ΚΟΥΚΛΙΑ-ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ

ΚΟΥΚΛΙΑ-ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ Ονοματεπώνυμο: Κωνσταντίνα Παλατέ Τάξη:Β 5 Έτος: 2012-2013 Θέμα: Project στο μάθημα της Ιστορίας Καθηγήτρια: κ.μαρία Χατζημιχαήλ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Γενική εισαγωγή του αρχαιολογικού χώρου και η ιστορια της Παλαίπαφου. Αρχαιολογικά κατάλοιπα στο χώρο της Παλαίπαφου: 1. Το Ιερό της Αφροδίτης 2. Ρωμαϊκά κτίσματα δυτικά του Ιερού. 3. Η εκκλησία της Παναγίας της Καθολικής. 4. Η Μεσαιωνική Έπαυλη των Λουζινιανών. Παράρτημα φωτογραφικού υλικού. Παράρτημα πηγών. Βιβλιογραφία. 2

Ο Αρχαιολογικός χώρος.. Η Παλαίπαφος ή η Παλιά Πάφος ήταν ένα από τα πιο ιερά κέντρα προσκυνήματος του αρχαίου Ελληνικού οικισμού.εδώ βρισκόταν το γνωστό ιερό της Αφροδίτης, που τα παλιότερα ερείπια του χρονολογούνται από το 12ο αιώνα π.χ. Οι ένδοξες μέρες του Ιερού κράτησαν μέχρι τον 3ο με 4ο αιώνα. Το μουσείο, που φιλοξενείται σε ένα Λουζινιανό Μέγαρο, εκθέτει πολλά ενδιαφέροντα ευρήματα της περιοχής. Οι ανασκαφές συνεχίζονται στο χώρο του ιερού, την πόλη και τη νεκρόπολη μέχρι και σήμερα. Η Πάφος μαζί με το Ιερό της έχουν μακρά ιστορία.σε σύγκριση όμως με άλλα φημισμένα θρησκευτικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, οι γνώσεις μας γύρω απο αυτό το θέμα είναι ελλιπείς για πολλά χρόνια. Η αρχή της Ελληνιστικής περιόδου σηματοδοτεί για την Παλαίπαφο μια ουσιαστική αλλαγή ρόλου. Το Ιερό όμως παρέμεινε ένα σημαντικό λατρευτικό κέντρο στην περιοχή της Μεσογείου.Η λατρεία της Αφροδίτης απέτρεψε τον υποβιβασμό της Παλαίπαφου σε ασήμαντη κοινότητα. Το Ιερό διατηρεί εξέχουσα θέση κατα τους Ελληνιστικούς χρόνους, όπως αποδεικνυεί η παρουσία πολλών επιγραφών και βάσεων για αγάλματα, παρόλο που τα πήλινα αναθήματα είναι λίγοτερα σε σχέση με εκείνα των προγενέστερων περιόδων. Η φήμη του παφιακού Ιερού παρέμεινε αναλοίωτη. Όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Κύπρο ο τελευταίος Πτολεμαίος βασιλιάς του νησιού φάνηκε πως αποζημιώθηκε επαρκώς διατηρώντας το αξίωμα του αρχιερέα της Παλαίπαφου. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο παρατηρείται σημαντική οικοδομική δραστηριότητα.η περιοχή δυτικά από το σημερινό χωριό καλύπτεται από ρωμαϊκα ερείπια, που δεν έχουν ακόμα μελετηθεί συστηματικά. Έχει ανασκαφεί τμήμα μιας οικίας με περιστύλιο ακριβώς δυτικά του Ιερού, ενώ σωστικές έρευνες εντόπισαν αρκετές ρωμαϊκες ιδιωτικές οικίες, που διασώζουν στο εσωτερικότους ψηφιδωτά δάπεδα. 3

