ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΤΑΘΗΣ Ν. ΚΑΛΥΒΑΣ Μετάφραση Νίκος Ρούσσος Επιμέλεια μετάφρασης Στάθης Ν. Καλύβας 3η έκδοση ενημερωμένη ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΘΡΙΑΜΒΟΙ Τίτλος πρωτοτύπου: Μodern Greece: What everyone needs to know, first edition Συγγραφέας: Στάθης Ν. Καλύβας Μετάφραση: Νίκος Ρούσσος Επιμέλεια μετάφρασης: Στάθης Ν. Καλύβας ιόρθωση: Αλέξανδρος Καρατζάς Oxford University Press 2015 2015, Εκδόσεις Κυριάκος Παπαδόπουλος Α.Ε., για την ελληνική γλώσσα Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμιά διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη ιεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975), απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη. Πρώτη έκδοση: Ιούνιος 2015 εύτερη έκδοση: Αύγουστος 2015 Πρώτη ανατύπωση δεύτερης έκδοσης: Σεπτέμβριος 2015 εύτερη ανατύπωση δεύτερης έκδοσης: Οκτώβριος 2015 Τρίτη ανατύπωση δεύτερης έκδοσης: Νοέμβριος 2015 Τέταρτη ανατύπωση δεύτερης έκδοσης: εκέμβριος 2015 Πέμπτη ανατύπωση δεύτερης έκδοσης: Ιανουάριος 2016 Tρίτη έκδοση: Μάρτιος 2016 Πρώτη ανατύπωση τρίτης έκδοσης: Ιούνιος 2016 EK ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ www.epbooks.gr Καποδιστρίου 9, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής τηλ.: 210 2816134, e-mail: info@epbooks.gr ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙO Μασσαλίας 14, 106 80 Αθήνα, τηλ.: 210 3615334 ISBN 978-960-569-334-3

Μήπως μερικές φορές ο λάθος τρόπος είναι ο σωστός τρόπος; Μήπως μπορείς να πάρεις το λάθος μονοπάτι και παρ όλα αυτά να καταλήξεις εκεί που ήθελες να βγεις; Ή, με άλλα λόγια, μήπως κάποιες φορές τα κάνεις όλα λάθος και στο τέλος σού βγαίνουν όλα σωστά; Ντόνα Ταρτ, Η καρδερίνα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος στην τρίτη έκδοση...13 Πρόλογος στην ελληνική έκδοση...19 Ι ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ; Πού στοχεύει αυτό το βιβλίο;...23 Πού βρίσκεται η Ελλάδα σήμερα;...28 Ποιο είναι το ειδικό βάρος της αρχαίας Ελλάδας;...33 Ποιο είναι το περιεχόμενο της ταυτότητας των Ελλήνων;...35 Πού ακριβώς έγκειται η ιδιαιτερότητα της Ελλάδας;...39 Τελικά ποιος είναι ο απολογισμός της σύγχρονης Ελλάδας;...43 Πώς συνυπάρχουν καταστροφές και θρίαμβοι;...47 II ΑΝΑΔΥΣΗ Πώς προέκυψε η νεότερη Ελλάδα;...49 Πώς προέκυψε και τι ήταν το ελληνικό εθνικό κίνημα;...52 Πώς προέκυψε η Ελληνική Επανάσταση;...59 Ποιοι, γιατί και πώς εξεγέρθηκαν;...63 Ποια ήταν η τύχη της εξέγερσης;...66 Πώς διεθνοποιήθηκε η εξέγερση;...68 Πώς δομήθηκε η αμφίσημη σχέση Ελλάδας-Δύσης;...73 III ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ Πώς συγκροτήθηκε το νέο κράτος;...77 Πώς συγκροτήθηκε το νέο έθνος;...82 Τι ήταν η Μεγάλη Ιδέα;...86 Ποιοι ήταν οι αλύτρωτοι Έλληνες;...88 Ποιες ήταν οι συνέπειες της αλυτρωτικής εξωτερικής πολιτικής;...91 Τι ήταν ο Μακεδονικός Αγώνας;...92 Πώς η Ελλάδα υιοθέτησε δημοκρατικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς;...96 Πώς λειτουργούσαν οι νέοι θεσμοί;... 99 Πώς έγινε η Ελλάδα έθνος μικροκαλλιεργητών;...101 Ήταν η Ελλάδα ένα «αποτυχημένο κράτος»;...104

