Εκφοβισµός και βία στο σχολείο: Τι είναι και Τι γνωρίζουµε για αυτά Εισαγωγή: Ο σχολικός εκφοβισµός είναι µια γνώριµη µορφή επιθετικής συµπεριφοράς. Οι περισσότεροι ενήλικες µπορούµε να θυµηθούµε επεισόδια από την παιδική µας ηλικία. Μάλιστα, µια πολύ διαδεδοµένη αντίληψη είναι ότι αυτό το φαινόµενο αποτελεί ένα λίγο-πολύ φυσιολογικό κοµµάτι των παιδικών κοινωνικών σχέσεων. Πολλοί σηκώνουν αδιάφορα τους ώµους : «Πάντα έτσι ήταν. Γιατί θα πρέπει να περιµένουµε να αλλάξουν τώρα τα πράγµατα;» Ή «Είναι νόµος της φύσης» Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η έρευνα καταδεικνύει µε όλο κα µεγαλύτερη πειστικότητα τις σοβαρές, βραχυπρόθεσµες και µακροπρόθεσµες, αρνητικές επιπτώσεις σε κοινωνικό, ακαδηµαϊκό και ψυχολογικό επίπεδο, και για τα θύµατα αλλά και για τους θύτες. Ευτυχώς, υπάρχουν σύγχρονες µελέτες σε διάφορες χώρες που µας επιτρέπουν λίγη αισιοδοξία, καθώς υποστηρίζουν ότι οι παρεµβάσεις µε σκοπό την µείωση του εκφοβισµού που εφαρµόστηκαν κατά τα τελευταία χρόνια, υπήρξαν, τουλάχιστον εν µέρει, αποτελεσµατικές. Ορισµός: Ο εκφοβισµός µεταξύ των µαθητών (bullying) ή αλλιώς νταηλίκι ή ψευτοπαλληκαριά, ή θυµατοποίηση, είναι η επαναλαµβανόµενη, σκόπιµη επιθετική συµπεριφορά από έναν ή περισσότερους µαθητές κατά ενός µαθητή, που χαρακτηρίζεται από ανισότητα της δύναµης και η οποία επιδιώκει να προκαλέσει φόβο και δυστυχία ή / και βλάβη στο σώµα, στα αισθήµατα, στην αυτοεκτίµηση ή στην υπόληψη αυτού που τον υφίσταται. Υπογραµµίζω ότι για να µιλήσουµε για εκφοβισµό πρέπει να υπάρχει διαφορά δύναµης µε αποτέλεσµα το θύµα να δυσκολεύεται να αµυνθεί και να είναι αβοήθητος έναντι εκείνου ή εκείνων που του επιτίθενται. Υπάρχουν διάφορες µορφές εκφοβισµού: Σωµατικός εκφοβισµός: εµφανίζεται µε την µορφή σωµατικής βίας, όπως σπρωξίµατα, µπουνιές, κλωτσιές κλπ. Επίσης, ο θύτης µπορεί να οικειοποιείται ή να καταστρέφει τα πράγµατα του παιδιού που εκφοβίζει. Μπορεί ακόµα να το αναγκάζει να κάνει πράγµατα που δεν θέλει ή να το παρενοχλεί. Λεκτικός εκφοβισµός: µπορεί να περιλαµβάνει προσβλητικές λέξεις ή βρισιές κατά του φύλου, της εθνικότητας, της φυλής ή κάποιας ιδιαιτερότητας (στην εµφάνιση, επίδοση, όνοµα), ή διάφορα παρατσούκλια. Ο εκφοβισµός είναι κάτι διαφορετικό από το καλοήθες «πείραγµα» : Το
