- Θεωρία- Δρ. ΠέτρουΚαρκαλούσου

Transcript

1 - Θεωρία- Έκδοση2008

2 Πρόλογος Αγαπητοίσπουδαστέςοισημειώσειςπουκρατάτεσταχέριασαςέχουνσκοπόνασας εισαγάγουνστιςβασικέςγνώσειςμιαςαπότιςσημαντικότερεςβιοιατρικέςεπιστήμες, της ανοσολογίας. Η ανοσολογίαείναιμιασχετικάνέαεπιστήμηηοποίαεμφανίστηκεστοτέλοςτου 19 ου αιώνακαιαναπτύχθηκεραγδαίακατάτον20 ο αιώνα. Μαζίμετηνμοριακήβιολογία αποτέλεσαν το άρμα για την ραγδαία εξέλιξη των βιοεπιστημών καιτης ιατρικής. Η ανοσολογίαβοήθησεόχιμόνο στηνκαλύτερη κατανόησητωνμηχανισμώντηςζωήςκαι ιδιαίτερατηςάμυναςτουοργανισμούαλλάκαιστηνανάπτυξηνέωνθεραπευτικώνμεθόδων γιαπλήθοςασθενειών. Τέτοιεςασθένειεςείναιοιλοιμώξεις, τανεοπλάσματα, τααυτοάνοσα νοσήματααλλάκαιδιάφορεςάλλεςασθένειεςανοσολογικήςαιτιολογίας. Παράλληλαηανοσολογίαβοήθησεστηνανάπτυξηνέωνδιαγνωστικώνμεθόδωνοι οποίες έφεραν πραγματική επανάσταση στην διαγνωστική μεθοδολογία αφού με τις ανοσολογικές διαγνωστικές μεθόδους είναι δυνατή η ανίχνευση και ο ποσοτικός προσδιορισμόςουσιώντωνοποίωνοπροσδιορισμόςπαλαιότεραήταναδύνατος. Τέτοιες ουσίεςείναιοιορμόνες, οικαρκινικοίδείκτες, οιιοί, διάφοροιανοσολογικοίμεταβολίτεςαλλά καιχιλιάδεςάλλεςοιοποίεςελέγχονταικαθημερινάστασύγχροναιατρικάεργαστήρια. Αθήνα2008 ΚαρκαλούσοςΠέτρος Βιολόγος PhD, EurClinChem ΣτατιστικολόγοςMsc ΤεχνολόγοςΙατρικώνΕργαστηρίων 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜέροςΠρώτο. Εισαγωγήστοανοσοποιητικόσύστημα 7 Τοαντικείμενοτηςανοσολογίας 7 Η λοιμογόνοςδράσητωνμικροοργανισμών 8 Η φυσικήανοσία 9 Η άμεσηφυσικήανοσία 9 Η πρώιμηφυσικήανοσία 11 Η ειδικήανοσία 12 Οικατηγορίεςτηςειδικήςανοσίας 12 Ταχαρακτηριστικάτηςειδικήςανοσίας 13 Μέρος2. Τακύτταρατουανοσοποιητικούσυστήματος 14 Λεμφοκύταρα 14 Η παραγωγήτωνλεμφοκυτάρων 14 Η μορφήτωνλεμφοκυττάρων 15 Ταείδητωνλεμφοκυτάρων 15 Τ-κύταρα 15 Β-κύταρα 16 Φυσικάφονικάκύταρα 16 Μονοπύρηναφαγοκύτταρα 17 Kύταραπαρουσίασηςαντιγόνων(APC) 18 Δενδριτικάκύταρα 19 Πολυμορφοπύρηνα 19 Ουδετερόφιλα 20 Ηωσινόφιλα 20 Βασεόφιλακαισιτευτικάκύτταρα 20 Αιμοπετάλια 20 Μέρος3. Τολεμφικόσύστημα 22 Η λέμφος 22 Περιγραφήτωνοργάνωντουλεμφικούσυστήματος 22 Πρωτογενήήκεντρικάλεμφικάόργανα 23 Θύμος 23 Μυελόςτωνοστών 23 Δευτερογενήήπεριφερειακάλεμφικάόργανα 24 Σπλήνας 24 Λεμφαδένες 24 ΠλάκεςτουPeyer 24 Ο θύλακοςτουfabricius 25 ΔιαφορέςΤκαιΒ λεμφοκυτάρων 26 Μέρος4. Τααντιγόνα 27 Ταχαρακτηριστικάτωναντιγόνων 27 Οιιδιότητεςτωνανοσογόνων 27 Ανοσολογικάπροσθετικά 29 3

