ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2: Τεκμηριωμένο Σχέδιο Δράσης

ΕΡΓΟ: «Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές», NAT PRO «Strategic plans for restoration, protection & eco tourism promotion in Natura 2000 sites which devastated by natural disasters» MIS: 902052 ΔΡΑΣΗ 4.2.: Ολοκληρωμένο Σύστημα Πρόληψης & Παρακολούθησης Πυρκαϊών στη Ζάκυνθο ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ 2: Τεκμηριωμένο Σχέδιο Δράσης ΜΕΛΕΤΗ: ΘΩΜΑ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ 8, 13673 ΑΧΑΡΝΕΣ - ΤΗΛ./FAX: 2102447366 info@m-athanasiou.gr www.m-athanasiou.gr ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013

ΦΟΡΕΑΣ ΑΝΑΘΕΣΗΣ Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων Επιτροπή Εκπαίδευσης και Ερευνών Επιστημονικός Υπεύθυνος του Έργου NAT-PRO με κωδικό MIS: 902052 ΦΟΡΕΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Το Έργο συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και από Εθνικούς Πόρους. Η πλήρης βιβλιογραφική αναφορά στο κείμενο αυτό είναι: Αθανασίου Μ., 2013. Μελέτη και επιχειρησιακό σχέδιο για την διαχείριση των δασικών πυρκαϊών στην Ζάκυνθο, Έργο Interreg IV NAT-PRO, Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων, Σελ. 153. ΜΕΛΕΤΗ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ: Μιλτιάδης Αθανασίου Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκης Περιβαλλοντολόγος M.Sc. Πρόληψη & Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών Δασολόγος, Γεωπληροφορική, Φυσική Γεωγραφία Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 2 από 153

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη 5 1. Εισαγωγή 5 2. Η περιοχή μελέτης 7 2.1 Οι καμένες εκτάσεις του διαστήματος 1991 έως 2012 10 3. Συλλογή χωρικών και περιγραφικών δεδομένων 12 3.1. Κλίμακα εργασίας και ακρίβεια δεδομένων 13 3.2. Ανθρωπογενές περιβάλλον 14 3.2.1. Δίκτυα 14 3.2.2. Aνθρώπινο δυναμικό & εξοπλισμός δασοπυροσβεστικού ενδιαφέροντος 16 3.2.2.1. Πηγές υδροληψίας 16 3.2.2.2. Πυροφυλάκια 16 3.2.2.3. Τακτικές πυροσβεστικές δυνάμεις 16 3.2.2.3.1. Θέσεις περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων 18 3.2.2.4. Χωματουργικά μηχανήματα 18 3.2.2.5. Εθελοντικές δυνάμεις 18 3.3. Αίτια έναρξης δασικών πυρκαϊών 19 3.4. Εργασίες πεδίου 19 3.4.1. Δασικά καύσιμα (βλάστηση) & Μοντέλα Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.) 19 3.4.2. Ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων 24 4. Πρόβλεψη συμπεριφοράς πιθανών δασικών πυρκαϊών 24 4.1. Το σύστημα FARSITE 25 4.1.1. Δεδομένα εισόδου 28 4.1.1.1. Δημιουργία αρχείου Μ.Κ.Υ. (χάρτη Μ.Κ.Υ. της περιοχής μελέτης - Παραδοτέο 1 της Δράσης 4.2) & αρχείου κάλυψης κόμης 28 4.1.1.2. Δημιουργία αρχείου εργασίας 33 4.1.1.2.1. Ορισμός σεναρίων μετεωρολογικών συνθηκών 34 4.1.1.2.1.1. Αρχείο καιρού 34 4.1.1.2.1.2. Αρχείο αρχικής υγρασίας καύσιμης ύλης 34 4.1.1.2.1.2.1. FMC% δυσμενών συνθηκών (ΣΕΝΑΡΙΟ 1) 34 4.1.1.2.1.2.2. FMC% μέσων συνθηκών (ΣΕΝΑΡΙΟ 2) 35 4.1.1.2.1.3. Αρχείο ανέμου 36 4.1.1.3. Ορισμός πιθανών σημείων έναρξης πυρκαϊάς 37 Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 3 από 153

4.1.2. Δεδομένα εξόδου - ποσοτικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς της φωτιάς 39 4.2. Πλεονεκτήματα και περιορισμοί κατά τη χρήση του Farsite 40 5. Τεκμηρίωση επιχειρησιακού σχεδίου 43 5.1. Πρόληψη και Προκατασταλτικός Σχεδιασμός 43 5.1.1. Διαχείριση της καύσιμης ύλης 44 5.1.1.1. Οι καμένες περιοχές & η συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊάς 46 5.1.1 2. Χόρτα 46 5.1.2. Συλλογή αποβλήτων 49 5.1.3. Παρακολούθηση και έγκαιρος εντοπισμός πυρκαϊών 50 5.1.4. Εκτίμηση κινδύνου - ετοιμότητα 54 5.1.4.1. Διασπορά δυνάμεων - περιπολίες 61 5.1.5. Εθελοντές 67 5.1.6. Πολίτες προσέλκυση νέων εθελοντών 68 5.1.7. Συμβατότητα μέσων και μεθόδων κοινές ασκήσεις 69 5.2. Καταστολή στόχοι και τακτικές 69 6. Μελέτη σχεδιασμού Συστήματος Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Παραδοτέο 1 της Δράσης 5.2) 76 6.1. Σχεδιασμός του DSS 77 6.2. Αξιοποίηση του DSS 78 6.3. Χειρισμός της διεπαφής του DSS 79 Ευχαριστίες 79 Βιβλιογραφία 80 Παράρτημα 1: Απλοποιημένος οδηγός ενεργειών - Παραδοτέο 3 της Δράσης 4.2 84 Παράρτημα 2: Φωτογραφική τεκμηρίωση [βλάστηση (δασικά καύσιμα) & Μ.Κ.Υ.] 89 Παράρτημα 3: Παραμετροποίηση Μοντέλων Καύσιμης Ύλης 104 Παράρτημα 4: Μετεωρολογικές συνθήκες και σημεία έναρξης ενδεχόμενων πυρκαϊών 105 Παράρτημα 5: Χειρισμός του λογισμικού Farsite 109 Παράρτημα 6: Προσομοιώσεις χωρικής εξάπλωσης δασικών πυρκαϊών από το Farsite 114 Παράρτημα 7: Παράδοση ψηφιακών δεδομένων διανυσματικής και πλεγματικής μορφής για το Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων - Παραδοτέο 2 της Δράσης 5.2 153 Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 4 από 153

Περίληψη Για την μείωση του κινδύνου πυρκαϊάς και την αντιπυρική προστασία της περιοχής μελέτης - η οποία περιλαμβάνει και τμήματα των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ SCI) GR2210001 και GR2210002 του Ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 προτάθηκαν, στα πλαίσια του έργου NAT-PRO, προληπτικά, προκατασταλτικά και κατασταλτικά μέτρα με βάση: α) την ανάλυση του συνόλου των διαθέσιμων στοιχείων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος και β) την πρόβλεψη της συμπεριφοράς ενδεχόμενων δασικών πυρκαϊών, υπό ποικίλες πιθανές μετεωρολογικές συνθήκες. Από την αξιοποίηση του συνόλου των σχετικών δεδομένων και τη σχετική ανάλυση που διεξήχθη στο περιβάλλον του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών ArcMap 9.3 της ESRI, τεκμηριώθηκε η ανάγκη ενίσχυσης των περιπολιών στο βόρειο άκρο και στο ανατολικό όριο της περιοχής μελέτης και διατυπώθηκαν ποικίλες εναλλακτικές προσεγγίσεις ως προς τη διασπορά και τις τακτικές των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων. Η βλάστηση της περιοχής, στην οποία μπορεί να μεταδοθεί η φωτιά, περιγράφηκε χρησιμοποιώντας Μοντέλα Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.) που έχουν δημιουργηθεί για την Ελλάδα [από τους Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), και Dimitrakopoulos (2002)]. Τα Μ.Κ.Υ. εισήχθησαν, στη συνέχεια, στο ελεύθερο λογισμικό - σύστημα Farsite (Finney, 1998) ως ένα εκ των απαιτούμενων δεδομένων εισόδου. Οι προσομοιώσεις της χωρικής εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών που παρήχθησαν, συμπεριλαμβάνονται στο Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (DSS) που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του έργου, είναι διαθέσιμες προς αξιοποίηση μέσω της σχετικής γραφικής διεπαφής και τεκμηρίωσαν μεταξύ άλλων - τα προληπτικά μέτρα και τις κατασταλτικές τακτικές που προτάθηκαν. Το DSS σχεδιάστηκε έτσι ώστε να είναι απλό, να χρησιμοποιείται εύκολα (Little, 1970), να μην υποκαθιστά τις δυνατότητες της κριτικής σκέψης του λήπτη αποφάσεων αλλά να διευκολύνει τη λύση συγκεκριμμένων προβλημάτων που αφορούν στη διαχείριση της δασικής πυρκαϊάς, ακόμα κι όταν ο χρήστης δεν έχει ιδιαίτερες γνώσεις πληροφορικής (Sprague and Watson, 1976, Sprague and Carlson, 1982, Ιωάννου, 2008). 1. Εισαγωγή Το Έργο ΝΑΤ-PRO πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Διασυνοριακού Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα - Ιταλία 2007-2013», το οποίο εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 28/03/2008 με την απόφαση C(2008)1132/ 28/03/2008. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 5 από 153

