Διαγώνισμα Έκφρασης Έκθεσης A Λυκείου. Ημερομηνία:

Transcript

1 Διαγώνισμα Έκφρασης Έκθεσης A Λυκείου Ημερομηνία: ΚΕΙΜΕΝΟ: Ο γλωσσικός μας πολιτισμός Κάθε πολιτισμός είναι, από τη φύση του, πολυσχιδής. Εντός και παράλληλα προς τον υλικοτεχνικό πολιτισμό και τον πνευματικό αναπτύσσονται ομόκεντροι κύκλοι που, ως προς τον πνευματικό πολιτισμό, περιλαμβάνουν γλώσσα, ιστορία, θρησκεία, παιδεία, τέχνες και επιστήμες. Αυτό επιτρέπει να μιλάμε για το χριστιανικό πολιτισμό και τον πολιτισμό του Ισλάμ, λόγου χάρη, για τον πολιτισμό σε έργα αρχιτεκτονικής, για τον εικαστικό πολιτισμό μιας χώρας, για τον νομικό ή τον πολιτικό μας πολιτισμό. Επομένως, δικαιούται κανείς να μιλάει και για γλωσσικό πολιτισμό: την ιστορία, τις επιδράσεις, τις μορφές που πήρε η γλώσσα μας και το μέγεθος της συμβολής της στην παιδεία και στην όλη καλλιέργεια της χώρας. Ο γλωσσικός πολιτισμός της Ελλάδας ευτύχησε σε τρία πεδία: α) γεννήθηκαν στον τόπο μας μεγάλα πνεύματα που μαζί με τον δυνατό στοχασμό τους ανέπτυξαν και μια καλλιεργημένη γλώσσα που να τον εκφράζει, β) επινοήθηκε και αναπτύχθηκε το ελληνικό αλφάβητο με το οποίο καταγράφηκε και διασώθηκε σε γραπτά κείμενα μεγάλο μέρος της ελληνικής πνευματικής παραγωγής, γ)γνώρισε σπουδαία (αν όχι μοναδική) συνέχεια, αφού η Ελληνική γλώσσα, στον ίδιο χώρο, μιλήθηκε χωρίς διακοπή επί 40 αιώνες και γράφτηκε επί 32 αιώνες. Και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά εξασφάλισαν για το γλωσσικό πολιτισμό μας μια ξεχωριστή θέση που είναι μαζί η δύναμη και η αδυναμία μας. Πόσο γνωρίζουμε, λοιπόν, πόσο αξιοποιούμε και πόσο προάγουμε αυτή τη διάσταση του πολιτισμού μας; Διδάσκουμε δημιουργικά στο σχολείο το γλωσσικό μας πολιτισμό; Έχουν μια εξοικείωση οι μαθητές μας με τον αρχαίο λόγο, με την Αλεξανδρινή Κοινή, με τη γλώσσα του Ευαγγελίου, τα κείμενα των Βυζαντινών, τη νεότερη λόγια παράδοσή μας και με τα δημώδη κείμενα μας; Γενικότερα, βιώνουν μέσα από τα κείμενα -και όχι πληροφοριακά τη γλωσσική διαχρονία της Ελληνικής; Κατανοούν την εξέλιξή της και τη σχέση των παλιότερων και των σύγχρονων Ελληνικών; Και μια που μαθαίνουν (ευτυχώς) τόσες ξένες γλώσσες και μάλιστα Αγγλικά, τους δίνουμε την ευκαιρία να νιώσουν ποια είναι, λόγου χάρη, η παρουσία της Ελληνικής στη γλώσσα αυτή; Γιατί η ενασχόληση ιδίως των νέων με τις λέξεις δεν είναι ένα παιχνίδι με τις λέξεις για τις λέξεις, αλλά μια συνάντηση και γνωριμία με τις έννοιες της γλώσσας, αυτές που συνιστούν τα νοήματα και συγκροτούν, τελικά, τη σκέψη μας και την όλη νοητική μας λειτουργία. Όσο καλύτερα γνωρίζουμε το γλωσσικό πολιτισμό μας, τον κόσμο της γλώσσας μας ανά τους αιώνες, τόσο περισσότερο ακονίζουμε το μυαλό μας και καλλιεργούμε τη γλωσσική μας ικανότητα. Με άλλα λόγια, δε μελετούμε τη γλώσσα για τη γλώσσα, αλλά για να ανακαλύπτουμε με αυτήν τον πνευματικό πολιτισμό ενός λαού στην ιστορική του διαδρομή που μέσα από τη γλώσσα και συγχρόνως μέσα από την πραγμάτωσή της σε κείμενα πάσης μορφής μάς αποκαλύπτεται με τον πιο ουσιαστικό, άμεσο και ανάγλυφο τρόπο. 1