4 Επίτοποι 29 Οιαπτίνες 30 Μέρος5. Τααντισώματα 31 Σύνδεσηανοσοσφαιρινών αντιγόνων 33 Οιτάξειςκαιυποτάξειςτωνανοσοσφαιρινών 33 Η ανοσοσφαιρίνηigg 33 Η ανοσοσφαιρίνηiga 35 Η ανοσοσφαιρίνηigm 36 Η ανοσοσφαιρίνηige 36 Η ανοσοσφαιρίνηigd 37 Μέρος6. Τοσυμπλήρωμα 38 Η χρησιμότητατουσυμπληρώματος 38 Οιοδοίενεργοποίησηςτουσυμπληρώματος 40 Οιπρωτεΐνεςτουσυμπληρώματος 40 Η ονομασίατωνπρωτεϊνώντουσυμπληρώματος 40 Η ενεργοποίησητουσυμπληρώματος 41 Η ενεργοποίησημετηνκλασικήοδό 41 Η ενεργοποίησημετηνεναλλακτικήοδό 41 Μέρος7. Πρωτεΐνεςοξείαςφάσης 43 Η C αντιδρώσαπρωτεΐνη 43 ΔράσητηςCRP 43 ΠρωτεΐνηΑ τουαμυλοειδούςτουορού 44 Oιπρωτεΐνεςτουσυμπληρώματος 44 Μέρος8. Οικυτταροκίνες 45 Οιιντερλευκίνες 45 Οιιντερφερόνες 45 Οιπαράγοντεςνέκρωσηςτωνόγκων 46 Οιπαράγοντεςδιέγερσηςαποικιών 46 Μέρος9. Η φαγοκυττάρωση 47 Η φλεγμονή 47 Ταφαγοκύταρακαιηδράσητους 47 Χημειοταξίακαιοψωνισμός 49 Ο μηχανισμόςτηςφαγοκυττάρωσης 50 Μέρος10. Τοσύστηματουμείζονοςσυμπλέγματοςιστοσυμβατότητας 51 ΤοσύστημαHLA 51 ΤααντιγόναHLA τάξηςι 52 ΤααντιγόναHLA τάξηςι 53 ΠεριοχήHLA τάξηςιπάνω στοχρωμόσωμα6 55 ΠεριοχήHLA τάξηςιπάνω στοχρωμόσωμα6 55 ΠεριοχήHLA τάξηςiii πάνω στοχρωμόσωμα6 55 ΒιολογικόςρόλοςτουσυστήματοςMHC (HLA) 55 ΚληρονομικήμεταβίβασητουσυστήματοςHLA 56 4

5 Μέρος11. ΟιεφαρμογέςτηςHLA τυποποίησης 58 H ιστοσυμβατότητα 58 Είδημεταμοσχεύσεων 59 Απόρριψητωνμοσχευμάτων 59 Ποιαόργαναμεταμοσχεύονται 59 Ο εγκεφαλικόςθάνατος 60 Ο προμεταμοσχευτικόςέλεγχος 60 Έλεγχοςαμφισβητούμενηςπατρότητας 61 HLA καινοσήματα 62 ΆλλεςεφαρμογέςτωνHLA 62 Ταβλαστικάκύταρα 63 Μέρος12. Τααυτοάνοσανοσήματα 64 Η διάκρισητωναυτοαντισωμάτων 64 Αίτιααυτοάνοσωννοσημάτων 64 Οργανοειδικάαυτοάνοσανοσήματα 65 Συστηματικάμηοργανοειδικάαυτοάνοσανοσήματα 68 Ο ρευματοειδήςπαράγοντας 70 ΠαραγωγήRF 70 O ρόλοςτουrf στηνδιάγνωσητηςρευματοειδούςαρθρίτιδας 70 Μέρος13. Οιαντιδράσειςυπερευαισθησίας ηαλλεργία 72 Αλλεργία 73 Οιχημικοίπαράγοντεςπουπροκαλούντααλλεργικάσυμπτώματα 74 Τασυμπτώματατηςαλλεργίας 75 Η