πείραγµα γίνεται µεταξύ ατόµων που συµπαθούν ο ένας τον άλλο και διασκεδάζουν όλοι µε αυτό. Κοινωνικός ή συναισθηµατικός εκφοβισµός (πολλοί τον ονοµάζουν και «έµµεσο» εκφοβισµό): εκδηλώνεται µε τον κοινωνικό αποκλεισµό (π.χ. το παιδί-θύµα αποκλείεται από κοινές δραστηριότητες στο σχολείο), διάδοση φήµης ή κουτσοµπολιού. Συχνά χρησιµοποιείται η τακτική της «σιωπής» (π.χ. οι µαθητές που την εφαρµόζουν µπορεί να µην απευθύνουν τον λόγο στο θύµα, να κάνουν πως δεν το βλέπουν ή να του γυρίζουν την πλάτη) Ηλεκτρονικός ή το Cyber bullying: σε αυτές τις περιπτώσεις, οι θύτες χρησιµοποιούν το κινητό τους (κλήσεις, SMS, κάµερα) ή το διαδίκτυο (e-mail, chat room) για να διαδώσουν φήµες, σχόλια και απειλές και να ταπεινώσουν τα θύµατά τους. Σε κάποιες περιπτώσεις στήνουν ολόκληρες ιστοσελίδες όπου καλούν άλλους χρήστες να κάνουν τα δικά τους ειρωνικά σχόλια. Επιδηµιολογικά δεδοµένα: Συχνότητα: Πρέπει να πω ότι οι αριθµοί που αναφέρω είναι εντελώς ενδεικτικοί. Υπάρχουν µεγάλες διαφορές στις εκτιµήσεις από µελέτη σε µελέτη λόγω της χρήσης διαφορετικού ορισµού για τον εκφοβισµό ή διαφορετικής µεθόδου µέτρησης της συχνότητας. 1 στους 7 µαθητές (14,3%) δηµοτικού-γυµνασίου της Νορβηγίας εµπλέκονται πότε-πότε σε επεισόδια εκφοβισµού είτε ως «νταήδες» (θύτες) είτε ως θύµατα (το πότε-πότε σηµαίνει 2-3 φορές/ µήνα) (Olweus, 1994) Μελέτες στις ΗΠΑ (2001), αναφέρουν ποσοστά θυµατοποίησης 1 στους 10, (10%) ενώ 1:12 παιδιά έχουν µπει στον ρόλο του θύτη (8,4%). Στην Ελλάδα τα ποσοστά φαίνεται να είναι χαµηλότερα: Σύµφωνα µε το διακρατικό πρόγραµµα έρευνας και παρέµβασης «ΑΦΝΗ» που πραγµατοποιήθηκε το 2007-2008, περίπου 1 στους 12 µαθητές (ποσοστό 7,87%) γίνεται θύµα εκφοβισµού, ενώ περίπου 1 στους 17 µαθητές (ποσοστό 5,6%) µπαίνουν στον ρόλο του θύτη. Σύµφωνα µε την ίδια έρευνα, η πλειοψηφία των µαθητών (ποσοστό 74,43%) δήλωσαν ότι προσπαθούν να βοηθήσουν το θύµα, ενώ ένα ποσοστό 15,34% δήλωσαν πως, παρόλο που δεν βοηθούν, θα έπρεπε να βοηθήσουν. (Άλλη έρευνα που παρουσιάστηκε το 2007 στην επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής δείχνει πως 1:4 παιδιά σε δεκαπέντε σχολεία του Χαλανδρίου και της Λαµπρινής έχει υποστεί βία από συνοµηλίκους του. Το συµπέρασµα προκύπτει από δηλώσεις των ίδιων των µαθητών, ηλικίας 8 έως 15 ετών.)