Σε τι κατάσταση βρισκόταν η οικονομία;...108 Τι οδήγησε στις διαδοχικές πτωχεύσεις;...112 Πώς δημιουργήθηκαν υποδομές;...116 Πώς διπλασίασε η Ελλάδα την επικράτειά της;...117 Πώς μεταμορφώθηκε η Ελλάδα;...121 IV ΑΝΑΤΑΡΑΞΕΙΣ Τι ήταν ο Εθνικός Διχασμός;...123 Ποια ήταν τα επακόλουθα του Α Παγκοσμίου Πολέμου;...127 Τι ήταν η Μικρασιατική Καταστροφή;...128 Τι αντίκτυπο είχε η ανταλλαγή πληθυσμών;...132 Τι αντίκτυπο είχε η Μεγάλη Οικονομική Κρίση στη χώρα;...138 Ποιες ήταν οι δυνατότητες και τα όρια του ελληνικού κομμουνισμού;..140 Τι ήταν το καθεστώς της 4ης Αυγούστου;...142 Πώς ενεπλάκη η Ελλάδα στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο;...144 Τι ήταν ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος;...146 Πώς η ξένη κατοχή προκάλεσε έναν εμφύλιο πόλεμο;...148 Πώς κατάφερε το Κομμουνιστικό Κόμμα να αναδειχθεί στον κυρίαρχο πολιτικό παράγοντα της Κατοχής;...152 Πώς εξηγείται ο όψιμος και μαζικός δωσιλογισμός;...154 Πώς η απελευθέρωση έδωσε τη θέση της σε μια νέα εμφύλια σύγκρουση;...157 Πώς ξεκίνησε ξανά ο Εμφύλιος και πώς τερματίστηκε;...161 Ποια ήταν η κληρονομιά του Εμφυλίου;...166 Ποια μορφή πήρε η μετεμφυλιακή πολιτική τάξη πραγμάτων;...168 V ΑΠΟΓΕΙΩΣΗ Σε ποια κατάσταση βρήκε την Ελλάδα το τέλος του Εμφυλίου;...172 Πώς απογειώθηκε η Ελλάδα;...175 Τι προκάλεσε το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967;...181 Τι ήταν, τι πέτυχε και πώς κατέρρευσε το στρατιωτικό καθεστώς;...185 Πώς αποκαταστάθηκε η δημοκρατία;...188 Πώς προέκυψε το νέο κομματικό σύστημα;...192 Τι ήταν και τι κληροδότησε η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης;...195 Ποια είναι η προέλευση και λειτουργία των «συγκρουσιακών» πρακτικών;...198

Πώς εντάχθηκε η Ελλάδα στην ΕΟΚ και με τι συνέπειες;...203 Ποιες ήταν οι οικονομικές επιπτώσεις της Μεταπολίτευσης;...206 Τι ακριβώς ήταν ο ελληνικός σοσιαλισμός;...210 Ποιες ήταν οι τρεις μεγάλες αντιφάσεις του ΠΑΣΟΚ;...212 Πώς το ΠΑΣΟΚ άλλαξε την Ελλάδα;...215 Πού οφείλεται η παρακμή της δημόσιας διοίκησης;...218 Ποιες ήταν οι κυριότερες συνέπειες της κακοδιοίκησης;...222 Πώς επέδρασε ο λαϊκισμός στις κοινωνικές και οικονομικές συμπεριφορές;...226 Πώς επέδρασε το ΠΑΣΟΚ στην οικονομία;...232 Πώς απέφυγε η χώρα την οικονομική κατάρρευση;...239 VI Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2009 Πώς η οικονομική άνθηση έδωσε τη θέση της στην κατάρρευση;...246 Τι προκάλεσε την κρίση;...249 Ποιες ήταν οι ευρωπαϊκές/θεσμικές αιτίες της κρίσης;...253 Ποιες ήταν οι εγχώριες/οικονομικές αιτίες της κρίσης;...257 Ποιες ήταν οι εγχώριες/πολιτικές αιτίες της κρίσης;...262 Τι ήταν το Μνημόνιο Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής;...270 Τι πέτυχε το πρόγραμμα προσαρμογής;...275 Πού