Αντικείμενο της δράσης 4.2 του Έργου, είναι η εκπόνηση μελέτης για την τεκμηρίωση σχετικού σχεδίου δράσης για την διαχείριση των δασικών πυρκαϊών, στο δυτικό τμήμα της νήσου της Ζακύνθου. Η περιοχή μελέτης είναι κυρίως ημιορεινή, κατά τόπους ορεινή και περιλαμβάνει τμήματα των ΤΚΣ GR2210001 (Δυτικές και βορειοανατολικές ακτές Ζακύνθου) και GR2210002 [Κόλπος Λαγανά Ζακύνθου (ακρ. Γεράκι-Κερί) και νησίδες Μαραθωνήσι & Πελούζο] του Ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 καθώς και το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Κ425 [Βραχίωνας (Γυρίου-Μαριών)]. Παρ όλη την υψηλή ικανότητα των οικοσυστημάτων της Ζακύνθου να ανακάμπτουν από την πυρκαϊά (Χαϊδευτού κ.α., 2013), η υψηλή συχνότητα εμφάνισης των πυρκαϊών στην περιοχή μελέτης συνιστά ισχυρή διαταραχή και έχει μετατρέψει αρκετές περιοχές της, σε φρυγανότοπους. Ο κίνδυνος πυρκαϊών οι οποίες είναι πιθανόν να εκδηλωθούν στο μέλλον, υπαγορεύει την ανάγκη στοχευμένων παρεμβάσεων στα πλαίσια της συνολικής διαχείρισης του οικοσυστήματος του νησιού καθώς και την ανάγκη της διαρκούς επόπτευσής του για την προστασία του. Η αποτελεσματική πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαϊών προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, και: α) τη γνώση και ανάλυση των αιτίων έναρξης των δασικών πυρκαϊών των παρελθόντων ετών αλλά και β) την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αυτές θα εξαπλωθούν δηλαδή τη δυνατότητα πρόβλεψης των χαρακτηριστικών που θα έχουν κάτω από τις εκάστοτε επικρατούσες συνθήκες, έτσι ώστε να είναι εφικτή η έγκαιρη λήψη προληπτικών μέτρων αλλά και γρήγορων και αποτελεσματικών αποφάσεων κατά την καταστολή. Η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τις προσπάθειες ισορροπημένου συνδυασμού των σταδίων της διαχείρισης των δασικών πυρκαϊών και οι περιορισμοί στη χρηματοδότηση αναδεικνύουν την μεγάλη σημασία της επιστημονικής ανάλυσης αξιόπιστων στοιχείων. Η συλλογή, προετοιμασία, επεξεργασία και αξιοποίηση των δεδομένων καθώς και τα επί μέρους στάδια του συνόλου των εργασιών, παρουσιάζονται αναλυτικά στα επόμενα κεφάλαια και γίνεται σαφής μνεία των παραδοχών, των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των περιορισμών της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε. Κατά την εκπόνηση της μελέτης αξιοποιήθηκαν το Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών ArcMap 9.3 της ESRI (license Type: ArcView single use) και το ελεύθερο λογισμικό σύστημα δισδιάστατης προσομοίωσης χωρικής εξάπλωσης δασικών πυρκαϊών Farsite (έκδοση 4.1.055) της Δασικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ (Finney, 1998). Λόγω της φύσης της παρούσας μελέτης τεκμηρίωσης του σχεδίου δράσης (παραδοτέο 2 της Δράσης 4.2), σε αυτήν περιλαμβάνεται το σύνολο των λοιπών παραδοτέων της από 10/04/2013 Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 6 από 153

Σύμβασης του Αναδόχου με την Αναθέτουσα Αρχή, ήτοι τα Παραδοτέα 1 & 3 της Δράσης 4.2 και το Παραδοτέα 1 & 2 της Δράσης 5.2 (Χάρτης Μοντέλων Καύσιμης Ύλης της περιοχής μελέτης, Απλοποιημένος οδηγός ενεργειών, Μελέτη σχεδιασμού Συστήματος Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων και τα σχετικά ψηφιακά δεδομένα διανυσματικής και πλεγματικής μορφής, αντίστοιχα). 2. Η περιοχή μελέτης Στα πλαίσια της εκπόνησης του επιχειρησιακού σχεδίου δράσης για την διαχείριση των δασικών πυρκαϊών, ως περιοχή μελέτης ορίστηκε η περιοχή μελέτης του έργου Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές (NAT PRO), μαζί με το χερσαίο τμήμα της ζώνης επιρροής της, του ενός χιλιομέτρου (1 km) προς τα ανατολικά, με συνολικό εμβαδόν 27.104 εκτάρια (ha) (σχήμα 1). Δηλαδή, η περιοχή μελέτης της δράσης 4.2 (ήτοι της παρούσας μελέτης 1 ) είναι το δυτικό τμήμα της νήσου της Ζακύνθου και αποτελείται από: το χερσαίο τμήμα του ΤΚΣ GR2210001 (Δυτικές και βορειοανατολικές ακτές Ζακύνθου, βλ. εικόνα 1) του Ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 2, το χερσαίο τμήμα του ΤΚΣ GR2210002 (Κόλπος Λαγανά Ζακύνθου (ακρ. Γεράκι-Κερί) και νησίδες Μαραθωνήσι & Πελούζο) του Ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000, στο νοτιοδυτικό του άκρο του οποίου υπάρχουν η υψηλής οικολογικής αξίας λίμνη του Κερίου (εικόνα 2) και η πηγή του Ηρόδοτου. Η λίμνη συνιστά τον μοναδικό εναπομείναντα υγρότοπο του νησιού, αποστραγγίζει φυσικά κατά το μεγαλύτερο διάστημα του έτους και καλύπτεται από υδροχαρή βλάστηση (κυρίως Arundo donax, Juncus acutus, J. heldreichianus, J. bufonius, Schoenoplectus spp., Scirpus maritimus, στον πυρήνα της) και καλαμιώνα (Phragmites australis). τον υπόλοιπο ορεινό όγκο του νησιού (εικόνα 3) εντός του οποίου υπάρχει το Καταφύγιο Άγριας Ζωής Κ425 [Βραχίωνας (Γυρίου-Μαριών)] και το χερσαίο τμήμα της ζώνης επιρροής 1 km, του ορεινού όγκου προς τα ανατολικά. 1 Η περιοχή μελέτης επεκτάθηκε προς τα ανατολικά, για λόγους πραγματισμού και της παράλληλης αύξησης: α) της αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων των προσομοιώσεων της χωρικής εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών και των προβλέψεων της συμπεριφοράς τους καθώς και β) της χρησιμότητας των επακόλουθων σχετικών συμπερασμάτων επί του δυναμικού φαινομένου των δασικών πυρκαϊών. 2 Σύμφωνα με το άρθρο 3, παρ.1 της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας». Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 7 από 153

Σχήμα 1: Χάρτης προσανατολισμού για την περιοχή μελέτης της Δράσης 4.2. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 8 από 153

Το τοπίο της περιοχής μελέτης είναι ετερογενές, περιλαμβάνει πλήθος χωριών και οικισμών, όντας ένα μωσαϊκό: α) διεσπαρμένων συστάδων ή μεγαλύτερων περιοχών ώριμου δάσους, β) περιοχών που καλύπτονται μόνον από επιφανειακή βλάστηση (κυρίως μακία και φρυγανικά είδη, αμιγώς ή σε μίξη κατά περίπτωση) και γ) γεωργικών καλλιεργειών (π.χ. ελαιώνες, κ.α.). Εικόνα 1: Άποψη τμήματος των δυτικών ακτών της Ζακύνθου (GR2210001). Λήψη από θέση, νοτιοδυτικά του χωριού Κερί. Εικόνα 2: Η λίμνη Κερίου η οποία βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης και εντός του χερσαίου τμήματος του ΤΚΣ GR2210002, στο νοτιοδυτικό του άκρο. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 9 από 153

Εικόνα 3: Άποψη τμήματος του ορεινού όγκου του Βραχίωνα, στο μεγαλύτερο μέρος του οποίου (κόκκινο πλαίσιο) η διεργασία της διάβρωσης είναι έντονη. Στα αριστερά της φωτογραφίας, στους πρόποδες του βουνού διακρίνεται το χωριό Αγία Μαρίνα της Δημοτικής Ενότητας Αρτεμισίων. Λήψη από το χωριό Άγιος Δημήτριος της Δημοτικής Ενότητας Αλυκών. 2.1. Οι καμένες εκτάσεις του διαστήματος 1991 έως 2012 Στην περιοχή μελέτης, τα τμήματα που δεν έχουν πληγεί από δασική πυρκαϊά τα τελευταία 22 έτη (από το έτος 1991 έως το 2012 και εξαιρουμένης της αντιπυρικής περιόδου του 2013) είναι πολύ λίγα (σχήμα 2). Με βάση τα χωρικά δεδομένα των καμένων εκτάσεων από το 1991 έως και το 2012, οι μεγαλύτερες από αυτές τις περιοχές είναι τρεις και εντοπίζονται, σε γενικές γραμμές (από βορρά προς νότο): Περιοχή 1 η : ανατολικά των Μαριών και της Έξω Χώρας, βόρεια του Άγιου Λέοντα, νότια των Ορθονιών και δυτικά του χωριού Πηγαδάκια, Περιοχή 2 η : νότια του Κοιλιωμένου και βόρεια του Αγαλά και Περιοχή 3 η : το μεγαλύτερο τμήμα του ακρωτηρίου Γεράκι - Κερί Με βάση τα χωρικά δεδομένα των καμένων εκτάσεων από το 2002 έως και το 2012, αναδεικνύονται οι περιοχές που έχουν πρόσφατα πληγεί από δασική πυρκαϊά περισσότερες από μία φορές (σχήμα 2) που όπως διαπιστώθηκε και από τις εργασίες πεδίου - καλύπτονται επί το πλείστον από λεπτά δασικά καύσιμα (φρύγανα και χόρτα). Η μεταπυρική αναγέννηση της βλάστησης στις περισσότερες από τις περιοχές αυτές, έχει δημιουργήσει συνθήκες αύξησης του κινδύνου δασικής πυρκαϊάς γεγονός που (εκτός από την, δυνητικά, αρνητική επίδραση στην οικολογική ισορροπία και την βιοποικιλότητά τους) μπορεί να ευνοήσει δασική πυρκαϊά υψηλής ταχύτητας διάδοσης η οποία θα είναι πολύ δύσκολο να κατασταλεί. Σε κάποιες περιοχές, η υψηλή συχνότητας εμφάνιση πυρκαϊάς έχει οδηγήσει στην δημιουργία μωσαϊκού δασικών και αγροτοδασικών εκτάσεων ενώ σε άλλες περιοχές (ειδικά εκεί όπου πρωτίστως η υδατική αλλά και η αιολική διάβρωση είναι έντονες) έχει επιταχύνει τις διαδικασίες ερημοποίησης (εικόνα 4). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 10 από 153