2 Τέλος, η οικείωση του γλωσσικού πολιτισμού οδηγεί σε αυτογνωσία και συνείδηση πολιτισμικής καταγωγής, αφού η γλώσσα είναι κύριο συστατικό ταυτότητας, χωρίς να είναι και το μόνο. Έτσι, η γνώση και η συνείδηση τού γλωσσικού πολιτισμού γίνεται ισχυρή εσωτερική δύναμη για να αντιπαλέψει κανείς όψεις αλλοτρίωσης, όπως είναι η γλωσσική παγκοσμιοποίηση με την κυριαρχία μίας και μόνης ξένης επικοινωνιακής γλώσσας. Γιατί αυτομάτως η γνώση και ο σεβασμός κάθε γλωσσικού πολιτισμού οδηγούν και ενισχύουν τη γλωσσική πολυμορφία, τη γλωσσική διαφορετικότητα και διαφοροποίηση. Eπομένως, η γλώσσα ήταν και είναι όχημα αλλά συγχρόνως και φορέας και δημιουργός πολιτισμού. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Το ΒΗΜΑ, 1/4/2007 (διασκευή) ΘΕΜΑΤΑ Α1. Πώς η γνώση του γλωσσικού πολιτισμού συνδέεται με τη σκέψη και την πολιτισμική ιδιαιτερότητα ενός λαού; (60-80 λέξεις) (15 μ) Α2α. Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου του κειμένου. Α2β. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των περιόδων της πέμπτης παραγράφου του κειμένου και τι δηλώνει κάθε μια από τις διαρθρωτικές λέξεις; B1.α.:«Επινοήθηκε και αναπτύχθηκε το ελληνικό αλφάβητο (από τους Έλληνες)». Να αιτιολογήσετε την επιλογή της παθητικής σύνταξης από τον αρθρογράφο. Β1.β. Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική. B2. Στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου ( «Γιατί η ενασχόληση των νέων.τρόπο ανάγλυφο»): 1. Να επισημάνετε δύο περιπτώσεις συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας (10μ) 2. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ: Σε μια ομιλία που εκφωνείτε σε σχολική εκδήλωση παρουσιάζετε την αξία της γλώσσας σε πνευματικό, κοινωνικοπολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο (400 λέξεις). (50μ) 2

3 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Η γλώσσα, ιδιαίτερο γνώρισμα του ανθρώπου ως έλλογου όντος, δημιουργεί τις λέξεις που συνιστούν τα νοήματα και συγκροτούν, τελικά, τη σκέψη και την όλη νοητική μας λειτουργία. Όσο καλύτερα γνωρίζουμε το γλωσσικό πολιτισμό μας, τον κόσμο της γλώσσας ανά τους αιώνες, τόσο περισσότερο οξύνουμε τη σκέψη μας και καλλιεργούμε τη γλωσσική μας ικανότητα. Παράλληλα, με τη μελέτη του γλωσσικού πολιτισμού ανακαλύπτουμε με αυτήν τον πνευματικό πολιτισμό ενός λαού στην ιστορική του διαδρομή που μέσα από τη γλώσσα και συγχρόνως μέσα από την πραγμάτωσή της σε κείμενα πάσης μορφής οδηγεί σε αυτογνωσία και συνείδηση πολιτισμικής καταγωγής, αφού η γλώσσα αποτελεί ιδιαίτερο συστατικό εθνικής ταυτότητας. Έτσι, η γνώση και η συνείδηση τού γλωσσικού πολιτισμού γίνεται ισχυρή εσωτερική δύναμη για την αντίσταση σε όψεις αλλοτρίωσης, όπως είναι η γλωσσική παγκοσμιοποίηση με την κυριαρχία μίας και μόνης ξένης επικοινωνιακής γλώσσας. Α2α. Δομικά στοιχεία παραγράφου Θεματική περίοδος: «Ο γλωσσικός πολιτισμός της Ελλάδας ευτύχησε σε τρία πεδία» Λεπτομέρειες-σχόλια: α) γεννήθηκαν στον τόπο μας μεγάλα πνεύματα που μαζί με τον δυνατό στοχασμό τους ανέπτυξαν και μια καλλιεργημένη γλώσσα που να τον εκφράζει, β) επινοήθηκε και αναπτύχθηκε το ελληνικό αλφάβητο με το οποίο καταγράφηκε και διασώθηκε σε γραπτά κείμενα μεγάλο μέρος της ελληνικής πνευματικής παραγωγής, γ)γνώρισε σπουδαία (αν όχι μοναδική) συνέχεια, αφού η Ελληνική γλώσσα, στον ίδιο χώρο, μιλήθηκε χωρίς διακοπή επί 40 αιώνες και γράφτηκε επί 32 αιώνες. Κατακλείδα: Και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά εξασφάλισαν για το γλωσσικό πολιτισμό μας μια ξεχωριστή θέση που είναι μαζί η δύναμη και η αδυναμία μας. Α2β. Συνοχή -Η συνοχή μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης περιόδου επιτυγχάνεται με τη διαρθρωτική λέξη «έτσι», που δηλώνει συμπέρασμα αποτέλεσμα. -Η συνοχή μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης περιόδου επιτυγχάνεται με τη λέξη «γιατί», που δηλώνει αιτιολόγηση. -Η συνοχή μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης περιόδου επιτυγχάνεται με τη διαρθρωτική λέξη «επομένως», που δηλώνει συμπέρασμα. B1.α.:Η επιλογή της παθητικής σύνταξης από τον αρθρογράφο έγινε, γιατί θέλησε να τονιστεί η πράξη, το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου. Β1.β. Μετατροπή της παθητικής σύνταξης σε ενεργητική Oι Έλληνες επινόησαν και ανέπτυξαν το Ελληνικό αλφάβητο. 3