Προβλήµατα ανάλογα µε την σχολική τάξη: Γενικά, θυµατοποιούνται περισσότερο οι µικρότεροι σε ηλικία και ασθενέστεροι µαθητές και ο εκφοβισµός γίνεται από µεγαλύτερους µαθητές. (Olweus, 1994, U.S. Department of Justice 2002) Όσο µεγαλώνει η ηλικία στο ηµοτικό, τόσο µειώνεται το ποσοστό των µαθητών-θυµάτων. Ωστόσο, στις πρώτες τάξεις του Γυµνασίου παρατηρείται µια εκ νέου αύξηση. Στο Λύκειο µειώνεται ο αριθµός των περιστατικών σωµατικού εκφοβισµού, όµως τα ποσοστά λεκτικού και συναισθηµατικού εκφοβισµού παραµένουν υψηλά. Ανάλογα µε το φύλο: Τα αγόρια έχουν την τάση να εκφοβίζουν και εκφοβίζονται περισσότερο από όσο τα κορίτσια. Ειδικότερα, µεταξύ αγοριών, πιο συχνός είναι ο σωµατικός εκφοβισµός. Αντίθετα, τα κορίτσια χρησιµοποιούν πιο λεπτούς και έµµεσους τρόπους εκφοβισµού, όπως η συκοφαντία και η χειραγώγηση των φιλικών σχέσεων. Πάντως, περισσότερα κορίτσια από ότι αγόρια δηλώνουν ότι προσπαθούν να βοηθήσουν το θύµα. Υπάρχει αύξηση στα προβλήµατα εκφοβισµού; Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο εκφοβισµός έχει προσλάβει πιο σοβαρές διαστάσεις στις µέρες µας από ό,τι ήταν πριν από δέκα χρόνια. εν συµφωνούν όλες οι µελέτες σε αυτό το συµπέρασµα. Υπάρχει ωστόσο οµοφωνία ως προς την αύξηση της συχνότητας και σοβαρότητας του ηλεκτρονικού εκφοβισµού. Αυτά είναι τα «κακά νέα». Τα «καλά νέα» είναι ότι, από έρευνες που έχουν γίνει στις Σκανδιναβικές χώρες, το 60-70% των µαθητών ΕΝ εµπλέκονται καθόλου σε εκφοβισµό, ούτε ως θύµατα ούτε ως δράστες, και αν θέλουµε να αντιµετωπίσουµε τα προβλήµατα εκφοβισµού στο σχολείο, πρέπει να χρησιµοποιήσουµε ΑΥΤΟ ακριβώς το ποσοστό. Στην Ελλάδα, όπως φάνηκε παραπάνω, το ποσοστό αυτό είναι αρκετά µεγαλύτερο. Είναι το πρόβληµα του εκφοβισµού χαρακτηριστικό των µεγάλων πόλεων; Τα αποτελέσµατα από διεθνείς έρευνες αποδεικνύουν ότι αυτό δεν ισχύει κι ότι απλώς στις πόλεις υπάρχει µεγαλύτερη επίγνωση των προβληµάτων. Το µέγεθος του σχολείου και της τάξης:
Αντίθετα από ότι θα υπέθετε κανείς, συµπεράσµατα από διεθνείς έρευνες δείχνουν πως το µέγεθος του σχολείου δεν παίζει τόσο σηµαντικό ρόλο στην συχνότητα των προβληµάτων εκφοβισµού. Όσον αφορά το µέγεθος της τάξης, τα ευρήµατα είναι αντικρουόµενα (άλλοι υποστηρίζουν πως ο µικρός αριθµός µαθητών στην τάξη λειτουργεί προστατευτικά κι άλλοι πως δεν παίζει σηµαντικό ρόλο.) Η δική µας κλινική εµπειρία συνηγορεί υπέρ της πρώτης άποψης, δηλαδή όσο πιο µικρός είναι ο αρ. µαθητών ανά τάξη τόσο καλύτερα φροντίζονται οι ατοµικές ανάγκες του κάθε µαθητή και µειώνεται η επιθετικότητα. Αυτό, άλλωστε, φαίνεται και από το αµέσως παρακάτω δεδοµένο που λέει πως Η επιτήρηση την ώρα του διαλείµµατος:...