Διαφάνειες παραδόσεων Εργαστηρίου Τεχνολογίας Πολλαπλασιαστικού Υλικού

Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων Τέρμα Κοντοπούλου, 531 00 ΦΛΩΡΙΝΑ, Διαφάνειες παραδόσεων Εργαστηρίου Τεχνολογίας Πολλαπλασιαστικού Υλικού Ι. Ν. Ξυνιάς, M. Sc., Ph. D. Καθηγητής

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Ο ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΣΠΟΡΩΝ

Σκοπός Να εξοικειώσει τον φοιτητή με την έννοια του δείγματος και την αναγκαιότητα της δειγματοληψίας Να αποκτηθεί εμπειρία για τη δειγματοληψία και τη χρήση των δειγματοληπτών.

Δείγμα ονομάζεται ένα μικρό μέρος ενός πληθυσμού, το οποίο λαμβάνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε όλα τα μέλη του πληθυσμού να έχουν την ίδια πιθανότητα να περιληφθούν σε αυτό.

Για το λόγο αυτό το δείγμα ονομάζεται αντιπροσωπευτικό όλου του πληθυσμού και θεωρείται ότι τα γνωρίσματα του αντιπροσωπεύουν τα αντίστοιχα του πληθυσμού.

Δειγματοληψία είναι η εργασία εκείνη με την οποία ελέγχεται η ποιοτική κατάσταση μιας παρτίδας σπόρου χρησιμοποιώντας ένα δείγμα από την παρτίδα αυτή.

Η δειγματοληψία είναι αναγκαία γιατί καλύπτει τις παρακάτω ανάγκες: εκτιμάται η κατάσταση του σπόρου (εκτίμηση υγρασίας, θερμοκρασίας, βλαστικής ικανότητας, ακεραιότητας, καθαρότητας, της παρουσίας δηλαδή σπόρων άλλων φυτικών ειδών, της υγειονομικής κατάστασης και τέλος των ποιοτικών γνωρισμάτων των σπόρων) οι συγκρίσεις γίνονται εύκολα και μειώνεται ο χρόνος, ο κόπος και το κόστος ελέγχου των σπορομερίδων.

Ιδιότητες του δείγματος Tο δείγμα θα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικό της ποσότητας και ποιότητας του συνόλου από το οποίο λήφθηκε και εύχρηστο. Για να επιτευχθεί η αντιπροσωπευτικότητα θα πρέπει να μη αναμειγνύονται διαφορετικές παρτίδες σπόρου και αν διαπιστωθεί τέτοια ανάμειξη θα πρέπει από κάθε παρτίδα να λαμβάνεται χωριστό δείγμα.

Ιδιότητες του δείγματος Για να επιτευχθεί η ευκολία της χρήσης του δείγματος θα πρέπει να λαμβάνεται μια ποσότητα που να είναι ικανή για να καλύψει τις αναγκαίες μετρήσεις. Αυτό εξαρτάται από το είδος των ποιοτικών γνωρισμάτων που θέλει κάποιος να ελέγξει.

Συνήθως για το σιτάρι μια ποσότητα δείγματος 1-1,5 kg είναι αρκετή, ενώ για το σουσάμι αρκεί δείγμα 0,5 kg, για τη μηδική 150-200 g και για το καλαμπόκι 2 kg.

Διακρίνονται δυο κατηγορίες δειγμάτων, ανάλογα με το μέγεθος. μεγάλα δείγματα: είναι αυτά έχουν βάρος από 20 kg έως 20 tn. Για να γίνει η δειγματοληψία αυτή παίρνονται ίσες ποσότητες σπόρου από διαφορετικά σημεία του συνόλου, συγκεντρώνονται και αναμειγνύονται. Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται τουλάχιστο πέντε σημεία για τη δειγματοληψία. μικρά δείγματα (ή μικροδείγματα): είναι αυτά που έχουν βάρος περίπου 0,5 kg. Σε μικροδείγματα μπορούν να διαχωριστούν και τα μεγάλα δείγματα με τη βοήθεια ειδικών συσκευών που λέγονται υποδιαιρέτες του δείγματος.

Η δειγματοληψία γίνεται με ειδικούς δειγματολήπτες (Εικόνες 1 και 2 ). Οι δειγματολήπτες είναι μεταλλικοί σωλήνες με ή χωρίς πυθμένα και το μήκος και η διάμετρός τους εξαρτώνται από το μέγεθος του σπόρου, την ποσότητα που θέλει να πάρει κάποιος και από τη μορφή με την οποία είναι αποθηκευμένος ο σπόρος.

Διάφοροι τύποι δειγματοληπτών

Τύπος δειγματολήπτη που χρησιμοποιείται όταν οι σπόροι είναι αποθηκεμένοι σχηματίζοντας μεγάλο ύψος.

Οι δειγματολήπτες με πυθμένα χρησιμοποιούνται όταν είναι γνωστό το βάθος στο οποίο υπάρχει η πιθανή ανάμειξη του σπόρου. Τα παράθυρα του δειγματολήπτη κλείνουν πριν αυτός εισέλθει στο σωρό με τον σπόρο. Μόλις ο δειγματολήπτης φθάσει στο επιθυμητό βάθος τα παράθυρα ανοίγουν, οι θυρίδες του γεμίζουν και αφού κλείσουν εκ νέου τα παράθυρα, ανασύρεται ο δειγματολήπτης. Η ποσότητα του δείγματος είναι μεγαλύτερη στις κατώτερες θυρίδες απ ότι στις ανώτερες.

Όταν ο σπόρος είναι αποθηκευμένος σε σάκους ή όταν ευρίσκεται σε ροή (π. χ. στους ειδικούς διαδρόμους φόρτωσης και εκφόρτωσης των πλοίων), τότε χρησιμοποιούνται ειδικοί δειγματολήπτες, που είναι πιο κοντοί από τους προηγούμενους και ονομάζονται "κλέφτες"

Δειγματολήπτης τύπου κλέφτη

Με τον "κλέφτη" λαμβάνεται δείγμα από ένα μόνο σημείο του σάκου, ενώ με τους λεπτούς και μακρούς δειγματολήπτες λαμβάνεται δείγμα από όλο το βάθος του σάκου, που κατά συνέπεια είναι πιο αντιπροσωπευτικό. Συνήθως λαμβάνεται ένα δείγμα ανά σάκο. Όταν όμως υπάρχουν πολλοί σάκοι τότε θα πρέπει να λαμβάνεται δείγμα σύμφωνα με τον Πίνακα 1.

Πίνακας 1. Αριθμός δειγμάτων που θα πρέπει να ληφθούν ανάλογα με τον αριθμό σάκων που είναι για εξέταση. Αριθμός σάκων για εξέταση Αριθμός σάκων από τους οποίους πρέπει να ληφθεί δείγμα 1-9 Από όλους τους σάκους 10-25 Από 12 τουλάχιστο σάκους 26-49 Από 17 τουλάχιστο σάκους 50-100 Από 25 τουλάχιστο σάκους 101-120 Από 27 τουλάχιστο σάκους >120 Από 30 τουλάχιστο σάκους

Όταν ο σπόρος μεταφέρεται χύμα σε βαγόνια τραίνων, τότε χρησιμοποιούνται ειδικοί δειγματολήπτες που αποτελούνται από πολλούς μικρούς κάδους και η δειγματοληψία γίνεται κάθετα (εδώ οι κάδοι θα πρέπει να είναι ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλο) και οριζόντια, παίρνοντας το σπόρο από συγκεκριμένο βάθος, όπου οι κάδοι θα πρέπει να παραμείνουν για λίγο χρόνο. Όταν ο σπόρος είναι αποθηκευμένος σε σιλό τότε θα πρέπει να γίνεται μια δειγματοληψία ανά 20 tn. Τέλος, όταν οι σπόροι πρόκειται να καθαρισθούν μηχανικά τότε λαμβάνονται κατά ίσα χρονικά διαστήματα ίσες ποσότητες δείγματος από τους σπόρους που βγαίνουν από το καθαριστήριο.

Μετά το τέλος της δειγματοληψίας τα δείγματα συσκευάζονται χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα (σακούλες από χαρτί ή πλαστικό, κουτιά). Μετά τη συσκευασία θα πρέπει να αναγράφονται σε ειδικές κάρτες πότε έγινε η δειγματοληψία, ποιος την έκανε, ο αριθμός του δείγματος και το φυτικό είδος στο οποίο ανήκει ο σπόρος. Αναγράφονται δύο κάρτες για κάθε συσκευασία του δείγματος, από τις οποίες η μια συρράπτεται εξωτερικά και η άλλη τοποθετείται μέσα στη συσκευασία.

Απαραίτητα υλικά και όργανα Μίγμα σπόρων σιταριού και κριθαριού σε σάκο. Τριβλία petri, Ζυγαριά, Δειγματολήπτης τύπου "κλέφτη".

Πορεία της Άσκησης Κάθε φοιτητής με τη βοήθεια του "κλέφτη" θα πάρει ένα δείγμα σπόρων από το σάκο. Στη συνέχεια αφού ζυγίσει μια ποσότητα 50 g του μίγματος των σπόρων, θα διαχωρίσει τους σπόρους του σιταριού από αυτούς του κριθαριού και θα τους τοποθετήσει σε χωριστά τριβλία. Οι σπόροι από κάθε είδος θα ζυγισθούν χωριστά και θα καταγραφεί η ποσότητα του καθ ενός από αυτά. Θα συμπληρωθεί η ειδική κάρτα της δειγματοληψίας, όπου θα αναγραφεί πότε έγινε η δειγματοληψία, ποιος την έκανε, ο αριθμός του δείγματος και το φυτικό είδος στο οποίο ανήκει ο σπόρος.

