(Δράση Α.2 Σύνθεση και δομή του οικότοπου προτεραιότητας *1520)

Συνεργαζόμενοι Φορείς ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση για τη σύνθεση και δομή του τύπου οικοτόπου *1520 (Δράση Α.2 Σύνθεση και δομή του οικότοπου προτεραιότητας *1520) Κουζάλη Η., Δημόπουλος Π., Χριστοδούλου Χ., Ανδρέου Μ. Λευκωσία Σεπτέμβριος 2014 Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικότοπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς LIFE12 NAT/CY/000758 Το Έργο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE+

Το παρόν κείμενο εκπονήθηκε από τη Μονάδα Διατήρησης της Φύσης του Πανεπιστημίου Frederick, στο πλαίσιο του έργου LIFE12 NAT/CY/000758 με τίτλο «Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικότοπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς». Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE+. The current report has been prepared by Nature Conservation Unit of Frederick University within the framework of the project LIFE12 NAT/CY/000758 entitled Improving the conservation status of the priority habitat types *1520 and *5220 at the Rizoelia National Forest Park. The Project is co-funded by the European Commission under the LIFE+ Program. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Κουζάλη Η., Δημόπουλος Π., Χριστοδούλου Χ., Ανδρέου Μ. 2014. Έκθεση για τη σύνθεση και δομή του τύπου οικοτόπου *1520. Πανεπιστήμιο Frederick, Λευκωσία. This document may be cited as follows: Kouzali I., Dimopoulos P., Christodoulou Ch., Andreou M. 2014. Report on population structure of the priority habitat type *1520. Frederick University, Nicosia. 1

Report on population structure of the priority habitat type *1520 ENGLISH SUMMARY This document provides information on the composition and structure of the priority habitat type *1520 within the targeted Natura 2000 site Ethniko Dasiko Parko Rizoelias (CY6000006) in Cyprus. The report was elaborated within the framework of the preparatory action A2 (Composition and structure of the priority habitat type *1520) of the LIFE+ project Improving the conservation status of the priority habitat types *1520 and *5220 at Rizoelia National Forest Park. The purpose of the report is the determination and description of the composition and structure of the habitat type *1520 within the targeted site. It provides information on: the composition and structure of *1520 the floristic list of the habitat type 1520 at Rizoelia National Forest Park the population size of the two keystone species of *1520 (Campanula fastigiata και Gypsophila linearifolia) the threats which were recorded. 2

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή... 4 2. Δειγματοληψίες βλάστησης... 5 3. Σύνθεση και δομή του οικότοπου... 8 4. Μέγεθος υποπληθυσμού κάθε είδους... 10 5. Απειλές... 14 3

1. Εισαγωγή Το έργο LIFE12 NAT/CY/000758 με τίτλο «Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς» (ακρωνύμιο: LIFE-RIZOELIA), ξεκίνησε να υλοποιείται στην Κύπρο, τον Σεπτέμβριο του 2013 και πρόκειται να ολοκληρωθεί το Φεβρουάριο του 2017. Πρωταρχικός στόχος του έργου είναι η μακροπρόθεσμη διατήρηση των δύο τύπων οικοτόπου *5220 Θαμνώνες με Ziziphus και *1520 Γυψούχες στέππες (Gypsophiletalia) στην Κύπρο, μέσα από την ποσοτικοποίηση και την ανάσχεση των φυσικών και ανθρωπογενών πιέσεων ή/και απειλών που οδηγούν στη μακροπρόθεσμη υποβάθμισή τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι δύο υπό μελέτη τύποι οικοτόπου περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τη Διατήρηση των Φυσικών Οικότοπων και της Άγριας Χλωρίδας και Πανίδας (Οδηγία Οικοτόπων) και χαρακτηρίζονται ως «οικότοποι προτεραιότητας». Η συμπερίληψή τους στην Οδηγία υποδηλώνει τον κίνδυνο εξαφάνισής τους και την υποχρέωση της Κυπριακής Δημοκρατίας για λήψη άμεσων μέτρων για την προστασία και τη διατήρησή τους. Η περιοχή όπου υλοποιείται το έργο LIFE-RIZOELIA είναι το Εθνικό Δασικό Πάρκο (Ε.Δ.Π) Ριζοελιάς, το οποίο αποτελεί Τόπο Κοινοτικής Σημασίας (Site of Community Importance, SCI) του Ευρωπαϊκού Δικτύου Προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 στην Κύπρο. Βρίσκεται εντός των ορίων του Δήμου Αραδίππου, γειτνιάζει με το Δήμο Λάρνακας και χρησιμοποιείται από ντόπιους και επισκέπτες για αναψυχή και άθληση, καθώς αποτελεί σημαντικό τόπο πρασίνου στο αστικό κέντρο της επαρχίας Λάρνακας. Στο πλαίσιο των προπαρασκευαστικών δράσεων του έργου για τη συλλογή της απαραίτητης γνώσης και πληροφορίας για τους υπό μελέτη οικότοπους με σκοπό τη λήψη ορθών μέτρων για τη διατήρησή τους, υλοποιήθηκε η Δράση Α.2 Σύνθεση και δομή του οικότοπου προτεραιότητας *1520. Η συγκεκριμένη δράση αποσκοπούσε στην περιγραφή της σύνθεσης και της δομής του οικότοπου *1520, καθώς η γνώση που υπήρχε ήταν περιορισμένη, σε αντίθεση με τον οικότοπο *5220, ο οποίος μελετήθηκε εκτενέστερα σε παλαιότερο έργο LIFE (LIFE04 NAT/CY/00013). Για τους σκοπούς της δράσης Α.2 του έργου LIFE-RIZOELIA πραγματοποιήθηκε μεγάλος αριθμός επισκέψεων τόσο εντός του Ε.Δ.Π. Ριζοελιάς, όσο και εκτός (πάντοτε εντός δασικής γης). Κατά τις επισκέψεις, αξιολογήθηκαν τα ήδη χαρτογραφημένα πολύγωνα (Δράση Α.1 Λεπτομερής χαρτογράφηση της εξάπλωσης των υπό μελέτη τύπων οικοτόπου και των θέσεων υλοποίησης των δράσεων διατήρησης) με τα γυψόφιλα είδη Campanula fastigiata και Gypsophila linearifolia καθώς και του γυψοπλανόδιου Herniaria hemistemon, η παρουσία των οποίων μαρτυρά την ανάπτυξη του υπό μελέτη τύπου οικοτόπου. Σε κάθε πολύγωνο, εγκαταστάθηκαν δειγματοληπτικές επιφάνειες για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων για τον προσδιορισμό της σύνθεσης και δομής του τύπου οικότοπου *1520. 4

