδείγματα («η εκκλησία του δήμου και τα σύγχρονα κοινοβούλια, τα δικαστήρια, οι συνελεύσεις, οι ομαδικές συγκεντρώσεις υπήρξαν και είναι η δύναμή της») Β4 Σημεία κειμένου με συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας: «προσκρούουμε σε τυφλό και αδιάλλακτο πάθος» «κατάπνιξη του διαλόγου» «πλατιά σκέψη» «στείρα αερολογία»
Β5 Α. Έμμεσος συλλογισμός, καθώς το συμπέρασμα προκύπτει από δύο ή περισσότερες προκείμενες και συγκεκριμένα από τρεις. Ως προς τη συλλογιστική πορεία είναι επαγωγικός, εφόσον η πορεία που ακολουθείται είναι από το ειδικό στο γενικό. Από τρεις ειδικές προκείμενες καταλήγει σε ένα γενικό συμπέρασμα. Β. Άμεσος συλλογισμός, καθώς το συμπέρασμα προκύπτει από μία προκείμενη. Ως προς τη συλλογιστική πορεία είναι παραγωγικός, εφόσον από μία γενική θέση (α προκείμενη) καταλήγει σε ένα ειδικό συμπέρασμα. Β6 Αναμφισβήτητη = αναντίρρητη Καθαρότητα= διαύγεια, σαφήνεια Αδέσμευτη= ελεύθερη, ανεξάρτητη Θεμελιακό= βασικό Ζωή= βίος Γ. Παραγωγή λόγου Πρόλογος Κυρίες και Κύριοι, Η λογική ικανότητα και η έμφυτη κοινωνικότητα του ανθρώπου τον οδήγησαν στην επινόηση διαφόρων μορφών επικοινωνίας προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες τις συλλογικής πραγματικότητας. Έτσι, η πορεία της επικοινωνίας πέρασε από διάφορα στάδια μέχρι να φτάσει στην αρτιότερη μορφή της, το λόγο, το διάλογο που συνιστά όχι μόνο προϊόν ενός ανώτερου πολιτισμού αλλά και παράγοντα προσωπικής ολοκλήρωσης και μεταλλαγής των απλών κοινωνιών σε οργανωμένες πολιτείες. Α Ερώτημα Σημασία για την ατομική πρόοδο Ακονίζει τη σκέψη, καλλιεργεί τη συλλογιστική ικανότητα. Ασκεί την κρίση, την αντίληψη. Καλλιεργεί την αμφιβολία και τη γόνιμη αμφισβήτηση. Εμβαθύνει τους προβληματισμούς του ατόμου. Διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες. Μεταγγίζει γνώσεις, πείθει. Ο ελεύθερος διάλογος δημιουργεί άτομα με αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη στις δυνατότητές τους. Ωθεί σε εσωτερικό διάλογο, στην αυτοκριτική και την αυτοβελτίωση. Μεταγγίζει υψηλές αξίες και ιδανικά. Ο διδακτικός και παιδαγωγικός διάλογος μυεί τον άνθρωπο στην υπευθυνότητα, την αρετή, τη σοβαρότητα, την αλληλεγγύη. Ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία. Βοηθά στη συνάντηση των ψυχών, στην έκφραση αγάπης και ευαισθησίας. Απαλλάσσει από τη μοναξιά και την απομόνωση.