ατοπία 75 Τακύταραπουπαίζουνρόλοστιςαλλεργικέςαντιδράσεις 76 Αλλεργιογόνα 77 Κατηγορίεςαλλεργιογόνων 77 Γύρηλουλουδιών 77 Κατοικίδιαζώα 78 Ακάρεα 79 Τρόφιμα 80 Υμενόπτερα(έντομα) 80 Μέθοδοιδιάγνωσηςτωναλλεργιογόνων 81 ΤύποςΙήαντίδρασηάμεσηςυπερευαισθησίας 82 ΤύποςΙήκυταροτοξικήαντίδραση 82 Τύπος Ιήαντίδρασηαπόανοσοσυμπλέγματα 82 ΤύποςΙV ήεπιβραδυνόμενηυπερευαισθησία(κυταρικήυπερευαισθησία) 83 Αναφυλαξία 83 Μέρος14. Η ανοσολογίατωνλοιμώξεων 85 Ανοσίαέναντιβακτηρίων 85 Ανοσίαέναντιπρωτόζωωνκαιελμίνθων 86 Ανοσίαέναντιιών 87 5

6 Μέρος15. Ανοσοποίησηκαιπαραγωγήπολυκλωνικώναντισωμάτων 90 Παραγωγήπολυκλωνικώναντισωμάτων 90 Ανοσοποίηση 90 Μέρος16. Παραγωγήμονοκλωνικώναντισωμάτων 93 Εφαρμογέςτωνμονοκλωνικώναντισωμάτων 96 Μέρος17. Τεχνητήανοσοποίηση 97 Εμβόλια 97 Διάκρισητωνεμβολίων 98 Παρενέργειεςκαιαντενδείξειςτωνεμβολίων 99 Τρόποιχορήγησηςτωνεμβολίων 100 Γνωστέςασθένειεςπουαντιμετωπίζονταιμεεμβολιασμό 100 Οροί 104 Αγγλοελληνικόλεξιλόγιο 105 ΙστοσελίδεςΑνοσολογίας 106 Βιβλιογραφία 108 6

7 ΜΕΡΟΣΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣΤΟ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Τοαντικείμενοτηςανοσολογίας Σεόλητηνδιάρκεια τηςιστορίαςτου ανθρώπουοιλοιμογόνεςασθένειεςέχουν προκαλέσειτεράστιαπροβλήματανοσηρότηταςκαιθνησιμότητας. Μόνοτοντελευταίοαιώνα έχουμεκαταφέρειναπεριορίσουμετοναντίκτυποτωνλοιμογόνωνασθενειών. Η πρόοδοςμας στονέλεγχοτωνασθενειώναυτώνμπορείνααποδοθείστηνκαλλίτερηδιατροφή, τουςόρους υγιεινήςκαιτιςάλλεςβελτιώσειςστα μέτρα τηςδημόσιαςυγείας, τηνχρήση διαφόρων αντιμικροβιακώνφαρμάκωνκαιστηνπροφυλακτικήανοσοποίησηενάντιαστουςμικροβιακούς παράγοντες. Τοπεριβάλλονμαςέχειμεγάληποικιλίααπόλοιμογόνουςμικροβιακούςπαράγοντες (ιοί, βακτήρια, μύκητες, παράσιτα). Όταν πολλαπλασιάζονταιανεξέλεγκτα μπορούν να προκαλέσουνπαθολογικήζημιάκαιτελικάναφονεύσουντονξενιστήτους. Σταφυσιολογικά άτομαχάριςστοανοσοποιητικόσύστημαπουκαταπολεμάτουςλοιμογόνουςπαράγοντες, ο περισσότερες λοιμώξεις είναιπεριορισμένης διάρκειας και προκαλούν μικρή βλάβη. Υπάρχουνφυσικάκαιοιεξαιρέσεις. Η έννοια τηςανοσίαςιστορικάείναισυνυφασμένημετηνάμυνα τουοργανισμού έναντιτωνλοιμώξεων. Η μελέτη, όμωςτωνμηχανισμώνπουεξασφαλίζουντηναντίσταση