Σε κάθε δειγματοληπτική επιφάνεια καταγράφηκαν διάφορες βιοτικές και αβιοτικές παράμετροι, όπως: Έκθεση, κλίση, υψόμετρο Μορφές ανάπτυξης των φυτών και πληθοκάλυψη Χαρακτηριστικά είδη (χλωριδικός κατάλογος) και φυτοκάλυψη Απειλές. Παράλληλα έγινε καταμέτρηση των ατόμων των χαρακτηριστικών γυψόφιλων ειδών του οικότοπου *1520 με σκοπό την εκτίμηση του υποπληθυσμού κάθε είδους. 2. Δειγματοληψίες βλάστησης Οι δειγματοληψίες βλάστησης πραγματοποιήθηκαν με καταγραφή όλων των ειδών και σημείωση της πληθοκάλυψής τους με την 9βαθμη κλίμακα Braun-Blanquet (Wikum and Shanholtzer 1978) σε 25 δειγματοληπτικές επιφάνειες. Το μέγεθος των δειγματοληπτικών επιφανειών ποικίλει. Η πληθοκάλυψη της βλάστησης εκτιμήθηκε σε ορόφους (δενδρώδης, θαμνώδης, ποώδης), καθώς και συνολικά, σε ειδικά έντυπα τα οποία ετοιμάστηκαν για το σκοπό αυτό (βλ. Παράρτημα Ι). Οι συντεταγμένες των δειγματοληπτικών επιφανειών καταγράφηκαν με GPS. Εκτός από τους βιοτικούς παράγοντες καταγράφηκαν και αβιοτικοί παράγοντες όπως: υψόμετρο, κλίση, έκθεση, γεωλογικό υπόστρωμα, ανάγλυφο και απειλές. Οι δειγματοληψίες βλάστησης καταγράφηκαν σε βάση δεδομένων TURBOVEG (Hennekens and Schaminee 2001). Για την ανάλυση της δομής και σύνθεσης των φυτοκοινωνιών εφαρμόσθηκαν δύο μεθόδοι: α) Η ιεραρχική ομαδοποιός ανάλυση (hierarchical cluster analysis) για τη διάκριση των ομάδων που σχηματίζονται, τόσο από άποψη ειδών, όσο και δειγματοληπτικών επιφανειών. Για τη σύγκριση των δεδομένων από κάθε δειγματοληπτική επιφάνεια χρησιμοποιήθηκε η ευκλείδια απόσταση και η μέθοδος του Ward. Οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν με τη χρήση του στατιστικού πακέτου SPSS. β) Η ανάλυση κυρίων συνιστωσών (principal components analysis), στην οποία συμπεριλήφθηκαν όλα τα είδη και όλες οι δειγματοεπιφάνειες. Η ανάλυση αυτή έδωσε συμπληρωματικές πληροφορίες αλλά και κάποια καινούργια στοιχεία, σε σχέση με την ιεραρχική ομαδοποιό ανάλυση (βλ. Παράρτημα ΙΙ). Στις 25 δειγματοληπτικές επιφάνειες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μελέτης καταγράφηκαν συνολικά 61 είδη (περιλαμβανομένων των χαρακτηριστικών γυψόφυτων C. fastigiata, G. inearifolia και του γυψοπλανόδιου H. hemistemon) (Πίνακας 1). Εντούτοις υπάρχει μια διακύμανση στον αριθμό των ειδών που καταγράφηκαν σε κάθε επιφάνεια (4-22 είδη) με αποτέλεσμα ο μέσος ορος, όπως προέκυψε από τις αναλύσεις, να είναι 11 είδη σε κάθε επιφάνεια. Το πιο κοινό και άφθονο είδος της περιοχής αποτελεί το Thymbra capitata (θυμάρι). Ακολουθούν τα είδη Teucrium micropodioides (ενδημικό) και Phagnalon 5

rupestre, τα οποία όμως διαφέρουν ως προς την αφθονία και τη διανομή τους, στις δειγματοληπτικές επιφάνειες. Εικόνα 1. Κατανομή δειγματοληψιών βλάστησης. 6