Το Ιερό της Αφροδίτης Το Ιερό της Αφροδίτης ήταν ένα από τα ποιο μεγάλα θρησκευτικά κέντρα του ελληνικού και του ρωμαϊκού κόσμου.στα χρόνια του Μεσαίωνα όμως το όνομα και η μνήση της Παλαίπαφου χάθηκαν και την φήμη της κληρονόμησε για λίγο η Νέα Πάφος. Ο χώρος που κάλυπτει ο ιερός ναός της Αφροδίτης και ο περίβολός του εκτεινόταν από τα νοτιότερα σπίτια του χωριού εώς την Μεσαιωνική Έπαυλη.Ο συγκρητισμός πανάρχαιων εθίμων από το Αιγαίο και την Ανατολή αποτελούσε κύριο γνώρισμα των λατρευτικών τελετών και προσέδιδε ιδιαίτερη αίγλη στο Ιερό της Πάφου.Έτσι, τα κτίσματα και οι τελετουργίες μνημονεύονται συχνά από τους κλασικούς συγγραφείς. Η θεά δεν παριστανόταν με ανθρωπομορφικό λατρευτικό άγαλμα.όπως και σε άλλες μεσογειακές και ανατολικές θρησκείες της γονιμότητας, σύμβολο της θεάς ήταν ένα κωνικό είδωλο από τοπικό γάβρο, που βρέθηκε και τώρα είναι στο Μουσείο των Κουκλιών. Οι ανασκαφές έδειξαν ότι τα οικοδομήματα του Ιερού υπέστησαν σοβαρές ζημιές με το πέρασμα των αιώνων.ήδη από τα τέλη του 4 ου αι.,το ιερό ρημάζει εξαιτίας του ειδωλολατρικού χαρακτήρα του.τον Μεσαίωνα τα ερέιπια του χρησιμοποιούνται ως δομικά υλικά για την κατασκευή του διυλιστηρίου ζάχαρης, και πιθανόν της Μεσαιωνικής Έπαυλης. Παρ όλες τις μεταγενέστερες καταστροφές, οι ανασκαφείς διαπήστωσαν οτι η λατρεία δεν διακόπηκε για περισσότερα από 1600 χρόνια από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού εώς την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Τα κατάλοιπα στο χώρο του Ιερού διακρίνονται σε δύο οικονομικά σύνολα: νότια, το Ιερό 1 της Ύστερης Εποχής του Χαλκόυ που αποτέλεσε τον πρώτο μνημειακό χώρο λατρείας της Αφροδίτης, βόρεια, το Ρωμαϊκό Ιερό 2 που κτίστηκε στα τέλη του 1 ου ή στις αρχές του 2 ου αιώνα. Ο επισκέπτης ερχόμενος από την Μεσαιωνική έπαυλη πρώτα συναντά στα δεξιά του το Ιερό 1. Ολόκληρη η νοτιοανατολική πλευρά καταστράφηκε στα χρόνια του Μεσαίωνα. Το σχέδιο και η αναδωμή του λατρευτικού κτίσματος σώζονται αρκετά ώστε να γνωρίζουμε οτι κατά την Ύστερη Χαλκοκρατία το Ιερό αποτελούνταν από δύο μέρη: ένα υπαίθριο τέμενος και μια στεγασμένη αίθουσα. Το τέμενος διέθετε μνημειώδη περίφραξη από τεράστιους 4

ασβεστόλιθους, από την οποία διατηρούνται ακόμη η δυτική και μέρος της νότιας πλευράς. Η είσοδος στον δυτικό τοίχο του περίβολου, απ όπου σκαλοπάτια οδηγούσαν κάτω στο εσωτερικό του τεμένους, είναι πιθανώς μεσαιωνική κατασκευή. Η κοίλη ασβεστολιθική πλάκα, ωστόσο, που ανακλύφθηκε απέναντι από την είσοδο, κάτω από το μεταγενέστερο ρωμαϊκό πλακόστρωτο, χρονολογείται στη Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Αυτή η ρηχή δεξαμενή στο δάπεδο του τέμενους μπορεί να χρησίμευε για τον τελετουργικό καθαρμό των προσκυνητών ή για την απόθεση προσφόρων. Στην αρχική του θέση, ανάμεσα στη δεξαμενή και την αίθουσα, εξακολουθελι να βρίσκεται ένας πελεκημένος ασβεστόλιθος, πάνω στον οποίο τοποθετούσαν μάλλον κέρατα κκαθοσίωσης ή ένα τετράγωνο κιονόκρανο με βαθμιδωτές πλευρές. Η αίθουσα αποτελούσε το άδυτο του Ιερού της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.Οι τοίχοι ήταν κτισμένοι από καλοδουλεμένες ορθογώνιες πελεκητές πέτρες. Αυτή τη στιγμή διατηρούνται μόνο οι κατώτεροι δόμοι του νότιου τοίχου.στην ανατολική και στην κεντρική πλευρά του Ιερού εκτείνονται δύο σειρές κατα μήκος από τετράγωνες βάσεις που στήριζαν τετράπλευρους στύλους με περιτένειες. Στη στοά βρέθηκε ένας αμφορέας του 13 ου ή του 12 ου αι.π.χ.που σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο των Κουκλιών. 5