στράβωσε το πρόγραμμα;...277 Γιατί στράβωσε το πρόγραμμα;...281 Πόσο συνετή επιλογή θα ήταν μια έξοδος από το ευρώ;...288 Ποιες ήταν οι πολιτικές επιπτώσεις της κρίσης;...292 Και τώρα, πού;...308 VII ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Ποιοι είναι οι επτά κύκλοι άνθησης-κατάρρευσης-διάσωσης της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας;...310 Πώς το παρελθόν της Ελλάδας διαμορφώνει το παρόν και το μέλλον της;...324 Σημειώσεις...329

Πρόλογος στην τρίτη έκδοση Με το που κυκλοφόρησαν οι Καταστροφές και θρίαμβοι στα τέλη του Ιουνίου 2015, προκηρύχθηκε το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου και ακολούθησε η επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων. Τις ζοφερές εκείνες μέρες αναρωτήθηκα, όπως και πολλοί άλλοι, σε ποιο βαθμό οι εξελίξεις αυτές προοιωνίζονταν την έλευση μιας πολύ χειρότερης καταστροφής από αυτήν που είχε ήδη προκαλέσει η ουσιαστική χρεοκοπία της χώρας το 2010. Ταυτόχρονα θεώρησα αυτονόητο πως το βιβλίο αυτό θα χανόταν μέσα στην καταιγιστική επικαιρότητα των ημερών εκείνων. Ευτυχώς, δεν συνέβη ούτε το ένα ούτε το άλλο. Κακήν κακώς, και παρά το ισχυρότατο σοκ των εξελίξεων, η χώρα κατάφερε την τελευταία στιγμή να σταθεί στα πόδια της. Την κρίσιμη εκείνη καμπή, η κατάρρευση αποφεύχθηκε οριστικά, θέλω να ελπίζω. Παράλληλα, και για μένα εντελώς ανέλπιστα, το βιβλίο αυτό κατόρθωσε, στην αρχή αργά και σύντομα με αυξανόμενη ταχύτητα, να συναντήσει το κοινό του. Καθώς το περίεργο εκείνο καλοκαίρι έβαινε προς το τέλος του, όλο και περισσότεροι άνθρωποι επικοινωνούσαν μαζί μου για να μου πουν πως μόλις το είχαν διαβάσει και πως το είχαν βρει χρήσιμο. Όπως είναι φυσικό, η ανέλπιστη αυτή υποδοχή με χαροποίησε. Άρχισα όμως να αναρωτιέμαι ως προς το πώς και το γιατί. Ποιο ακριβώς νεύρο είχε αγγίξει το βιβλίο; Επεδίωξα λοιπόν να μάθω περισσότερα, συζητώντας με τους αναγνώστες που με προσέγγιζαν. Στις συζητήσεις αυτές ανέκυπταν τρία κυρίως σημεία. Το πρώ- 13

ΣΤΑΘΗΣ Ν. ΚΑΛΥΒΑΣ το ήταν η αίσθηση πως οι Καταστροφές και θρίαμβοι κόμιζαν μια ερμηνεία της ελληνικής ιστορίας που διέφερε ριζικά από εκείνην που οι περισσότεροι είχαν υπόψη τους ως τότε. Παρά τη διαφορά όμως, φαίνεται πως η ερμηνεία αυτή ανταποκρινόταν συγχρόνως σε μια διαδεδομένη διαίσθηση που αναζητούσε να βρει την έκφρασή της. Το δεύτερο σημείο αφορούσε πτυχές της ερμηνείας αυτής και πιο συγκεκριμένα την απόρριψη τόσο της περιρρέουσας αρνητικότητας και μιζέριας που χαρακτήριζε τον δημόσιο διάλογο μετά το 2010 (αλλά στην πραγματικότητα από πολύ πιο πριν) όσο και των υπερφίαλων πατριωτικών μεγαλοστομιών που κυριαρχούσαν στα ΜΜΕ. Παράλληλα, η ερμηνεία αυτή αναδείκνυε ορισμένα σημαντικά ιστορικά επιτεύγματα της χώρας που παρέμεναν λίγο πολύ άγνωστα στο ευρύ κοινό, καθώς ξέφευγαν από τη γνωστή και επαναλαμβανόμενη επωδό του αρχαίου μας κλέους. Τέλος, πολλοί ήταν εκείνοι που υπογράμμιζαν τον απλό και εύληπτο τρόπο γραφής