Πίνακας 1. Χλωριδικός κατάλογος με τα taxa (είδη, υποείδη, ποικιλίες) που καταγράφηκαν στις δειγματοληπτικές επιφάνειες του οικότοπου *1520, εντός της περιοχής μελέτης. Α/Α Taxon 1. Acacia saligna (φυτεμένο, εισβλητικό) 2. Aegilops sp. 3. Alium cupani subsp. cyprium 4. Asparagus horridus 5. Asphodelus ramosus 6. Astragalus cyprius 7. Atractylis cancellata 8. Avena sp. 9. Campanula fastigiata 10. Carthamus lanatus subsp. baeticus 11. Centaurea aegialophila 12. Convolvulus althaeoides 13. Crupina crupinastrum 14. Cupressus sempervirens (φυτεμένο) 15. Daucus guttatus 16. Didesmus aegyptius 17. Dittrichia viscosa 18. Echium angustifolium 19. Ephedra campylopoda 20. Erodium ciconium 21. Erodium cicutarium 22. Erodium crassifolium 23. Filago eriocephala 24. Filago pygmaea 25. Fumana thymifolia 26. Gypsophila linearifolia 27. Hedysarum spinosissimum 28. Helianthemum obtusifolium 29. Helianthemum salicifolium 30. Helianthemum stipulatum 31. Helianthemum syriacum 32. Heliotropium sp. 33. Herniaria hemistemon 34. Hippocrepis ciliata 7

35. Hyacinthella millingenii 36. Hyparrhenia hirta 37. Hypochaeris achyrophorus 38. Lagurus ovatus 39. Lomelosia divaricata 40. Malva sp. 41. Medicago sp. 42. Nicotiana glauca 43. Noaea mucronata 44. Onobrychis crista-galli 45. Onobrychis venosa 46. Ononis viscosa subsp. breviflora 47. Phagnalon rupestre 48. Pinus brutia (φυτεμένο) 49. Pistacia lentiscus (φυτεμένο) 50. Plantago afra 51. Plantago cretica 52. Plantago lagopus 53. Plantago ovata 54. Pterocephalus brevis 55. Reseda lutea 56. Sarcopoterium spinosum 57. Sinapis alba 58. Stipa capensis 59. Teucrium micropodioides 60. Thymbra capitata 61. Valantia hispida 3. Σύνθεση και δομή του οικότοπου Η πλειοψηφία των ειδών που καταγράφηκαν είναι μονοετή είδη (Εικόνα 1), τα οποία όμως εμφανίζονται σε πληθώρα τύπων οικοτόπου στην Κύπρο. Ακολουθούν ημίθαμνοι (και θάμνοι) και πολυετείς πόες, αρκετά είδη από τα οποία είναι χαρακτηριστικά των φρυγάνων. Η παρουσία κάποιων από τα είδη που καταγράφηκαν, όπως τα Dittrichia viscosa, Nicotiana glauca, Reseda lutea, αποδίδεται στη διατάραξη του οικότοπου από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η παρουσία χωματόδρομων και η απόρριψη σκουπιδιών. 8

Η συμμετοχή φρυγανικών ειδών στη δομή και σύνθεση του οικότοπου *1520, όπως για παράδειγμα είδη των γενών Thymbra, Teucrium, Helianthemum, αναφέρεται ήδη στη βιβλιογραφία (Ferrandis et al. 2005, European Commission 2013, Navarro-Cano et al. 2013), δίνοντας βαρύτητα στις κοινότητες των γυψούχων εδαφών της Ιβηρικής Χερσονήσου όπου είναι γνωστό ότι εμφανίζεται ο συγκεκριμένος οικότοπος (European Commission 2013). Πολλοί αντιπρόσωποι των πιο πάνω γενών (Navarro-Cano et al. 2013), οι οποίοι όμως δεν εντοπίζονται στην Κύπρο, ανήκουν στην κατηγορία των φυτών που χαρακτηρίζονται ως γυψοπλανόδια (gypsovags) καθώς δεν είναι αποκλειστικά είδη των γυψούχων εδαφών αλλά εμφανίζονται και σε αυτά συν των άλλων (Meyer 1986 όπως αναφέρεται στους Palacio et al. 2007). Αναφορά στις γυψούχες στέππες της Κύπρου, από τους Δεληπέτρου & Χριστοδούλου (2010), επισημαίνει ότι, πέραν των γυψόφιλων χαρακτηριστικών ειδών (Campanula fastigiata, Gypsophila linearifolia), στη δομή του οικότοπου *1520, συμμετέχουν επίσης θάμνοι και ημίθαμνοι όπως Helianthemum stipulatum, Helianthemum obtusifolium, Thymbra capitata και πολυετείς πόες όπως Herniaria hemistemon, Onobrychis venosa κ.α., τα οποία και χαρακτηρίζουν ως γυψοπλανόδια. Πέραν αυτών, στην περιοχή μελέτης η παρουσία φρυγανικών ειδών εντείνεται από το ότι ο οικότοπος Φρύγανα με Sarcopoterium spinosum (5420) είναι κοινός και βρίσκεται στην περιφέρεια του οικότοπου *1520. Επομένως, η παρουσία φρυγανικών ειδών οπως τα Thymbra capitata, Teucrium micropodioides, Fumana thymifolia και Phagnalon rupestre, σε πολλές από τις επιφάνειες, αποδίδεται αφενώς στην αφθονία τους στην περιοχή αλλά και στην ανθεκτικότητά τους στο ιδιαίτερο γυψούχο υπόστρωμά της. Όσον αφορά στη φυτοκάλυψη εντός των δειγματοληπτικών επιφανειών του *1520, αυτή κυμαίνεται μεταξύ 5 80 % στις 25 δειγματοληπτικές επιφάνειες. Ο μέσος όρος φυτοκάλυψης είναι 31%, με το υπόλοιπο 69% να είναι γυμνό έδαφος ή πέτρες. Καταλήγοντας, τα είδη τα οποία χαρακτηρίζουν τoν οικότοπο *1520 στην Κύπρο είναι τα γυψόφιλα Campanula fastigiata και Gypsophila linearifolia. Στη σύνθεση του οικοτόπου συμμετέχουν τα είδη Herniaria hemistemon, Thymbra capitata, Teucrium micropodiodes, Phagnalon rupestre και Fumana thymifolia, τα οποία χαρακτηρίζονται ως γυψοπλανόδια. Όσον αφορά στη δομή του, ο οικότοπος χαρακτηρίζεται από την παρουσία ποωδών ειδών (μονοετείς και πολυετείς πόες), θάμνων και ημίθαμνων, με μεγάλα ανοίγματα γυμνού εδάφους. 9