εναντίοντωνδιαφόρωνπαθογόνωνουσιώνπουπροσπαθούνναεισέλθουνκαιναβλάψουν τον οργανισμό μας έχειδιευρύνεισήμερα την έννοια της ανοσολογίας. Έτσι, ανοσία ονομάζεταισήμερα ηάμυνα του οργανισμούέναντιοποιουδήποτεξένου προςτον οργανισμόπαράγοντα. Η έννοιατουξένουπροςτονοργανισμόπαράγοντα είναιευρύτατη. Έτσιοιξένοι παράγοντεςμπορείναπροέρχονταιαπότοεξωτερικόπεριβάλλονπ. χ. μικρόβια, μοσχεύματα ήακόμαναπαράγονταιαπότονίδιοτονοργανισμόπ.χ. νεοπλάσματα. Οιξένοιεπομένως παράγοντες που προκαλούν την λεγόμενη ανοσιακή απάντηση είναιοιοποιοιδήποτε κυταρικοίήμοριακοίπαράγοντεςπουείναιξένοιπροςτηνβιολογίατουπροσβεβλημένου οργανισμού. Αντίστοιχαωςανοσολογίαορίζεταιηεπιστήμηπουμελετάτιςκυτταρικέςκαιμοριακές διεργασίεςπουσυμβαίνουνότανοοργανισμόςέρχεταιαντιμέτωποςμεμικρόβιαήάλλαξένα προςαυτόνμακρομόρια. Τακύταρακαιταμόριαπουεμπλέκονταιστιςδιάφορεςανοσιακές λειτουργίεςαποτελούντοανοσιακόσύστημακαιησυνδυασμένηαντίδρασήτους, τηνοποία συνεπάγεταιηεπαφήμετιςξένεςουσίες, συνιστάτηνανοσιακήήανοσολογικήαπάντηση. 7

8 Η λοιμογόνοςδράσητωνμικροοργανισμών Σεμιαλοιμογόνοασθένειαέναμικρόβιοχρησιμοποιείένανοργανισμόγιαμεταβολικό ή αναπαραγωγικό του όφελος. Ο οργανισμόςαυτός ονομάζεταιξενιστής. Τα μικρόβια μολύνουνήαποικίζουντονξενιστή. Ο ξενιστήςανκαιδιαθέτειανοσολογικόσύστημαγιανα αμυνθείέναντιτων μικροβίων δεν μπορείπάντα να αντιπαρέλθειτους λοιμογόνους παράγοντεςπουδιαθέτουν. Αυτοίείναι: 1. Τοξίνες. Είναιδηλητηριώδειςγια τονξενιστή ουσίεςπου παράγονταιαπό τα μικρόβια. 2. Ικανότητα εισβολής. Πολλά μικρόβια έχουντην ικανότητα να καταστρέφουν ενζυμικάτουςιστούςτουξενιστήδιευκολύνονταςέτσιτηνεισβολήτουςσ αυτούς. 3. Επιφανειακή δομή. Τα εξωτερικά χαρακτηριστικά ενόςμικροβίου μπορείνα επηρεάσουντηνλοιμογόνο του δύναμη. Π.χ. μερικά μικρόβια διαθέτουν ένα εξωτερικό περίβλημα, το κυτταρικό τοίχωμα, που τα προστατεύειαπό τους μηχανισμούςάμυναςτουξενιστή. 4. Ικανότηταενδοκυτταρικήςαύξησης. Πολλάμικρόβιαμπορούννααυξάνουνστο προστατευτικό περιβάλλον των κυτάρων του ξενιστή. Οιιοίμπορούν να καθοδηγούντονμεταβολισμόγιατοδικότουςόφελοςκαιακόμηναπροκαλούν κυταρόλυσηδηλαδήθάνατοτωνκυτάρωντουξενιστή. Περιοχέςόπουδρουνοιμικροοργανισμοίστονανθρώπινοοργανισμό 8