Ρωμαϊκά κτίσματα δυτικά του Ιερού Στα δυτικά του Ιερού 2 αποκαλύφθηκαν τα ερείπια της μεγάλης ρωμαϊκής οικίας με εσωτερικό περιστύλιο. Κτίστηκε τον 1ο αι. και ανακατασκευάστηκε κατά την Ύστερη Ρωμαϊκή εποχή. Τα δωμάτιά της διατάσσονται γύρω από ένα αίθριο με κιονοστοιχίες.ο μεγάλος ανοιχτός χώρος στο κέντρο καλύπτεται από ψηφιδωτό. Κατάλοιπα από ψηφιδωτά δάπεδα διατηρούνται στο περιστύλιο και τα παρακείμενα δωμάτια. Στα βορειοδυτικά τις ρωμαϊκής οικίας, ακριβώς έξω από τον σύγχρονο τοίχο που οριοθετεί το χώρο, ανακαλύφθηκαν και άλλες ρωμαϊκές οικίες. Πανω στα ερείπιά τους κτίστηκε τον 16ο αι. το μικρό βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Ήταν μονόχωρο και απέριττο και διέθετε μόνο μια ημικυκλική κόγχη. Αν και καταστράφηκε από φωτιά τον 18ο αι. σώζονται ακόμη κάποια πράγματα από αυτό. Στα βορειοδυτικά του Άγιου Νικολάου βρέθηκαν τα ερείπιας ακόμη μιας ρωμαϊκής οικίας, της Οικίας της Λήδας. Σε αυτή την Οικία το ψηφιδωτό δάπεδο της αίθουσας φαγητού διατηρήται σχεδόν ακέραιο. Το ψηφιδωτό αυτό στην μέση απεικονίζει τη Λήδα με τον κύκνο. Εκκλησάκι Αγίου Νικολάου. Ρωμαϊκές οικίες. 6

Ρωμαϊκή Οικία. Οικία της Λήδας 7

Η εκκλησία της Παναγίας της Καθολικής Η Παναγία η Καθολική, ηταν η κύρια εκκλησία του χώριου για μεγαλο χρονικό διάστημα και επίσης είναι το πιο μεσαιωνικό κτίσμα μετά όμως από την Μεσαιωνική Έπαυλη. Βρίσκεται ανατολικά του Ιερού, μέσα σε μια μικρή ερειπωμένη περίκλειστη αυλή με οξυκόρυφα τοξοειδή ανοίγματα. Στους τοίχους βλέπει κανείς κτισμένες αναθηματικές επιγραφές από το ναό. Η μικρή αυλή γύρω από την εκκλησία χρησιμοποιώταν σαν κοιμητήριο, όπως και στον Άγιο Νικόλαο, όπου άφηναν στους νεκρούς ένα εμφυλωμένο δώρο. Η αρχική εκκλησία είχε σχήμα ελεύθερου σταυρού και κατασκευάστηκε τον 12 ο ή 13 ο αι. Το κενρικό κλίτος καλύπτεται από κυλινδρικό θόλο, ενώ στη διασταύρωση των κεραιών υψώνεται τρούλος. Τον 16 ο αι. η δυτική πλευρά του κλίτους διευρύνθηκε. Μέχρι το τέλος του 19 ου αι. η εκκλησία ονομαζόταν «Παναγία η Χρυσοπολίτισσα». Στην διατήρηση του μύθου περι Παναγίας Αφροδίτισσας συνέλαβε, άθελά του, ο Ludwig Ross. Όταν η γυναίκα του Παπά στο Πισσούρι του είπε «τώρα δεν λέγεται Αφροδίτισσα, τώρα λέγεται Χρυσοπολίτισσα», ο Ross αγνόησε την πληροφορία ως αναξιόπιστη. Αλλά ενενήντα χρόνια αργότερα, ο Sir Harry Luke την καταγραφεί ως πραγματικό γεγονός: «Μόλις πριν από εκατό χρόνια, οι χωρικοί της Πάφου εξακολουθούσαν να αποκαλούν το μικρό εκκλησάκι στα περίχωρα των Κουκλιών Παναγιά Αφροδίτισσας» 8