Ελάχιστο βάρος του δείγματος που θα πρέπει να ληφθεί ανά σπορομερίδα, ανάλογα με το βάρος της τελευταίας. Φυτικό Είδος Μέγιστο βάρος Ελάχιστο βάρος Κοινό όνομα Επιστημονικό όνομα σπορομερίδας (tn) δείγματος (Kg) Τεύτλο Beta vulgaris 20 0,5 Μηδική Medicago sativa 10 0,3 Πίσο Pisum sativum 20 1,0 Αλεξ. Τριφύλλι Trifolium Alexandrium 10 0,4 Περσικό τριφύλλι Trifolium resupinatum 10 0,2 Βίκος Vicia sativa 20 1,0 Αραχίδα Arachis hypogea 20 1,0 Λάχανο Brassica oleracea 10 0,025 Βαμβάκι Gossypium hirsutum 20 1,0 Ηλίανθος Helianthus annus 20 1,0 Σόγια Glycine max 20 1,0

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 Ο ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΜΙΑΣ ΠΟΙΚΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΕΥΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗ ΣΠΟΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ.

Σκοπός Να εξοικειώσει τον φοιτητή με τις διαφορετικές κατηγορίες σπόρων που υπάρχουν για κάθε ποικιλία ή υβρίδιο που σποροπαράγονται. Να αποκτήσει ο φοιτητής εμπειρία στον μακροσκοπικό έλεγχο της καθαρότητας ενός γενοτύπου.

Για να διατηρηθεί η γενετική καθαρότητα ενός γενοτύπου που ευρίσκεται στη διαδικασία της σποροπαραγωγής, γίνονται τακτικοί έλεγχοι των φυτών στον αγρό για να διαπιστωθεί η παρουσία ή όχι ξένων φυτών

ή ζιζανίων

Μόλις διαπιστωθεί η παρουσία ξένων φυτών (π. χ. φυτών κριθαριού μέσα σε ένα αγρό σποροπαραγωγής σιταριού ή φυτών σιταριού χωρίς άγανα ενώ η ποικιλία φέρει άγανα) αυτά απομακρύνονται. Επίσης, απομακρύνονται όλα τα φυτά που αποκλίνουν από τον τύπο της συγκεκριμένης ποικιλίας.

Για τον έλεγχο των ζιζανίων χρησιμοποιούνται συνήθως ζιζανιοκτόνα. Αν όμως παρόλα αυτά παρουσιασθούν ζιζάνια αυτά απομακρύνονται με το χέρι. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, τότε δε συγκομίζεται ο σπόρος από το σημείο του αγρού σποροπαραγωγής στο οποίο ο αριθμός των ζιζανίων είναι εκτός ελέγχου.

Συνήθως γίνονται δύο καθαρισμοί της φυτείας, ο πρώτος όταν τα φυτά είναι πράσινα και ο δεύτερος όταν τα φυτά έχουν αρχίσει να ξεραίνονται. Ο δεύτερος καθαρισμός γίνεται γιατί κάποιες ποικιλίες αλλάζουν χρώμα με την ωρίμανση.

όταν έγινε ο πρώτος καθαρισμός όλα τα φυτά είχαν άγανα και για το λόγο αυτό διατηρήθηκαν. Στη συνέχεια όμως διαπιστώθηκε η παρουσία φυτών με κόκκινα στάχυα, ενώ τα στάχυα της ποικιλίας έπρεπε να είναι άσπρα (ή το αντίθετο). Τα φυτά των οποίων τα στάχυα αποκλίνουν ως προς το χρώμα απομακρύνονται γιατί προφανώς ανήκουν σε κάποια άλλη ποικιλία που από λάθος βρέθηκε μαζί με την συγκεκριμένη.

Γενικά διακρίνονται πέντε κατηγορίες σπόρων: σπόρος βελτιωτή ή καλλιτερευτής προβασικός σπόρος βασικός σπόρος πρώτης αναπαραγωγής (εγγυημένος σπόρος) δεύτερης αναπαραγωγής (πιστοποιημένος σπόρος)

Σπόρος βελτιωτή ή καλλιτερευτής Είναι ο σπόρος που ανήκει 100% στη συγκεκριμένη ποικιλία που είναι προς εγγραφή ή είναι ήδη εγγεγραμμένη στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών. Συνήθως ιδιοκτήτης του σπόρου αυτού είναι ο φορέας που τον έχει δημιουργήσει (εξ ου και το όνομα σπόρος βελτιωτή), ο οποίος είναι υπεύθυνος και για τη διατήρηση της καθαρότητας του σπόρου αυτού.

Προβασικός σπόρος Ο σπόρος αυτός προέρχεται από τον προηγούμενο και λαμβάνεται ειδική μέριμνα ώστε να είναι καθαρός και να ανήκει επίσης 100% στη συγκεκριμένη ποικιλία. Η κυριότητα του σπόρου αυτού μπορεί να έχει αποκτηθεί μετά από διαγωνισμό από κάποια Εμπορική Εταιρεία. Παρόλα αυτά, ο έλεγχος και η ευθύνη του καθαρισμού ανήκουν το δημιουργό του σπόρου. Έλεγχος της καθαρότητας της φυτείας και της τήρησης των κανόνων σποροπαραγωγής αλλά και του καλού αλωνισμού, γίνεται και από αρμοδίους υπαλλήλους του Κέντρου Ελέγχου και Πιστοποίησης του Πολλαπλασιαστικού Υλικού (ΚΕΠΠΥΕΛ).

Βασικός σπόρος Προέρχεται από τον προηγούμενο και το γεγονός ότι έχει υποστεί τη διαδικασία ελέγχου και καθαρισμού άλλες δυο φορές, εξασφαλίζει την πιστότητα και τη γενετική του καθαρότητα. Και στο βασικό σπόρο η κυριότητα μπορεί να ανήκει σε κάποια Εταιρεία, ο έλεγχος όμως και η ευθύνη του καθαρισμού ανήκουν στο δημιουργό του σπόρου. Και στην περίπτωση αυτή, όπως και στις επόμενες, γίνονται τακτικοί έλεγχοι από το ΚΕΠΠΥΕΛ, τόσο κατά τη διάρκεια του αλλωνισμού, όσο και κατά τη διάρκεια του καθαρισμού.

Πρώτης αναπαραγωγής (εγγυημένος σπόρος) Ο σπόρος της κατηγορίας αυτής προέρχεται από τον βασικό. Ο τελευταίος πωλείται μετά από σχετικό διαγωνισμό σε κάποιο Εμπορικό Σποροπαραγωγικό Οίκο (αν αυτό δεν έχει γίνει πιο πριν), που είναι υπεύθυνος για τον καθαρισμό και τη διατήρηση της γενετικής καθαρότητας του σπόρου.

Δεύτερης αναπαραγωγής (πιστοποιημένος σπόρος) Προέρχεται από τον προηγούμενο και είναι αυτός ο οποίος δίνεται στο γεωργό για καλλιέργεια. Και στην περίπτωση αυτή υπεύθυνος για τον καθαρισμό και τη διατήρηση της γενετικής καθαρότητας του σπόρου είναι ο Σποροπαραγωγικός Οίκος που έχει αποκτήσει τα δικαιώματα του σπόρου.

Ο σπόρος κάθε κατηγορίας μετά τον αλωνισμό οδηγείται στις αποθήκες σε μορφή χύμα ή ενσακισμένη. Στη συνέχεια ο σπόρος οδηγείται σε ειδικά μηχανήματα καθαρισμού όπου καθαρίζεται και αφού πιστοποιηθεί από το ΚΕΠΠΥΕΛ ενσακίζεται. Κάθε σάκος που περιέχει τον τυποποιημένο και πιστοποιημένο σπόρο σημαίνεται με ειδικές καρτέλες από τις οποίες δύο (μία του σποροπαραγωγικού φορέα και μια του αντίστοιχου της πιστοποίησης) είναι συρραμμένες εξωτερικά και άλλες δύο όμοιες με τις προηγούμενες έχουν τοποθετηθεί εσωτερικά.

Υπεύθυνος φορέας για την πιστοποίηση του σπόρου, όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα είναι το ΚΕΠΠΥΕΛ. Η καρτέλα πιστοποίησης που χορηγείται από το ΚΕΠΠΥΕΛ έχει διαφορετικό χρώμα για κάθε κατηγορία σπόρου. Έτσι, οι καρτέλες που σημαίνουν τον προβασικό σπόρο έχουν χρώμα λευκό με μια διαγώνια κόκκινη γραμμή, όπου αναγράφεται η λέξη προβασικός. Τα αντίστοιχα χρώματα για τον βασικό σπόρο είναι το λευκό (αναγράφονται και οι λέξεις βασικός σπόρος), για τον σπόρο Α αναπαραγωγής το μπλε (αναγράφονται και οι λέξεις σπόρος Α αναπαραγωγής) και για τον σπόρο Β αναπαραγωγής είναι το κόκκινο (αναγράφονται και οι λέξεις σπόρος Β αναπαραγωγής).

Απαραίτητα υλικά Δεμάτια με στάχυα σιταριού ανάμεσα στα οποία θα υπάρχουν και στάχυα κριθαριού. Δεμάτια με στάχυα μαλακού σιταριού με άγανα ανάμεσα στα οποία θα υπάρχουν και στάχυα χωρίς άγανα. Δεμάτια με στάχυα μαλακού σιταριού με λευκό χρώμα ανάμεσα στα οποία θα υπάρχουν και στάχυα με κόκκινο χρώμα. Εδώ μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στάχυα σκληρού σιταριού με άσπρα και μαύρα άγανα. Κάρτες πιστοποίησης των διαφόρων κατηγοριών σπόρου.