9 Φυσικήανοσία Τοπεριβάλλοναποτελείγιατονοργανισμόμιαδιαρκήαπειλή. Χιλιάδεςξένεςουσίες καιμικροοργανισμοίπροσπαθούνήτελικάκαταφέρνουνναεισέλθουνσεαυτόπροκειμένου ναεγκατασταθούνστοβολικόγιααυτάπεριβάλλοντουανθρωπίνουσώματος. Προκειμένου νααμυνθείοοργανισμόςπαράγειειδικέςαμυντικέςουσίες(π. χ. αντισώματα), επιστρατεύει ειδικάκύταρατουαίματος(π.χ. λεμφοκύταρα, μακροφάγα) αλλάκαιχρησιμοποιείειδικούς εξωτερικούςαμυντικούςφραγμούς. Ηπρώτηγραμμήάμυναςέναντικάθεξένουπαράγονταείναιηλεγόμενηφυσικήήμη ειδικήανοσία. Στηνφυσικήανοσίασυμμετέχουνταφαγοκύτταρα(ειδικάκύτταραπουτρώνε μικρόβια), ταφυσικάφονικάκύτταρα(ειδικάκύτταραπουκαταστρέφουννεοπλασματικά κύταρακαιιούς), τοσυμπλήρωμα(μόριαπουβοηθούντουςμηχανισμούςκαταστροφήςτων μικροβίων) καθώςεπίσηςκαικύτταραπουσυμμετέχουνσεεξωτερικούςφραγμούςόπωςτα κύταρατουδέρματοςκαιτωνβλεννογόνων. Οιμηχανισμοίτηςφυσικήςανοσίας: 1. Προστατεύουντονοργανισμόαπόταεξωγενήπαθογόναμέχρινααναπτυχθούν καιναδράσουνοιμηχανισμοίτηςειδικήςανοσίαςπουακολουθούν. 2. Επηρεάζουντηνεξέλιξητωνμηχανισμώντηςειδικήςανοσίας. 3. Συμμετέχουνστηναντιμετώπισητουαντιγόνουκατάτηδραστικήφάσητηςειδικής ανοσίας. Η άμεσηφυσικήανοσία Η πρώτηφάσητηςφυσικήςαπάντησηςείναιηλεγόμενηάμεσηανοσίαηοποία ευθύνεταιγιατηνάμυνατουοργανισμούκατάτιςπρώτες4 περίπουώρεςαπότηνεισβολή τωνπαθογόνωνκαιεξυπηρετείται, κατάκύριολόγο, απόταεπιθήλια. Το δέρμα καιοι βλεννογόνοι που καλύπτουν τις κοιλότητες του σώματος (γαστρεντερικόςσωλήνας, αναπνευστικήκαιουροποιο-γεννητικήοδός) αποτελούντονπρώτο φραγμό προστασίας του οργανισμού από τους λοιμώδεις παράγοντες του εξωτερικού περιβάλλοντος. Ο φραγμόςαυτόονομάζεταιμηχανικόςφραγμός. Η εμφάνισηλοίμωξηςείναιδυνατή μόνο εφόσοντα παθογόνα κατορθώσουννα αποικίσουνήναδιέλθουντονεπιθηλιακόφραγμόδηλαδήτηνστιβάδατωνκυττάρωνπου καλύπτουν την εξωτερική επιφάνεια των βλεννογόνων καιονομάζονταιεπιθηλιακά. Ο καθοριστικόςαμυντικόςρόλοςτωνεπιθηλίωναποδεικνύεταιαπότηνεπιρρέπειαπροςτις λοιμώξεις, που συνοδεύει, όχιμόνο τηνρήξη τους(τραύματα, εγκαύματα), αλλά καιτη δυσλειτουργίατους(π.χ. μειωμένηέκκρισηβλέννηςστηναναπνευστικήοδό). Ο επιθηλιακός φραγμός αποτελείτμήμα του λεγόμενου μηχανικού φραγμού της φυσικής ανοσίας. Στον μηχανικό φραγμό υπάγονταικαιόλα τα βιολογικά υγρά που εκκρίνονταιαπότονοργανισμόπ.