4 12 36 11 ημίθαμνοι, θάμνοι πολυετείς πόες πόες (μονοετή) φυτεμένα δέντρα Εικόνα 1. Διαγραμματική παρουσίαση των διαφορετικών μορφών ανάπτυξης (θάμνοι, ημίθαμνοι, πόες) των φυτών που καταγράφηκαν εντός των δειγματοληπτικών επιφανειών του *1520. 4. Μέγεθος υποπληθυσμού κάθε είδους Ο προσδιορισμός του μεγέθους του υποπληθυσμού των γυψόφιλων ειδών Gypsophila linearifolia και Campanula fastigiata και του γυψοπλανόδιου Herniaria hemistemon, των οποίων η παρουσία χαρακτηρίζει τον οικότοπο *1520, πραγματοποιήθηκε μέσα από την επί τόπου καταμέτρηση όλων των ατόμων κάθε είδους εντός των χαρτογραφημένων πολύγωνων (Εικόνα 2) του οικότοπου *1520, που προέκυψαν στο πλαίσιο της Δράσης Α.1. Η καταμέτρηση έγινε από έμπειρα άτομα του Πανεπιστημίου Frederick σε συνεργασία με εξειδικευμένα άτομα του Τμήματος Δασών. Η δράση πραγματοποιήθηκε τόσο εντός του Ε.Δ.Π. Ριζοελιάς όσο και εκτός αυτού, αλλά εντός της δασικής γης που βρίσκεται περιφερειακά των ορίων του Πάρκου. Τα αποτελέσματα ανά χαρτογραφημένο πολύγωνο παρουσιάζονται στους Πίνακες 2-4. 10

Εικόνα 2. Λεπτομερής χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων στην περιοχή Ριζοελιάς. 11

Πίνακας 2. Αριθμός ατόμων Gypsophila linearifolia ανά χαρτογραφημένο πολύγωνο. Gypsophila linearifolia Αριθμός Ατόμων Α/Α Αριθμός Εντός Ε.Δ.Π. Πολύγωνου Εκτός Ε.Δ.Π. Ριζοελιάς (Δασική γη) Ριζοελιάς 1. G3 4 2. G4 10 3. G5 4 4. G6 141 5. G7 5 6. G8 24 7. G9 19 8. G11 261 Σύνολο 203 265 468 Πίνακας 3. Αριθμός ατόμων Campanula fastigiata ανά χαρτογραφημένο πολύγωνο. Campanula fastigiata Α/Α Αριθμός Αριθμός Ατόμων Πολύγωνου Εντός Ε.Δ.Π. Ριζοελιάς Εκτός Ε.Δ.Π. Ριζοελιάς (Δασική γη) 1 C1 4 2 C4 55 3 C6 1 Σύνολο 56 4 60 12

Πίνακας 4. Αριθμός ατόμων Herniaria hemistemon ανά χαρτογραφημένο πολύγωνο. Herniaria hemistemon Α/Α Αριθμός Αριθμός Ατόμων Πολύγωνου Εντός Ε.Δ.Π. Ριζοελιάς Εκτός Ε.Δ.Π. Ριζοελιάς (Δασική γη) 1 H1 778 2 H2 2 3 H3 16 4 H5 5868 5 H6 10 6 H7 4 7 H8 160 8 H9 5 9 H10 88 10 H11 80 11 H12 56 12 H15 47 13 H16 58 14 H17 400 15 H18 25 16 H21 35 17 H22 385 18 H23 34 19 H24 267 20 H25 29 21 H26 12 22 H27 143 23 H28 84 24 H29 238 25 H30 205 26 H31 15 27 H32 89 28 H34 5 29 H35 35 30 H36 75 31 H37 69 Σύνολο 1618 7699 9317 13