του βιβλίου, που κάλυπτε ένα σημαντικό κενό ανάμεσα σε μια συχνά πομπώδη και δυσνόητη ακαδημαϊκή γραφή και έναν φτωχό καθημερινό λόγο. Ο λόγος που επισημαίνω τα τρία αυτά σημεία δεν είναι κάποιας μορφής αυταρέσκεια αλλά γιατί θεωρώ πως μας υποδεικνύουν κάποια σημαντικά στοιχεία που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας στο πλαίσιο της αναγκαίας αναδιατύπωσης του εθνικού μας αφηγήματος. Αλλά γιατί, ίσως αναρωτηθεί κάποιος, χρειαζόμαστε κάτι τέτοιο; Όλες οι ανθρώπινες ομάδες, από τη μικρότερη ως την πολυαριθμότερη, έχουν ανάγκη από μια ιδεολογία ή αφήγημα που να εξιστορεί το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τους και να σκιαγραφεί το χαρακτήρα και την ιδιοσυστασία τους. Τα αφηγήματα αυτά επιτρέπουν σε τούτες τις ομάδες να αναζητούν την έμπνευσή 14

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΘΡΙΑΜΒΟΙ τους, να διατηρούν τη συνοχή τους και να ανταποκρίνονται στις εκάστοτε προκλήσεις που εγείρονται μπροστά τους. Φυσικά το ίδιο ισχύει και για τα έθνη. Όπως είναι γνωστό (και περιγράφεται στις σελίδες που ακολουθούν), το εθνικό μας αφήγημα θεμελιώθηκε με μεγάλη επιτυχία πάνω στο σχήμα της εθνικής συνέχειας αρχαιότητας, Βυζαντίου και «νέου Ελληνισμού», που διατύπωσε ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος τον 19ο αιώνα. Με το πέρασμα του χρόνου, το αφήγημα αυτό εξελίχθηκε και μπολιάστηκε από την εκάστοτε ιστορική και πολιτική συγκυρία. Προέκυψαν έτσι μια σειρά από κυρίαρχες την εποχή τους εκδοχές, όπως η «Μεγάλη Ιδέα» (σε αρκετές μορφές), η εαμική «λαοκρατία» της Κατοχής, η μετεμφυλιακή «εθνικοφροσύνη», η χουντική «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» και ο μεταπολιτευτικός «εθνολαϊκισμός», ανάμεσα σε άλλες. Τα αφηγήματα αυτά δεν υπήρξαν αυθαίρετες ιδεολογικές κατασκευές: ανταποκρίνονταν στα αιτήματα και τις συνθήκες της εποχής τους. Ούτε ήταν, όμως, τα μόνα δυνατά «αποτυπώματα» των συνθηκών αυτών, αφού προέκυπταν ως αποτέλεσμα πολιτικών συγκρούσεων και συγκεκριμένων επιλογών. Με τον τρόπο αυτό, κάποια από τα εν λόγω αφηγήματα υπήρξαν πιο θετικά για την εξέλιξη της χώρας και άλλα πιο αρνητικά. Τόσο η ανάδειξη όσο και οι επιπτώσεις τού εκάστοτε κυρίαρχου αφηγήματος διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό από την περιρρέουσα «πολιτική οικονομία», δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο παράγεται και διανέμεται ο πλούτος μιας κοινωνίας. Η σχέση ανάμεσα στο κυρίαρχο αφήγημα και την πολιτική οικονομία της εποχής του είναι διαδραστική: από τη μία το αφήγημα διευκολύνει και νομιμοποιεί την πολιτική οικονομία και από την άλλη η πολιτική οικονομία ενισχύει ή υπονομεύει το αφήγημα. Αν κρίνουμε από το τελικό του αποτέλεσμα, το μεταπολιτευτι- 15