Πορεία της άσκησης Οι φοιτητές θα μελετήσουν δεμάτια με στάχυα ώστε να είναι σε θέση να εντοπίσουν και να διαχωρίσουν: (α) τα στάχυα του κριθαριού που θα υπάρχουν ανάμεσα στα στάχυα του σιταριού, β) τα στάχυα μαλακού σιταριού με άγανα που ευρίσκονται ανάμεσα στα στάχυα που είναι χωρίς άγανα (ή το αντίθετο) και (γ) τα στάχυα μαλακού σιταριού με λευκό χρώμα που ευρίσκονται ανάμεσα σε κόκκινα στάχυα.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3 Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

Σκοπός Να εξοικειώσει τον φοιτητή με την έννοια της καθαρότητας του σπόρου. Να εξοικειώσει το φοιτητή με τη χρήση απλών συσκευών με τις οποίες γίνεται ο καθαρισμός των σπόρων. Να εξοικειώσει το φοιτητή με τη χρησιμοποίηση πολυπλοκότερων συστημάτων καθαρισμού που χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό μεγάλων παρτίδων σπόρου.

Ως μηχανική καθαρότητα μιας ποικιλίας ορίζεται το επί τοις % των ακεραίων και θρεμμένων κανονικά σπόρων που υπάρχουν στη εξεταζόμενη σπορομερίδα της ποικιλίας. Σκοπός του προσδιορισμού της καθαρότητας ενός δείγματος σπόρων είναι η επιβεβαίωση του κατά πόσο αυτό που αναγράφεται στην ετικέτα που συνοδεύει το σπόρο ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Ο σπόρος που υπάρχει σε κάθε σάκο θα πρέπει να είναι υγιής, ακέραιος, καθαρός, απαλλαγμένος από σπόρους άλλων ποικιλιών ή άλλων ειδών. Επίσης δεν θα πρέπει να υπάρχουν σπόροι ζιζανίων.

Διακρίνονται δυο είδη καθαρότητας του δείγματος: (α) ποικιλιακή καθαρότητα που αναφέρεται στο ποσοστό % των σπόρων του δείγματος που ανήκουν στη συγκεκριμένη ποικιλία, και (β) αναλυτική καθαρότητα που αναφέρεται στη μελέτη και καταγραφή των επιμέρους γνωρισμάτων των σπόρων του δείγματος (σπόροι μικροί, λισβοί, σπασμένοι, προσβεβλημένοι, σπόροι ζιζανίων).

Ο προσδιορισμός της καθαρότητας ενός δείγματος έχει μεγάλη σημασία γιατί έτσι ελέγχεται η κάθε σπορομερίδα και εξασφαλίζεται ότι ο αγρότης θα έχει στη διάθεσή του την ποικιλία που επιθυμεί και που πιστεύει ότι στο περιβάλλον του θα αποδώσει καλύτερα από κάποια άλλη. Η καθαρή ποικιλία εξασφαλίζει εκτός από την απόδοση και την ποιότητα του προϊόντος που θα παραχθεί.

Ο έλεγχος της καθαρότητας μιας σπορομερίδας γίνεται χρησιμοποιώντας ένα (ή περισσότερα δείγματα αν η ποσότητα του σπόρου είναι μεγάλη ισχύουν αυτά που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη Εργαστηριακή Άσκηση) αντιπροσωπευτικό δείγμα από τη σπορομερίδα. Στη συνέχεια καταγράφονται τα ποσοστά των σπόρων που ανήκουν στην ποικιλία, των σπόρων που ανήκουν σε άλλα είδη ή σε άλλες ποικιλίες, των προσβεβλημένων σπόρων από έντομα ή ασθένειες, των σπόρων των ζιζανίων και των λοιπών ξένων υλών, που εμπεριέχονται στο δείγμα.

Τιμές μηχανικής καθαρότητας επί τοις % των πιστοποιημένων σπόρων των κυριότερων καλλιεργειών. Α/Α Φυτικό είδος Απαιτούμενη καθαρότητα 1 Σκληρό σιτάρι (Triticum durum), Σπόροι βασικοί και προβασικοί Πιστοποιημένοι, Α & B αναπαραγωγής 2 Μαλακό σιτάρι (Triticum aestivum), Σπόροι βασικοί και προβασικοί Πιστοποιημένοι, Α & B αναπαραγωγής 3 Κριθάρι (Hordeum vulgare) Σπόροι βασικοί και προβασικοί Πιστοποιημένοι, Α & B αναπαραγωγής 4 Βρώμη (Avena sativa) Σπόροι βασικοί και προβασικοί Πιστοποιημένοι, Α & B αναπαραγωγής 5 Βρίζα (Secale cereale) Σπόροι βασικοί και προβασικοί Πιστοποιημένοι, Α & B αναπαραγωγής 6 Ρύζι (Oryza sativa) Σπόροι βασικοί και προβασικοί Πιστοποιημένοι, Α & B αναπαραγωγής 99 98 99 98 99 98 99 98 98 98 98 98

Απαραίτητα υλικά και όργανα. 1. Δείγμα σπόρου κάποιου χειμωνιάτικου ή ανοιξιάτικου σιτηρού 2. Δελτίο καθαρότητας. 3. Ζυγαριά.

Πορεία της Άσκησης. Κάθε φοιτητής θα καθαρίσει ένα δείγμα σπόρων, θα ζυγίσει τους σπόρους του σιταριού, τους ξένους σπόρους, τις αδρανείς ύλες, τους προσβεβλημένους σπόρους και τους σπόρους των ζιζανίων (αν υπάρχουν) και θα συμπληρώσει το αντίστοιχο δελτίο καθαρότητας, σύμφωνα με το παράδειγμα.

Σιτάρι 4 Αρχική ποσότητα δείγματος: 19,959 g Ποσότητα σιταριού: 13,375 g Ξένοι σπόροι (κριθάρι): 5,995 g Αδρανείς ύλες: 0,589 g Προσβεβλημένοι σπόροι:0 Σπόροι ζιζανίων:0 Υπολογισμοί για την εύρεση επί τοις % Στα 19,959 g δείγματος υπάρχουν 13,375 g σιταριού " 100 g " " Χ g σιταριού Χ = 13,375 (100/19,959) = 67,01%

Στη συνέχεια συμπληρώνεται το δελτίο καθαρότητας όπως παρακάτω.

ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΕΚΤΙΜΗΤΗ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΕΙΔΟΣ ΣΠΟΡΟΥ: ΣΙΤΑΡΙ ΚΩΔΙΚΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: 4 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01-10-2013 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΒΑΡΟΣ ΣΕ g % ΚΑΘΑΡΟΣ 13,375 67,01 ΞΕΝΟΙ ΣΠΟΡΟΙ 5,995 30,04 ΑΔΡΑΝΕΙΣ ΥΛΕΣ 0,589 2,95 ΠΡΟΣΒΕΒΛΗΜΕΝΟΙ ΣΠΟΡΟΙ 0,000 0,00 ΣΠΟΡΟΙ ΖΙΖΑΝΙΩΝ 0,000 0,00 ΣΥΝΟΛΟ 19,959 100,00

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 4 Ο ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΠΟΡΩΝ ΕΝΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Α: ΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΕΚΑΤΟΛΙΤΡΙΚΟΥ ΒΑΡΟΥΣ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

Σκοπός. Να εξοικειώσει το φοιτητή με την έννοια της μεστότητας του σπόρου. Να εξοικειώσει τον φοιτητή με τη χρησιμοποίηση της συσκευής μέτρησης του εκατολιτρικού βάρους.

Ανάλογα με τις συνθήκες που έχουν επικρατήσει κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας ενός φυτικού είδους, τα θρεπτικά συστατικά που έχουν παραχθεί από κάθε φυτό μεταφέρονται στους σπόρους του, οι οποίοι, όπως λέγεται, γεμίζουν.

Το πόσο γεμάτοι είναι οι σπόροι ονομάζεται μεστότητα. Η μεστότητα λοιπόν αποτελεί ένδειξη δύο πραγμάτων: α) της περιεκτικότητας του σπόρου σε θρεπτικά συστατικά και (β) των συνθηκών που επικράτησαν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, ωρίμανσης και αποθήκευσης των σπόρων.

Οι μεγάλοι και μεστωμένοι σπόροι προτιμώνται από τους μικρούς, ατροφικούς ή λισβωμένους σπόρους. Οι σπόροι που δεν είναι καλά μεστωμένοι πιθανά να μη έχουν τις αναγκαίες ποσότητες θρεπτικών ουσιών για την κανονική ανάπτυξη του εμβρύου.

Το πρόβλημα γίνεται εντονότερο όταν οι σπόροι σπαρθούν βαθιά στο έδαφος ή όταν μετά τη σπορά επικρατήσουν δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Τέλος, οι ατροφικοί και λισβοί σπόροι πιθανά να έχουν διαφοροποιημένη τη χημική τους σύνθεση, κάτι που μειώνει την αξία τους, ειδικά αν προορίζονται για κατανάλωση.

Εκτίμηση της μεστότητας ενός δείγματος (α) Εκατολιτρικό βάρος του δείγματος (Ε. Β. ή φαινομενικό ειδικό βάρος): είναι το βάρος του σπόρου σε kg που περιέχεται στον όγκο ενός εκατολίτρου (kg / 100dm 3 ) (β) Βάρος χιλίων κόκκων: είναι το βάρος 1000 σπόρων από το δείγμα της ποικιλίας.

Εκατολιτρικό βάρος του δείγματος Το εκατολιτρικό βάρος ενός δείγματος επηρεάζεται από το μέγεθος του σπόρου, από τις συνθήκες που είχαν επικρατήσει κατά την καλλιέργεια, ωρίμανση και αποθήκευση των σπόρων, από την παρουσία στο δείγμα ξένων σπόρων ή ξένων υλών.

Το σχήμα του δοχείου του εκατολιτρικού ζυγού παίζει και αυτό ρόλο και έχει καθιερωθεί το δοχείο κυλινδρικού σχήματος.

Οι τιμές εκατολιτρικού βάρους των κυριότερων καλλιεργειών δίνονται στον Πίνακα 7, στο Παράρτημα.

