Σελίδες 1 έως 5 ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Για τους φοιτητές Β εξαμήνου ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ Παν/κό έτος 2011-2012 Ύλη αποτελεί η θεματολογία των μαθημάτων (αμφιθεάτρου, εργαστηρίων, φροντιστηρίων) και ειδικότερα τα παρακάτω κεφάλαια: ΒΙΒΛΙΟ: Murray-Rosenthal-Pfaller. Ιατρική Μικροβιολογία: Βασικές αρχές Ιατρικής Μικροβιολογίας Κεφ. 2 (Ταξινόμηση των βακτηρίων). Κεφ. 3 (Μορφολογία των βακτηρίων, δομή και σύνθεση του κυτταρικού τοιχώματος). Κεφ. 6 (Ταξινόμηση, δομή και αναπαραγωγή των ιών). Κεφ. 7 (Ταξινόμηση, δομή και αναπαραγωγή των μυκήτων). Κεφ. 8 (Ταξινόμηση, δομή και αναπαραγωγή των παρασίτων). Κεφ. 9 (Συμβιωτική και παθογόνος μικροβιακή -βακτηριακή χλωρίδα στο άνθρωπο). Κεφ. 10 (Αποστείρωση, απολύμανση και αντισηψία). Κεφ. 11 (Στοιχεία των προστατευτικών απαντήσεων του ξενιστή). Κεφ. 12 ( Η χυμική ανοσιακή απάντηση). Κεφ. 13 ( Η κυτταρική ανοσοαπάντηση). Κεφ. 14 (Ανοσοαπαντήσεις σε λοιμώδεις παράγοντες). Κεφ. 15 (Αντιμικροβιακά εμβόλια). Κεφ. 20 (Αντιβακτηριακοί παράγοντες). Κεφ. 50 (Αντιϊικοί παράγοντες). Κεφ. 70 (Αντιμυκητιακοί παράγοντες). Γενικές αρχές εργαστηριακής διάγνωσης Εργαστηριακή διάγνωση μικροβιακών λοιμώξεων (Μαθήματα εργαστηρίου- φυλλάδιο εργαστηρίου). Ειδικό μέρος: Σταφυλόκοκκοι, Στρεπτόκοκκοι, Εντερόκοκκοι, Κόκκοι Gram (-), Εντεροβακτηριακά, Κορυνοβακτηρίδια, Μπορντετέλλες, Ψευδομονάδα, Τρεπονήματα, Μυκοβακτηρίδια, Κλωστηρίδια, Νοκάρδια- Ακτινομύκητες, Βακτηριοειδή, Ιοί ομάδας έρπητα, Ρετροϊοί, Ιοί ηπατίτιδας, Ιοί Ιλαράς - ερυθράς - παρωτίτιδας, Ιοί θηλωμάτων, Αδενοϊοί, Εντεροϊοί, Ρινοϊοί, Κοροναϊοί, Ιοί γρίππης, Επιφανειακές μυκητιάσεις, Ευκαιριακές μυκητιάσεις. 1
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Παν/κο Έτος 2011-2012 B εξάμηνο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΜΙΚΡΟΒΙΑΚΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ Για την διάγνωση μιας λοίμωξης που οφείλεται σε βακτήρια ή ιούς μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα η σε συνδυασμό, ανάλογα με την περίπτωση, οι παρακάτω εργαστηριακές μεθοδολογίες. ΑΜΕΣΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΚΤΗΡΙΟΥ Η ΙΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΑΝΤΙΓΟΝΩΝ ΤΟΥ ΒΑΚΤΗΡΙΟΥ Η ΙΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΠΥΡΗΝΙKΩΝ ΟΞΕΩΝ ΤΟΥ ΒΑΚΤΗΡΙΟΥ Η ΙΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΤΟΥ ΒΑΚΤΗΡΙΟΥ Η ΙΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΒΑΚΤΗΡΙΟΥ Η ΙΟΥ Οι μέθοδοι της άμεσης παρατήρησης του βακτηρίου, της