5. Απειλές Κατά τις επισκέψεις στο πεδίο καταγράφηκαν όλες οι απειλές ή/και πιέσεις που εντοπίστηκαν εντός των δειγματοληπτικών επιφανειών. Ο βαθμός της απειλής/πίεσης εκφράστηκε ανάλογα με την έντασή της σε Χαμηλή, Μέτρια, Υψηλή (Πίνακας 5). Ο προσδιορισμός των απειλών / πιέσεων (Πίνακας 6) στηρίχτηκε στους Δημόπουλο & Τσιριπίδη (2013), οι οποίοι παραθέτουν την κατηγοριοποίηση των απειλών σε περιοχές Natura 2000, στη βάση του Άρθρου 17 της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (Οδηγία Οικοτόπων), όπως χρησιμοποιείται από την Κυπριακή Δημοκρατία για την ετοιμασία των εξαετών εκθέσεων. Οι πιο κοινές απειλές / πιέσεις (Εικόνα 3) που καταγράφηκαν στις δειγματοληπτικές επιφάνειες είναι η παρουσία δρόμων (χωματόδρομοι) και καλλιέργειας στα όρια του οικότοπου *1520 αλλά και η παρουσία εισβλητικών ξενικών ειδών. Η παρουσία πυκνού οδικού δικτύου εντός της περιοχής (δημιουργήθηκαν για σκοπούς διαχείρισης του Πάρκου) αποτελεί πίεση καθώς συνεπάγεται αφενώς την καταστροφή του οικότοπου από τα οχήματα που διακινούνται και αφετέρου διακόπτει τη συνέχεια της εξάπλωσής του (κατακερματισμός). Την ίδια στιγμή η συντήρηση των δρόμων και η απομάκρυνση της βλάστησης για τη μείωση της πιθανότητας εκδήλωσης πυρκαγιάς αποτελεί σημαντικό παράγοντα διατάραξης του οικότοπου. Η παρουσία καλλιέργειας στα όρια του οικότοπου αποτελεί απειλή καθώς αφενός διακόπτει τη συνέχεια εξάπλωσης του οικότοπου και αφετέρου υπάρχει η πιθανότητα επέκτασης των αγρωστωδών ειδών. Τα ξενικά είδη που καταγράφηκαν κοντά στον οικότοπο είναι κυρίως ακακία (Acacia saligna) και δωδώνια (Dodonaea viscosa), τα οποία αποτελούν παλαιότερες φυτεύσεις του Τμήματος Δασών και συμπεριφέρονται εισβλητικά, λειτουργώντας ανταγωνιστικά και περιορίζοντας το χώρο και το φως στην υποκείμενη βλάστηση. Πίνακας 5. Οι απελές / πιέσεις που καταγράφηκαν σε κάθε δειγματοληπτική επιφάνεια του οικότοπου *1520 (Χ: Χαμηλή, Μ: Μέτρια, Υ: Υψηλή). Α/Α Δειγμ. Α04 A06 B02. D01 E03. E04. E04. G05 H05 I01 επιφάν. 01 04 01 02.01.01 1 264 - Μ - - - - - - Μ - 2 121 - - Χ - - - - - Χ 3 212 - Μ Μ - - - - - Μ - 4 882 - Υ - Μ - - - Μ - - 5 261 Μ - - Μ - - - - - - 6 69 - - - Χ - - Χ - - - 7 5 - Μ - - - - - - - - 14

8 297 M - - - - - - - - - 9 (G4) - - - Y - - - - - - 10 216 - - - - - - - - - - 11 175 - - - - - - - - - - 12 93 - - - - - - - - - - 13 181 - - - - - Y - - - - 14 150 - - X M - - - - - - 15 268 X M - - - - - - - - 16 276 - M - M - - - M - - 17 64 - M - - - - - - - X 18 71 - - - Y - - - - - - 19 180 - - - Y Y - - - - - 20 79 - - - Y - - - - - - 21 195 - - Y Y - - - - - X 22 173 - - - - - - - - - - 23 PX1 - - - - - - - - - M 24 PX2 - - - - - - - - - M 25 PX3 - - - - - - - - - - Σύνολο 25 3 7 3 11 1 1 1 2 2 5 Πίνακας 6. Οι απειλές / πιέσεις που καταγράφηκαν στις δειγματοληπτικές επιφάνειες του οικότοπου *1520. Κωδικός Απειλή / Πίεση A04 Βόσκηση (Grazing) A06 Καλλιέργεια στα όρια του οικότοπου *1520 (Annual and perennial non-timber crops) B02.01 Δασώσεις (Forest replanting) D01 Χωματόδρομος στα όρια του οικότοπου *1520 (Roads, paths and railways) E03.04 Άλλες απορρίψεις (Other discharges) E04.01 Γεωργικά υποστατικά και εγκαταστάσεις (Agricultural structures, buildings in the landscape) 15