Αν για παράδειγμα πρέπει να αποθηκευθεί μια ποσότητα 50 tn μιας ποικιλίας σιταριού που έχει Ε. Β. 80 kg / 100 dm 3 τότε για την αποθήκευσή του θα απαιτηθούν 100 dm 3 ζυγίζουν 80 kg ; " τα 50.000 kg χ= 62.500 dm 3 ή 62,5 m 3 για την αποθήκευσή τους

Ο προσδιορισμός του Ε. Β. εκτός από τη διαπίστωση της ικανότητας του σπόρου να θρέψει σωστά το έμβρυο, είναι απαραίτητος και για τον υπολογισμό της χωρητικότητας που απαιτείται για την αποθήκευση του σπόρου.

Απαραίτητα υλικά και όργανα. 1. Σπόρος μιας ποικιλίας σιταριού 2. Σπόρος ενός υβριδίου καλαμποκιού. 3. Εκατολιτρικός ζυγός 1/4.

Πορεία της Άσκησης. Κάθε φοιτητής θα υπολογίσει το Ε. Β. μιας ποικιλίας σιταριού και ενός υβριδίου καλαμποκιού. Έτσι, θα γενίσει το δοχείο του εκατολιτρικού ζυγού με το σπόρο του σιταριού. Ο ζυγός δίνει βάρος για παράδειγμα 160 g. Από τον Σχετικό Πίνακα που συνοδεύει τη συσκευή του Εκατολιτρικού ζυγού και δίνει την αναλογία μεταξύ βάρους και Ε. Β. βρίσκεται ότι τα 100 dm 3 σιταριού έχουν Ε. Β. 64,40 kg. Συνεπώς το Ε. Β της ποικιλίας αυτής είναι 64,40 kg. Η διαδικασία αυτή θα επαναληφθεί και για το σπόρο του καλαμποκιού.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 5 Ο ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΠΟΡΩΝ ΕΝΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Α: ΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΒΑΡΟΥΣ 1000 ΚΟΚΚΩΝ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

Σκοπός Να εξοικειώσει το φοιτητή με την έννοια και τη αναγκαιότητα εύρεσης του βάρους 1000 κόκκων.

Το βάρος χιλίων κόκκων αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον γνώρισμα των σιτηρών, τόσο των χειμωνιάτικων, όσο και των ανοιξιάτικών. Όπως αναφέρθηκε και στο προηγούμενο εργαστήριο, αποτελεί αποφασιστική ένδειξη του γεμίσματος των σπόρων. Οι γεμάτοι (ή μεστοί) σπόροι εξασφαλίζουν το καλύτερο φύτρωμα, γιατί μπορούν να τροφοδοτήσουν στο νεαρό έμβρυο με όλα τα θρεπτικά συστατικά που έχει ανάγκη.

Για τα χειμωνιάτικα σιτηρά, αλλά και για όλα τα φυτικά είδη που σπέρνονται γραμμικά, το βάρος χιλίων κόκκων όμως είναι απαραίτητη πληροφορία, που καθορίζει την ποσότητα του σπόρου που θα χρησιμοποιηθεί κατά τη σπορά Το βάρος χιλίων κόκκων επηρεάζεται από το μέγεθος του σπόρου, και από τις συνθήκες καλλιέργειας, ωρίμανσης, ανάπτυξης και αποθήκευσης.

Πίνακας 8. Ενδεικτικές μέσες τιμές βάρους χιλίων κόκκων διαφόρων καλλιεργούμενων φυτικών ειδών.

Για την εύρεση του βάρους χιλίων κόκκων μιας ποικιλίας λαμβάνονται τέσσερα τυχαία δείγματα των 50 ή 100 σπόρων. Τα δείγματα ζυγίζονται και βγαίνει ο μέσος όρος των τεσσάρων δειγμάτων. Στη συνέχεια γίνεται αναγωγή στους χίλιους κόκκους όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί

Έστω ότι επιζητείται ή εύρεση του βάρους χιλίων κόκκων μιας ποικιλίας σιταριού. Λαμβάνονται τέσσερα δείγματα των 50 σπόρων και ζυγίζονται: α 1 = 2,031 g α 2 = 2,222 g Σύνολο= 8,057 g α 3 = 2,004 g α 4 = 1,800 g Μέσος όρος= 8,057 / 4=2,01425 g Οι 50 σπόροι ζυγίζουν 2,01425 g " 1000 " " χ; χ=2,01425 (1000/ 50) = 40,285 g Συνεπώς το βάρος χιλίων κόκκων της ποικιλίας είναι 40,285 g.

Απαραίτητα υλικά και όργανα 1. Σπόροι διαφόρων ποικιλιών σιτηρών. 2. Ειδικοί δίσκοι ζύγισης 3. Ζυγοί.

Πορεία άσκησης Κάθε φοιτητής θα βρει το βάρος χιλίων κόκκων μιας ποικιλίας μαλακού σιταριού και μιας ποικιλίας σκληρού σιταριού. Για το λόγο αυτό θα πάρει τέσσερα τυχαία δείγματα των 50 σπόρων μαλακού και άλλα τόσα τυχαία δείγματα σκληρού σιταριού, θα τα ζυγίσει και αφού υπολογίσει τους μέσους όρους σε κάθε περίπτωση, θα πολλαπλασιάσει κάθε μ. ο. Χ 20 για να βρει το αντίστοιχο βάρος 1000 κόκκων

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 6 Ο ΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΕΝΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

Σκοπός 1. Να εξοικειώσει τον φοιτητή με την έννοια και τη σημασία της υγρασίας των σπόρων. 2. Να αποκτηθεί εμπειρία στον προσδιορισμό της υγρασίας και στη χρησημοποίηση των σχετικών οργάνων.

Η υγρασία των σπόρων ενός φυτού είναι η ποσότητα του νερού που περιέχεται σε αυτούς και εκφράζεται ως ποσοστό % του συνολικού βάρους των σπόρων.

Διακρίνεται σε: (α) εξωτερική υγρασία, η οποία είναι η ποσότητα του νερού που υπάρχει εξωτερικά του σπόρου. Η υγρασία αυτή επηρεάζεται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος στο οποίο ευρίσκονται οι σπόροι και αποβάλλεται δύσκολα. (β) εσωτερική υγρασία, η οποία είναι η ποσότητα νερού που υπάρχει μέσα στους σπόρους.

H εσωτερική υγρασία διακρίνεται σε χημική (αυτή που ευρίσκεται μεταξύ των κυττάρων του σπόρου) και σε υγρασία του πρωτοπλάσματος (είναι αυτή που ευρίσκεται εντός των κυττάρων και δεν αποβάλλεται ποτέ, παρά μόνα αν το κύτταρο καταστραφεί).

Η υγρασία που περιέχεται στους σπόρους ενός φυτού είναι γνώρισμα με μεγάλη σημασία, γιατί από αυτήν εξαρτάται η ικανότητα αποθήκευσης των σπόρων, χωρίς να υποστούν αλλοιώσεις.

Οι υγροί σπόροι είναι ιδιαιτέρως ευάλωτοι στις μυκητολογικές προσβολές, λόγω των οποίων αυξάνεται η θερμοκρασία και οι σπόροι "ανάβουν"

Το ανεκτό ποσοστό υγρασίας των δημητριακών, προκειμένου αυτά να αποθηκευθούν κυμαίνεται από 12 έως 14%.

Ο προσδιορισμός της υγρασίας ενός δείγματος επιτρέπει την πραγματική εκτίμηση της στρεμματικής απόδοσης του φυτικού είδους. Αν για παράδειγμα η υγρασία του δείγματος είναι 20%, αυτό σημαίνει ότι στα 100 kg προϊόντος τα 20 kg είναι νερό.

Ο προσδιορισμός της υγρασίας του σπόρου είναι ιδιαίτερα απαραίτητος στην περίπτωση του καλαμποκιού, που συγκομίζεται (ανάλογα του δείκτη FAO) από τον Σεπτέμβριο έως τον Οκτώβριο. Την εποχή αυτή συνήθως υπάρχει αρκετή υγρασία στο περιβάλλον και αυτό έχει ως συνέπεια τα διάφορα υβρίδια να συγκομίζονται με διαφορετικό ποσοστό υγρασίας. Έτσι, η αξιολόγησή τους γίνεται δύσκολη και για να γίνει εφικτή θα πρέπει όλα να αναχθούν σε ένα ποσοστό υγρασίας που να είναι κοινό για όλα τα υβρίδια.

Η αναγωγή αυτή γίνεται χρησιμοποιώντας ειδικούς συντελεστές με τους οποίους πολλαπλασιάζεται του βάρος του σπόρου κάθε πειραματικού τεμαχίου.

Ο προσδιορισμός της υγρασίας είναι επίσης απαραίτητος για να υπολογισθούν οι ανάγκες μεταφοράς και αποξήρανσης των σπόρων. Ο υγρός σπόρος είναι ακατάλληλος για αποθήκευση και για το λόγο αυτό αποξηραίνεται σε ειδικούς φούρνους, που λέγονται ξηραντήρια, σε συγκεκριμένη θερμοκρασία.

Προσδιορισμός της υγρασίας Ο προσδιορισμός της περιεχόμενης στο σπόρο υγρασίας γίνεται με διάφορες τεχνικές, στο χώρο εργασίας (που μπορεί να είναι στον αγρό ή στο σιλό μεταφοράς του σπόρου) ή στο Εργαστήριο.

Προσδιορισμός της υγρασίας στο χώρο εργασίας Ο προσδιορισμός της υγρασίας στο χώρο εργασίας μπορεί να γίνει εμπειρικά ή με τη χρησιμοποίηση φορητού υγρασιόμετρου (Εικόνα 7). Πολλές από τις μηχανές αλωνισμού, ανάμεσα στον εξοπλισμό που διαθέτουν έχουν και υγρασιόμετρο, γιατί ο αλωνισμός δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν ο σπόρος είναι υγρός.

Εικόνα 7. Φορητό υγρασιόμετρο.