όσο µεγαλύτερος ο αριθµός των εκπαιδευτικών ανά µαθητές που επιτηρεί την ώρα των διαλειµµάτων, τόσο µικρότερο το επίπεδο των προβληµάτων βίας στο σχολείο. Γενικότερα, η στάση των εκπαιδευτικών στα προβλήµατα εκφοβισµού και η συµπεριφορά τους σε αυτές τις περιπτώσεις παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο ως προς την έκταση των προβληµάτων αυτών στο σχολείο και στην τάξη. Σε ποιον µιλούν τα παιδιά; Στην Ελλάδα (πάντα σύµφωνα µε το πρόγραµµα ΑΦΝΗ) : η πλειοψηφία των θυµάτων τείνουν να µιλούν για τις καταστάσεις εκφοβισµού πρώτα στους γονείς τους (62,5%) και µετά στους φίλους τους (42,5%). Σπάνια µιλούν στους δασκάλους τους (27,5%), ενώ το 20% δεν µιλούν σε κανέναν. Η πλειοψηφία των θυτών (56%) δεν µιλούν σχεδόν σε κανέναν για ό,τι έκαναν. Μόνο το 22,2% µιλούν στους γονείς τους και το 5,6% στους δασκάλους τους. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι θύµατα και θύτες θεωρούν ότι οι δάσκαλοι προσπαθούν να παρέµβουν µόνο στο 1/3 των περιπτώσεων εκφοβισµού. Αντίθετα, οι δάσκαλοί τους δήλωσαν ότι προσπαθούν να βοηθήσουν στην πλειοψηφία των περιπτώσεων (79,4%). Στη Νορβηγία: Το 55% των µαθητών-θυµάτων του δηµοτικού ανέφεραν ότι το είχαν συζητήσει «µε κάποιον στο σπίτι». Το ποσοστό αυτό για τους µαθητές του Γυµνασίου έπεφτε στο 35% περίπου. Γενικότερα, φαίνεται πως οι γονείς των θυµάτων, και ακόµα περισσότερο των θυτών, δεν γνωρίζουν ιδιαίτερα το πρόβληµα και οι συζητήσεις µε τα παιδιά τους για το ζήτηµα αυτό είναι περιορισµένες. Παροµοίως, τόσο τα θύµατα εκφοβισµού όσο και οι θύτες φαίνεται να πιστεύουν πως οι εκπαιδευτικοί δεν κάνουν πολλά πράγµατα όταν αντιληφθούν ένα περιστατικό εκφοβισµού, και αυτό ισχύει περισσότερο στο Γυµνάσιο.
Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά : Τρεις κατηγορίες παιδιών εµπλέκονται στον σχολικό εκφοβισµό: α) οι «νταήδες» ή θύτες β) τα παθητικά θύµατα, και γ) τα επιθετικά θύµατα ή «θύµατα-νταήδες». Η καθεµία από αυτές τις κατηγορίες έχει διαφορετικό ψυχοκοινωνικό «προφίλ» α) Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά παθητικών θυµάτων: Πρόκειται συνήθως για παιδιά που τείνουν να είναι περισσότερο από το συνηθισµένο: Αγχώδη, ανασφαλή, εσωστρεφή. Παρουσιάζουν χαµηλή αυτοεκτίµηση. Όταν δέχονται επίθεση αντιδρούν συνήθως µε κλάµα, ιδίως στις µικρότερες ηλικίες, και µε απόσυρση, δεν υπερασπίζονται τον εαυτό τους. Φαίνεται ότι µε την στάση τους εκπέµπουν ένα σήµα στους άλλους ότι πρόκειται για ανασφαλή, ευάλωτα άτοµα που άµα τους επιτεθούµε δεν θα ανταποδώσουν την επίθεση. Εκλαµβάνονται από τους άλλους ως «διαφορετικά» (Naylor et al., 2001; Olweus, 1993; Tanaka, 2001). (Ιδιαίτερα πρέπει να επισηµάνουµε ότι τα παιδιά µε σύνδροµο Asperger πέφτουν πολύ συχνά θύµατα εκφοβισµού) Στο σχολείο είναι αποµονωµένα και έχουν λίγους φίλους ή και κανέναν. Έχουν φτωχές κοινωνικές δεξιότητες και δυσκολίες προσαρµογής Μπορεί να είναι θύµατα κακοποίησης ή παραµέλησης στο σπίτι Σε κάποιες περιπτώσεις, πρόκειται για παιδιά µε πολύ υψηλές ακαδηµαϊκές επιδόσεις (ειδικά στο Γυµνάσιο) (Austin and Joseph, 1996; Patterson, 1986; Wolke et al.,2000). β) Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά νταήδων-θυµάτων: Λόγω της διπλής τους ιδιότητας, αυτά τα παιδιά έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά και µε τα θύµατα και µε τους νταήδες. Χαρακτηρίζονται δηλαδή από ένα συνδυασµό αγχώδους και επιθετικής συµπεριφοράς. (Swearer and colleagues (2001) συνήθως έχουν χαµηλές σχολικές επιδόσεις. µπορεί να έχουν δεχτεί εκφοβισµό προκειµένου να γίνουν µέλη κάποιας συµµορίας και αναγκάζονται να ακολουθούν τους κανόνες της για να µην τα βάλει µαζί τους ο «αρχηγός»