Σχήμα 2: Οι καμμένες εκτάσεις του διαστήματος 1991 έως 2012. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 11 από 153

Εικόνα 4: Γενική άποψη και λεπτομέρεια περιοχής στις δυτικές ακτές της Ζακύνθου η οποία έχει πληγεί 4 φορές από πυρκαϊά, από το 1975. Η περιοχή βρίσκεται 4,5 km νότια του χωριού Άγιος Λέων και 4,7 km δυτικά, νοτιοδυτικά του χωριού Κοιλιωμένος. Στο μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης, η εδαφική απώλεια και η διάβρωση δεν είναι έντονες ενώ στο όριο μεταξύ του ορεινού όγκου του Βραχίωνα και του πεδινού τμήματος του νησιού 3 (εικόνα 3), είναι μεγάλη (10 20 ton/ha*year 4 ) ή πολύ μεγάλη (>20 ton/ha*year), κυρίως λόγω των χαρακτηριστικών των γεωλογικών σχηματισμών και των υψηλών τιμών της μορφολογικής κλίσης (Μπαθρέλλος κ.α., 2010). 3. Συλλογή χωρικών και περιγραφικών δεδομένων Τα απαιτούμενα χωρικά και περιγραφικά ψηφιακά δεδομένα συλλέχθηκαν ή δημιουργήθηκαν και τελικά εισήχθησαν με την μορφή των αντίστοιχων επιπέδων πληροφορίας, διανυσματικής ή πλεγματικής μορφής - στο εγκατεστημένο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (ΓΣΠ) (λογισμικό ArcGIS 9.3.1 ArcView Single User της ESRI) του Γραφείου Περιβαλλοντικών Μελετών Αθανασίου Μιλτιάδης. Το σύνολο των ως άνω δεδομένων και του λοιπού υποστηρικτικού υλικού (πίνακας 1) συχνά αφορά σε πληροφορία που εκτείνεται χωρικά και εκτός της περιοχής μελέτης. 3 Είναι το ανατολικό όριο της περιοχής μελέτης του έργου NAT-PRO που βρίσκεται, όμως, εντός της περιοχής μελέτης της δράσης 4.2 (βλ. κεφάλαιο 2). 4 τόνοι/εκτάριο*έτος Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 12 από 153

Πίνακας 1: Χωρικά και περιγραφικά δεδομένα της ευρύτερης περιοχής Περιγραφή επιπέδου Τύπος αρχείου Συντομογραφία Περιοχή μελέτης Δράσης 4.2 διανυσματικός (vector) Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους πλεγματικός (raster) DEM Μορφολογικές κλίσεις πλεγματικός (raster) Slope Προσανατολισμός (έκθεση) μορφολογικών κλίσεων πλεγματικός (raster) Aspect Όρια του ΤΚΣ 5 GR2210001 του δικτύου Natura 2000 διανυσματικός (vector) Όρια του ΤΚΣ GR2210002 του δικτύου Natura 2000 διανυσματικός (vector) Όρια του Καταφυγίου Άγριας Ζωής Κ425 διανυσματικός (vector) Λίμνη Κερίου διανυσματικός (vector) RAPIDEYE χωρικής διακριτικής ικανότητας 5m πλεγματικός (raster) Βλάστηση (δασικά καύσιμα) 6 διανυσματικός (vector) Μοντέλα Καύσιμης Ύλης 7 (Fuel Models) διανυσματικός (vector) Μ.Κ.Υ. (F.M.) Μοντέλα Καύσιμης Ύλης (Fuel Models) πλεγματικός (raster) Μ.Κ.Υ. (F.M.) Κάλυψη κόμης (Canopy Cover) πλεγματικός (raster) CC Καμένες εκτάσεις 1975-2012 8 διανυσματικός (vector) Πιθανά σημεία έναρξης δασικών πυρκαϊών διανυσματικός (vector) Πρατήρια καυσίμων διανυσματικός (vector) Μεμονωμένα κτίσματα (οικίες, κλπ) διανυσματικός (vector) Οδικό δίκτυο (Εθνικό και Επαρχιακό) διανυσματικός (vector) Χώροι Υγειονομικής Ταφής & Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων διανυσματικός (vector) ΧΥΤΑ & ΧΑΔΑ Θέσεις Πυροσβεστικού Σταθμού & Κλιμακίου 9 διανυσματικός (vector) Θέσεις υφιστάμενων πυροφυλακίων (βλ. παραπομπή 9) διανυσματικός (vector) Ορατότητα από τα υφιστάμενα πυροφυλάκια πλεγματικός (raster) Θέσεις περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων (βλ. παραπομπή 9) διανυσματικός (vector) Ορατότητα από τα περιπολικά οχήματα πλεγματικός (raster) Θέσεις δυνατότητας προσγείωσης ελικοπτέρου(βλ. παραπομπή 9) διανυσματικός (vector) Μορφολογικές κλίσεις > 30 μοιρών ( ο ) πλεγματικός (raster) Νοτιοδυτικές εκθέσεις μορφολογικών κλίσεων πλεγματικός (raster) 3.1. Κλίμακα εργασίας και ακρίβεια δεδομένων Η χαρτογραφική κλίμακα εργασίας κυμάνθηκε από 1:150.000 (για την επόπτευση της περιοχής μελέτης, εμβαδού 27.104 ha) έως και περίπου 1:8.000 για τις επί μέρους προσομοιώσεις της χωρικής εξάπλωσης των πιθανών δασικών πυρκαϊών. Το μέγεθος του εικονοστοιχείου (pixel) του Ψηφιακού Μοντέλου Εδάφους (Digital Elevation Model DEM) που χρησιμοποιήθηκε είναι 20 m και συνιστά πολύ ικανοποιητική ανάλυση για τις προσομοιώσεις της εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών στο ετερογενές τοπίο της περιοχής, καθώς 5 Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (Special Community Interest SCI). 6 Το διανυσματικό αρχείο της βλάστησης δημιουργήθηκε με βάση την μεθοδολογία: α) καταγραφής των δασικών καυσίμων στο πεδίο από τον γράφοντα μελετητή και τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη και β) εφαρμογής στη συνέχεια της μεθόδου επιβλεπόμενης ταξινόμησης της μέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood) από τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη, για την ταξινόμηση της δορυφορικής εικόνας RAPIDEYE. 7 Το αρχείο των Μ.Κ.Υ., όπως αυτό προέκυψε μετά την περιφραφή της βλάστησης από τα Μ.Κ.Υ. των Δημητρακόπουλος κ.α. (2001), Dimitrakopoulos (2002) και Scott and Burgan (2005). 8 Πηγή στοιχείων: Δασαρχείο Ζακύνθου. 9 Πηγή στοιχείων: Πυροσβεστική Υπηρεσία Ζακύνθου Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 13 από 153