ΣΤΑΘΗΣ Ν. ΚΑΛΥΒΑΣ κό αφήγημα, που βρήκε στα παπανδρεϊκά συνθήματα «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» και «Μόνος θεσμός ο κυρίαρχος λαός» την πιο εμβληματική του εκδοχή, υπήρξε αρνητικό για τη χώρα. Αρθρώθηκε διαμέσου ενός αριστερόστροφου λεξιλογίου που τόνιζε την προστασία των «κεκτημένων δικαιωμάτων» του «λαού» (κατηγορία που στην πράξη περιλάμβανε δεκάδες μικρότερες και μεγαλύτερες επαγγελματικές ομάδες) και τον κεντρικό ρόλο του κράτους στην παροχή και διαιώνισή τους. Αντιστοιχούσε στη μεγάλη έκρηξη των προσδοκιών που ακολούθησε το μεταπολεμικό οικονομικό άλμα της χώρας και για μεγάλο διάστημα τροφοδοτούνταν και ενισχυόταν από την ικανοποίησή τους. Όμως, το μεγάλο μειονέκτημα του μεταπολιτευτικού αφηγήματος ήταν η αδυναμία του να συνδέσει την κοινωνική ευημερία με την οικονομική παραγωγή. Και το μεγάλο ευτύχημα για το ίδιο (αλλά δυστύχημα για τη χώρα) ήταν πως κατόρθωσε να μακροημερεύσει στηριζόμενο στην εισροή πόρων αρχικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αργότερα από τον φθηνό δανεισμό που προέκυψε μέσω της συμμετοχής της χώρας στην ευρωζώνη. Πράγματι, από την πολιτική οικονομία της Μεταπολίτευσης προέκυψε μια ευρεία μεν, αλλά ουσιαστικά επίπλαστη ευημερία. Η διανομή του πλούτου πραγματοποιήθηκε διαμέσου ενός εκτεταμένου πελατειακού συστήματος που συνέδεσε τα δύο μεγάλα κόμματα της Μεταπολίτευσης από τη μία με το κράτος και από την άλλη με τις δεκάδες ομάδες συμφερόντων που συναποτελούν την ελληνική κοινωνία. Εννοείται πως η ευρεία διανομή της ευημερίας δεν ήταν απαραίτητα και δίκαιη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι μεγάλοι χαμένοι της υπόθεσης υπήρξαν τα εκτός του δημοσίου τομέα (και κρατικής προστασίας) φτωχά στρώματα (κυρίως οι χαμηλόμισθοι ιδιωτικοί υπάλληλοι) και οι περίφημες «επόμενες γενιές» που τελικά κλήθηκαν να πληρώσουν το λογαριασμό. 16

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΘΡΙΑΜΒΟΙ Όταν η χώρα ξέμεινε από χρήματα το 2010, η μεταπολιτευτική πολιτική οικονομία κατέρρευσε, όπως και ο κατεξοχήν πολιτικός της φορέας, το ΠΑΣΟΚ. Η κοινωνία αρχικά απέρριψε τη δυσάρεστη αυτή πραγματικότητα και γαντζώθηκε πάνω σε μια απονενοημένη επιχείρηση διάσωσης του μεταπολιτευτικού αφηγήματος από τον ΣΥΡΙΖΑ, κύκνειο άσμα της οποίας υπήρξε το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015. Από το σημείο αυτό και μετά η χώρα παραμένει μετέωρη. Η πολιτική οικονομία της μεταπολίτευσης έχει λήξει και μαζί της το μεταπολιτευτικό αφήγημα. Δεν έχει όμως αρθρωθεί ακόμη το αφήγημα που θα το αντικαταστήσει. Εδώ βρισκόμαστε τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές. Το ερώτημα που τίθεται πλέον επιτακτικά αφορά το περιεχόμενο του νέου αφηγήματος. Εδώ ανοίγονται δύο δρόμοι. Ο πρώτος είναι η αναπαλαίωση του μεταπολιτευτικού αφηγήματος με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις χαμηλές προσδοκίες της εποχής των Μνημονίων. Σ αυτό το αφήγημα θα αντιστοιχεί μια πολιτική οικονομία που θα διαχειρίζεται τη διανομή της ανέχειας μέσω ενός ημιαυταρχικού πελατειακού συστήματος που θα θυμίζει έντονα κάποιες φτωχές μετακομμουνιστικές χώρες. Ο