τείνουν να αποδίδουν τα περιστατικά βίας µεταξύ των συνοµηλίκων σε εξωτερικούς παράγοντες µάλλον παρά σε εσωτερικούς. Γενικότερα, φαίνεται να έχουν δυσκολία να εµπιστευτούν στις σχέσεις τους. γ)ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των νταήδων: Χαρακτηριστικό γνώρισµα των νταήδων είναι η επιθετικότητα προς τους συνοµηλίκους τους, ωστόσο µερικοί είναι επιθετικοί και προς γονείς και εκπαιδευτικούς. Οι νταήδες µπορεί να είναι παιδιά: Παρορµητικά Κυριαρχικά εν έχουν µεγάλη ενσυναίσθηση προς τα θύµατα του εκφοβισµού (έχουν δυσκολία να «µπουν» στην θέση του άλλου παιδιού και δεν έχουν επίγνωση του αντίκτυπου που έχει η συµπεριφορά τους σε αυτό) (Besag, 1989). Συχνά έχουν χαµηλές ακαδηµαϊκές επιδόσεις, αν και όχι πάντα Ίσως είναι οι ίδιοι θύµατα κακοποίησης µέσα ή έξω από την οικογένεια Ίσως δεν δέχονται επαρκή επιτήρηση από το σπίτι. Ίσως έχουν χαµηλή αυτοεκτίµηση και η ταπείνωση των άλλων τους προσφέρει ένα αίσθηµα δύναµης Τα αγόρια-νταήδες έχουν συνήθως µεγαλύτερη σωµατική δύναµη από τους συνοµηλίκους τους και ειδικότερα από τα θύµατά τους (Olweus, 1978). Όποια κι αν είναι η αιτία, η σχολική βία αποτελεί από µόνη της ένδειξη ότι ο θύτης χρειάζεται βοήθεια (Michelle Elliott, 2006). Όµως, γιατί να εκφοβίζει κάποιος; Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες ερµηνείας της βίαιης συµπεριφοράς. Σίγουρα θα ήταν πολύ βολικό να στιγµατιστεί και δαιµονοποιηθεί ο δράστης ή να ενοχοποιηθούν οι γονείς του. Ωστόσο, πρόκειται για ένα πολύ πιο σύνθετο φαινόµενο, στο οποίο εµπλέκονται βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Είναι µέσα στα γονίδιά µας; Πολλές µελέτες (µία µε διδύµους, O Connor et al, 1980) έχουν δείξει ότι η επιθετικότητα είναι κατά ένα µέρος κληρονοµική. Όπως επίσης κληρονοµικά µπορεί να είναι και λιγότερο προφανή χαρακτηριστικά, όπως η παρορµητικότητα, το άγχος κ.ά. που µπορεί να σχετίζονται κατά κάποιον τρόπο µε την βίαιη συµπεριφορά. Ωστόσο, ουδείς ισχυρίζεται ότι αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ο µόνος παράγοντας.
Το περιβάλλον Περιβάλλον είναι το σύνολο των γεωγραφικών, φυσικών, οικογενειακών και κοινωνικών µαζί συνθηκών µέσα στις οποίες αναπτύσσεται το άτοµο. Στο θέµα του εκφοβισµού, αναγνωρίζεται ο σηµαντικός ρόλος που παίζουν, κατά σειράν προτεραιότητας: o Το περιβάλλον του σπιτιού o Το σχολείο και η οµάδα των συνοµηλίκων o Η γειτονιά o Η κοινωνία, η ιστορική και οικονοµική συγκυρία. α) το περιβάλλον του σπιτιού: Το οικογενειακό περιβάλλον θεωρείται ότι έχει την βαθύτερη και ανθεκτικότερη στον χρόνο επίδραση στον τρόπο µε τον οποίο τα παιδιά