χ. οιδρώτας, ταδάκρυα, ταούρα. Ταβιολογικάυγράεκτός απότονρόλοτουςστονμεταβολισμόέχουνκαιτηνιδιότητανα«καθαρίζουν» τονοργανισμό» απόεπικίνδυνουςπαθογόνουςπαράγοντες. Ταεπιθήλιαδεναποτελούνμόνοφυσικούςφραγμούςέναντιτωνλοιμώξεων. Πολλά επιθήλιαεκκρίνουνχημικέςουσίεςμεμικροβιοκτόνοδράσηήουσίεςπουαναστέλλουντην ανάπτυξητωνμικροβίων. Η δράσηαυτήαποτελείτονλεγόμενοχημικόφραγμό. Χαρακτηριστικόπαράδειγματέτοιαςουσίαςείναιηλυσοζύμηέναένζυμοπουυπάρχει στοσίελο, τηβλέννη, σταδάκρυακαισεδιάφορεςάλλεςεκκρίσεις. Η λυσοζύμηπροκαλεί 9

10 διάσπασητηςπεπτιδογλυκάνης, πουείναιτοκύριοσυστατικότουτοιχώματοςόλωντων βακτηρίων αλλά δεν απαντάταιστους ιστούςτων θηλαστικών. Το αποτέλεσμα είναιτο τοίχωματωνβακτηρίωνναχαλαρώνεικαιεντέλειναπεθαίνουν. Άλλεςτέτοιεςουσίεςείναιηπεψίνηστοέντερο, ησπερμίνηστοσπέρμα, τοχαμηλόph στοστομάχικ.α. Περιοχέςφυσικήςανοσίαςτουανθρώπινουοργανισμού Άλλεςπεριοχέςφυσικήςανοσίαςτουανθρώπινουοργανισμού 10

11 Η φυσιολογικήχλωρίδα, εξάλλου, πουυπάρχεισεδιάφορουςβλεννογόνουςτου ανθρωπίνου σώματος (π.χ. γυναικείο κόλπο) ανταγωνίζεται τους παθογόνους μικροοργανισμούςείτεπεριορίζονταςτηδιάθεσηθρεπτικώνστοιχείωνείτεκαταλαμβάνοντας τιςθέσειςτηςπροσκόλλησηςτουςπάνω στακύταρατουανθρώπινουοργανισμούείτε, τέλος, παράγοντας αντιμικροβιακές ουσίες. Η φυσιολογική χλωρίδα ανήκει στον λεγόμενο μικροβιακόφραγμό. Πρώιμηφυσικήανοσία Παρόλααυτάκάποιαπαθογόναθακαταφέρουνναξεπεράσουντονμηχανικό φραγμό καιναπροσδεθούνσεδιάφοραόργανατουσώματος. Τότεενεργοποιείταιηπρώιμηανοσίαη οποίαπεριλαμβάνειτηνενεργοποίησησυγκεκριμένωνκυττάρωνκαιουσιώντουανοσιακού συστήματος. Τέτοιακύταραείναιταφαγοκύτταρακαιτακύταρα«φυσικοίφονιάδες». Από τιςουσίεςπουενεργοποιούνταιπροεξέχειηενεργοποίησητηςλεγόμενης«εναλλακτικής οδούτουσυμπληρώματος». Άλλησχετικήουσίαείναιηιντερφερόνηηοποίαπαράγεται απόκύταραπουέχουνπροσβληθείαπόιόκαιεμποδίζειτηνπροσβολήάλλωνκυττάρων απότονίδιοιό. Ηπρώιμηφυσικήανοσίαδρα4 96 ώρεςμετάτοπρώτοστάδιοτηςάμεσηςφυσικής ανοσίας. Συνήθωςκαταφέρνειναεξουδετερώσειτονλοιμογόνοπαράγονταχωρίςπεραιτέρω προβλήματα για τον οργανισμό. Σεαντίθετη περίπτωση κατορθώνεταιτουλάχιστον να αναχαιτισθεί προσωρινά η λοίμωξη (περίπου 4 ημέρες) πριν ενεργοποιηθούν οι πολύπλοκοιμηχανισμοίτηςλεγόμενηςειδικήςανοσίας. Διαφορέςχυμικήςκαικυτταρικήςανοσίας 11