είναι μικρότερο από τις τιμές 25 έως 50 m που συχνά χρησιμοποιούνται (Finney, 1998) στο πρόγραμμα Farsite. Οι απαιτήσεις της μελέτης, το μέγεθος των επί μέρους στοιχείων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και των υποδομών της περιοχής, καθόρισαν το είδος, τον αριθμό και τη σχετική ανάλυση των αποτελεσμάτων και των σχετικών χαρτών που παρήχθησαν. Σχετικά με τη βλάστηση, η διαθέσιμη πληροφορία και λεπτομέρεια ήταν ιδιαίτερα αυξημένες λόγω της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε για την παραγωγή του σχετικού χάρτη, κατά την ταξινόμηση της δορυφορικής εικόνας RAPIDEYE (χωρικής διακριτικής ικανότητας 5m, βλ. κεφάλαιο 3.4.1). 3.2. Ανθρωπογενές περιβάλλον Τα χωριά, οι οικισμοί και τα μεμονωμένα κτίσματα της ευρύτερης περιοχής (ποικίλων χρήσεων, μόνιμης ή εποχικής δραστηριότητας) της περιοχής μελέτης, παρουσιάζονται στο σχήμα 3 μαζί με τα υπόλοιπα δεδομένα του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος τα οποία περιγράφονται στα επόμενα κεφάλαια. 3.2.1. Δίκτυα Το οδικό δίκτυο 10 (Εθνικό και Επαρχιακό, βλ. πίνακα 1) είναι πυκνό, στην πλειονότητά του είναι στενό, βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση και παρουσιάζεται στο σχήμα 3. Η βατότητα και το πλάτος 11 των αγροτικών και των δασικών δρόμων ποικίλουν και η συντήρησή τους λαμβάνει χώρα πριν την έναρξη των αντιπυρικών περιόδων. 10 Βάσει του ΠΔ209/98 (ΦΕΚ-169/Α/15-7-98): α) Βασικό Εθνικό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Εθνικού Οδικού Δικτύου που συνδέει τη χώρα με άλλες επικράτειες, απ' ευθείας ή με παρέμβαση πορθμείων ή τα σπουδαιότερα αστικά κέντρα μεταξύ τους. β) Δευτερεύον Εθνικό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Εθνικού Οδικού Δικτύου που συνδέει βασικούς εθνικούς οδικούς άξονες μεταξύ τους ή με μεγάλα αστικά κέντρα, λιμάνια, αεροδρόμια ή με τόπους εξαιρετικού τουριστικού ενδιαφέροντος ή είναι οδικοί άξονες για τους οποίους έχει γίνει παραλλαγή με Βασικό Εθνικό Οδικό Δίκτυο. γ) Τριτεύον Εθνικό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Εθνικού Οδικού Δικτύου που έχει αντικατασταθεί με νέες χαράξεις Εθνικού Οδικού Δικτύου ή εξυπηρετεί μετακινήσεις σε περιοχές με αρχαιολογικό, τουριστικό, ιστορικό ή αναπτυξιακό ενδιαφέρον. δ) Πρωτεύον Επαρχιακό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Επαρχιακού Οδικού Δικτύου που συνδέει αστικά κέντρα με το Εθνικό Οδικό Δίκτυο, καθώς και περιοχές με αρχαιολογικό, τουριστικό, ιστορικό ή αναπτυξιακό ενδιαφέρον. ε) Δευτερεύον Επαρχιακό Οδικό Δίκτυο είναι το τμήμα εκείνο του Επαρχιακού Οδικού Δικτύου, που συνδέει Δήμους ή Κοινότητες, εκτός της πρωτεύουσας του Νομού, μεταξύ τους. 11 Το πλάτος που απαιτείται για την διασταύρωση δύο πυροσβεστικών οχημάτων είναι 7 μέτρα, τουλάχιστον. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 14 από 153

Σχήμα 3: Χάρτης ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 15 από 153

Η γραμμή υψηλής τάσης, του δικτύου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ, έχει γενική διεύθυνση βορειοδυτική νοτιοανατολική μεταξύ του Αγίου Νικολάου Βολιμών και της πόλης της Ζακύνθου, περνά επάνω από μακία βλάστηση, αγροτικές καλλιέργειες και δεν εγκυμονεί μεγάλο κίνδυνο έναρξης πυρκαϊάς, σε γενικές γραμμές. Αντίθετα, στις γραμμές μεταφοράς του δικτύου μεσαίας τάσης, λαμβάνουν χώρα βραχυκυκλώματα, κατά τις περιόδους που αυτές περιβάλλονται από αρκετή σκόνη και οι τιμές της σχετικής υγρασίας του αέρα είναι σχετικά υψηλές. 3.2.2. Aνθρώπινο δυναμικό & εξοπλισμός δασοπυροσβεστικού ενδιαφέροντος 3.2.2.1. Πηγές υδροληψίας Οι ανάγκες πλήρωσης των δεξαμενών των δασοπυροσβεστικών οχημάτων με νερό, καλύπτονται από τα υδροστόμια (κρουνούς) και τις υδρογεωτρήσεις της περιοχής καθώς και από τα υδροφόρα οχήματα τα οποία παρέχονται με μέριμνα του Δήμου Ζακύνθου ή της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, κατά περίπτωση. Η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης Ζακύνθου (ΔΕΥΑΖ) κατασκευάζει υδροστόμια, κυρίως στην ορεινή Ζάκυνθο (συνήθως από 1 υδροστόμιο σε κάθε χωριό και κατά μήκος επιλεγμένων δρόμων). Στο νησί της Ζακύνθου δεν υπάρχουν υδατοδεξαμενές, με κάποιες εξαιρέσεις όπως η κλειστή υδατοδεξαμενή στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (εικόνα 5) που βρίσκεται ανατολικά των Ορθονιών, στην περιοχή Χαρτάτα - Λαγκάδα της Δημοτικής ενότητας Αλυκών. Η θάλασσα αποτελεί την πηγή υδροληψίας για τα πυροσβεστικά αεροσκάφη (Α/Φ) και ελικόπτερα (Ε/Π). 3.2.2.2. Πυροφυλάκια Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν δύο πυροφυλάκια (στις Άνω Βολίμες και στο Κερί) τα οποία επανδρώνονται κατά τις αντιπυρικές περιόδους (συγκεκριμένα από την 1 η Ιουνίου έως την 31 η Οκτωβρίου κάθε έτους). Οι θέσεις τους παρουσιάζονται στα σχήματα 1 & 3. 3.2.2.3. Τακτικές πυροσβεστικές δυνάμεις Ο τομέας ευθύνης του Πυροσβεστικού Σταθμού του νησιού που βρίσκεται μεταξύ της πόλης και του αεροδρομίου της Ζακύνθου είναι όλο το νησί εκτός της Δημοτικής Ενότητας Ελατίων, η οποία είναι τομέας ευθύνης του Πυροσβεστικού Κλιμακίου Ελατίων που είναι εγκατεστημένο στο χωριό Αναφωνήτρια. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 16 από 153

Εικόνα 5: Κλειστή υδατοδεξαμενή στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στην περιοχή Χαρτάτα - Λαγκάδα της Δημοτικής ενότητας Αλυκών. Η συνολική δύναμη του Πυροσβεστικού Σταθμού και του Κλιμακίου είναι 39 μόνιμοι και 42 πυροσβέστες πενταετούς υποχρέωσης. Κατά τις αντιπυρικές περιόδους η δύναμη του κλιμακίου ενισχύεται από ακόμη 18 εποχικούς δασοπυροσβέστες. Τα συνολικά υδροφόρα δασοπυροσβεστικά οχήματα είναι: 2 οχήματα, χωρητικότητας 12 500 λίτρων 1 όχημα, χωρητικότητας 800 λίτρων 1 όχημα, χωρητικότητας 1.000 λίτρων 2 οχήματα, χωρητικότητας 1.500 λίτρων 1 όχημα, χωρητικότητας 2.000 λίτρων 5 οχήματα, χωρητικότητας 2.500 λίτρων 1 όχημα χωρητικότητας 5.000 λίτρων 2 οχήματα, χωρητικότητας 10.000 λίτρων (δότες) 1 όχημα, χωρητικότητας 12.000 λίτρων (δότης) 12 Της δεξαμενής νερού Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 17 από 153

3.2.2.3.1. Θέσεις περιπολικών πυροσβεστικών οχημάτων Κατά τις αντιπυρικές περιόδους, σε συνθήκες κατηγορίας κινδύνου από 1 έως και 3 του Ημερήσιου Χάρτη Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαϊάς της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας (Γ.Γ.Π.Π.) (πίνακας 10), τα πυροσβεστικά περιπολικά οχήματα του νησιού σταθμεύουν στις θέσεις Βασιλικό, Κερί, Μπόχαλη, Λούχα και Μαριές (σχήματα 1 & 3) και περιπολούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα εντός ακτίνας 10 έως 15 km, επιστρέφοντας στις θέσεις τους. Στις περιπτώσεις των κατηγοριών κινδύνου 4 και 5 του πίνακα 10, η δύναμη των περιπολικών αυξάνεται, οι περιπολίες εντείνονται και η διασπορά τους προσαρμόζεται ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. 3.2.2.4. Χωματουργικά μηχανήματα Η Περιφερειακή Ενότητα Ζακύνθου διαθέτει τα απαιτούμενα χωματουργικά μηχανήματα (π.χ. φορτωτές, εκσκαφείς, κ.α.), όταν απαιτείται. 3.2.2.5. Εθελοντικές δυνάμεις Στον Πυροσβεστικό Σταθμό και το Κλιμάκιο του νησιού της Ζακύνθου εντάσσονται 17 ενεργοί εθελοντές πυροσβέστες 13. Στο νησί δραστηριοποιείται, επίσης, η πιστοποιημένη από την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, Ομάδα Εθελοντών Έκτακτης Ανάγκης. Στην περιοχή του Κερίου, δραστηριοποιούνται εθελοντές που κατέχουν πυροσβεστικό όχημα χωρητικότητας 500 lt νερού, με πολύ καλά αποτελέσματα και σε συνεχή επικοινωνία με την Πυροσβεστική Υπηρεσία, την οποία ενημερώνουν για τις ενέργειές τους. Ο Κυνηγετικός Σύλλογος και η Ομοσπονδιακή Θηροφυλακή Ζακύνθου, συνεργάζονται με την Πυροσβεστική Υπηρεσία κατά περίπτωση, και στις Δημοτικές Ενότητες Αρτεμησίων και Αρκαδίων έχουν συσταθεί ομάδες πυρασφάλειας με 16 και 4 μέλη, αντίστοιχα. Οι επιπλέον - σε κάθε Δημοτική Ενότητα ομάδες πυρασφάλειας δεν έχουν ακόμη δημιουργηθεί ώστε να ενταχθούν στην υπολογίσιμη δύναμη των εθελοντών της περιοχής. Άτυπα, κατά τη διάρκεια των αντιπυρικών περιόδων δημιουργούνται μικρές ομάδες πυρασφάλειας και δασοπυρόσβεσης, κυρίως στα χωριά Κοιλιωμένο, Μαριές, Έξω Χώρα και Άγιος Λέων. 13 Σύμφωνα με τον Νόμο 1951/1991 (ΦΕΚ 84 Α, 31-05-1992) Καθιέρωση του θεσμού του εθελοντή πυροσβέστη και άλλες διατάξεις. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 18 από 153