(α)εμπειρικός προσδιορισμός: τρίβοντας τους σπόρους του δείγματος με το χέρι (μεταξύ δείκτη και αντίχειρα), ευρίσκεται η καταλληλότητα του σπόρου για αποθήκευση, όχι όμως και του ποσοστού υγρασίας. Ο ξηρός σπόρος κυλάει ανάμεσα στα δάκτυλα και τρίβεται πιο εύκολα από τον υγρό. Στον αγρό συνήθως ο έλεγχος της υγρασίας γίνεται δαγκώνοντας κάποιους σπόρους: οι σκληροί σπόροι είναι οι ξεροί. Σπόρος είναι αποθηκευμένος σε μορφή χύμα η υγρασία ελέγχεται το χέρι μέσα στο σωρό. Όσο πιο υγρός είναι ο σπόρος τόσο πιο δύσκολα μπαίνει μέσα το χέρι.

(β) Με υγρασιόμετρα τα υγρασιόμετρα είναι ηλεκτρικές ή ηλεκτρονικές συσκευές που μετρούν απ ευθείας την υγρασία του δείγματος. Η λειτουργία τους στηρίζεται στο φυσικό φαινόμενο της αγωγιμότητας. Το νερό είναι καλός αγωγός της ηλεκτρικής ενέργειας, οπότε όσο περισσότερη είναι η περιεχόμενη στο δείγμα υγρασία, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η τιμή της αγωγιμότητας.

Η αγωγιμότητα επηρεάζεται από τη θερμοκρασία και από το φυτικό είδος που ανήκει ο σπόρος. Κάθε συσκευή φέρει θερμόμετρο και συνοδεύεται από ειδικό φυλλάδιο που δίνει τις ρυθμίσεις που πρέπει να γίνουν στη συσκευή ανάλογα με το φυτικό είδος που ανήκει ο σπόρος. Αφού γίνουν οι απαραίτητες ρυθμίσεις τοποθετείται ο σπόρος στον ειδικό χώρο της συσκευής και μετράται η αγωγιμότητα του δείγματος, που αντιπροσωπεύει το ποσοστό της περιεχόμενης υγρασίας στο δείγμα.

Αν το υγρασιόμετρο είναι ηλεκτρονικό τότε απαιτείται σπάσιμο-άλεση των σπόρων του δείγματος που κατόπιν τοποθετούνται στον ειδικό χώρο της συσκευής (αντίθετα στο ηλεκτρικό δεν απαιτείται). Με το σπάσιμο-άλεση των σπόρων του δείγματος αυξάνεται η εξωτερική επιφάνεια του δείγματος και η υγρασία κατά κάποιο τρόπο απελευθερώνεται. Για το λόγο αυτό η μέτρηση του ποσοστού της υγρασίας είναι πιο αντιπροσωπευτική.

Προσδιορισμός της υγρασίας στο Εργαστήριο. Ο προσδιορισμός της υγρασίας στο Εργαστήριο μπορεί να γίνει είτε με το συνδυασμό κλιβάνων αέρος και ζύγισης των σπόρων είτε με τη βοήθεια επιτραπέζιων υγρασιομέτρων.

Συνδυασμός κλιβάνου αέρα και ζυγού Το δείγμα των σπόρων αφού ζυγιστεί, τοποθετείται σε ένα τριβλίο και διατηρείται στον κλίβανο είτε στους 130 C για μια ώρα, είτε στους 105 C για 16 ώρες, ώστε να αποβληθεί ένα μέρος από την περιεχόμενη υγρασία στο δείγμα. Να σημειωθεί ότι με τη μέθοδο αυτή αποβάλλεται η εξωτερική υγρασία και ένα μέρος από την εσωτερική (η χημική). Το δείγμα στη συνέχεια ζυγίζεται εκ νέου: η διαφορά βάρους πριν και μετά την ξήρανση, αφού αναχθεί επί τοις %, δίνει την τιμή της περιεχόμενης στο δείγμα υγρασίας.

Υγρασιόμετρα (επιτραπέζια) Είναι περισσότερο ακριβή από τα φορητά. Κατά τα άλλα ισχύουν αυτά που αναφέρθηκαν προηγούμενα.

Επιτραπέζιο υγρασιόμετρο

Ξηραντήριο

Σπόροι καλαμποκιού σε ξηραντήριο

Παράδειγμα υπολογισμού της υγρασίας

Για την εύρεση του ποσοστού υγρασίας σε δυο δείγματα σπόρων αρακά και ενός βρώμης χρησιμοποιήθηκε επιτραπέζιο υγρασιόμετρο ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΡΥΘΜΙΣΗ ΣΥΣΚΕΥΗΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΔΕΙΓΜΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ( C) ΕΝΔΕΙΞΗ ΟΡΓΑΝΟΥ (% ΥΓΡΑΣΙΑ) Βρώμη 5-20 23 13,8 Αρακάς-1 6-13 22 10,1 Αρακάς-2 6-13 23 6,2

Για την εύρεση του ποσοστού υγρασίας σε δυο δείγματα σπόρων αρακά και ενός βρώμης χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του κλιβάνου. Αριθμός δείγματος Δείγμα Βάρος τρυβλίου Μικτό αρχικό Μικτό τελικό Καθαρό αρχικό Καθαρό τελικό Υγρασία (g) (g) βάρος(g) βάρος (g) βάρος (g) βάρος (g) 7/1 Αρακάς 97,08 125,35 123,74 28,27 26,66 1,61 7/2 Βρώμη 97,76 110,63 109,61 12,87 11.85 1,02 7/3 Αρακάς 87,52 115,75 115,22 28,23 27,70 0,53

Υπολογισμός υγρασίας % Για το δείγμα 7/1: Στα 28,27 (g) αρχικού (υγρού) βάρους υπάρχουν 1,61 (g) νερό 100 Χ; X = 1,61 (100/28,27) = 5,69% Για το δείγμα 7/2: Στα 12,87 (g) αρχικού (υγρού) βάρους υπάρχουν 1,02 (g) νερό 100 Χ; X = 1,02 (100/12,87) = 7,92% Για το δείγμα 7/3: Στα 28,23 (g) αρχικού (υγρού) βάρους υπάρχουν 0,53 (g) νερό 100 Χ; X = 0,53 (100/28,23) = 1,87%

Απαιτούμενα υλικά και όργανα 1. Δείγματα σπόρων σιταριού, διαφορετικής θερμοκρασίας. 2. Δείγμα σπόρων καλαμποκιού, διαφορετικής θερμοκρασίας. 3. Υγρασιόμετρο. 4. Τριβλία Petri. 5. Κλίβανος αέρος. 6. Ζυγός.

Πορεία της Άσκησης Οι φοιτητές θα υπολογίσουν το ποσοστό υγρασίας των δειγμάτων με τη βοήθεια του υγρασιομέτρου και στη συνέχεια με τη μέθοδο κλίβανου-ζυγού. Θα γίνει καταγραφή των αποτελεσμάτων και θα γίνει σύγκριση των δύο μεθόδων.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 7 Ο ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΣΠΟΡΩΝ: (α) ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ

Σκοπός 1. Να εξοικειώσει τον φοιτητή με τις έννοιες της βλαστικής ικανότητας, της φυτρωτικής ικανότητας και της ζωτικότητας του σπόρου. 2. Να αποκτηθεί εμπειρία στην προετοιμασία των μέσων που χρησιμοποιούνται για την τεχνητή βλάστηση των σπόρων και στη χρήση των προβλαστηρίων.

Ως βλαστική ικανότητα (Β. Ι.) ορίζεται το ποσοστό των σπόρων που θα φυτρώσει κάτω από ελεγχόμενες και συγκεκριμένες για κάθε φυτό συνθήκες. Ως φυτρωτική ικανότητα (Φ. Ι.) ορίζεται το ποσοστό των σπόρων που θα φυτρώσουν στον αγρό, κάτω από τις επικρατούσες συνθήκες του περιβάλλοντος. Μεταξύ βλαστικής και φυτρωτικής ικανότητας ισχύει πάντοτε η σχέση Φ. Ι. < Β. Ι.

Ζωτικότητα είναι η δύναμη που έχουν οι σπόροι και εκφράζεται με τον χρόνο που κάνουν οι σπόροι για να φυτρώσουν. Όσο μεγαλύτερη είναι η ζωτικότητα των σπόρων τόσο πιο γρήγορα φυτρώνουν.

Η βλαστική ικανότητα και κατά συνέπεια και η φυτρωτική ικανότητα επηρεάζονται από τις συνθήκες αποθήκευσης των σπόρων. Όταν οι τελευταίες είναι σωστές, τότε οι ιδιότητες αυτές των σπόρων διατηρούνται για αρκετά χρόνια.

Γενικά, η βλαστική ικανότητα είναι μια ιδιότητα που χαρακτηρίζει κατά πολύ τον σπόρο και εξαρτάται από το γενότυπο, από τον βαθμό ωριμότητας του σπόρου, από την φυσική κατάσταση (καλή ή όχι) του μητρικού φυτού, από τη φυσική κατάσταση αυτού του ίδιου του σπόρου, από την ηλικία του, από το είδος της επεξεργασίας που υπέστη και από την παρτίδα.

Η βλαστική ικανότητα είναι ποιοτικό γνώρισμα και έχει μεγάλη σημασία όταν ο σπόρος πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για σπορά, γιατί αποτελεί μια ασφαλή ένδειξη της φυτρωτικής του ικανότητας. Τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούνται για τη σπορά σπόροι που συγκομίσθηκαν κατά την προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο και για το λόγο αυτό έχουν αρίστη βλαστική ικανότητα.

Όταν δεν είναι γνωστή η ηλικία των σπόρων ή όταν είναι προηγουμένων ετών, τότε πρέπει να ελέγχεται η βλαστική τους ικανότητα ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη πυκνότητα της φυτείας (αν η βλαστική ικανότητα βρεθεί μικρότερη από το αναμενόμενο τότε χρησιμοποιείται για τη σπορά μεγαλύτερη ποσότητα σπόρου).