4 Β2.1. Παραδείγματα συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας «ακονίζουμε το μυαλό μας» «καλλιεργούμε τη γλωσσική μας ικανότητα» 2. Η συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας απευθύνεται κυρίως στο συναίσθημα και δίνει έμφαση στη μορφή του μηνύματος. Το κείμενο γίνεται πιο εύληπτο, κατανοητό, ενώ προσδίδεται ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα. Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ Προσφώνηση Κυρίες και κύριοι, Αξιότιμοι καθηγητές, Αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες, Πρόλογος Όπως όλοι γνωρίζουμε, ό,τι περισσότερο από κάθε άλλο γνώρισμα χαρακτηρίζει τον άνθρωπο ως έλλογο ον και το ξεχωρίζει από τα άλλα όντα είναι η γλώσσα. Γλώσσα είναι ο συμβατός κώδικας σημείων ορισμένης γλωσσικής μορφής, στηριγμένων πάνω σε κανόνες και αρχές, με τον οποίο επιτυγχάνεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας. Μέσα από τη γλώσσα συλλαμβάνεται, μορφοποιείται και εκφράζεται κάθε ουσιώδης ανθρώπινη εκδήλωση. Όλη η ύπαρξη του ανθρώπου περνάει, δηλώνεται και υφίσταται αντικειμενικά μέσα από τη γλώσσα. Σύμφωνα με το φιλόσοφο Βιτγκενστάιν «υπάρχω τόσο και έτσι μόνο όσο και όπως μπορώ να εκφραστώ γλωσσικά». Κύριο Θέμα Α. Αξία Γλώσσας σε Πνευματικό Επίπεδο -Παρέχει τη δυνατότητα ικανοποίησης της φιλομάθειας του ανθρώπου, η μελέτη της γλώσσας διευρύνει τους γνωστικούς ορίζοντές του και την αντίληψή του. Βοηθά τον άνθρωπο να κατανοεί τις έννοιες και τον κόσμο που τον περιβάλλει, αφού τα όρια της γλώσσας μας είναι τα όρια του κόσμου μας. -Η βαθιά γνώση και ο χειρισμός της γλώσσας βοηθά το άτομο να αντιλαμβάνεται, αλλά και να εκφράζει έννοιες, στοχασμούς. -Επιτρέπει στον άνθρωπο να οργανώνει τις σκέψεις του λογικά, να αναπτύσσει τη συλλογιστική του ικανότητα, να κάνει διάλογο και να επιχειρηματολογεί. Β. Αξία Γλώσσας σε Κοινωνικό Επίπεδο -Η γλώσσα αποτελεί για την κάθε κοινότητα βασικό ενοποιητικό στοιχείο. Είναι ένας από τους σημαντικότερους δεσμούς που ενώνει τα μέλη της κοινωνικής ομάδας. - Αποτελεί το κύριο μέσο με το οποίο οι άνθρωποι εξωτερικεύουν τις σκέψεις ή επιθυμίες τους και εκδηλώνουν τη συμπαράσταση, τη χαρά, τη λύπη και άλλα προσωπικά συναισθήματα. -Συντελεί στην κοινωνικοποίηση του ανθρώπου. Ικανοποιεί όχι μόνο τις καθημερινές ανάγκες συνεννόησης, αλλά και το αίτημα για ουσιαστική επικοινωνία, «συνάντηση» 4