3.3. Αίτια έναρξης δασικών πυρκαϊών Η διερεύνηση των αιτίων των δασικών πυρκαϊών και η ανάλυση των σχετικών δεδομένων αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο για την οργάνωση της πρόληψης στη σωστή κατεύθυνση (Chandler et al. 1983, Velez 1997, FAO 2006, Ξανθόπουλος 2012). Με βάση τα στοιχεία των δασικών πυρκαϊών της περιοχής για την περίοδο 1975 2012, τα αίτια έναρξης στην περιοχή μελέτης είναι άγνωστα, στην συντριπτική τους πλειονότητα. Παρά τις σοβαρές ενδείξεις για άμεση συσχέτιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των δασών και των δασικών εκτάσεων στο νησί με το αίτιο εμπρησμός και παρά την πολύ αυξημένη συχνότητα εμφάνισης πυρκαϊών σε περιοχές των οποίων η χωρική κατανομή δεν φαίνεται να είναι τυχαία (σχήμα 2), δεν έχει παρ όλα αυτά - έως σήμερα μετρηθεί και τεκμηριωθεί εμπεριστατωμένα η συμβολή (το συγκεκριμμένο ποσοστό) του αιτίου έναρξη από πρόθεση επί του συνολικού αριθμού ενάρξεων πυρκαϊάς στο νησί. 3.4. Εργασίες πεδίου Οι εργασίες πεδίου αφορούσαν σε παρατηρήσεις του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης και στην καταγραφή των χαρακτηριστικών της δασικής και αγροτικής βλάστησης. Συγκεκριμμένα, χρησιμοποιήθηκαν: α) φορητή δορυφορική συσκευή εντοπισμού θέσης (GPS GARMIN etrex SUMMIT με σφάλμα από 3 έως 5 m), β) ψηφιακή φωτογραφική μηχανή, γ) πυξίδα για τον υπολογισμό του οριζοντίου αζιμουθίου λήψης των φωτογραφιών και δ) ψηφιακός καταγραφέας φωνής για την επί τόπου αποθήκευση με την μορφή αρχείου ήχου, του συνόλου των μετρήσεων και των πληροφοριών, με αφήγηση. 3.4.1. Δασικά καύσιμα (βλάστηση) & Μοντέλα Καύσιμης Ύλης 14 (Μ.Κ.Υ.) Τα δασικά καύσιμα της περιοχής μελέτης, είναι το σύνολο της ζωντανής και νεκρής βλάστησης (φυλλόστρωμα, βελόνες, κορμοί, χόρτα, θάμνοι, φύλλωμα, ζωντανά και νεκρά κλαδιά, δέντρα) που μπορεί να καεί (Pyne et al, 1996). Τα δασικά καύσιμα, αφού ομαδοποιηθούν υπό την μορφή Μοντέλων Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.), αποτελούν ένα από τα δεδομένα εισόδου στο σύστημα 14 Μοντέλο καύσιμης ύλης είναι ένας προσομοιασμένος τύπος καύσιμης ύλης για τον οποίο έχουν καθοριστεί οι τιμές για όλες τις μεταβλητές περιγραφής του, που απαιτούνται για τη επίλυση του μαθηματικού μοντέλου διάδοσης της φωτιάς (Ξανθόπουλος, 1990). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 19 από 153

προσομοίωσης της χωρικής εξάπλωσης της φωτιάς, Farsite 15 (Finney, 1998). Γι αυτόν τον λόγο, αρχικά δημιουργήθηκε διανυσματικό αρχείο των δασικών καυσίμων (ήτοι της βλάστησης) της περιοχής μελέτης (σχήμα 4) με την μέθοδο της επιβλεπόμενης ταξινόμησης της μέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood) που εφαρμόστηκε από τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη σε δορυφορική εικόνα RAPIDEYE 16, στο περιβάλλον του λογισμικού ΕΝVI 5.0. Αναλυτικά, ακολουθήθηκε η εξής μεθοδολογία: Πραγματοποιήθηκαν δύο πολυήμερες επισκέψεις στην περιοχή μελέτης από τον γράφοντα μελετητή και τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη μαζί, κατά τη διάρκεια των οποίων δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ακριβή αποτύπωση των ορίων μεταξύ των διαφορετικών τύπων βλάστησης καθώς και στην καταγραφή των ειδών, της διάταξης, του ύψους και της δομής της βλάστησης, με τελικό στόχο τη δημιουργία χάρτη Μ.Κ.Υ. της περιοχής μελέτης ο οποίος να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Για την εξασφάλιση της μέγιστης δυνατής ακρίβειας περιγραφής της βλάστησης, κυρίως από τα Μ.Κ.Υ των Δημητρακόπουλος και άλλοι (2001) και Dimitrakopoulos (2002), βλ. πίνακα 3 του κεφαλαίου 4.1.1.1, ορίστηκε ένα πυκνό δίκτυο θέσεων στάσεων και καταγράφηκαν λεπτομερώς στο πεδίο τα ομοιογενή και τα ανομοιογενή τμήματά της. Στη συνέχεια, ορίστηκαν οι κάτωθι δέκα (10) κλάσεις βλάστησης για την ταξινόμηση της δορυφορικής εικόνας: 1. Χορτολίβαδο ή ξηρική καλλιέργεια, 2. Αμπελώνας ή δενδρώδης καλλιέργεια ή καλλιέργεια οπωροκηπευτικών 3. Ελαιώνας 4. Δάσος χαλεπίου πεύκης 5. Θαμνώνας αειφύλλων πλατυφύλλων (Μακία βλάστηση) 6. Μεταβατική θαμνώδης έκταση μεταξύ φρυγάνων και μακίας βλάστησης 7. Φρύγανα 8. Καμένη έκταση 9. Χωριό ή οικισμός 10. Γυμνό έδαφος Για τον αλγόριθμο ταξινόμησης της μέγιστης πιθανοφάνειας που χρησιμοποιήθηκε, δημιουργήθη- 15 Το Farsite έχει ενσωματωμένο και αξιοποιεί το μαθηματικό μοντέλο πρόβλεψης της διάδοσης της φωτιάς του Rothermel (1972) για την πυρκαϊά επιφανείας (Finney, 1998). 16 Χωρικής διακριτικής ικανότητας 5 μέτρων (m), λήψη: 15 και 19 Ιουλίου 2012. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 20 από 153

Σχήμα 4: Ο χάρτης βλάστησης (δασικών καυσίμων) που δημιουργήθηκε με την μέθοδο της επιβλεπόμενης ταξινόμησης της μέγιστης πιθανοφάνειας (maximum likelihood) η οποία εφαρμόστηκε από τον Δρ. Μιχαήλ Ξανθάκη, σε δορυφορική εικόνα RAPIDEYE. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 21 από 153

καν περιοχές εκπαίδευσης με βάση τις εργασίες πεδίου. Κατά τη διαδικασία ορισμού των περιοχών εκπαίδευσης, εξασφαλίστηκε μετά τους σχετικούς ελέγχους ότι ο δείκτης Jeffries - Matusita (Matusita, 1966, Swain and Davis, 1978, Richards, 1993) ήταν μεγαλύτερος από 0.90, για κάθε μία σύγκριση μεταξύ των κλάσεων ταξινόμησηςπου επιλέχθηκαν. Μετά την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος για τον συγκεκριμμένο δείκτη, εφαρμόστηκε η ταξινόμηση στην δορυφορική εικόνα. Για την μείωση του θορύβου της ταξινομημένης δορυφορικής εικόνας εφαρμόστηκαν αλγόριθμοι γενίκευσης. Συγκεκριμένα, εφαρμόστηκαν: α) ένα φίλτρο majority filter με διάσταση 7x7, β) ένα φίλτρο clump 5x5 και γ) ένα φίλτρο sieve 5x5 και επιτεύχθηκε γενίκευση που οδήγησε σε αισθητή μείωση του αριθμού των πολυγώνων (περίπου στις 15.000), γεγονός που διευκόλυνε την επεξεργασία των πολυγώνων και τη συνακόλουθη δημιουργία του χάρτη βλάστησης. Ακολούθως, η ταξινόμηση εισήχθη στο λογισμικό Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, διορθώθηκε στις περιπτώσεις των κλάσεων βλάστησης όπου ο δείκτης Jeffries-Matusita σύγκρισης ήταν μικρότερος του 0.90 και η ακρίβεια της ταξινόμησης ελέγχθηκε δηλαδή τα όρια της καύσιμης ύλης επιβεβαιώθηκαν οπτικά (μακροσκοπικά και φωτοερμηνευτικά) με τη βοήθεια του λογισμικού Google Earth. Με βάση τον τελικό χάρτη βλάστησης που προέκυψε (σχήμα 4), δημιουργήθηκε ο χάρτης Μ.Κ.Υ. με μέγεθος εικονοστοιχείου (pixel size) ίσο με 20 m (βλ. σχήμα 5, κεφάλαιο 4.1.1.1.:). Αρχικά, κατασκευάστηκε το σχετικό αρχείο Μ.Κ.Υ. διανυσματικού μορφότυπου (vector) το οποίο, στη συνέχεια, μετατράπηκε σε αρχείο πλεγματικού μορφότυπου (raster), για την εισαγωγή του στο Farsite. Με στόχο την επίτευξη της μέγιστης δυνατής ακρίβειας και για την μείωση της πιθανότητας χρήσης εσφαλμένων δεδομένων εισόδου κατά την προσομοίωση της χωρικής εξάπλωσης της φωτιάς, στο πεδίο καταγράφηκαν και τα κάτωθι ιδιαίτερα χρήσιμα συμπληρωματικά στοιχεία: η ύπαρξη ή μη ανωρόφου, ο βαθμός προστασίας από τον άνεμο που παρέχει ο ανώροφος στην επιφανειακή βλάστηση και η θέση της βλάστησης σε σχέση με τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής (partially sheltered, sheltered or not) ώστε να είναι εφικτό να εκτιμηθεί ο βαθμός μείωσης της έντασης του πνέοντος ανέμου κατά περιοχές 17 με βάση τα συμπεράσματα των Albini and Baughman (1979) και Rothermel (1983) και 17 Για παράδειγμα: α) στις χωρίς ανώροφο, θαμνώδεις περιοχές των αείφυλλων πλατύφυλλων (μακία βλάστηση), η ταχύτητα του ανέμου στο ύψος του 1,5 m, μειώνεται περίπου κατά 45% σε σχέση με την πραγματική ταχύτητα του ανέμου (δηλαδή την Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 22 από 153