σκέφτονται, νιώθουν και συµπεριφέρονται. Το ερώτηµα, ωστόσο, αν το παιδί µπορεί να ανατραφεί µε τέτοιον τρόπο ώστε να µειωθούν οι πιθανότητες να εµπλακεί σε προβλήµατα εκφοβισµού έξω από το σπίτι, προκαλεί συνεχείς αντιπαραθέσεις τα τελευταία χρόνια. Όντως η στάση των γονιών και η συµπεριφορά του παιδιού στο σχολείο συνδέονται στενά µεταξύ τους. Υπάρχει µια συσχέτιση όχι όµως απαραίτητα αιτιώδης σχέση. Συγκεκριµένα, οι έρευνες δείχνουν ότι η επιθετικότητα από την πλευρά των γονέων, που εφαρµόζουν αυστηρές σωµατικές τιµωρίες, αλλά και η υπερβολική επιτρεπτικότητα από υπέρ-ανεκτικούς γονείς, συνδέονται µε την επιθετική συµπεριφορά των παιδιών τους προς τους συνοµηλίκους. Επίσης, φαίνεται ότι η γονεϊκή φροντίδα (που εκτός των άλλων εκδηλώνεται µε τον ποιοτικό χρόνο που περνούν οι γονείς µε τα παιδιά τους) και η συναισθηµατική ζεστασιά ίσως συµβάλλουν στην µείωση της τάσης για εκφοβισµό ή θυµατοποίηση ενώ ο αυστηρός έλεγχος ή/και η υπερπροστασία έχουν το αντίθετο αποτέλεσµα, Οι έρευνες δείχνουν επίσης ότι οι οικογενειακοί παράγοντες που λειτουργούν προστατευτικά ως προς το να εµπλακεί ένα παιδί σε περιστατικά εκφοβισµού, είτε ως θύτης είτε ως θύµα, είναι o Η ελεύθερη έκφραση των συναισθηµάτων, και o Η καλή επικοινωνία µεταξύ των µελών της οικογένειας που τους ωθεί να αντιµετωπίζουν όλοι µαζί τα προβλήµατά τους εποικοδοµητικά. o Τα δύο αυτά στοιχεία της οικογενειακής λειτουργίας θα µπορούσαν να συνοψιστούν στην εξής πρόταση: «Νιώθουµε ελεύθεροι να εκφράσουµε τις απόψεις µας στην οικογένειά µας αλλά σκεφτόµαστε και τα συναισθήµατα των άλλων» Υπογραµµίζω όµως πάλι ότι, οι συσχετισµοί που αποκαλύπτονται από τις έρευνες δεν είναι πολύ ισχυροί και επιδέχονται πολλών ερµηνειών, οπότε δεν
µπορούν να δικαιώσουν απόλυτα όσους ρίχνουν το φταίξιµο γα τον εκφοβισµό εξ ολοκλήρου στους γονείς (Ken Rigby, 2002) Ίσως επίσης να ισχύει ότι οι επιδράσεις της ανατροφής από τους γονείς να είναι µεγαλύτερες κατά την διάρκεια των πρώτων σχολικών χρόνων και εξασθενούν συν τω χρόνω καθώς άλλες επιρροές αυξάνουν συνεχώς την επίδρασή τους β) Το σχολείο: Παράγοντες κινδύνου για εκφοβισµό από πλευράς σχολείου θεωρούνται: o Η έλλειψη επαρκούς επιτήρησης κατά την ώρα του διαλείµµατος (που θεωρείται και το χρονικό διάστηµα κατά το οποίο συµβαίνουν τα περισσότερα περιστατικά εκφοβισµού) και κατά την αρχή και το τέλος της σχολικής µέρας o Αδιάφορη στάση από την πλευρά των εκπαιδευτικών απέναντι στον εκφοβισµό (πεποιθήσεις του τύπου «παιδιά είναι, το κάνουν για παιχνίδι» ή «θα τα βρούνε µεταξύ τους» ή προκειµένου για αγόρια- «αν δεν πέσει και καµιά µπουνιά δεν θα γίνουν άντρες» κλπ). Σε µία έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ, το 25% των δασκάλων δεν βλέπει τίποτα κακό στην συµπεριφορά εκφοβισµού και θεωρεί πως χρειάζεται να επέµβει µόνο στο 4% των περιπτώσεων. (Andrea Cohn, Andrea Canter, National Association of School Psychologists) o Ασταθής, ασυνεπής επιβολή κανόνων συµπεριφοράς. Από την