12 Η ειδικήανοσία Ανηφυσικήανοσίαδενκατορθώσειναεξουδετερώσειτονλοιμογόνοπαράγοντατότε κινητοποιούνταιάλλοιμηχανισμοί, πουείναιεξαιρετικάειδικοίγιαταδιάφοραπαθογόνα. Αυτοί οιμηχανισμοίόχιμόνοαυξάνουντηναμυντικήικανότητατουοργανισμούαλλάκαιδιαθέτουν ικανότηταμνήμηςέτσιώστεναδρουναποτελεσματικάότανοοργανισμόςεκτεθείστονίδιο παράγοντα. Αυτήηανοσίαονομάζεταιειδικήήεπίκτητηανοσία. Στηνειδικήανοσίασυμμετέχουνειδικάκύταραπουονομάζονταιλεμφοκύτταρα. Τα λεμφοκύταραεξουδετερώνουντουςλοιμογόνουςπαράγοντεςπαράγονταςειδικέςπρωτεΐνες πουονομάζονταιαντισώματα. Οιλοιμογόνοιπαράγοντεςπουπροκαλούντηνειδικήανοσία ονομάζονταιαντιγόνα. Επειδήταλεμφοκύτταρακαιτααντισώματαπουσυμμετέχουνστηνειδικήανοσία, δεν βρίσκονταισεκατάστασηναανταποκρίνονταιάμεσαστηνπαρουσίατωναντιγόνων, ηειδική ανοσίαεκδηλώνεταιπερίπου4 ημέρεςμετάτηνεπαφήτουοργανισμούμετααντιγόνα. Ο πολύτιμοςχρόνοςμέχριτηνενεργοποίησητηςειδικήςανοσίαςκαλύπτεταιαπότηνφυσική ανοσία. Ηεκδήλωσητηςειδικήςανοσίαςονομάζεταιανοσοποίηση. Η ανοσοποίηση, δηλαδή, από ανοσολογική άποψη είναιη παραγωγή λεμφοκυτάρωναπό τονοργανισμό καιη παραγωγήαντισωμάτωναπόταλεμφοκύταρα. Η ανοσοποίησηδιακρίνεταισεενεργητικήκαι παθητική. Η ενεργητικήανοσοποίησηείναιηπαραγωγήαντισωμάτωνλόγω τηςάμεσης επαφήςμετοαντιγόνο. Τααντισώματααυτάπαράγονταιαπότονίδιοτονοργανισμόλόγω λοίμωξηςήεμβολιασμού. Αντίθεταστηνπαθητικήανοσοποίησητααντισώματαεισάγονται στονοργανισμόέτοιμαχωρίςναπαράγονταιαπότονίδιοτονοργανισμό. Τέτοιοπαράδειγμα είναιηχορήγησηορώνγιαιατρικούςσκοπούςπ.χ. ηχορήγησηαντιοφικούορούέναντιτων δηλητηρίωντωνφιδιών. Οικατηγορίεςτηςειδικήςανοσίας Ανάλογαμεταστοιχείατουανοσιακούσυστήματοςπουσυμμετέχουνστηνεκδήλωση τηςανοσιακήςαπάντησης, ηειδικήανοσίαδιακρίνεταισε: 1. Χυμικήανοσία. Ο όρος«χυμική» προέρχεταιαπότηλέξη«χυμός» καιυπονοείτην πρόκλησητηςανοσίαςμέσω του«χυμού» τουαίματοςδηλαδήτουαίματοςπουδεν περιέχεικύτταρα (δηλαδή ορόςή πλάσμα). Η χυμική ανοσία είναιο κατ εξοχήν προστατευτικόςμηχανισμόςέναντιτωνεξωκυττάριωνβακτηρίων(δηλαδήβακτηρίων πουδενεισέρχονταιστοεσωτερικότωνκυτάρων) καιτωντοξινώντους. Πρόκειταιγια την παθητική ανοσοποίηση που περιγράψαμεπροηγουμένως. Αυτό δηλαδήπουμεταφέρεταιμέσω τουαίματοςκαιπροκαλείτηνανοσοποίησηείναιτα αντισώματαπουπαράγονταιαπόταλεμφοκύταρα. Ταλεμφοκύταραπουπαράγουντα αντισώματαείναιταβ-λεμφοκύταρα. 