ο βαθμός (το ποσοστό) κάλυψης του υπορόφου από τον ανώροφο(canopy cover) για τον υπολογισμό της περιεχόμενης υγρασίας 18 στην επιφανειακή βλάστηση. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε κατά την κατηγοριοποίηση της βλάστησης σε κλάσεις αλλά και κατά την περιγραφή της βλάστησης από Μ.Κ.Υ., σε περιοχές που αναγεννώνται γοργά και καλύπτονται από λεπτά καύσιμα (χόρτα και φρύγανα) σε μίξη με χαμηλά κυρίως μακί (εικόνα 6), ενίοτε με α- Εικόνα 6: Φρύγανα [κυρίως λαδανιά (Cistus creticus), αγριοφασκομηλιά (Cistus salvifolius) και αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum)] σε μίξη με αραιή και χαμηλή μακία βλάστηση (δυτικά της Έξω Χώρας, κοντά στην ακτή) που κατά τόπους ταξινομήθηκαν στις κλάσεις βλάστησης 6 και 7 ( Μεταβατική θαμνώδης έκταση ή Φρύγανα, αντίστοιχα). Και οι δύο κλάσεις βλάστησης (δασικών καυσίμων) περιγράφηκαν, επί το πλείστον, από το Μοντέλο Καύσιμης Ύλης (Μ.Κ.Υ.) V Φρύγανα II (Αστοιβίδα) Phrygana II (Sarcopoterium spinosum) των Δημητρακόπουλος κ.α. (2001) και Dimitrakopoulos (2002). ναγέννηση χαλεπίου πεύκης κατά τόπους, καθώς και με υπολείμματα των νεκρών καμμένων δέντρων 19 (βλ. εικόνα 13, κεφάλαιο 5.1.1.1.). Στην περιοχή δεν υπάρχουν στεγασμένες (fuel break zones) ούτε αντιπυρικές ζώνες (fire break zones). Το τμήμα του δασικού οδικού δικτύου, ταχύτητα του ανέμου η οποία καταγράφεται από τους μετεωρολογικούς σταθμούς χωρίς την επίδραση βλάστησης και αναφέρεται στο ύψος των 6 m). Συμπερασματικά, λοιπόν, οι προσαρμοσμένες τιμές της ταχύτητας του ανέμου, για τις περιοχές με θαμνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων χωρίς ανώροφο, είναι το το 55% των τιμών της πραγματικής ταχύτητάς του ανέμου (δηλαδή οι προσαρμοσμένες τιμές προκύπτουν από τον πολλαπλασιασμό των τιμών της πραγματικής ταχύτητας του ανέμου με το συντελεστή προσαρμογής της τιμής της ταχύτητας του ανέμου, ο οποίος σε αυτήν την περίπτωση, είναι ίσος με 0,55), β) στις θαμνώδεις περιοχές των αείφυλλων πλατύφυλλων (όταν αυτά είναι μερικώς προστατευμένα ) η ταχύτητα του ανέμου στο ύψος του 1,5 m, μειώνεται περίπου κατά 75% σε σχέση με την πραγματική ταχύτητα του ανέμου. Συμπερασματικά, λοιπόν, οι προσαρμοσμένες τιμές της ταχύτητας του ανέμου, για τις περιοχές αυτές των θαμνώνων αείφυλλων πλατύφυλλων, είναι το 25% των τιμών της πραγματικής ταχύτητάς του ανέμου (δηλαδή ο συντελεστής προσαρμογής της τιμής της ταχύτητας του ανέμου, σε αυτήν την περίπτωση, είναι ίσος με 0,25). Τα παραπάνω εφαρμόστηκαν λαμβάνοντας υπόψη σχετικά συμπεράσματα των Albini and Baughman (1979) και Rothermel (1983) για το μοντέλο καύσιμης ύλης 4 (Anderson, 1982) το οποίο ονομάζεται chaparral και αντιπροσωπεύει θαμνώνες πανομοιότυπης μορφής με αυτή των θαμνώνων αείφυλλων πλατύφυλλων (Αθανασίου και Μαρτζάκλης, 2010). Το μοντέλο καύσιμης ύλης 4 είναι ένα από τα δεκατρία κλασσικά μοντέλα που συμπεριλαμβάνονται στο λογισμικό Behaveplus (Burgan and Rothermel, 1984, Andrews et al., 2005, Andrews, 2007). Με αντίστοιχο τρόπο έλαβαν χώρα οι σχετικές υποθέσεις και οι υπολογισμοί για όλα τα Μ.Κ.Υ. της περιοχής μελέτης. 18 Η περιεχόμενη υγρασία της καύσιμης ύλης (Fuel Moisture Content FMC, σε γραμμάρια νερού ανά γραμμάρια ξηρής βιομάζας) επηρεάζει καθοριστικά τη συμπεριφορά της φωτιάς καθώς η μεταβολή της προκαλεί άμεσα αλλαγές στη συμπεριφορά της φωτιάς (Rothermel, 1983). 19 Καλούνται υπολείμματα διαταραχών και πρόκειται για βιομάζα μεγάλων διαστάσεων (κλαδιά, κορμοί, φλοιοί, πρέμνα, κ.α.) η οποία παραμένει στην περιοχή που διαταράχθηκε από δασικές πυρκαϊές. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 23 από 153

των βατών δρόμων με ενισχυμένο πλάτος, που έχουν κατασκευαστεί από την Δασική Υπηρεσία, μπορούν σε κάποιες περιπτώσεις πυρκαϊών χαμηλής ταχύτητας διάδοσης και έντασης και υπό προϋποθέσεις - να παίξουν τον ρόλο υποτυπωδών αντιπυρικών ζωνών. Τέλος, τα είδη των καλλιεργειών στις οποίες δεν είναι δυνατόν να μεταδοθεί η φωτιά και συνιστούν πράσινες ζώνες (green belts) (εικόνα Π2.8, Παράρτημα 2)., κατατάχθηκαν στην κλάση 2 (πίνακας 2) και περιγράφηκαν από το Μ.Κ.Υ. 93 (πίνακας 3). 3.4.2. Ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων Στη Ζάκυνθο έχουν εντοπιστεί ή/και καταγραφεί από τις αρμόδιες Δημόσιες Υπηρεσίες: περιοχές παράνομης, περιστασιακής διάθεσης αποβλήτων, δύο χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων (ΧΑΔΑ), στις θέσεις Κόρνος και Πηγή Αβύσσου, βόρεια της λίμνης Κερίου, χώρος απόθεσης αδρανών υλικών, στην θέση Κουνουφάς του Αγαλά και χώρος υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ), στη θέση Βύθακας και ανάντη του κόλπου του Λαγανά, όπου τηρούνται μόνον οι προδιαγραφές πυρασφάλειας αλλά δεν εξασφαλίζεται η προστασία του ΤΚΣ GR2210002 (και Θαλάσσιου Πάρκου) από τα στραγγίδιά του και τα επεισόδια διασποράς των στερεών αποβλήτων του. Οι περιοχές αυτές παρουσιάζονται στα σχήματα 1 & 3 και πολλές από αυτές εγκυμονούν τον κίνδυνο έναρξης πυρκαϊάς αλλά έχουν και ποικίλες και εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος και, φυσικά, στην τουριστική ανάπτυξη της περοχής. 4. Πρόβλεψη συμπεριφοράς πιθανών δασικών πυρκαϊών Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίον θα εξαπλωθεί ενδεχόμενη δασική πυρκαϊά και η δυνατότητα αξιόπιστης πρόβλεψης των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών της κάτω από ορισμένες συνθήκες, είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την οργάνωση της πρόληψης καθώς και για την αποτελεσματική και ασφαλή καταστολή της (Αθανασίου & Ξανθόπουλος, 2009). Τα μοντέλα πρόβλεψης της συμπεριφοράς της φωτιάς και τα συστήματα προσομοίωσης της χωρικής εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών δεν είναι πανάκεια καθώς εμπεριέχουν αρκετές γενικεύσεις και είναι συχνά ιδιαίτερα δύσχρηστα εξ αιτίας της πληθώρας των δεδομένων εισόδου που απαιτούν τα οποία δεν είναι πάντοτε διαθέσιμα. Οι διαφοροποιήσεις και οι αποκλίσεις των αποτελεσμάτων τους από την πραγματική συμπεριφορά της πυρκαϊάς που συναντά ο δασοπυροσβέστης στο επιχειρησιακό πεδίο, συχνά οφείλονται στην Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 24 από 153