άλλη πλευρά, προστατευτικά λειτουργούν: o Οι ξεκάθαροι κανονισµοί του σχολείου σχετικά µε τον εκφοβισµό, και o Η θετική κοινωνική και συναισθηµατική ατµόσφαιρα του σχολείου. γ) Η οµάδα των συνοµηλίκων: Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι δίνουν µεγάλη έµφαση στην σηµασία της οµάδας των συνοµηλίκων ως παράγοντα υπεύθυνο για τον τρόπο που συµπεριφέρονται τα παιδιά µεταξύ τους. Από την Αναπτυξιακή Ψυχολογία γνωρίζουµε ότι το να ανήκει ένα παιδί σε µια οµάδα συνοµηλίκων είναι βασικός αναπτυξιακός στόχος στην διάρκεια της σχολικής ηλικίας, και στην εφηβεία αυτό γίνεται απολύτως επιτακτικό. Συχνά η πίεση της οµάδας µπορεί να οδηγήσει ένα παιδί σε συµπεριφορά εκφοβισµού, ακόµα κι αν αυτό δεν ταιριάζει και τόσο στον χαρακτήρα του. Υπερασπιζόµενο την ταυτότητα της οµάδας στην οποία ανήκει, «ένα παιδί µπορεί να µπερδευτεί, να τροµοκρατηθεί, να προσπαθήσει απελπισµένα να
αγκιστρωθεί από οτιδήποτε νοµίζει ότι του δίνει ασφάλεια, ακόµα και να χάσει τελείως τον προσανατολισµό του», σηµειώνει η Σοφία Βγενοπούλου, σκηνοθέτης του εφηβικού θεατρικού έργου DNA, που πραγµατεύεται αυτό ακριβώς το θέµα και παίζεται αυτό το διάστηµα στην Αθήνα. (Στο έργο αυτό, ο Ιρλανδικής καταγωγής συγγραφέας Ντένις Κέλι, µεγαλωµένος ο ίδιος σε µια πολύ φτωχή και περιθωριοποιηµένη οικογένεια, περιγράφει µια οµάδα εφήβων όπου το όριο ανάµεσα στο καλό και το κακό δεν είναι τόσο ευδιάκριτο πάντα κι εύκολα µπορεί να γλιστρήσει κανείς από την άλλη πλευρά ) δ) Η επίδραση της ευρύτερης κοινότητας Παράγοντες που συσχετίζονται µε τον εκφοβισµό: o Χαµηλό επίπεδο ασφάλειας στην γειτονιά o Απουσία θετικών ενήλικων προτύπων o Προβολή της βίας από τα ΜΜΕ o Γενικότερα, κοινωνικά προβλήµατα που ενισχύουν αντικοινωνικές συµπεριφορές, έλλειψη κοινωνικής συνοχής, φτώχεια, περιθωριοποίηση κλπ Αντί επιλόγου: Τα περιστατικά του εκφοβισµού αυξάνονται όταν µένουν κρυφά και κυριαρχεί ο φόβος. o Είναι µύθος πως όποιος αναφέρει ένα περιστατικό, του οποίου έγινε µάρτυρας, είναι «καρφί». Με το να µην µιλά κάποιος «δυναµώνει το χέρι» του θύτη, του οποίου η καλύτερη προστασία είναι η ανωνυµία. o Είναι µύθος ότι ο εκφοβισµός είναι µια φυσιολογική ανθρώπινη συµπεριφορά : ο εκφοβισµός είναι πάντα απαράδεκτος και πρέπει να κάνουµε ό,τι µπορούµε για να τον σταµατάµε. o Είναι µύθος ότι έτσι είναι η ανθρώπινη φύση και εποµένως δεν µπορούµε να κάνουµε τίποτα για να αλλάξουµε τα πράγµατα. Ο σχολικός εκφοβισµός µπορεί να µειωθεί. o Είναι αλήθεια ότι µπορούµε να κάνουµε κάτι για όλα αυτά....και το πρώτο βήµα είναι η αναγνώριση του προβλήµατος! Είναι επιτακτική η ανάγκη για ενηµέρωση, εκπαίδευση και συνεργασία όλων των εµπλεκοµένων φορέων (γονέων, εκπαιδευτικών, κοινωνικών επιστηµόνων, ειδικών ψυχικής υγείας και γενικότερα, όλων των φορέων που ενδιαφέρονται για την ψυχοκοινωνική υγεία κι ευηµερία των παιδιών), µε στόχο την θέσπιση κατάλληλων µέτρων πρόληψης και παρέµβασης που θα µειώνουν τέτοια περιστατικά.
Μ. Τάσση Παιδοψυχίατρος