ανίχνευσης των αντιγόνων, της ανίχνευσης των πυρηνικών οξέων και της καλλιεργητικής απομόνωσης του βακτηρίου είναι χρήσιμες κυρίως κατά την οξεία φάση της λοίμωξης, γιατί στη πλειονότητα των περιπτώσεων θετικοποιούνται πολύ σύντομα μετά την είσοδο του μικροβίου στο ξενιστή, την εγκατάστασή του στους ιστούς και τον πολλαπλασιασμό του. Η ανίχνευση των ειδικών αντισωμάτων επιβραδύνεται μία έως δύο εβδομάδες και γι αυτό ένα αρνητικό αποτέλεσμα δεν αποκλείει τη νόσο. Η ανίχνευση των αντισωμάτων είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τη διάγνωση μιας πρόσφατης λοίμωξης ή μιας λοίμωξης που έγινε στο παρελθόν. 1. ΑΜΕΣΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ α) Άμεση παρατήρηση του βακτηρίου. Ετοιμάζονται άμεσα παρασκευάσματα από κλινικά δείγματα (κόπρανα, ΕΝΥ, αίμα, υγρό φυσαλίδων και άλλα) τα οποία παρατηρούνται σε κοινό οπτικό μικροσκόπιο χωρίς επεξεργασία η μετά από επεξεργασία : 1. Άμεσα νωπά παρασκευάσματα. Σε αντικειμενοφόρο πλάκα γίνεται εναιώρημα του κλινικού δείγματος σε φυσιολογικό ορό και παρατηρείται στο μικροσκόπιο. Αναγνωρίζονται οι μικροοργανισμοί από τη μορφολογία τους. Σημαντική πληροφορία είναι η διαπίστωση της κίνησης. 2. Άμεσα χρωματισμένα παρασκευάσματα. Σε αντικειμενοφόρο πλάκα το εναιώρημα χρωματίζεται με θετικές ή/ και αρνητικές χρώσεις για τη μελέτη της μορφολογίας (σχήμα και μέγεθος) και άλλων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των βακτηρίων (ύπαρξη σπόρων). Για τους περισσότερους μικροοργανισμούς γίνεται η χρώση κατά Gram. Με βάση τη χρώση αυτή και το σχήμα των βακτηρίων γίνεται η ταξινόμηση τους. 2
Η παρατήρηση σε άμεσο παρασκεύασμα δεν έχει μεγάλη ευαισθησία ούτε ειδικότητα. β) Άμεση παρατήρηση του ιού: Ετοιμάζονται άμεσα παρασκευάσματα από κλινικά δείγματα (κόπρανα, ΕΝΥ, αίμα, υγρό φυσαλίδων και άλλα) τα οποία παρατηρούνται σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Τα σωματίδια των ιών αναγνωρίζονται με βάση το μέγεθος και τη μορφολογία τους αλλά δεν μπορεί να γίνει εύκολα η ταυτοποίηση ιών που μοιράζονται την ίδια μορφολογία. Η μέθοδος επιπλέον έχει μικρή ευαισθησία και τεχνικά προβλήματα. Αλλοιώσεις που προκαλούν ορισμένοι ιοί σε κύτταρα του ξενιστή μπορεί να παρατηρηθούν στο κοινό οπτικό μικροσκόπιο και να βοηθήσουν στη διάγνωση (π.χ. διάγνωση λύσσας). 2. ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΑΝΤΙΓΟΝΩΝ Διάφορα αντιγόνα των βακτηρίων ή ιών μπορούν να ανιχνευθούν σε κλινικά δείγματα, όπως αίμα, κόπρανα, ΕΝΥ, επιχρίσματα, εκκρίματα και άλλα. Η ειδικότητα των μεθόδων για την ανίχνευση αντιγόνων (ανοσοφθορισμός ELISA) βελτιώθηκε πολύ με τη χρησιμοποίηση των μονοκλωνικών αντισωμάτων, αλλά η χαμηλή ευαισθησία αυτών παραμένει ένα πρόβλημα. Eίναι σημαντική μέθοδος για την ταχεία διάγνωση των ιώσεων. 3. ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΠΥΡΗΝΙΚΩΝ ΟΞΕΩΝ Με μοριακές τεχνικές ανιχνεύεται DNA ή RNA των βακτηρίων ή των ιών στα κλινικά δείγματα. Περισσότερο χρησιμοποιείται η δοκιμασία της αλυσιδωτής αντίδρασης της πολυμεράσης (PCR), η οποία έχει το πλεονέκτημα της μεγάλης ευαισθησίας, δηλαδή της ικανότητας να ανιχνεύει και ελάχιστο αριθμό μικροοργανισμών στο κλινικό δείγμα. 4. ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ α) Καλλιεργητική απομόνωση των βακτηρίων: Τα κλινικά δείγματα (ούρα, κόπρανα, υλικό πυώδους συλλογής, ΕΝΥ κ.λ.π.) εμβολιάζονται σε συνθετικά θρεπτικά υλικά, που διακρίνονται σε υγρά (θρεπτικός ζωμός) και στερεά (θρεπτικό άγαρ, αιματούχο άγαρ, Mac-Conkey άγαρ). Τα βακτήρια πολλαπλασιάζονται σε 37 ο C επί 18-24 ώρες, και σχηματίζονται οι αποικίες. Η ταυτοποίηση και τυποποίηση των βακτηρίων γίνεται βάσει πολλών ιδιοτήτων τους, όπως είναι: η κίνηση, μορφολογικά χαρακτηριστικά, βιοχημικά, χαρακτηριστικά, αντιγονικά χαρακτηριστικά, παραγωγή τοξινών και ενζύμων, και πρόσφατα τα γενετικά χαρακτηριστικά. Θεωρείται η καλύτερη εργαστηριακή διαγνωστική μέθοδος γιατί απομονώνεται ο ίδιος ο μικροοργανισμός από το κλινικό δείγμα. Υπάρχουν μικροοργανισμοί που αναπτύσσονται μόνο σε ζωντανά κύτταρα (χλαμύδια) ή δεν αναπτύσσονται καθόλου. β) Καλλιεργητική απομόνωση του ιού. Τα κλινικά δείγματα (κόπρανα, ΕΝΥ κ.λ.π.) εμβολιάζονται σε συστήματα ζωντανών κυττάρων (πειραματόζωα, εμβρυοφόρο ωό όρνιθας και καλλιέργειες κυττάρων). Οι καλλιέργειες κυττάρων είναι το περισσότερο χρησιμοποιούμενο σύστημα, όπου η απομόνωση ενός ιού αναγνωρίζεται κυρίως από τις κυτταροπαθολογικές αλλοιώσεις που ο ιός προκαλεί. 3
Με τη βοήθεια αντιορών γνωστής ειδικότητας (δηλαδή αντισωμάτων έναντι συγκεκριμένων αντιγόνων των ιών) γίνεται η ταυτοποίηση και τυποποίηση του ιού. Θεωρείται η καλύτερη εργαστηριακή διαγνωστική μέθοδος γιατί απομονώνεται ο ίδιος ο ιός από το παθολογικό δείγμα. Η μέθοδος έχει πολλές τεχνικές δυσκολίες και δεν μπορεί να εφαρμοσθεί συστηματικά, γιατί πολλοί δεν καλλιεργούνται ή η καλλιεργητική τους απομόνωση παρουσιάζει πολλά προβλήματα και κινδύνους. 5. ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΒΑΚΤΗΡΙΩΝ Ή ΙΩΝ Ανιχνεύονται ειδικά αντισώματα στον ορό (ορολογική διάγνωση) αλλά και σε άλλα βιολογικά υλικά (ΕΝΥ κ.