Ο άνθρωπος νιώθει ασφάλεια. Δοκιμάζει την αγωνιστικότητα του ατόμου. Τονώνει το ενδιαφέρον του ανθρώπου. Σημασία για την κοινωνική πρόοδο Συντελεί στην επικοινωνία των ανθρώπων: οι άνθρωποι πληροφορούν, ανακοινώνουν σκέψεις και ιδέες εκφράζουν συναισθήματα, κρίνουν γεγονότα, διαδίδουν γνώσεις, εξετάζουν και ερμηνεύουν θέματα, γνωρίζει ο ένας τον άλλον, ανακαλύπτουν κοινά στοιχεία, ενδιαφέροντα και αξίες. Ο άνθρωπος μαθαίνει να υποτάσσει τον εγωισμό του, να σέβεται του συνανθρώπους του, να αναπτύσσει πνεύμα συνεργασίας και συλλογικότητας. Επιφέρει σύσφιξη στις ανθρώπινες σχέσεις, ενώ παράλληλα περιορίζει το δυσάρεστο συναίσθημα της μοναξιάς. Προάγεται η φιλία. Αποτελεί μέθοδο κοινωνικοποίησης, καθώς προάγει το πνεύμα της συναίνεσης, της κοινωνικής συνείδησης. Επιλύει προβλήματα, προλαμβάνει συγκρούσεις, περιστέλλει τη βία και την αντικοινωνική συμπεριφορά. Αμβλύνει τις κάθε είδους διαφορές και αίρει τις παρεξηγήσεις. Περιορίζει τις εκδηλώσεις φανατισμού και ελαχιστοποιεί τις δογματικές τοποθετήσεις. Συμβάλλει στη σύγκλιση αντιτιθέμενων απόψεων και επιτυγχάνει τη συνοχή του κοινωνικού συνόλου. Βοηθά σημαντικά την κοινωνική πρόοδο, αφού επιτρέπει την επανεξέταση και αναθεώρηση διαφόρων θέσεων και αντιλήψεων. Χάρη στο διάλογο, αμφισβητούνται και στη συνέχεια καταρρίπτονται παραδομένες αναχρονιστικές αρχές που συντηρούσαν αντιλαϊκούς θεσμούς Ενισχύει το θεσμό της οικογένειας, αφού εξασφαλίζει την ομαλή και γόνιμη συμβίωση των μελών της. Λειτουργεί ως παράγοντας άρσης του χάσματος μεταξύ νέων και ηλικιωμένων, αφού καλλιεργεί κλίμα αλληλοσεβασμού και αλληλοκατανόησης. Απαλλάσσει από το δογματισμό, τη μισαλλοδοξία. Στηρίζει τον πλουραλισμό. Εξαλείφει το φανατισμό, τις ιδεολογικές προκαταλήψεις. Στηρίζει τη δημοκρατία με την έκφραση απόψεων, τον έλεγχο της ηγεσίας, την άσκηση κριτικής στα τεκταινόμενα. Είναι το όργανο για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων και την προσπάθεια επίλυσης ζωτικών προβλημάτων, καλλιεργώντας συγχρόνως ένα κλίμα συναίνεσης. Αναβαθμίζει την πολιτική ζωή. Διασφαλίζει την ελευθερία. Αναβαθμίζει την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή. Συμβάλλει στην αλληλοενημέρωση των επιστημόνων και προάγει την επιστημονική σκέψη. Συντελεί στη γνώση των πολιτιστικών αγαθών, στη συνάντηση των πολιτισμών. Συμβάλλει στην κατανόηση της σημασίας του έθνους και των συνεκτικών στοιχείων του, με αποτέλεσμα την προσπάθεια του ατόμου για διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας. Ευνοεί τη συνεργασία. Περιστέλλει τον άκρατο εθνικισμό καθώς αποτελεί μέσο γεφύρωσης των διαφορών ανάμεσα στα κράτη και επίλυσης των παγκόσμιων προβλημάτων.