2. Κυτταρικήανοσία. Ο όρος«κυταρική» υποδηλώνειότιταεκτελεστικάόργανααυτής τηςανοσίαςείναικύτταρακαιόχιμόριαόπωςτααντισώματα. Στηνπερίπτωσηαυτή, η επαφήτουοργανισμούμεένααντιγόνοοδηγείστηνπαραγωγήειδικώνλεμφοκυττάρων πουονομάζονταιτ-λεμφοκύτταρα. 12

13 ΤαΤ-λεμφοκύταραδρουνμεδύοτρόπους. Στηνπρώτηπερίπτωσηκαταστρέφουντα κύταρα τωνμικροοργανισμών ασκώνταςτοξική δράση σεαυτά (Τ-κυτταροτοξικά κύταρα) και στην δεύτερη παράγουν ειδικές ουσίες, τις κυτταροκίνες, που κινητοποιούνάλλακύταραταοποίαμετηνσειράτουςπροσβάλουνταμικρόβια. Ταχαρακτηριστικάτηςειδικήςανοσίας Τόσο ηχυμικήόσοκαιηκυτταρικήειδική ανοσίαχαρακτηρίζονταιαπόορισμένα θεμελιώδηγνωρίσματα: 1. Ειδικότητα. Η ονομασία «ειδική» ανοσία οφείλεταιστην ικανότητα της να αναγνωρίζεισυγκεκριμένααντιγόνα. Τατμήματατωναντιγονικώνμορίωνπου αναγνωρίζονται από διαφορετικά λεμφοκύταρα ονομάζονται αντιγονικοί καθοριστέςήεπίτοποι. 2. Ετερογένεια. Ο οργανισμός διαθέτειμια τεράστια ποικιλία λεμφοκυττάρων διαφορετικής αντιγονικής ειδικότητας που φέρεται ως ρεπερτόριο λεμφοκυττάρων. Υπολογίζεταιότιτοανοσιακόσύστηματωνθηλαστικώνέχει την ικανότητα να διακρίνει τουλάχιστον 10 9 διαφορετικούς αντιγονικούς επιτόπους. 3. Μνήμη. Η έκθεσητουανοσιακούσυστήματοςσεέναξένοαντιγόνοαυξάνειτην ικανότητατηςαπάντησήςτουσεμιανέαεπαφήμετοίδιοαντιγόνο. Έτσι, η ανοσιακήαπάντησημετάαπότηνεπανειλημμένηέκθεσηστοίδιοαντιγόνο, που ονομάζεταικαιδευτερογενής ή αναμνηστική ανοσιακή απάντηση, είναι συνήθωςταχύτερη, ισχυρότερηκαι, συχνά, ποιοτικάδιαφορετικήαπότηνπρώτη ήπρωτογενήαπάντηση. Η ιδιότητααυτήτηςειδικήςανοσίαςκαλείταιανοσιακή μνήμη. 4. Αυτορρύθμιση. Κάθεφυσιολογικήανοσιακήαπάντησηεξασθενείβαθμιαία, με τηνπάροδοτουχρόνουαπότηστιγμήτουαντιγονικούερεθίσματος. 5. Διάκριση του «ιδίου» από το «ξένο». Πρόκειταιγια την ικανότητα των λεμφοκυτάρωννα διακρίνουν, να αναγνωρίζουνκαινα απαντούνστα ξένα αντιγόνακαιπαράλληλαναμηναντιδρούνστοπλήθοςτωναντιγονικώνουσιών πουαπαντώνταιστονίδιοτονοργανισμό. 13