λ.π.). Η ανεύρεση αντισωμάτων υποδηλώνει προηγούμενη επαφή του ξενιστή με τα αντιγόνα του βακτηρίου, μετά από λοίμωξη ή εμβολιασμό. Για να διαγνωσθεί ότι η λοίμωξη είναι οξεία, (δηλαδή για να συσχετισθούν οι κλινικές εκδηλώσεις με μία βακτηριακή λοίμωξη) χρησιμοποιούνται διάφορα κριτήρια σπουδαιότερα των οποίων είναι η οροαναστροφή (αρνητικό α δείγμα και θετικό β δείγμα ) η τετραπλάσια αύξηση του τίτλου των αντισωμάτων σε δύο δείγματα ορού που λαμβάνονται με διαφορά 2-3 εβδομάδων, καθώς και η ανίχνευση ειδικών ΙgΜ αντισωμάτων. Διάφορες δοκιμασίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανίχνευση των αντισωμάτων, όπως η δοκιμασία συνδέσεως του συμπληρώματος, ο ανοσοφθορισμός και η ανοσοενζυμική δοκιμασία ELISA. 4
ΥΛΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟΥ Β ΕΞΑΜΗΝΟ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ 2011/2012 ΔΕΥΤΕΡΑ ΩΡΑ 14:00-15:00 Ν. ΜΕΓΑΛΟ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ (Α 500) ΘΕΣΕΩΝ ΠΕΜΠΤΗ ΩΡΑ 14:00-15:00 Ν. ΜΕΓΑΛΟ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ (Α 500) ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΕΡ\ΝΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ 1. Δε 20/2 Χαρακτηριστικά των βακτηρίων, Ν. Μαλισιόβας 2. Πε 1/3 Γενικά χαρακτηριστικά ιών, Μ Εξηντάρη 3. Δε 5/3 Χαρακτηριστικά των μυκήτων-ευκαιριακές μυκητιάσεις, Τ. Α. Βυζαντιάδης 4. Πε 8/3 Γενικά περί παρασίτων, Ν. Μαλισιόβας 5. Δε 12/3 Προστατευτικές απαντήσεις του ξενιστή, Ε. Δίζα 6. Πε 15/3 Κυτταρική ανοσιακή απάντηση, Λ. Σκούρα 7. Δε 19/3 Χυμική ανοσιακή απάντηση, Γ. Γκιούλα 8. Πε 22/3 Διαταραχές ανοσίας, Γ. Γκιούλα 9. Δε 26/3 Φυσιολογική χλωρίδα, Δ. Χ η Δημητρίου 10. Πε 29/3 Παθογενετικοί μηχανισμοί μικροβιακών λοιμώξεων, Τ. Α. Βυζαντιάδης 11. Δε 2/4 Αποστείρωση-απολύμανση-αντισηψία, Α. Μελίδου 12. Πε 5/4 Αντιμικροβιακά-Έλεγχος ευαισθησίας, Α. Παπά 13. Δε 23/4 Εμβόλια, Μ. Εξηντάρη 14. Πε 26/4 Τέτανος, Δ. Χατζηδημητρίου 15. Δε 30/4 Εντεροβακτηριακά, Μ. Εξηντάρη 16. Πε 3/5 Σταφυλόκοκκος-Στρεπτόκοκκος Μ. Καχριμανίδου 17. Δε 7/5 Κόκκοι Gram (-) Μ. Καχριμανίδου 18. Πε 10/5 Ιοί ομάδας έρπητα, Μ. Εξηντάρη 19. Δε 14/5 Ρετροϊοί, Λ. Σκούρα 20. Πε 17/5 Ηπατίτιδες, Δ. Χ η Δημητρίου 21. Δε 21/5 Ιλαρά-Παρωτίτιδα-Ερυθρά Γ. Γκιούλα 22. Πε 24/5 Ιοί γρίπης, Α. Μελίδου 23. Δε 28/5 Μυκοβακτηρίδια Μ. Εξηντάρη 24. Πε 31/5 Κορυνοβακτηρίδια, Μπορντετέλλες, Γ. Γκιούλα 25. Πε 7/6 Επιφανειακές μυκητιάσεις, Τ. Α. Βυζαντιάδης 26. Πε 11/6 Εργαστηριακή διάγνωση μικροβιακών λοιμώξεων- Βυζαντιάδης επεξηγήσεις-απορίες, Τ. Α. 5