Εκτός όμως από τη βλαστική ικανότητα σημασία έχει και η δημιουργία των καλύτερων δυνατών συνθηκών, που θα εξασφαλίζουν καλό φύτρωμα: να υπάρχει νερό (σχετική υγρασία 90%), κατάλληλη θερμοκρασία (15 < 20 > 30). Ενίοτε απαιτείται και διακοπή του λήθαργου του σπόρου.

Τεχνική μέτρησης της βλαστικής ικανότητας Για να εκτιμηθεί η βλαστική ικανότητα των σπόρων χρησιμοποιούνται τέσσερα δείγματα των 50 ή 100 σπόρων. Ως υπόστρωμα για το φύτρωμα των σπόρων χρησιμοποιείται άμμος και απορροφητικό χαρτί, για μεγάλους και μικρούς σπόρους αντίστοιχα. Το υπόστρωμα με τους σπόρους τοποθετείται σε περιβάλλον όπου οι συνθήκες είναι οι καλύτερες για το συγκεκριμένο φυτικό είδος, ενώ η διάρκεια της δοκιμής κυμαίνεται από 5 έως 28 ημέρες.

Γίνεται μέτρηση των κανονικών φυτών (ριζικό σύστημα, υπέργειο τμήμα, των μη κανονικών φυτών (πειραγμένα, παραμορφωμένα, προσβεβλημένα και νεκρά).

Εκτός από την τεχνική αυτή υπάρχει και χημικός τρόπος για τη μέτρηση της βλαστικής ικανότητας, με τη χρησιμοποίηση του χλωριούχου τετραζολίου Τέλος, η βλαστική ικανότητα είναι δυνατό να προσδιορισθεί και με ειδικά όργανα που μετρούν τη ζωτικότητα του εμβρύου.

Συσκευή ελέγχου της ζωτικότητας του εμβρύου του σπόρου.

Για να εκτιμηθεί η βλαστική ικανότητα των σπόρων 100 σπόροι σιταριού (ή 100 σπόροι κριθαριού) θα τοποθετηθούν σε υγρό απορροφητικό χαρτί, θα καλυφθούν με ένα άλλο φύλλο υγρού απορροφητικού χαρτιού και στη συνέχεια θα τοποθετηθούν στο προβλαστήριο, σε θερμοκρασία 20/18 C ημέρας /νύχτας και σχετική υγρασία 80%. 50 σπόροι ρεβιθιού θα σπαρθούν σε τελάρο με άμμο και θα διατηρηθούν στο εργαστήριο, σε θερμοκρασία περιβάλλοντος.

Για να εκτιμηθεί η βλαστική ικανότητα των σπόρων 50 σπόροι σιταριού θα τοποθετηθούν σε απορροφητικό χαρτί το οποίο στη συνέχεια θα τυλιχθεί σε σχήμα ρολό, κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι σπόροι να ευρίσκονται στο μισό του ρολού. Το ρολό θα τοποθετηθεί σε ποτήρι με νερό ώστε το τμήμα του απορροφητικού χαρτιού στο οποίο ευρίσκονται οι σπόροι να είναι εκτός του νερού και θα διατηρηθεί στο περιβάλλον του Εργαστηρίου. στο δελτίο βλαστικής ικανότητας θα συμπληρωθεί για κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις η ημερομηνία σποράς.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 8 Ο ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΣΠΟΡΩΝ: (β) ΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΤΩΝ ΣΠΟΡΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΒΛΑΣΤΗΣΕΙ

Σκοπός Να αποκτηθεί εμπειρία στην προετοιμασία στην εκτίμηση του ποσοστού των σπόρων που έχουν βλαστήσει τεχνητά.

Για να παρακολουθηθεί η πορεία φυτρώματος των σπόρων συμπληρώνεται για κάθε περίπτωση (μέθοδος απορροφητικού χαρτιού προβλαστήριο, μέθοδος απορροφητικό χαρτί σε ρολό και μέθοδος άμμου) το παρακάτω ειδικό δελτίο βλαστικής ικανότητας.

ΔΕΛΤΙΟ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Εκτιμητής. Ημερομηνία. Κωδικός δείγματος. Κατηγορίες σπόρου Ημερομηνία Ημερομηνία Ημερομηνία 2 ης Σύνολο % σποράς 1 ης παρατήρησης παρατήρησης 1. Κανονικοί 2. Προσβεβλημένοι 3. Παραμορφωμένοι 4. Νεκροί 5. Σκληροί

α, κανονικοί: θεωρούνται όσοι σπόροι φυτρώνουν κανονικά. προσβεβλημένοι: είναι όσοι έχουν κάποια μυκητολογική προσβολή. β, παραμορφωμένοι: είναι όσοι έχουν κάποια παραμόρφωση (σχίσιμο, φούσκωμα) και για το λόγο αυτό δεν έχουν φυτρώσει. γ, νεκροί: είναι όσοι φούσκωσαν κανονικά αφού απορρόφησαν υγρασία αλλά δεν φύτρωσαν. Αν στεγνώσουν αποβάλλουν την υγρασία και μοιάζουν με τους κανονικούς. δ, Σκληροί: είναι όσοι σπόροι δεν απορρόφησαν καθόλου υγρασία Οι σπόροι των κατηγοριών (β), (γ) και (δ), όσοι δηλαδή δεν φυτρώνουν κανονικά θεωρούνται μη κανονικοί.

Πορεία Άσκησης Για κάθε μια μέθοδο θα συμπληρωθεί το δελτίο βλαστικής ικανότητας όπως στα παρακάτω παραδείγματα:

Μέθοδος απορροφητικού χαρτιού, στο προβλαστήριο 1 ο ΔΕΛΤΙΟ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Εκτιμητής Γιώργος Παναγιώτου Ημερομηνία συμπλήρωσης 02-12-03 Κωδικός δείγματος 4-3 (σιτάρι) Κατηγορίες σπόρου Σπορά 1 η μέτρηση 29-11-03 02-12-03 1. Κανονικοί 100 10 2 η μέτρηση Σύνολο % 2. Προσβεβλημένοι - 3. Παραμορφωμένοι - 4. Νεκροί - 3. Σκληροί -

Μέθοδος απορροφητικού χαρτιού σε σχήμα ρολό, στο περιβάλλον του Εργαστηρίου 2 ο ΔΕΛΤΙΟ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Εκτιμητής Γιώργος Κυριάκου Ημερομηνία συμπλήρωσης 02-12-03 Κωδικός δείγματος 4-3 (σιτάρι) Κατηγορίες σπόρου Σπορά 1 η μέτρηση 29-11-03 02-12-03 1. Κανονικοί 50 39 2 η μέτρηση Σύνολο % 2. Προσβεβλημένοι - 3. Παραμορφωμένοι - 4. Νεκροί - 5. Σκληροί -

Μέθοδος άμμου 3 ο ΔΕΛΤΙΟ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Εκτιμητής Γιώργος Κυριάκου Ημερομηνία συμπλήρωσης 02-12-03 Κωδικός δείγματος 3-2 (ρεβίθι) Κατηγορίες σπόρου Σπορά 1 η παρατήρηση 29-11-03 02-12-03 1. Κανονικοί 50 2 2 η παρατήρηση Σύνολο % 2. Προσβεβλημένοι - 3. Παραμορφωμένοι - 4. Νεκροί - 5. Σκληροί -

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 9 Ο ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΣΠΟΡΩΝ: (γ) ΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΕΒΛΗΜΕΝΩΝ ΣΠΟΡΩΝ.

Σκοπός Να αποκτηθεί εμπειρία στην προετοιμασία στην εκτίμηση του ποσοστού των σπόρων που έχουν βλαστήσει τεχνητά (ίδιος με το προηγούμενο Εργαστήριο).

Για κάθε μια μέθοδο ολοκληρώνεται η συμπλήρωση του δελτίο βλαστικής ικανότητας όπως στα παρακάτω παραδείγματα:

Μέθοδος απορροφητικού χαρτιού, στο προβλαστήριο 1 ο ΔΕΛΤΙΟ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Εκτιμητής Γιώργος Κυριάκου Ημερομηνία συμπλήρωσης 10-12-14 Κωδικός δείγματος 4-3 (σιτάρι) Κατηγορίες σπόρου Σπορά 1 η παρατήρηση 2 η παρατήρηση Σύνολο % 29-11-03 02-12-03 10-12-03 1. Κανονικοί 100 10 30 40 40 2. Προσβεβλημένοι - 13 13 13 3. Παραμορφωμένοι - 17 17 17 4. Νεκροί - 20 20 20 5. Σκληροί - 10 10 10

Μέθοδος απορροφητικού χαρτιού σε σχήμα ρολό, στο περιβάλλον του Εργαστηρίου. 2 ο ΔΕΛΤΙΟ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Εκτιμητής Γιώργος Κυριάκου Ημερομηνία συμπλήρωσης 10-12-14 Κωδικός δείγματος 4-3 (σιτάρι) Κατηγορίες σπόρου Σπορά 1 η παρατήρηση 2 η παρατήρηση Σύνολο % 29-11-03 02-12-03 10-12-03 1. Κανονικοί 50 39 1 40 80 2. Προσβεβλημένοι - 4 4 8 3. Παραμορφωμένοι - 3 3 6 4. Νεκροί - 2 2 4 5. Σκληροί - 1 1 2

Μέθοδος άμμου 3 ο ΔΕΛΤΙΟ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Εκτιμητής Γιώργος Κυριάκου Ημερομηνία συμπλήρωσης 10-12-14 Κωδικός δείγματος 3-2 (ρεβίθι) Κατηγορίες σπόρου Σπορά 1 η παρατήρηση 2 η παρατήρηση Σύνολο % 29-11-03 02-12-03 10-12-03 1. Κανονικοί 50 2 13 15 30 2. Προσβεβλημένοι - 12 12 24 3. Παραμορφωμένοι - 10 10 20 4. Νεκροί - 10 10 20 5. Σκληροί - 3 3 6

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 10 Ο ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΣΠΟΡΩΝ: (δ) ΜΕΘΟΔΟΣ ΧΛΩΡΙΟΥΧΟΥ ΤΕΤΡΑΖΟΛΙΟΥ

Σκοπός Να εξοικειώσει τους φοιτητές σε μια χημική μέθοδο υπολογισμού της βλαστικής ικανότητας που είναι ιδιαίτερα γρήγορη.