5 των ανθρώπων και συμβάλλει στη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων, την επίλυση διαφορών, την ανάπτυξη δεσμών φιλίας και αγάπης μεταξύ των ανθρώπων. -Συνιστά αποτελεσματικό μέσο πειθούς, καθώς επιτρέπει σε κάθε άνθρωπο να επηρεάζει τον τρόπο σκέψης και τις αποφάσεις των συνανθρώπων του, παρουσιάζοντας τις θέσεις και τα επιχειρήματά του. -Με το διάλογο τα άτομα προσεγγίζουν το ένα το άλλο, κατανοούν τις αντιτιθέμενες απόψεις τους και μπορούν να συνθέσουν τις αντιθέσεις τους. Έτσι, συνεννοούνται και επιλύουν τις διαφορές τους. Γ. Αξία Γλώσσας σε Πολιτικό επίπεδο: - Η ποιοτική γλωσσική έκφραση αποτελεί προϋπόθεση του εποικοδομητικού διαλόγου, που με τη σειρά του αποτελεί πεμπτουσία της δημοκρατίας. Επιτυγχάνεται έτσι σύνθεση απόψεων, βελτίωση θεσμών, αντιμετώπιση σύνθετων προβλημάτων. Με τη γλώσσα οι πολιτικοί εκθέτουν τις ιδεολογικές τους θέσεις, ανταλλάσσουν πολιτικές απόψεις, επιχειρηματολογούν, συναινούν σε πολιτικά ζητήματα ή διαφοροποιούνται. -Με την ορθή χρήση της οι πολίτες διατυπώνουν τις απόψεις τους με την αναγκαία ευκρίνεια και πειθώ και συμμετέχουν στα κοινά, ενώ τα ΜΜΕ ασκούν κριτική και έλεγχο στην πολιτική ηγεσία. -Η βαθιά γνώση της βοηθά στην αποκάλυψη της δημαγωγικής πολιτικής και της λαϊκιστικής ρητορείας, που χρησιμοποιεί τη γλώσσα ως μέσο χειραγώγησης και εξαπάτησης των πολιτών. Δ. Σημασία Γλώσσας σε Πολιτισμικό Επίπεδο -Μέσω αυτής (γραπτός και προφορικός λόγος) διασώζεται η πολιτιστική κληρονομιά. Τα γράμματα, τα ήθη, έθιμα, η λαϊκή δημιουργία μέσω της γλώσσας μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Βοηθά, έτσι, ένα λαό να συνειδητοποιήσει την πολιτιστική και εθνική τους ταυτότητα και αποτελεί θεσμό συνοχής ενός έθνους. -Η γλώσσα είναι το βασικό «όχημα» μεταφοράς της συλλογικής μνήμης, της ιστορικής και της πολιτιστικής. -Αποκαλύπτει τη δημιουργικότητα, τις αξίες και τις αντιλήψεις που συνθέτουν ιστορικά την πολιτισμική φυσιογνωμία ενός λαού ή μιας κοινότητας. -Μεταλαμπαδεύει στη νέα γενιά τις αξίες της παράδοσης, εξοικειώνοντάς την με τα πολιτιστικά δημιουργήματα των προηγούμενων γενιών. -Δίνει στερεή μορφή σε ιδέες και καθιστά δυνατή τη δημιουργία σπουδαίων έργων στα πεδία της επιστήμης, της φιλοσοφίας και της τέχνης. -Η γλώσσα του εκφράζει τις αξίες και τις αρχές ενός λαού, το ήθος, την ευαισθησία και την καλαισθησία του, τις δοξασίες του και τις πεποιθήσεις του. Η γλώσσα είναι το μέσο, αλλά και το περιεχόμενο της παιδείας του, αφού με αυτήν εκφράζονται τα διανοητικά επιτεύγματά του, εν μέρει δε, και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματά του. Αρκεί γι' αυτό να αναλογιστούμε τι είναι για την παιδεία κάθε έθνους τα κείμενα της γραμματείας του, τα πεζά, τα ποιητικά και τα θεατρικά. 5

6 Επίλογος Για όλους αυτούς τους λόγους, κρίνεται αναγκαία η συστηματική εκμάθηση της γλώσσας σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες με σύγχρονες μεθόδους και απαραίτητη βιβλιογραφία. Ευθύνη της Πολιτείας αποτελεί η δημιουργία ενός πλούσιου σε ερεθίσματα πνευματικού περιβάλλοντος και η προώθηση του πνευματικού πολιτισμού για τη διαρκή καλλιέργεια της γλώσσας. Τέλος, σε ατομικό επίπεδο πρέπει να κατανοηθεί ότι η γλώσσα δεν αποτελεί απλώς εργαλείο επικοινωνίας, αλλά αξία. Όπως συνόψισε και ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ο κόσμος μας είναι ένας κόσμος κειμένων, είναι τα λόγια μας και τα γραπτά μας, και οι πράξεις μας που απορρέουν από αυτά ή που τα γεννούν. Αποφώνηση Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 6