E04.02 Στρατιωτικές κατασκευές και εγκαταστάσεις (Military constructions and buildings in the landscape) G05 Άλλες ανθρώπινες διαταράξεις (Other human intrusions and disturbances( G05.01 Ποδοπάτημα (από κυνηγούς κυρίως) (Trampling, overuse) H05.01 Σκουπίδια και μπάζα (Garbage and soil waste) I01 Εισβλητικά ξενικά είδη (Invasive non-native species) 12 10 8 6 4 2 0 A04 Α06 Β02.01 D01 Ε03.04 E04.01 Ε04.02 G05.01 H05.01 Ι01 Εικόνα 3. Διαγραμματική παρουσίαση της συχνότητας των απειλών / πιέσεων που καταγράφηκαν στις δειγματοληπτικές επιφάνειες του οικότοπου *1520. 16

Βιβλιογραφία Δεληπέτρου, Π. & Χριστοδούλου Χ. Σ., 2010. Οδηγός αναγνώρισης και χαρτογράφησης των οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ στην Κύπρο. Τμήμα Περιβάλλοντος, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Κύπρος, Λευκωσία. Δημόπουλος Π. & Τσιριπίδης Ι., 2013. Επεξηγηματικό εγχειρίδιο χρήσης πρωτοκόλλων αξιολόγησης τύπων οικοτόπων σε περιοχές του δικτύου Natura 2000. Τμήμα Περιβάλλοντος, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Κύπρος, Λευκωσία. European Commission, 2013. Interpretation manual of European Union Habitats. DG Environment: European Commission. Ferrandis, P., Herranz J. M. & Copete M. A., 2005. Caracterizacion floristica y edafica de las estepas yesosas de Castilla La Mancha. Invest. Agrar. : Sist. Recur. For. 14 (2): 195 216. Hennekens S. M. & Schaminee J. H. J., 2001. TURBOVEG, a comprehensive data base management system for vegetation data. Journal of Vegetation Science 12: 589 591. Navarro Cano J.A., Goberna M., Valiente Banuet A., Montesinos Navarro A., Garcia C. & Verdu M., 2014. Oecologia 174: 909 920. Palacio S., Escudero A., Montserrat Marti G., Maestro M., Milla R. & Albert M. J., 2007. Plants living on gypsum: Beyond the specialist model. Annals of Botany 99: 333 343. Wikum D. A. & Shanholtzer G. F., 1978. Application of the Braun Blanquet Cover-Abundance Scale for Vegetation Analysis in Land Development Studies. Environmental Management 2: 323 329. 17

Παράρτημα Ι 18

ΕΝΤΥΠΟ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΕΙΔΟΣ Δειγματοληπτική Επιφάνεια Κωδικός Συστάδας Εμβαδό Επιφάνειας (m 2 ) Τύπος Οικοτόπου Κωδικός Περιοχής NATURA Ανάγλυφο Γεωλογικό Υπόστρωμα Υψόμετρο (m) - Ημερομηνία Έκθεση ( ) - Συντάκτες Κλίση ( ) - Σημειώσεις: Σημείο GPS Γεωγραφικό Μήκος Γεωγραφικό Πλάτος Όροφος δένδρων Δ > 3 m Όροφος θάμνων Θ1 1-3 m Όροφος θάμνων Θ2 0,5-1 m Όροφος πόων Π1 > 1 m Όροφος πόων Π2 < 1 m Όροφος βρύων Β Σύνολο κάλυψης Δ-Θ Σύνολο φυτοκάλυψης Γυμνοί βράχοι/πέτρες Κάλυψη (%) Απειλές - Πιέσεις Κωδικός Περιγραφή Ασκούμενη Επίδραση (Πίεση ή/και Απειλή) Σχετική Σημασία Χλωριδικός Κατάλογος Α/Α Έιδος Όρο φος Κάλ υψη Α/Α Έιδος Όρο φος Κάλυ ψη 1 13 2 14 3 15 4 16 5 17 6 18 7 19 8 20 9 21 10 22 11 23 12 24

Pressures (P) and Threats (T) (all levels) A Agriculture A01 Cultivation A02 modification of cultivation practices A02.01 agricultural intensification A02.02 crop change A04 grazing A04.01 intensive grazing A04.01.01 intensive cattle grazing A04.01.02 intensive sheep grazing A04.01.03 intensive horse grazing A04.01.04 intensive goat grazing A04.01.05 intensive mixed animal grazing A05 livestock farming and animal breeding (without grazing) A05.01 Animal breeding, A05.02 stock feeding A06 annual and perennial non-timber crops A06.01 annual crops for food production A06.01.01 intensive annual crops for food production/ intensification A06.02 perennial non-timber crops A06.02.01 intensive perennial non-timber crops/intensification A06.03 biofuel-production A07 use of biocides, hormones and chemicals A08 Fertilisation A09 Irrigation A10 Restructuring agricultural land holding A10.01 removal of hedges and copses or scrub A10.02 removal of stone walls and embankments A11 Agriculture activities not referred to above B Sylviculture, forestry B02 Forest and Plantation management & use B02.01 forest replanting B02.01.01 forest replanting (native trees) B02.01.02 forest replanting (non native trees) B04 use of biocides, hormones and chemicals (forestry) B05 use of fertilizers (forestry) B06 grazing in forests/ woodland B07 Forestry activities not referred to above C Mining, extraction of materials and energy production C01 Mining and quarrying C01.01 Sand and gravel extraction C01.01.01 sand and gravel quarries C01.06 Geotechnical survey D Transportation and service corridors D01 Roads, paths and railroads D01.01 paths, tracks, cycling tracks D01.02 roads, motorways D01.03 car parcs and parking areas D01.04 railway lines, TGV D01.05 bridge, viaduct D02 Utility and service lines D02.01 electricity and phone lines D02.01.01 suspended electricity and phone lines P, T or PT Imp. Pol. Qual.