Το χλωριούχο τετραζόλιο χρησιμοποιείται στον έλεγχο της βλαστικής ικανότητας των σπόρων με τη μορφή υδατικού διαλύματος που είναι άχρωμο. Στο διάλυμα αυτό εμβαπτίζονται σπόροι, οπότε το χλωριούχο τερταζόλιο αντιδρά με το ένζυμο αφυδρογονάση που βρίσκεται στους ιστούς και το χρώμα των σπόρων γίνεται κόκκινο

Έλεγχος βλαστικής ικανότητας σπόρων σιταριού με τη μέθοδο του χλωριούχου τετραζολίου. Ικανοί να βλαστήσουν: 1 (όλο το έμβρυο έχει βαφεί) έως 6. Μη ικανοί: 7 έως 16 (Όλο το έμβρυο είναι άβαφο).

Το ένζυμο αφυδρογονάση είναι ενεργό μόνο στους ζωντανούς ιστούς και για τον λόγο αυτό οι νεκροί ιστοί δεν χρωματίζονται. Τα ζωντανά έμβρυα χρωματίζονται κόκκινα και αυτό δεν έχει καμία αρνητική επίπτωση γιατί αποκτώνται κανονικά φυτά. Υπάρχει η πιθανότητα να χρωματισθεί ένα μέρος του εμβρύου. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι το τμήμα που θα χρωματισθεί παραμένει ζωντανό (π. χ. το βλαστίδιο), ενώ το τμήμα που δεν έχει χρωματισθεί είναι νεκρό (π. χ. το ριζίδιο).

Για κάθε φυτικό είδος υπάρχει ένας συγκεκριμένος χρωματισμός, τον οποίο θα πρέπει να γνωρίζει αυτός που κάνει τον έλεγχο της βλαστικής ικανότητας.

Όταν η βλαστική ικανότητα του σπόρου είναι υψηλή, τα αποτελέσματα της μεθόδου του χλωριούχου τετραζολίου και της μεθόδου του προβλαστηρίου συμπίπτουν ικανοποιητικά. Όταν όμως η βλαστική ικανότητα του δείγματος είναι χαμηλή, τότε τα αποτελέσματα των δύο μεθόδων διαφέρουν, με αυτά της μεθόδου του χλωριούχου τετραζολίου να είναι λιγότερο αξιόπιστα.

Οι σπόροι που βρίσκονται σε λήθαργο δεν διαφοροποιούνται από αυτούς που δεν είναι γιατί χρωματίζονται το ίδιο με τους τελευταίους. Η μέθοδος του χλωριούχου τετραζολίου είναι ιδιαίτερα ακριβής ως προς τα αποτελέσματά της γιατί διακρίνει δύο μόνο κατηγορίες σπόρων: χρωματισμένους και αχρωμάτιστους.

Επιπλέον, δεν μπορεί να γίνει με τη μέθοδο αυτή διάκριση των εμβρύων ως προς την κανονικότητα της ανάπτυξης τους. Τα προβληματικά έμβρυα που θα αναπτυχθούν σε παραμορφωμένα φυτά χρωματίζονται κόκκινα και μπορεί να ληφθούν για κανονικά.

Η παρουσία ζωντανών μικροοργανισμών στο άμεσο περιβάλλον του εμβρύου, είναι δυνατό να προκαλέσουν κόκκινο χρωματισμό. Τέλος, αν οι σπόροι έχουν νεκρωθεί από υπερθέρμανση κατά τη διάρκεια της ξήρανσης, υπάρχει περίπτωση η αφυδρογονάση να παραμείνει για ένα μικρό χρονικό διάστημα ενεργή, να αντιδράσει και οι σπόροι να χρωματισθούν κόκκινοι.

Από την άλλη πλευρά, το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι η ταχύτητα ελέγχου της βλαστικής ικανότητας. Σε κανονική θερμοκρασία ο έλεγχος ολοκληρώνεται σε 24 ώρες. Όμως, αν η θερμοκρασία αυξηθεί, τότε ο έλεγχος ολοκληρώνεται σε λίγες ώρες.

Μια τελευταία χρήση της μεθόδου του χλωριούχου τετραζολίου είναι να ελεγχθεί αν οι σπόροι που δεν βλάστησαν με τη μέθοδο του προβλαστηρίου είναι νεκροί ή είναι σε λήθαργο.

Απαραίτητα υλικά 1. Σπόροι σιταριού ζωντανοί και νεκροί. 2. Χλωριούχο τετραζολίο. 3. Αποσταγμένο νερό.

Πορεία της άσκησης Οι φοιτητές θα παρασκευάσουν υδατικό διάλυμα 1% χλωριούχου τετραζολίου και θα ρυθμίσουν το ph του στο 6,5-7. Στη συνέχεια θα αφαιρέσουν το περισπέρμιο ή θα κόψουν τους σπόρους στη μέση, για να έλθει καλύτερα σε επαφή το διάλυμα με τους ιστούς του εμβρύου. Οι σπόροι αυτοί θα εμβαπτιστούν στο διάλυμα, όπου θα παραμένουν για 24 ώρες, σε θερμοκρασία 20-22 C. Τόσο η παρασκευή του διαλύματος όσο και η παραμονή των σπόρων σε αυτό γίνονται στο σκοτάδι. Μετά 24 ώρες θα καταγραφεί ο αριθμός των σπόρων που έχουν χρωματισθεί.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 11 Ο ΜΑΚΡΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΣΠΟΡΩΝ ΜΑΛΑΚΟΥ ΚΑΙ ΣΚΛΗΡΟΥ ΣΙΤΑΡΙΟΥ

Σκοπός Να εξοικειώσει τους φοιτητές με τα χαρακτηριστικά μορφολογικά γνωρίσματα που διαφοροποιούν τους σπόρους του μαλακού σιταριού από τους αντίστοιχους του σκληρού.

Γνώρισμα Είδος σιταριού Εμφάνιση Χρώμα Βούρτσα Κοιλιακή όψη Πλευρά Τομή Έμβρυο Ασπίδιο Μαλακό Ο σπόρος είναι πιο κοντός από αυτόν του σκληρού. Στις περισσότερες σύγχρονες ποικιλίες είναι πλατύτερος, ωοειδής, ογκώδης και λιγότερο ομοιόμορφος (Εικόνα 10, α) Περισσότερο μουντό Μέσου μεγέθους, που όταν την κοιτά κάποιος από την κοιλιακή όψη έχει ευδιάκριτη βάση (Εικόνα 10, β1). Βαθύ αυλάκι, μέσου βάθους με στρογγυλεμένες παρειές. Η άκρη του ασπιδίου δεν είναι ορατή, ενώ η αντίστοιχη του ριζιδίου είναι. Το περίγραμμα της κοιλιακής όψης είναι σχεδόν ευθύ, ενώ μερικές φορές φέρει μια ελαφρά διόγκωση προς το μέρος του εμβρύου (Εικόνα 10, γ1). Το ενδοσπέρμιο είναι μαλακό (γιατί έχει διάκενα αέρα), λευκό με όψη αλευρώδη. Είναι ωοειδές, με ασαφή όρια και ευδιάκριτο βλαστίδιο και ριζίδιο. Η άκρη του τελευταίου είναι λιγότερο μυτερή από αυτής του σκληρού (Εικόνα 10, α 1) Είναι λιγότερο διακριτό από αυτό του σκληρού, με καλά διαγραφόμενο χείλος (Εικόνα 10, α 2) Σκληρό Ο σπόρος του είναι μακρύτερος από αυτόν του μαλακού, γωνιώδης και σχεδόν τρίπλευρος σε εγκάρσια τομή (Εικόνα 11, α) Κεχριμπαρένιο Συνήθως δεν έχει, μπορεί όμως να υπάρχουν λίγα τριχίδια (Εικόνα 11, β1) Μέσου βάθους αυλάκι, καλά διαμορφωμένο, με εμφανή χείλη. Η περιοχή της βούρτσας είναι διακριτή, ενώ το έμβρυο και το χείλος είναι μερικώς διακριτά (Εικόνα 11, β 2) Το περίγραμμα της κοιλιακής όψης είναι σχεδόν ευθύ (Εικόνα 11, γ 2). Όψη τομής γυαλιστερή, ενδοσπέρμιο σκληρό και διάφανο Με σαφή όρια και περισσότερο στρογγυλεμένο περίγραμμα. Η άκρη του ριζιδίου είναι αιχμηρή και ανορθωμένη (Εικόνα 11, α 1) Έχει μια πολύ διακριτή, παχιά ανασηκωμένη στεφάνη (Εικόνα 11, α 2)

Μορφολογία σπόρων μαλακού σιταριού Μορφολογία σπόρων σκληρού σιταριού

Απαραίτητα υλικά και όργανα 1. Σπόροι μαλακού σιταριού, από διάφορες ποικιλίες. 2. Σπόροι σκληρού σιταριού, επίσης από διάφορες ποικιλίες. 3. Στερεοσκόπιο.

Πορεία της Άσκησης Ο κάθε φοιτητής θα εξετάσει σπόρους διαφόρων ποικιλιών μαλακού και σκληρού σιταριού. Θα εντοπισθούν όσα από τα παραπάνω γνωρίσματα υπάρχουν, που θα καταγραφούν χωριστά για κάθε ποικιλία.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 12 Ο ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΌΝΤΩΝ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΣΠΟΡΩΝ

Σκοπός Να γνωρίσει ο φοιτητής τους κυριότερους βιοτικούς εχθρούς, που προσβάλλουν τους αποθηκευμένους σπόρους. Να αποκτήσει εμπειρία ο φοιτητής στους κύριους τρόπους αντιμετώπισης των βιοτικών εχθρών των αποθηκών. Να γνωρίσει τα κυριότερα μέτρα ασφαλείας κατά την χημική αντιμετώπιση των βιοτικών εχθρών των αποθηκών.