αδυναμία λεπτομερούς περιγραφής και ποσοτικοποίησης των παραγόντων που αλληλεπιδρώντας με πολυσύνθετο τρόπο, καθορίζουν τη συμπεριφορά της φωτιάς. Όμως, η επιταγή της προστασίας της ζωής των πολιτών, των υποδομών και των περιουσιών σε συνθήκες αντίξοων μετεωρολογικών συνθηκών, ανομοιογενούς βλάστησης, πολυσχιδούς και έντονου αναγλύφου και φαινομένων όπως η αλληλεπίδραση του ανέμου με το ανάγλυφο, επιβάλλει τη λήψη γρήγορων αποφάσεων που να αναγνωρίζουν τις ευκαιρίες, να επισημαίνουν τους κινδύνους και να αποφεύγουν την άσκοπη σπατάλη δυνάμεων, κατά την καταστολή των δασικών πυρκαϊών. Σε πολλές περιπτώσεις, οι πολλές και ταυτόχρονες προταιρεότητες δυσχεραίνουν ή ακυρώνουν το δασοπυροσβεστικό έργο, δεσμεύοντας ή αφαιρώντας τους πόρους που απαιτούνται για τον έλεγχο της δασικής πυρκαϊάς με τέτοιο τρόπο ώστε, σύντομα, να εξαντλείται η φέρουσα ικανότητα ακόμη και ενός πολύ καλά οργανωμένου δασοπυροσβεστικού μηχανισμού. Πολλές φορές, οι προσομοιώσεις της χωρικής εξάπλωσης των δασικών πυρκαϊών με τη βοήθεια των σχετικών συστημάτων ή/και η πρόβλεψη της συμπεριφοράς τους με την αξιοποίηση σχετικών μοντέλων δεν φαίνεται να μπορεί να προσφέρει κάτι περισσότερο από την εμπειρία των δασοπυροσβεστών, είτε λόγω της αντικειμενικής έλλειψης του απαιτούμενου χρόνου είτε λόγω του ότι η εμπειρική αντίληψη είναι αρκετή ώστε η έκβαση των προσπαθειών καταστολής να είναι επιτυχής. Παρ όλα αυτά, η στρατηγική επιλογή της εκ των προτέρων πρόβλεψης της συμπεριφοράς πιθανών δασικών πυρκαϊών σε μια περιοχή, επικουρεί πάντοτε τη λήψη προληπτικών και προκατασταλτικών μέτρων και αυξάνει την αποτελεσματικότητα της καταστολής. Στα επόμενα κεφάλαια και στα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης θα αποδειχθεί με σαφήνεια ότι ο κατάλληλος συνδυασμός της στοχευμένης πρόβλεψης της συμπεριφοράς της φωτιάς με την εμπειρία των δασοπυροσβεστών μπορεί να πολλαπλασιάσει τις επιλογές προσέγγισης και διαχείρισης του φαινομένου, με δεδομένο και το πεπερασμένο των διαθέσιμων πυροσβεστικών δυνάμεων της περιοχής. 4.1. Το σύστημα Farsite Το σύστημα Farsite είναι ένα ελεύθερο λογισμικό το οποίο προσομοιώνει χωρικά σε δύο διαστάσεις - την εξάπλωση των δασικών πυρκαϊών. Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε η έκδοση 4.1.055, για τον υπολογισμό του ρυθμού εξάπλωσης (της ταχύτητας) της πυρκαϊάς Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 25 από 153

επιφανείας (surface Rate of Spread RoS surface σε m/min) και των διαδοχικών θέσεων 20 της περιμέτρου της πυρκαϊάς επιφανείας. Το Farsite έχει ενσωματώσει και αξιοποιεί το μαθηματικό, ημιεμπειρικό μοντέλο διάδοσης της φωτιάς του Rothermel (1972) που είναι το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο, μέχρι σήμερα, μοντέλο που έχει διαπιστωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόβλεψη της συμπεριφοράς δασικών πυρκαϊών επιφάνειας σε οποιονδήποτε τύπο δασικής βλάστησης (ύψους έως 3 μέτρων περίπου), αρκεί αυτός να περιγραφεί με τη μορφή αντιπροσωπευτικού μοντέλου καύσιμης ύλης (Rothermel 1972, Ξανθόπουλος 1990, Αθανασίου και Ξανθόπουλος, 2009). Το μοντέλο του Rothermel είναι πρακτικό, η αξιοπιστία του έχει ελεγχθεί σε πολλούς διαφορετικούς τύπους δασικών καυσίμων και οι αδυναμίες του είναι γνωστές (Athanasiou and Xanthopoulos, 2010). Αντίθετα, δεν έχει αποδειχθεί ότι οι επιπλέον διαθέσιμες, δυνητικά, προβλέψεις του Farsite οδηγούν σε εξ ίσου αξιόπιστα αποτελέσματα: Το μοντέλο που χρησιμοποιείταιται στο Farsite, για την εκτίμηση της πιθανότητας μετατροπής της πυρκαϊάς επιφανείας σε πυρκαϊά κόμης (επικόρυφη πυρκαϊά) και στη συνέχεια προβλέπει την εμφάνιση παθητικής, ενεργής ή ανεξάρτητης πυρκαϊάς κόμης (Rothermel, 1991a), έχει αναπτυχθεί από τον Van Wagner (1977, 1993) και είναι παρόμοιο με αυτό του Καναδικού Συστήματος Πρόβλεψης (Forestry Canada Fire Danger Group, 1992). Το μοντέλο βασίζεται στις τιμές της περιεχόμενης υγρασίας του φυλλώματος της κόμης και στο ύψος της βάσης της κόμης για την πρόβλεψη της μετατροπής της πυρκαϊάς επιφανείας σε πυρκαϊά κόμης (Van Wagner, 1989). Για τον υπολογισμό, δε, του ρυθμού εξάπλωσης της ενεργής πυρκαϊάς κόμης χρησιμοποιείται συντελεστής που έχει παραχθεί από τον Rothermel (1991a) αξιοποιώντας το μοντέλο καύσιμης ύλης 10 (Anderson, 1982) που είναι ένα από τα δεκατρία κλασσικά μοντέλα που συμπεριλαμβάνονται στο λογισμικό Behaveplus και αντιπροσωπεύει υπόροφο χαμηλής ποώδους και θαμνώδους βλάστησης με συμπιεσμένο ξηροφυλλοτάπητα. Ο συντελεστής έχει προκύψει από την ανάλυση παρατηρήσεων σε μόλις οκτώ (8) ενεργές πυρκαϊές κόμης, σε δάση κωνοφόρων των βορείων Βραχωδών ορέων των δυτικών Η.Π.Α. Επιπρόσθετα, για τον υπολογισμό του ρυθμού εξάπλωσης της ενεργής πυρκαϊάς κόμης, δεν λαμβάνεται υπ όψιν η δομή της κόμης. Το μοντέλο υπολογισμού του ρυθμού εξάπλωσης της ενεργής πυρκαϊάς κόμης που 20 Ανά τριάντα λεπτά της ώρας, για πέντε συνολικά ώρες ήτοι δέκα διαφορετικές περιμέτρους. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 26 από 153

δημιουργήθηκε από τον Rothermel (1991a), σύμφωνα με τον ίδιο (Rothermel, 1991b) δεν προσφέρεται για χρήση του σε περιοχές διαφορετικές από αυτές για τις οποίες δημιουργήθηκε, λόγω των περιορισμών του. Παρ όλα αυτά, ενσωματώθηκε στο FARSITE (Finney 1998) αλλά και σε άλλα συστήματα πρόβλεψης στις Η.Π.Α. Το μοντέλο του Albini (1979) που χρησιμοποιείται για την προσομοίωση του φαινομένου της μετάδοσης της δασικής πυρκαϊάς με καύτρες (φαινόμενο της κηλίδωσης) προβλέπει μόνον τις καύτρες που παράγονται κοντά στην κεφαλή (μέτωπο) της πυρκαϊάς. Περιέχει επιπλέον πολλές γενικεύσεις και υποθέσεις σχετικά με την παραγωγή, το σχήμα και το βεληνεκές των καυτρών (Finney, 1998), γεγονός που αυξάνει την αβεβαιότητα των σχετικών προβλέψεων και υπολογισμών. Επιπλεόν, το Farsite δεν μπορεί να αποδώσει τις συνθήκες που επικρατούν όταν η πυρκαϊά σχηματίζει επαγωγική στήλη (Van Wagtendonk, 1996) ενώ, γενικότερα, η αξιοπιστία των παραγόμενων αποτελεσμάτων του εξαρτάται άμεσα από την ακρίβεια της περιγραφής των δασικών καυσίμων (Finney and Ryan 1995). Όπως ήδη αναφέρθηκε, κατά την πρόβλεψη της συμπεριφοράς της φωτιάς πρέπει να αποφεύγονται προσομοιώσεις και υπολογισμοί που εμπεριέχουν μεγάλες γενικεύσεις ή γενικεύσεις που είναι εντελώς ξένες προς τα ενδογενή χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης και βασίζονται σε συμπεράσματα που έχουν προκύψει από την επεξεργασία δεδομένων που αφορούν σε συνθήκες βλάστησης και κλίματος, εντελώς ξένων προς την περιοχή μελέτης. Γι αυτό, στα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης δεν περιλαμβάνονται υπολογισμοί σχετικά με την πιθανότητα η πυρκαϊά να μετατραπεί σε πυρκαϊά κόμης, τον ρυθμό εξάπλωσης ενδεχόμενης πυρκαϊάς κόμης, το φαινόμενο της κηλίδωσης, το μήκος φλόγας και τη θερμική ένταση ανά μονάδα μήκους του μετώπου. Για τον ίδιο λόγο, δεν χρησιμοποιήθηκαν τα - ενσωματωμένα στο λογισμικό Farsite - Μ.Κ.Υ. που περιγράφουν τις συνθήκες βλάστησης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής αλλά μεταξύ των δεδομένων εισόδου χρησιμοποιήθηκαν τα επτά Μ.Κ.Υ. που έχουν δημιουργηθεί για την Ελλάδα από τους Δημητρακόπουλος και άλλοι (2001) και Dimitrakopoulos (2002) (πίνακας 3), ώστε να υπολογιστεί ο ρυθμός εξάπλωσης της πυρκαϊάς επιφανείας. Η χρήση των κατάλληλα παραμετροποιημένων Μ.Κ.Υ. και δεδομένων του πεδίου του ανέμου είναι απαραίτητη για την παραγωγή ρεαλιστικών προσομοιώσεων της εξάπλωσης και συμπεριφοράς των δασικών πυρκαϊών στην Μεσογειακή βλάστηση ενώ η βαθμονόμηση και η αυστηρή αξιολόγηση του συστήματος Farsite με βάση δεδομένα συμπεριφοράς πραγματικών Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 27 από 153