D02.01.02 underground/submerged electricity and phone lines D02.02 pipe lines D02.03 communication masts and antennas D02.09 other forms of energy transport D05 Improved access to site D06 Other forms of transportation and communication E Urbanisation, residential and commercial development E01 Urbanised areas, human habitation E01.01 continuous urbanisation E01.02 discontinuous urbanisation E01.03 dispersed habitation E01.04 other patterns of habitation E02 Industrial or commercial areas E02.01 factory E02.02 industrial stockage E02.03 other industrial / commercial area E03 Discharges E03.01 disposal of household / recreational facility waste E03.02 disposal of industrial waste E03.03 disposal of inert materials E03.04 Other discharges E04 Structures, buildings in the landscape E04.01 Agricultural structures, buildings in the landscape E04.02 Military constructions and buildings in the landscape E05 Storage of materials E06 Other urbanisation, industrial and similar activities E06.01 demolishment of buildings & human structures E06.02 reconstruction, renovation of buildings F Biological resource use other than agriculture & forestry F03 Hunting and collection of wild animals (terrestrial) F03.01 Hunting F03.01.01 damage caused by game (excess population density) F03.02 Taking and removal of animals (terrestrial) F03.02.01 collection of animals(insects, reptiles, amphibians, ) F03.02.02 taking from nest (falcons) F03.02.03 trapping, poisoning, poaching F03.02.04 predator control F03.02.05 accidential capture F03.02.09 other forms of taking animals F04 Taking / Removal of terrestrial plants, general F04.01 pillaging of floristic stations F04.02 collection (fungi, lichen, berries etc.) F04.02.01 hand raking F04.02.02 hand collection G Human intrusions and disturbances G01 Outdoor sports and leisure activities, recreational activities G01.02 walking, horseriding and non-motorised vehicles G01.03 motorised vehicles G01.03.01 regular motorized driving G01.03.02 off-road motorized driving G01.04 mountaineering, rock climbing, speleology G01.04.01 mountaineering & rock climbing G01.04.03 recreational cave visits G01.08 other outdoor sports and leisure activities G02 Sport and leisure structures G02.06 attraction park G02.08 camping and caravans

G02.09 wildlife watching G02.10 other sport / leisure complexes G05 Other human intrusions and disturbances G05.01 Trampling, overuse, G05.09 fences, fencing H Pollution H01 Pollution to surface waters (limnic, terrestrial, marine & brackish) H01.01 pollution to surface waters by industrial plants H01.02 pollution to surface waters by storm overflows H01.03 other point source pollution to surface water H01.04 diffuse pollution to surface waters via strom overlows or urban run-off diffuse pollution to surface waters due to agricultural and forestry H01.05 activities diffuse pollution to surface waters due to transport and infrastructure H01.06 H01.07 without diffuse pollution connection to surface to canalization/sweepers waters due to abandoned industrial sites diffuse pollution to surface waters due to household sewage and H01.08 H01.09 waste diffuse waters pollution to surface waters due to other sources not listed H02 Pollution to groundwater (point sources and diffuse sources) H02.01 groundwater pollution by leakages from contaminated sites H02.02 groundwater pollution by leakages from waste disposal sites H02.03 groundwater pollution associated with oil industry infrastructure H02.04 groundwater pollution by mine water discharges groundwater pollution by discharge to ground such as disposal of H02.05 contaminated diffuse groundwater to pollution soakaways due to agricultural and forestry H02.06 H02.07 activities diffuse groundwater pollution due to non-sewered population H02.08 diffuse groundwater pollution due to urban land use H05 Soil pollution and solid waste (excluding discharges) H05.01 garbage and solid waste H07 Other forms of pollution I Invasive, other problematic species and genes I01 invasive non-native species I02 problematic native species I03 introduced genetic material, GMO I03.01 genetic pollution (animals) I03.02 genetic pollution (plants) J Natural System modifications J01 fire and fire suppression J01.01 burning down J01.02 supression of natural fires J02 human induced changes in hydraulic conditions J02.01 Landfill, land reclamation and drying out, general J02.01.03 infilling of ditches, dykes, ponds, pools, marshes or pits J02.03 Canalisation & water deviation J02.03.01 large scale water deviation J02.03.02 canalisation J02.04 Flooding modifications J02.04.02 lack of flooding J02.07 Water abstractions from groundwater J02.07.01 groundwater abstractions for agriculture J02.07.02 groundwater abstractions for public water supply J02.07.03 groundwater abstractions by industry J02.07.04 groundwater abstractions by quarries/open cast (coal)sites other major groundwater abstractions from groundwater for J02.07.05 J02.08 agriculture Raising the groundwater table /artificial recharge of goundwater J02.08.01 discharges to groundwater for artificial recharge purposes J02.08.02 returns of groundwater to GWB from which it was abstracted J02.08.03 mine water rebound J02.08.04 other major groundwater recharge