δεύτερος είναι η ρηξικέλευθη αντικατάσταση του μεταπολιτευτικού αφηγήματος με ένα νέο αφήγημα που θα συνδέει την κοινωνική ευημερία με την παραγωγή και θα βασίζεται στις δημιουργικές και εξωστρεφείς δυνάμεις της χώρας. Φιλοδοξία μου είναι οι Καταστροφές και θρίαμβοι να συνδράμουν στην οικοδόμηση του δεύτερου αυτού δρόμου. Οι δυσκολίες που ενέχει το εγχείρημα αυτό είναι μεγάλες και η προοπτική του μακράς πνοής, αλλά, όπως δείχνει η ιστορική επισκόπηση που επιχειρείται στις σελίδες που ακολουθούν, δεν είναι πρωτόγνωρες για τη χώρα μας. Και αν κάτι με δίδαξε η υποδοχή του βιβλίου, 17

ΣΤΑΘΗΣ Ν. ΚΑΛΥΒΑΣ αυτό είναι πως οι άνθρωποι που μοιράζονται τον ίδιο προβληματισμό δεν είναι ούτε λίγοι ούτε αδύναμοι. Η παρούσα έκδοση είναι επικαιροποιημένη και εμπλουτισμένη με πρόσθετο υλικό. Έλαβα υπόψη μου αρκετά σχόλια και κριτικές, προσπάθησα να αποσαφηνίσω κάποια σημεία που δεν ήταν τόσο κατανοητά όσο επιθυμούσα και διευκρίνισα, αναδιατυπώνοντάς το, το σχήμα των εφτά κύκλων. Σπεύδω εδώ να προσθέσω πως, όπως κάθε ερμηνευτικό σχήμα, έτσι και αυτό δεν αποτελεί ούτε μηχανιστική καταγραφή του παρελθόντος αλλά ούτε και προσπάθεια πρόβλεψης του μέλλοντος. Είναι απλώς ένας τρόπος να οργανωθεί, να αφομοιωθεί και να κατανοηθεί ένα εξαιρετικά σύνθετο και πολύπλοκο υλικό. Αποτελεί, με άλλα λόγια, αφορμή για σκέψη και προβληματισμό, όχι τελεσίδικη και αμετακίνητη ερμηνεία. Στάθης Ν. Καλύβας, Αθήνα, Μάρτιος 2016 18

Η πρόκληση που έθεσα στον εαυτό μου ήταν ο εντοπισμός της βαθύτερης λογικής που διέπει την ιστορική μας πορεία ως έθνους. Η καταγραφή μιας σειράς υπερφιλόδοξων εγχειρημάτων, αναπόφευκτων καταστροφών και ξένων διασώσεων με θετική σε γενικές γραμμές έκβαση συνιστά το θεμέλιο του σχήματος στο οποίο κατέληξα και το οποίο προτείνω, όπως και η κωδικοποίηση των σύνθετων αυτών διεργασιών σε εφτά μεγάλους ιστορικούς κύκλους. Στάθης Ν. Καλύβας Μια σφαιρική και ρηξικέλευθη αποτίμηση της ιστορικής πορείας της σύγχρονης Ελλάδας που εντάσσει τη σημερινή κρίση σε ένα πλαίσιο ιστορικής διάρκειας, από την κατάκτηση της ανεξαρτησίας μέχρι σήμερα. Ένα από τα 10 καλύτερα βιβλία της χρονιάς. ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Σε πείσμα των μονοδιάστατων αναγνώσεων, ο συγγραφέας τονίζει ότι «διατρέχοντας την ελληνική Ιστορία διαπιστώνει κανείς την ικανότητα της χώρας να καινοτομεί θεσμικά και να ανακάμπτει θεαματικά». ΤΑ ΝΕΑ Με πολύ απλά λόγια, πρόκειται για ένα εξαιρετικά διαβαστερό, εύστοχο και ευθύβολο χρονικό της νεότερης Ελλάδας με ερωτήσεις και απαντήσεις συγκεκριμένες, από τις κορυφές που έπιασε η χώρα ως τα ναδίρ που είναι κάμποσα, και με το τελευταίο εκτενές κεφάλαιο να καλύπτει τη σημερινή κρίση. Μακάρι να μην ήταν τόσο επίκαιρο. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ Αν θέλετε να διαβάσετε μόνο ένα βιβλίο για να καταλάβετε γιατί καταστρέφεται η Ελλάδα, διαλέξτε αυτό. www.georgakopoulos.org Κωδ. μηχ/σης 25.068 www.epbooks.gr 19