Μεταβατική Παράγραφος Η ατομική και κοινωνική πρόοδος και εξέλιξη, λοιπόν, εξαρτάται εν μέρει από τη δυνατότητα διεξαγωγής διαλόγου. Η αλήθεια είναι, πως πολλοί είναι εκείνοι οι παράγοντες που αλλοιώνουν και εκφυλίζουν το διάλογο καθιστώντας τον ανούσιο και αποτελεσματικό. Η επιτυχής έκβαση του διαλόγου αποδεικνύεται υπόθεση δύσκολη και προϋποθέτει κάποιους όρους, κάποιες συνθήκες. Β Ερώτημα Προϋποθέσεις ορθής διεξαγωγής του Διαλόγου Δημοκρατία - Κοινωνική συνοχή Όλοι μπορούν να συμμετέχουν και να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους (ισηγορία, πολυφωνία) χωρίς το φόβο της λογοκρισίας ή της τιμωρίας που ουσιαστικά καταργεί το διάλογο. Διακινούνται ιδέες Καταγγέλλονται αυθαιρεσίες Οι συνομιλητές θα πρέπει να διαθέτουν: Γνώσεις, πνευματική κατάρτιση. Οι μετέχοντες σ ένα διάλογο πρέπει να έχουν επαρκείς γνώσεις για το θέμα που συζητείται, γιατί μόνο έτσι μπορούν να διαρθρώσουν ορθή επιχειρηματολογία, να το αναλύσουν σε βάθος, να το φωτίσουν απ' όλες τις πλευρές και να αποφύγουν το ενδεχόμενο να οδηγηθούν σε εσφαλμένα συμπεράσματα. ευστροφία, εγρήγορση, ετοιμότητα επάρκεια επιχειρημάτων ευχέρεια να εκφράζουν τις απόψεις τους με τρόπο ακριβή, σαφή, περιεκτικό, καίριο και εύστοχο. Η ορθή χρήση του γλωσσικού κώδικα συμβάλλει και στην ορθή επικοινωνία των διαλεγομένων. Ήθος, σεβασμό ο ένας για τον άλλο. Όσοι συμμετέχουν σ ένα διάλογο πρέπει να σέβονται και να μην υποτιμούν την αντίθετη άποψη και το δικαίωμα των συνανθρώπων τους να διαφωνούν και να μην επιδιώκουν να τους επιβάλουν τη γνώμη τους ως τη μοναδική και αναμφισβήτητη αλήθεια. δεκτικότητα στις απόψεις των άλλων. αμεροληψία, αντικειμενικότητα ειλικρινή και καλοπροαίρετη διάθεση. Στόχος τους δηλαδή πρέπει να είναι η ειλικρινής ανταλλαγή απόψεων, θέσεων, ιδεών και όχι η εξαπάτηση του άλλου μέσω της παρουσίασης ψευδών και ανακριβών στοιχείων. Η παραποίηση της αλήθειας εκφυλίζει το διάλογο και καταστρέφει την επικοινωνία. Να έχουν βασικό σκοπό του την εξεύρεση της αλήθειας και την υπηρέτησή της. Πνευματική ωριμότητα, αυτοκυριαρχία. Να είναι αφανάτιστοι και αδογμάτιστοι. Να είναι απαλλαγμένοι από μισαλλοδοξία, ισχυρογνωμοσύνη προκατάληψη και εμπάθεια. Ο διάλογος δεν μπορεί να είναι εποικοδομητικός όταν υποκινείται από το συμφέρον, την επιδίωξη της προσωπικής προβολής ή όταν γίνεται υπό το κράτος της οργής και με έντονη συναισθηματική φόρτιση. Να είναι ισότιμοι. Όλοι οι διαλεγόμενοι πρέπει να μπορούν να προτείνουν
Επίλογος και να κρίνουν εξίσου, δηλαδή να έχουν ίδια δικαιώματα και πλεονεκτήματα ελεύθερης διατύπωσης των απόψεών τους. Εύκολα, βέβαια, διαπιστώνει κανείς πως οι παραπάνω προϋποθέσεις είναι δύσκολο να διασφαλιστούν και να συνυπάρξουν. Επιπλέον, οι πολλές και ποικίλες απαιτήσεις των καιρών μας, το άγχος, δεν αφήνουν ελεύθερο χρόνο για διάλογο, ενώ το ατομικιστικό πνεύμα της εποχής μας και η τυποποίηση των σχέσεων επηρεάζουν και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων και παρακωλύουν την ουσιαστική προσέγγιση. Λύση στο πρόβλημα θα μπορούσε να δώσει μόνο η παιδεία με τη μετάδοση της αξίας του διαλόγου και τη διαμόρφωση υγιών και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, ικανών να διαλεχθούν. Ευχαριστώ για την προσοχή σας..