Η Μεσαιωνική Έπαυλη των Λουζινιανών(και το μουσείου) Η έπαυλη των Λουζινιανών δεσπόζει πάνω από την παράκτια πεδιάδα. Αυτό το στρατηγικό σημείο επέλεξαν οι Λουζινιανοί βασιλιάδες για να κτίσουν τον 13ο αι. το δοικιτικο κέντρο των βασιλικών εκτάσεων της περιοχής που παρήγαν ζαχαροκάλαμο. Μετά το 1571 η έπαυλη μετατρέπεται στο αρχοντικό του τούρκικου τσιφλικιού των Κουκλιών. Τα πρώτα χρόνια του 20ού αι., όμως, τα κτίσματα άρχιζαν να καταστρέφονται. Από τις μεσαιωνικές κατασκευές σώζονται μόνο ορισμένα μέρη από τον πύργο της πύλης και την ανατολική και νότια πτέρυγα, ενσωματωμένα σε κτίσματατης Οθωμανικής περιόδου. Η βόρεια, η δυτική και μέρος της ανατολικής πτέρυγας χρονολογούνται από την από την Τουρκοκρατία. Ανασκευάστηκαν, μαζί με τη δυτική πτέρυγα που είχε καταρρεύσει, από το Τμήμα Αρχαιοτήτων για να στεγάσουν το αρχαιολογικό μουσείο και τις αποθήκες του. Η ανατολική πτέρυγα της έπαυλης ξεχωρίζει. Η ευρύχωρη γοτθική της φραγκικής κοσμικής αρχιτεκτονικής στο νησί. Η αίθουσα διαθέτει τέσσερεις διαδοχικές κάμαρες με σταυροθόλια και φωτίζεταιαπόστενά τετράγωνα παράθυρα. Οι εξαιρετικές αναλογίες της οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι κάμαρες εγγράφονται σε τέλεια τετράγωνα. Τα τόξα και οι νευρώσεις κάθε κάμαρας εδράζονται σε κιλλίβαντες, χαρακτηριστικό γνώρισμα του γοτθικού ρυθμού της Βουργουνδίας και της Νότιας Γαλλίας τον 13 ο αιώνα. Οι κιλλίβαντες και τα τέσσερα κλειδία των τόξων είναι τα μόνα διακοσμητικά στοιχεία στην κατά τα άλλα αυστηρή αίθουσα. Η μεσαιωνική τοιχοποιία της ανατολικής πτέρυγας αποτελείται αππό ιδιαίτερα φροντισμένες λίθινες πλινθίδες. Η τοπική αμμόπετρα στους τοίχους έχει αλλάξει χρώμα με το πέρασμα του χρόνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ξεχωρίζουν εύκολα τις σύγχρωνες εργασίες αναστύλωσης. Σήμερα η πρόσβαση στην γοτθική αίθουσα γίνεται από ένα σύγχρονο κλιμακοστάσιο, αντί για τη ράμπα που υπήρχε αρχικά. 9

10

11

Παράρτημα Φωτογραφικού Υλικού 12

13

14

15

16

17

Παράρτημα Πηγών Μέχρι το τέλος του 19 ου αι. η εκκλησία ονομαζόταν «Παναγία η Χρυσοπολίτισσα». Στην διατήρηση του μύθου περι Παναγίας Αφροδίτισσας συνέλαβε, άθελά του, ο Ludwig Ross. Όταν η γυναίκα του Παπά στο Πισσούρι του είπε «τώρα δεν λέγεται Αφροδίτισσα, τώρα λέγεται Χρυσοπολίτισσα», ο Ross αγνόησε την πληροφορία ως αναξιόπιστη. Αλλά ενενήντα χρόνια αργότερα, ο Sir Harry Luke την καταγραφεί ως πραγματικό γεγονός: «Μόλις πριν από εκατό χρόνια, οι χωρικοί της Πάφου εξακολουθούσαν να αποκαλούν το μικρό εκκλησάκι στα περίχωρα των Κουκλιών Παναγιά Αφροδίτισσας» Βιβλίο: Οδηγός Παλαίπαφου του Franz Georg Maier Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου Λευκωσία 2007 Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο παρατηρείται σημαντική οικοδομική δραστηριότητα.η περιοχή δυτικά από το σημερινό χωριό καλύπτεται από ρωμαϊκα ερείπια, που δεν έχουν ακόμα μελετηθεί συστηματικά. Έχει ανασκαφεί τμήμα μιας οικίας με περιστύλιο ακριβώς δυτικά του Ιερού, ενώ σωστικές έρευνες εντόπισαν αρκετές ρωμαϊκες ιδιωτικές οικίες, που διασώζουν στο εσωτερικότους ψηφιδωτά δάπεδα. Ιστοσελίδα: http://www.visitcyprus.com/wps/portal/ 18

Βιβλιογραφία Βιβλίο: Οδηγός Παλαίπαφου του Franz Georg Maier Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου Λευκωσία 2007 Ιστοσελίδα: http://www.visitcyprus.com/wps/portal/ 19