J02.10 management of aquatic and bank vegetation for drainage purposes J02.12 Dykes, embankments, artificial beaches, general J02.12.02 dykes and flooding defense in inland water systems J02.15 Other human induced changes in hydraulic conditions J03 Other ecosystem modifications J03.01 reduction or loss of specific habitat features J03.01.01 reduction of prey availability (inluding carcasses) J03.02 anthropogenic reduction of habitat connectivity J03.02.01 reduction in migration/ migration barriers J03.02.02 reduction in dispersal J03.02.03 reduction in genetic exchange K Natural biotic and abiotic processes (without catastrophes) K01 abiotic (slow) natural processes K01.01 Erosion K01.03 Drying out L Geological events, natural catastrophes L09 fire (natural) L10 other natural catastrophes M Climate change M01 Changes in abiotic conditions M01.01 temperature changes (e.g. rise of temperature & extremes) M01.02 droughts and less precipitations X No threats or pressures XO Threats and pressures from outside the Member State XE Threats and pressures from outside the EU territory U Unknown threat or pressure Κλίμακα Braun- Blanquet r Κάλυψη (%) πολύ σπάνιο σε εμφάνιση (1-2) άτομα και καλύπτει πολύ μικρή έκταση + σπάνιο (λίγα άτομα) και καλύπτει μικρή έκταση 1 2a 2b πολυάριθμα άτομα που καλύπτουν λιγότερο από 5% της δειγματοληπτικής επιφάνειας ή λίγα άτομα με μεγαλύτερη τιμή κάλυψης είδος με κάλυψη 5-12,5%, οσαδήποτε άτομα είδος με κάλυψη 12,5%-25%, οσαδήποτε άτομα 2m είδος με πολυάριθμα άτομα (>100 άτομα) και κάλυψη <5% 3 οσαδήποτε άτομα με κάλυψη 25-50% 4 οσαδήποτε άτομα με κάλυψη 50-75% 5 οσαδήποτε άτομα με κάλυψη μεγαλύτερη του 75%

Παράρτημα ΙΙ

Ανάλυση βιοκοινότητας για τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν για τον τύπο οικοτόπου 1520 στην Κύπρο. Στο πλαίσιο της εκτίμησης της κατάστασης διατήρησης του τύπου οικοτόπου 1520 συμπληρώθηκαν 25 πρωτόκολλα με δειγματοληψία πεδίου τόσο εντός όσο και εκτός της προστατευόμενης περιοχής. Στα δείγματα αυτά καταγράφηκαν από 4 έως 22 είδη με μέσο αριθμό καταγεγραμένων ειδών ανά δείγμα 10,8. Το πλέον κοινό και άφθονο είδος στην περιοχή είναι το Thymbra capitata, το οποίο εμφανίστηκε σε 22 από τις 25 δειγματοεπιφάνειες. Το δεύτερο πιο άφθονο είδος είναι το Teucrium micropodioides, το οποίο όμως εμφανίστηκε μόνο στις μισές επιφάνειες (12 από τις 25). Το δεύτερο πιο διαδεδομενο είδος είναι το Phagnalon rupestre που καταγράφηκε σε 17 από τις 25 επιφάνειες, αλλά με χαμηλή κάλυψη σε κάθε επιφάνεια και για αυτό είναι το πέμπτο κατά σειρά αφθονίας είδος. Το τρίτο είδος τόσο κατά σειρά αφθονίας όσο και διανομής είναι το Herniaria hemistemon που καταγράφηκε σε 14 επιφάνειες. Και ακολουθεί το Fumana thymifolia. Συνολικά στα 25 δείγματα αναφέρονται 67 τάξα. Σημαντικό ποσοστό όμως αυτών των ειδών καταγράφηκε σε μία μόνο επιφάνεια, συγκεκριμένα 31 τάξα (το 46.3% του συνόλου) καταγράφηκαν μόνο μία φορά. Επίσης άλλα 7 τάξα καταγράφηκαν από δύο φορές και άλλα 6 τάξα από τρεις φορές. Για να κάνουμε ανάλυση βιοκοινότητας χρησιμοποιήσαμε δύο προσσεγγίσεις την ομαδοποιό ανάλυση και την ταξιθέτηση με την ανάλυση κυρίων συνιστωσών. Και στις δύο προσεγγίσεις λάβαμε σαφώς υπόψη την κάλυψη του κάθε είδους σε κάθε επιφάνεια ως δείκτη της σχετικής του αφθονίας. Στην ομαδοποιό ανάλυση χρησιμοποιήσαμε ως μετρική για τη σύγκριση των δειγμάτων την ευκλίδεια απόσταση που τα χωρίζει, ενώ ως κανόνα συνάθρισης την μέθοδο του Ward. Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε με το SPSS. Στην ομαδοποιό ανάλυση ενδέχεται τα σπάνια είδη να ασκούν υπέρμετρη επιροή και για αυτό επαναλάβαμε την ανάλυση αφαιρώντας τα είδη που εμφανίζονται μόνο μία φορά, ή τα είδη που εμφανίζονται μέχρι δύο ή τρεις φορές. Τα αποτελέσματα δεν έδειξαν ποιοτικές διαφορές για αυτό και δεν τα παρουσιάζουμε. Τα αποτελέσματα εμφανίζονται αναλυτικά με μορφή δενδρογράμματος