δασκών πυρκαϊών στην περιοχή της Μεσογείου, θα συμβάλλουν στην βελτίωση της ακρίβειας των εκτιμήσεών του (Arca et al, 2007). Οι προσομοιώσεις (τα δεδομένα εξόδου) που παρήχθησαν (Παράρτημα 6) αλλά και τα δεδομένα εισόδου που χρησιμοποιήθηκαν, λόγω του μεγάλου τους αριθμού, ταξινομήθηκαν και αποθηκεύτηκαν στους αντίστοιχους ψηφιακούς φακέλους και υποφακέλους (Παράρτημα 7) ώστε να διευκολυνθεί η αξιοποίησή τους και από το Σύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Decision Support System - DSS) (βλ. κεφάλαιο 6). 4.1.1. Δεδομένα εισόδου Αρχικά δημιουργήθηκε το αρχείο τοπίου (Landscape file, αρχείο μορφότυπου: *.lcp) που περιέχει δεδομένα σχετικά με την γεωμορφολογία και την καύσιμη ύλη σε μορφή Μ.Κ.Υ. Τα ακόλουθα πέντε πλεγματικά (raster) αρχεία, χωρικής ανάλυσης 20 μέτρων (m), δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών ArcMap 9.3 και συνιστούν το αρχείο τοπίου της περιοχής μελέτης: α) αρχείο υψομέτρου elevation (m), β) αρχείο κλίσεων slope (μοίρες, o ), γ) αρχείο προσανατολισμού (έκθεσης) κλίσεων aspect (μοίρες, o ), δ) αρχείο μοντέλων καύσιμης ύλης fuel models (βλ. πίνακα 3 και παράρτημα 3) και ε) αρχείο κάλυψης κόμης canopy cover (βλ. πίνακα 4). Στη συνέχεια, τα πέντε πλεγματικά αρχεία μετατράπηκαν σε αρχεία ASCII μορφής (αρχεία μορφότυπου: *.asc, με χωρική ανάλυση 20 m), μέσω του ArcMap 9.3. Τα πέντε παραπάνω αρχεία είχαν τις ιδίες ακριβώς διαστάσεις και τα όριά τους συνέπιπταν. Με δεδομένο ότι πλεγματικά αρχεία, με χωρική ανάλυση που κυμαίνεται από 25 έως 50 m, αποδίδουν ικανοποιητικά την τοπογραφία ετερογενών τοπίων (Finney, 1998), η χωρική ανάλυση των 20 m που χρησιμοποιήθηκε, επέτρεψε τους πλέον λεπτομερείς υπολογισμούς. 4.1.1.1. Δημιουργία αρχείου Μ.Κ.Υ. (χάρτη Μ.Κ.Υ. της περιοχής μελέτης: Παραδοτέο 1 της Δράσης 4.2) & αρχείου κάλυψης κόμης Η βλάστηση της περιοχής μελέτης που ταξινομήθηκε στο κεφάλαιο 3.4.1 (πίνακας 2), περιγράφηκε με τη μορφή αντιπροσωπευτικών Μ.Κ.Υ. (πίνακας 3), μετά από τη σύνθεση των στοιχείων που συλλέχτηκαν από τις εργασίες υπαίθρου με τα σχετικά βιβλιογραφικά δεδομένα και στη συνέχεια δημιουργήθηκε ο χάρτης των Μ.Κ.Υ. (σχήμα 5). Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 28 από 153

Πίνακας 2: Αντιστοίχιση κλάσεων βλάστησης με Μ.Κ.Υ. Κλάσεις βλάστησης (βλ. σχήμα 4) Μ.Κ.Υ. (βλ. πίνακα 3) 1. Χορτολίβαδο ή ξηρική καλλιέργεια 56 2. Αμπελώνας ή δενδρώδης καλλιέργεια ή καλλιέργεια οπωροκηπευτικών (όπου η φωτιά δεν μπορεί να μεταδοθεί no fire spread) 93 3. Ελαιώνας 56 4. Δάσος χαλεπίου πεύκης 51 ή 52 ή 54 ή 55 ή 57 5. Θαμνώνας αειφύλλων πλατυφύλλων (Μακία βλάστηση) 51 ή 52 ή 53 ή 57 21 6. Μεταβατική θαμνώδης έκταση μεταξύ φρυγάνων και μακίας βλάστησης 55 ή 51 ή 54 7. Φρύγανα 55 ή 54 8. Καμένη έκταση 56 ή 55 ή 54 9. Χωριό ή οικισμός 56 ή 54 ή 55 10. Γυμνό έδαφος (η φωτιά δεν μπορεί να μεταδοθεί no fire spread) 99 Τα χορτολίβαδα και οι λίγες περιπτώσεις ξηρικών καλλιεργειών (κλάση βλάστησης 1), περιγράφηκαν με τη χρήση του Μ.Κ.Υ. 56 (βλ. εικόνα 7 & εικόνα Π2.6 του Παραρτήματος 2). Οι ελαιώνες (κλάση 3) στην πλειονότητα των οποίων υπάρχει υπόροφος χόρτων - περιγράφηκαν (ως προς την επιφανειακή τους βλάστηση) με τη χρήση του Μ.Κ.Υ. 56. Οι περιπτώσεις ελαιώνων με καθαρισμένο υπόροφο κατατάχθηκαν στην κλάση 10 (Γυμνό έδαφος) του πίνακα 2 περιγράφηκαν με το Μ.Κ.Υ. 99 (εικόνα Π2.9 του Παραρτήματος 2). Οι λοιπές καλλιέργειες (κλάση 2), στις οποίες απουσιάζει ο υπόροφος των χόρτων (π.χ. αμπελώνες, δενδρώδεις καλλιέργειες οπωροφόρων ή καλλιέργειες οπωροκηπευτικών), αποτελούν πράσινη ζώνη (green belt) και περιγράφηκαν με τη χρήση του Μ.Κ.Υ. 93 (εικόνα Π2.8 του Παραρτήματος 2). Η περίπτωση κατά την οποία η κλάση βλάστησης 5 περιγράφηκε από το Μ.Κ.Υ. 57, αφορά στον υψηλό και πυκνό πρινώνα του Ιεράς Μονής Παναγίας Υπεραγάθου (που βρίσκεται στην κεντρική Ζάκυνθο, περίπου στο μέσο της ευθείας γραμμής που ενώνει τα χωριά Άγιος Λέων και Λαγκαδάκια), όπου υπάρχει πυκνός ανώροφος υψηλών πουρναριών και απουσιάζει η επιφανειακή βλάστηση. Στα μεγαλύτερα τμήματά τους, τα χωριά και οι οικισμοί της περιοχής μελέτης δεν συνιστούν συμπαγείς αστικές περιοχές με συνεχείς τεχνητές επιφάνειες αλλά είναι διασπασμένοι από ζώνες ή εκτάσεις που καλύπτονται από επιφανειακή βλάστηση (χόρτα ή/και φρύγανα, βλ. εικόνα 14). Γι αυτό το λόγο, η κλάση 9 περιγράφηκε - κατά περίπτωση - από τα Μ.Κ.Υ. 56, 54 και 55. Οι συστάδες χαλεπίου πεύκης, ηλικίας από 12 έως 18 ετών περίπου (εικόνα 8), περιγράφηκαν από το Μ.Κ.Υ. 52. Για τα ώριμα και υψηλά πευκοδάση χρησιμοποιήθηκαν πέντε διαφορετικά Μ.Κ.Υ., ανάλογα με την βλάστηση του υπορόφου τους. 21 Αφορά στον υπόροφο του υψηλού και πυκνού πρινώνα της Ιεράς Μονής Παναγίας Υπεραγάθου. Γραφείο Περιβαλλοντικών Μελετών Μ. Αθανασίου Σελίδα 29 από 153