Οι εχθροί των αποθηκευμένων σπόρων είναι πολλοί (μικροοργανισμοί, έντομα και τρωκτικά). Συνήθως συνυπάρχουν περισσότεροι από ένας εχθροί, αυτό όμως δε δημιουργεί ιδιαίτερες δυσκολίες στην αντιμετώπισή τους. Πολλά έντομα προσβάλλουν τους σπόρους στο χωράφι, γεννούν τα αυγά τους στους σπόρους και η ζημιά την οποία προκαλούν εξαρτάται από την υγρασία των σπόρων και από τη θερμοκρασία. Υπάρχουν έντομα που προσβάλλουν τους ακέραιους σπόρους, ανοίγοντας με τον τρόπο αυτό το δρόμο σε δευτερογενείς προσβολές από άλλα έντομα αποθηκών. Η ευπάθεια των σπόρων εξαρτάται από τα εξωτερικά καλύμματα τους (οι σπόροι που έχουν σκληρά καλύμματα είναι λιγότερο ευαίσθητοι από αυτούς που έχουν λιγότερο σκληρά καλύμματα).

Τα έντομα εκτός από την άμεση ζημιά που προκαλούν στους σπόρους, συνήθως προκαλούν και έμμεση ζημιά με την αναπνοή τους (μπορεί να παραχθεί αρκετή υγρασία ικανή να διεγείρει ακόμα και την έναρξη της βλάστησης των σπόρων). Η αναπνοή των σπόρων, μαζί με την αντίστοιχη των εντόμων και των μυκήτων, προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας, κάτι που ευνοεί την περαιτέρω ανάπτυξη των εντόμων. Αν όμως η θερμοκρασία ανέβει και άλλο, τότε η ανάπτυξη των εντόμων σταματά. Τα βακτήρια που προσβάλλουν το σπόρο μπορούν να προκαλέσουν επιπλέον αύξηση της θερμοκρασίας. Στα θερμά σημεία είναι δυνατό να παραχθούν υδρατμοί, που μεταφερόμενοι σε ψυχρότερες περιοχές του σωρού ψύχονται και παράγουν υγρασία. Η αύξηση αυτή της υγρασίας όχι μόνο βοηθά την ανάπτυξη εντόμων και μικροοργανισμών, αλλά αυξάνει και την αναπνευστική δραστηριότητα των σπόρων με τελικό αποτέλεσμα την αυτοθέρμανση και την αλλοίωσή τους.

Εκτός όμως από τα έντομα και τους μικροοργανισμούς, τα τρωκτικά αποτελούν ένα άλλο πολύ σοβαρό κίνδυνο για τα αποθηκευμένα προϊόντα. Οι ακατάστατες και ακάθαρτες αποθήκες δημιουργούν ένα πολύ καλό περιβάλλον για τα ποντίκια, που αναπτύσσονται σε μεγάλους πληθυσμούς και προκαλούν τεράστιες ζημιές.

Οι κυριότεροι εχθροί κατά την αποθήκευση του σιταριού Οι μύκητες είναι ένας εχθρός που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μια μείωση της απόδοσης κατά 4-10% το χρόνο. Συνήθως έχουμε μεταχρωματισμό του κόκκου και ανάματα. Τα συμπτώματα της προσβολής εξαρτώνται από το είδος του μύκητα, τη συγκέντρωσή του και το βαθμό προσβολής. Εκτός όμως από την υποβάθμιση της που μπορεί να προκαλέσουν πολύ σοβαρά προβλήματα στο καταναλωτή.

Τα έντομα είναι ένας άλλος πολύ σοβαρός εχθρός. Θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα και να απομακρύνονται από τις αποθήκες όλες οι εστίες μόλυνσης και να γίνεται καλή απολύμανση του χώρου πριν από τη μεταφορά της νέας παρτίδας. Τα πιο κοινά έντομα είναι η καλάνδρα, ο οριζόφιλος, το τριβόλιο κ. ά.

Η ψείρα του σιταριού (Sitophilus granarius): τέλειο έντομο (δεξιά) και προσβεβλημένοι σπόροι σιταριού (αριστερά)

Τέλειο έντομο της ψείρας του ρυζιού (Sitophilus oryzeae).

Κυριότεροι εχθροί κατά την αποθήκευση του καλαμποκιού Το καλαμπόκι λόγω του περιεχομένου στο σπόρο του λαδιού είναι μια τροφή που ελκύει διάφορους οργανισμούς. Υπάρχουν πολλοί μικροοργανισμοί που παρασιτούν στο σπόρο του καλαμποκιού, όπως υπάρχουν και πολλά έντομα που μπορεί να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά.

Τα έντομα των αποθηκών διακρίνονται σε αυτά που αναπτύσσονται μέσα στους σπόρους, σε αυτά που ζουν επάνω στο σπόρο και κυρίως σε σπασμένους σπόρους και σε αυτά που σχετίζονται με την υγρασία του σπόρου και τρέφονται με τα μυκήλια των μυκήτων που αναπτύσσονται στον σπόρο.

Αλφατοξίνη σε μούχλα

Τα περισσότερα από τα έντομα των αποθηκών έχουν σχετικά μικρή περίοδο ανάπτυξης, υψηλό ρυθμό αναπαραγωγής και μακρά διάρκεια ζωής ως ενήλικα άτομα. Για τους λόγους αυτούς όσοι αγοράζουν καλαμπόκι σε μορφή σπόρου και πρόκειται να το αποθηκεύσουν ή να το μεταφέρουν σε μεγάλες αποστάσεις, είναι προσεκτικοί και αποφεύγουν προσβεβλημένες παρτίδες ή χρησιμοποιούν ψεκασμούς πριν από την αποθήκευση.

Τέλος, τα ποντίκια αποτελούν έναν άλλο πολύ σοβαρό εχθρό του αποθηκευμένου σπόρου καλαμποκιού.

Τόποι αντιμετώπισης των βιοτικών παραγόντων που δημιουργούν προβλήματα κατά την αποθήκευση των σπόρων

Συνθήκες αποθήκευσης Οι συνθήκες αποθήκευσης αποτελούν το κρίσιμο σημείο για την αποθήκευση ενός προϊόντος. Τα περισσότερα έντομα των αποθηκών αναστέλλουν τον πολλαπλασιασμό τους όταν η θερμοκρασία αποθήκευσης είναι κατώτερη από 10 C. Η χαμηλή θερμοκρασία επιβραδύνει και τη δραστηριότητα των σπόρων και έτσι συντελεί στη καλύτερη αποθήκευσή τους. Επίσης η υπερβολική υγρασία ευνοεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών και γι αυτό θα πρέπει να απομακρύνεται, όπως έχει ήδη αναφερθεί με ειδικούς αφυγραντήρες. Ο καλός αερισμός συχνά είναι ευνοϊκός γιατί βοηθά τη θερμοκρασία να παραμείνει χαμηλή απομακρύνοντας ταυτόχρονα και ένα μεγάλο μέρος της υγρασίας.

Λήψη προστατευτικών μέτρων ψεκασμός αποθηκών πριν από την εισαγωγή των σπόρων με φάρμακα μεγάλης διάρκειας, αποφυγή μόλυνσης των σπόρων κατά τη μεταφορά τους, ανάμειξη των προς αποθήκευση σπόρων με εντομοκτόνα, τεχνητή ξήρανση των σπόρων. Η ξήρανση των σπόρων είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή, γιατί καταστρέφονται τα αυγά των εντόμων που βρίσκονται στην επιφάνεια των σπόρων, διατήρηση των σπόρων σε ψυγεία, αποφυγή αποθήκευσης σπόρων από διαφορετικά φυτικά είδη στην ίδια αποθήκη, η αποθήκη θα πρέπει να έχει μόνωση ώστε να μη ανεβαίνει η θερμοκρασία κατά το καλοκαίρι, και πρέπει να γίνονται τακτικοί έλεγχοι και ψεκασμοί μόλις διαπιστωθεί κάποιο πρόβλημα.

Τα κατασταλτικά μέτρα χρησιμοποιούνται μόλις διαπιστωθεί η έναρξη της προσβολής. Τα φάρμακα που θα χρησιμοποιηθούν σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να είναι ασφαλή και η εφαρμογή τους θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή τους.

Προστασία αποθηκευμένων σπόρων από τα τρωκτικά Για το σκοπό αυτό είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν αέρια υποκαπνισμού, σε μικρότερες συγκεντρώσεις από αυτές που χρησιμοποιούνται για τα έντομα, γιατί τα τρωκτικά είναι λιγότερο ανθεκτικά σε αυτά. Ένας άλλος λιγότερο δαπανηρός τρόπος είναι η χρησιμοποίηση δηλητηριασμένων δολωμάτων.

Για την παρασκευή δολωμάτων θα πρέπει να έχουμε υπόψη τα εξής ως δολώματα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται υλικά καλής ποιότητας. Το λάδι προσελκύει τα ποντίκια και για το λόγο αυτό θα πρέπει να χρησιμοποιείται. τα δολώματα δεν πρέπει να πιάνονται με γυμνά χέρια γιατί η ανθρώπινη μυρωδιά απωθεί τα τρωκτικά, Τα τρωκτικά είναι ιδιαίτερα πονηρά. Για το λόγο αυτό είναι καλό να χρησιμοποιούνται στην αρχή δολώματα χωρίς δηλητήριο, για να εξοικειώνονται τα ποντίκια με αυτά. Στη συνέχεια θα χρησιμοποιούνται δηλητηριασμένα δολώματα, και αυτό θα πρέπει να γίνεται για αρκετές μέρες ώστε τα ποντίκια να πάρουν τη θανατηφόρο δόση.